10 Sınıf Biyoloji Otozomal

KALITIM #10
SOYAĞAÇLARI

Soyağaçları;

SOY AĞACI (PEDİGRİ)

→ Kalıtsal bir özelliğin nesiller boyu nasıl aktarıldığını gösteren şemaya soy ağacı denir.
→ Soy ağaçları çaprazlamalar ve olasılık hesaplamalarının daha net görülmesini sağlar.
→ Soy ağaçları sayesinde canlının genotip ve daha çok fenotipinin tahmin edilmesinde çokça kullanılır.

Soy ağacı hazırlanırken kullanılan evrensel simgeler:
(detaylar ve notlar videoda)

Çift Yumurta İkizi Çocuklar – Tek Yumurta İkizi Çocuklar
(detaylar ve çözümler videoda)

Kan Grupları Soy Ağacı Soruları KAP GEÇ Bilgisi
1- Bir çocuğun 00 (sıfır) kan grubundan olabilmesi için anne ve babada sıfır grubu geni bulunmalıdır.
2- Çocuğun AB grubundan olabilmesi için anne ve baba A ve B genlerinden birini taşımalıdır.
3- Çocuk Rh (-) kan grubuna sahipse anne ve baba her ikisi de mutlaka Rh (-) kan grubu genini taşır.

Alıştırma
(detaylar ve çözümler videoda)
Soy ağacında otozomal çekinik bir karakteri fenotipinde gösteren bireyler taralı olarak verilmiştir. Buna göre numaralandırılmış bireylerin genotipi nasıldır?

Alıştırma
(detaylar ve çözümler videoda)
Yandaki soy ağacında renk körü bireyler taralı olarak verilmiştir. Numaralı bireylerden hangilerinin genotipi kesin olarak bilinemez?

Alıştırma
(detaylar ve çözümler videoda)
Soy ağacında koyu renkli verilen bireylerin gösterdikleri özelliklerle ilgili;
1) Otozomal baskın genlerle ortaya çıkabilir mi?
2) Otozomal çekinik genlerle ortaya çıkabilir mi?
3) X kromozomu üzerinde bulunan baskın genle aktarılan olabilir mi?

1. Öncül için; Otozomal baskına genlerle ortaya çıkabilir mi?
(detaylar ve çözümler videoda)
Koyu renkli bireyler bu özelliği göstereceğinden genotipleri ya AA ya da Aa , içi boş bireylerin ise genotipleri aa olmalıdır.

2. Öncül için; Otozomal çekinik genlerle ortaya çıkabilir mi?
(detaylar ve çözümler videoda)
Koyu renkli bireyler aa, içi boş bireyler ise AA ya da Aa olabilir.

3. Öncül için; X kromozomu üzerinde bulunan baskın gen ile aktarılan olabilir mi?
(detaylar ve çözümler videoda)
Koyu renkli dişi bireylere X^AX^A ya da X^AX^a, içi boş dişi bireylere X^aX^a, koyu renkli erkeklere X^AY, içi boş erkeklere X^aY yazılmalıdır.

AKRABA EVLİLİKLERİ

→ Kan bağı bulunan kişiler arasında yapılan evliliklerdir.
→ Akraba bireyler benzer gen yapısına sahip olduklarından zararlı baskın ya da çekinik genlerin bir araya gelme ihtimali normal evliliklere göre daha yüksektir.
→ Akaraba evliliği sonucu ortaya çıkan hastalıklar metabolizma hastalıklarıdır. Örneğin; akdeniz anemisi (talasemi)

Soyağaçları konusundan sonra yeni üniteye geçiyoruz. 10. Sınıf Biyoloji 3. Ünitesi ve TYT Biyoloji nin son konusu olan Ekosistem Ekolojisi ve Güncel Çevre Sorunları dır.
Youtube deki Soyağaçları videoma buradan gidebilirsiniz.

Otozomal Soy Ağacı

Herhangi bir araştırmada kullanılacak bireylerin belirli karakterler bakımından homozigot veya heterozigot olup olmadığını anlamak için soy ağaçları kullanılır. Ayrıca soya bağlı bir karakterin görünme ihtimalini hesaplamak gibi pratik amaçlar içinde soy ağaçları kullanılır.

