1 Göktürk Devleti Nerede Kuruldu
kaynağı değiştir]
İl Kağan[93] da Şipi Kağan ve Çula Kağan'ın Çin'e karşı sert politikasını sürdürdü. Her ne kadar hücum politikası izlemesine rağmen ülke en zayıf dönemine girdi. 626 yılında İl Kağan Hsüan Kapısı Olayı'ndan istifade ederek Çangan'a doğru hızla ilerledi. 23 Eylül 626 tarihinde[94] İl Kağan ve onun demir süvarileri Pien Köprüsü'nün kuzeyinde Vey Nehri'ne ulaştılar. 25 Eylül 626 tarihinde[95] köprünün ortasında beyaz atın kesilmesiyle T'ai-tsung ile İl Kağan arasında ittifak gerçekleştirildi. Tang tazminatını ödedi ve daha da haraç vermeye söz verdi. Bunun karşılığı olarak İl Kağan süvarilerin geri çekilmesine razı oldu (Vey Nehri Sözleşmesi[96] veya Pian Köprüsü Sözleşmesi[97]).[98]
Ancak, Ekim 627'den önce Moğol ovasında yaşanan sert iklimler, ağır kar yağışı fırtınası toprakları birkaç metre derinliğe kadar örttü. Göçebelerin hayvanların otlatmaları önlendi ve bu nedenle hayvanların büyük çoğunluğu öldü.[99]Yeni Tang Kitabı 'nın aktardığına göre, 628 yılında T'ai-tsung şöyle konuştu: Göktürk elinde yaz ortasında kırağı görüldü. Güneş beş gündür aynı yerden doğdu. Ay üç gündür aynı parlaklıktaydı. Bozkır kırmızı renkli hava (Kum fırtınası) ile dolduruldu.[100] Böylece Göktürk ile Tang arasındaki güç dengesi drastik bir şekilde değişti.[99]
İl Kağan, Çin'e karşı yürüttüğü düzensiz savaşlarda başarılı olamadı ve hâkimiyeti gittikçe zayıfladı. Göktürklere tabi olan halklar bu zayıflamadan istifade etmeye çalışarak ayaklandı. Seyanto HanıYinçü liderliğindeki isyan Tang hanedanı karşısında onu çaresiz bıraktı.
27 Mart 630 tarihinde[101] meydana gelen Yinşan Muharebesi'nde[102]Li Çing komutasındaki Tang ordusu İl Kağan komutasındaki Göktürkleri yendi.[103][104][105] İl Kağan İşbara Şad'ın yanına kaçtı. Fakat 2 Mayıs 630 tarihinde[106] Tang ordusu İşbara Şad'ın çadırına ilerledi. İl Kağan esir alınıp Çangan'a gönderildi.[105] Böylece Doğu Göktürk Kağanlığı çöktü ve Tang'ın Çi-mi[107] sistemine girdi. T'ai Tsung, Vey Nehri'ndeki ayıbımı kapatmak için bana yeter. dedi.[104]
Tahakküm dönemi (630-681)[değiştir kaynağı değiştir]
Kapgan Kağan da kardeşi İlteriş Kağan'ın politikasına yakın bir politika izledi. Kapgan Kağan, İlteriş Kağan'ın Çin'e olan baskısını daha da artırarak defalarca Çin üzerine hücum etti. Seferlerinde başarılı olan Kapgan Kağan devletin gücünü artırarak etki alanını genişletti. İlteriş Kağan döneminde başlayan Türkleri yeniden tek bir bayrak altında birleştirme siyaseti Kapgan Kağan'ın döneminde başarılı bir şekilde sonuç verdi. Onun hakimiyet yıllarında Kırgızlar, Türgişler, Basmiller de kağanlığa katıldı. Daha sonra Oğuzlar ve Karlukların da kağanlığa katılması ile tek devlet politikası sağlamlaşmış oldu.
Kapgan Kağan döneminde gerçekleştirilen tarım reformları ve askeri başarılar sonucunda Türk toplumunun refah düzeyi yükselmiştir. Onun döneminde gerçekleştirilen tohum reformu ve Çin yöntemlerinin kullanılması sonucunda bu alanda önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.
Kapgan Kağan'ın 25 yıllık saltanatı boyunca Türk toplulukları hem ekonomik hem de kültürel olarak gelişmiştir. 716 yılında ölümünden sonra yerine İnel Kağan geçmiş ancak Kül Tigin tarafından esir alınıp öldürülmüştür.
Bilge Kağan'ın saltanatı (716 – 734)[değiştir kaynağı değiştir]
680 yılında Aşina soyundan gelen Kutluk Kağan,[139][140] Çin'e isyan ederek İkinci Göktürk Kağanlığı'nı kurdu. Kısa süre içinde Ötüken'i kağanlığın başkenti yaparak ülkeye düzen getirdi.[141][142][143] Daha sonra ordusunu güçlendirdi, yeni politika ve stratejiler belirledi. Bu nedenle ülkeyi birleştiren, düzenleyen manasına gelen İlteriş lakabını aldı. Onun hâkimiyet yıllarında uzun müddet esaret altında kalan Türk toplulukları yeniden bir bayrak altında birleşti. İlteriş Kağan'ın ordularının baskısı Çin'e ağır darbeler vurdu. Çin'e yaptığı bir sefer sırasında 23 şehri ele geçirerek okyanus kıyılarına ulaştığı Çin tarihi kayıtlarına geçmiştir. İlteriş Kağan'ın ölümünden sonra yerine kardeşi Kapgan Kağan başa geçti.