Tanım:
Ek-fiil (ek-eylem, imek fiili, cevher fiil), Türkçede isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olarak kullanılmalarını sağlayan, ayrıca basit zamanlı fiillerden birleşik zamanlı fiil yapan çekim ekleridir.
Bu tanımdan hareketle, ek-fiillerin iki görevi vardır:
1. İsim veya isim soylu kelimelerin sonuna gelerek, onları yüklem yapmak,
2. Basit zamanlı fiilleri, birleşik zamanlı yapmak.
Ek-fiiler -idi, -imiş-, -ise ve -dirdir ancak sözcüklere bitişik olarak yazıldıklarında ses uyumlarına uyarak değişiklik gösterebilirler.
Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılırlar:
* Ek- Fiilin Dört kipe göre çekimi vardır:
1) Ek-Fiilin Geniş zamanı (-ım/-im/-um/-üm; -dır/-dir/-dur/-dür)
2) -dili (görülen, bilinen) geçmiş zaman (-dı/-di/-du/-dü; -tı/-ti/-tu/-tü)
3) -mişli (duyulan, anlatılan, öğrenilen) geçmiş zaman (-mış/-miş/-muş/-müş)
4) Şart kipi (-sa/-se)
1- EK FİİLİN GENİŞ ZAMANI:
Eki: -ım/-im/-um/-üm; -dır/-dir/-dur/-dür
Ek fiilin geniş zamanında şahıs ekleri kullanılır. Sadece O ve Onlar şahıs zamirlerinde -dır eki kullanılır.
1. Tekil Şahıs (ben) ⇒ insanım,
2. Tekil Şahıs (sen) ⇒ insansın,
3. Tekil Şahıs (o) ⇒ insan(dır),
1. Çoğul Şahıs (biz) ⇒ insanız,
2. Çoğul Şahıs (siz) ⇒ insansınız,
3. Çoğul Şahıs (onlar) ⇒ insan(dır)lar”
Bu ek, fiillere getirildiğinde kesinlik veya olasılık anlamı katar.
1. Ek Fiil Geniş Zaman Olumlu:
2. Ek Fiil Geniş Zaman Olumsuz:
Ek fiilin geniş zaman olumsuzu değil ve yok kelimesiyle yapılır.
3. Ek Fiil Geniş Zaman Soru:
Ek fiil geniş zaman soru, soru ekleri -mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır.
Not: Ekfiilin geniş zamanında üçüncü tekil şahıstaki –dır, -dir, -dür, -dur (–tır, -tir, -tür, -tur) ekleri çoğu zaman düşer. Bu ekler kullanılmazsa cümlenin anlamında değişme olmaz.
Kullanımı: Bildirme eki cümleye kesinlik anlamı katar. Ama kullanılamadığı durumlarda cümlenin anlamı değişmez.
Dikkat! p, ç, t, k, f, s, ş, h (FıSTıKÇı ŞaHaP) sert ünsüzlerden sonra -tır, -tir, -tur, -tür ekleri gelir.
Dikkat! Ek fiil geniş zaman ile iyelik ekleri birbirine karıştırılmamalıdır.
Dikkat!Ek fiilin görülen geçmiş zaman, Ek fiilin duyulan geçmiş zaman ve Ek fiilin şart kipinde ekler kelimelere şu şekilde gelir.
1. Ek fiil kelimeye ayrı yazılırsa –idi, imiş, -ise şeklinde yazılır.
2. Sessiz harfle biten bir kelimeye Ek fiil bitişik yazılırsa –di, miş, -se şeklinde yazılır.
3. Sesli harfle biten bir kelimeye Ek fiil bitişik yazılırsa –ydi, ymiş, -yse şeklinde yazılır.
2- EK FİİLİN GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMANI:
Tanım: Geçmişte kalmış bir durumu anlatır. İsimlere -idi getirilerek yapılır.
1. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanı Olumlu:
2. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanının Olumsuzu:
değil sözcüğüyle yapılır.
3. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanı Soru:
Ek fiil soru ekleri –mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır.
3- EK FİİLİN DUYULAN GEÇMİŞ ZAMANI:
Tanım: Geçmişte kalmış bir durumu ve hali anlatır. İsimlere -imiş getirilerek yapılır.
1. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Olumlu:
2. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Olumsuz:
Ek fiilin olumsuzu değil kelimesiyle yapılır.
3. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Soru:
Ek fiil soru ekleri –mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır.
4- EK FİİLİN DİLEK-ŞART KİPİ:
Tanım: Cümleye şart anlamı katar. İsimlere -ise getirilerek yapılır.
1. Ek Fiil Dilek-Şart Kipi Olumlu:
2. Ek Fiil Dilek-Şart Kipi Olumsuz:
Ek fiilin olumsuzu değil kelimesiyle yapılır.
Bir haber veya dilek kipine "-idi, -imiş, -ise" ek-fiillerinden biri eklendiğinde "bileşik zamanlı fiil" haline gelir. Bu eklere ek fiilin hikâyesi, ek fiilin rivâyeti ve ek fiilin şartı denir:
Haber kiplerinden türetilenler:
| Dilek kiplerinden türetilenler:
|