Otozomal soy ağaçlarında ilgili genler, otozomlar üzerinde dominant veya resesif olarak bulunur. Soyağacı incelenerek bireylerin genotipleri belirlenebilir.

Aşağıdaki soyağacında çekinik genle yavru canlılara geçen bir özelliğin (sağır – dilsiz) seyri gösterilmiştir. Yeşil renkle gösterilen bireylerde bu özellik ortaya çıkmıştır. Bu özelliğin yeşil renkli bireylerde ortaya çıkması bunların anne ve babasının heterozigot genotipli olduğunu gösterir.

Baskın fenotipli bireylerden birinin homozigot olması durumunda çekinik fenotipli bir çocuğun oluşması ihtimali yoktur. Çünkü çocuk anne veya babasından baskın gen alır.

Örnek:

Çözüm: Kan grupları fenotipleri verilen 1 ve 4 numaralı çocukların genotiplerini, soy ağacında yerine koyarak diğer kardeşlerin ve ebeveynlerin genotiplerini bulabiliriz.

Bu iki çocuk belirtilen kan gruplarında herhangi birine sahip olabilir. Genotipleri A0 ve B0 olan anne ve babadan BB veya AA genotipli bir çocuğun oluşma ihtimali yoktur. Çünkü çocukların homozigotAA veya BB genotipli olması için anne ve babasından A ve B genlerini birlikte alması gerekir. Cevap D

Not: Gonozomal Soy Ağacı konusunu daha iyi anlamak için Eşeye Bağlı Kalıtım Konusunu bilmeniz gerekmektedir.

Gonozomal Soy Ağacı

Gonozomal kromozomlarda bulunan karakterlerin aktarılmasını gösteren soy ağacıdır. Karakterin oluşmasından etkili olan genler X ve Y kromozomlarının üzerinde bulunur. Bu genler çekinik veya baskın olabilir. Sadece Y kromozomunda bulunan genler erkek bireylerde görülür (yapışık parmaklılık gibi). X kromozomundaki genler hem erkek hem de dişilerde (renk körlüğü, hemofili) bulunur. Aşağıdaki soy ağacında yeşil renkli olan bireyler renk körüdür.

Kız çocuklar X kromozomlarından birini annesinden diğerini ise babasından aldığı için renk körü olan bir kız çocuğun babası her durumda renk körü olur. Annesi ise taşıyıcı veya renk körü olur. Annenin renk körü olması durumunda ise bütün erkek çocuklar renk körü olacaktır.

Örnek:

Çözüm: X kromozomu üzerinde kalıtılan çekinik özelliğin kız çocukta ortaya çıkabilmesi için babasında özelliğin mutlaka görülmesi gerekir. Çünkü X^rX^r genotipli olan kız çocuk X lerden birini babasından alır. Babada tek X olduğuna göre böyle bir kızın babasın da taralı olması gerekir. Yani E şıkkında gösterilen durum geçerli olamaz. Erkek çocuklar ise X kromozomlarını annelerinden alır. Anne taşıyıcı (X^RX^r) genotipte olursa hasta veya sağlam erkek çocukları oluşabilir (A ve C şıklarındaki durum). Anne hasta olursa erkek çocukları kesinlikle renk körü olur (B ve D şıkları). Cevap E

Örnek:

Çözüm: 1. bireyin kız çocukları renk körü olmaz. Çünkü 1. birey sağlamdır. 1. bireyin eşi de sağlamdır. Eşinden kız çocuğuna X^r geni geçse bile kendisinden X^R geni geçeceğinden kız çocuğu taşıyıcı olur. Yani kız çocukların genotipleri X^RX^r şeklinde olacaktır.
2. bireyin normal fenotipteki kız çocuklarının tümü babalarından X^r geni alacağı için taşıyıcıdır.
2. birey renk körlüğü genini annesinden alır. Annesi renk körü olmadığına göre bu özellik yönünden taşıyıcıdır.
3. birey babasından X^r geni alır. Fakat renk körü olmadığı için normal olmasını sağlayan gen, annesinden geçmiştir.
3. birey taşıyıcı (X^RX^r) olduğundan erkek çocuklarında renk körlüğü görülme ihtimali %50 dir. Cevap E