16 Ağustos 1999 Güneş Tutulması

Bu yılın ikinci Güneş tutulması 25 Ekim’de meydana gelecek. TÜBİTAK'ın "Gök Olayları Yıllığı"na göre 25 Ekim'deki parçalı güneş tutulması Türkiye'den de izlenebilecek. Güneş tutulması-deprem ilişkisiyle ilgili takipçilerinden gelen soruları yanıtlayan yer bilimci Prof. Naci Görür, 17 Ağustos 1999 Depremi'nden önce gerçekleşen Güneş tutulmasını hatırlattı.

'3 GEZEGENİN AYNI SIRADA OLMASI ÇEKİM GÜCÜNÜ ARTIR'

Görür, "Kimi takipçilerim soruyor. Bu ay Güneş tutulması olacak. 17 Ağustos 1999 Depremi'nden önce de olmuştu. Endişeliyiz hocam ya tekrar olursa diyorlar. Ay Dünya ile Güneş arasına girdiğinde bu olay gerçekleşir. Bu olay sırasında üç gezegen de aynı sırada olduğu için Dünya üzerine daha fazla çekim uygularlar. Bu çekim hem hidrosferde hem de litosferde kabarmalara neden olur. Kimi zaman litosferdeki kabarma 25-30 cm varabilir. Normalde bu çekim kuvveti büyük depremlere neden olmaz" dedi.

'HAZIR FAYLARDA DEPREME NEDEN OLABİLİR'

Stres yüklü faylara dikkat çeken Görür açıklamasının devamında, "Ancak kimi yerlerdeki faylar aşırı stres biriktirmiş ve deprem üretmeye zaten hazır hale gelmiş ise o faylar üzerinde depreme neden olabilir. Yani bardağı taşıran son damla rolü oynayabilir. Sevgiyle" ifadelerini kullandı.

29 Mart 2006 tutulmasında Akdeniz bölgesine düşen Ay gölgesi. (NASA/ISS)

Yaklaşık onaltı yıl önce, 11 Ağustos 1999’da bir tam Güneş tutulması görme keyfi yaşadık. Türkiye’nin kuzeybatısından güneydoğusuna doğru geçen bir hat üzerinde güneşin ay tarafından tamamen örtülmesini seyretmiştik. Ancak bu keyif uzun sürmedi, sadece altı gün sonra 17 Ağustos depremi felaketini yaşadık.

O günden bu yana akıllarda ikisi arasında bir bağlantı kuruldu. Güneş ve Ay’ın hizalanması sonucu birleşen çekim güçlerinin gelgit etkisini artırarak fay hatlarını yerinden oynatabileceği gibi yarıbilimsel bir “açıklama” da bulundu. 2004’de Sumatra’da, 2005’de de Pakistan’da güneş tutulmasına yakın zamanda gerçekleşen depremler bu söylentiyi pekiştirdi. 29 Mart 2006’da Türkiye’de gözlenebilen tam tutulma zamanında da pek çok kez deprem kehaneti yapıldı.

20 Mart’ta gerçekleşen Güneş tutulmasının arifesinde, gazetelerimiz astrologların temelsiz spekülasyonlarına sayfalarını ardına kadar açtı. Bu günlerde bir özel durum daha var: 17 Mart’ta, gerçek bilimciler keşfetmese astrologların varlıklarından bile habersiz olacağı iki gök cismi, Uranüs ve Plüton, gökte bize göre aynı hizaya gelmiş. Bu iki dehşet(!) biraraya gelince hayal gücünün baraj kapakları açılmış: “Toplu ölümler”, “terör”, “deniz kazası”, “ayaklanmalar”, “uçak kaçırma”, “suikastler”, ve tabii, “deprem”.

Nasıl oluyorsa, her türlü astronomik olaydan böyle felaket senaryoları türetiliyor. Önceki yıl da Güneş’in kutupları ters dönüyor diye yaygara kopmuştu.

17 Mart ve tutulma geldi geçti. Elbette özel bir olay yok, olsa bile yıldızların bunda bir dahli yok, çünkü yıldızlar günlük hayatımıza hiç bir etki yapmazlar. Tabii astrologlar her zamanki gibi, haklı çıkmışcasına konuşmaya devam edecekler, onların da geçimi böyle.

Felaket tellallığının ayrıntılarını başka bir Yalansavar yazısına bırakalım. Bu yazıda, Güneş tutulmalarının depreme yol açıp açmadığını inceleyelim.

Tutulma-deprem ilişkisi konusunda uluslararası bilimsel kaynaklarda herhangi bir veri veya inceleme bulamadım. Ancak İÜ astronomlarından Tansel Ak’ın 2006 tutulmasından önce hazırladığı bir analiz imdadıma yetişti.

Ak, 1900-2005 yılları arasında, 6.0 ve üzeri büyüklükteki bütün depremlerin tarihlerini derlemiş. Ayrıca aynı yıllar arasındaki bütün Güneş tutulmalarının tarihlerini de listelemiş. Bu 105 yıllık zaman aralığında 239 tutulma olmuş (halkalı, parçalı veya tam).

Ak’ın ilk sorduğu soru, tutulmalara yakın zamanlarda depremler olup olmadığı. Bu soruyu cevaplamak için her tutulma tarihinin on gün öncesine ve on gün sonrasına uzanan sürede en az bir tane büyük (6.0 ve üstü) deprem olup olmadığına bakmış.

Bu sayımın sonunda, 239 tutulmanın yaklaşık %40’ında tutulmadan önce, yaklaşık %45’inde ise tutulmadan sonra en az bir büyük depremin gerçekleştiği görülüyor. Tutulmaların sadece %15’inin yakınında hiç büyük deprem olmamış.

Tutulmaların ezici çoğunluğunda (%85) tutulma tarihine yakın zamanda büyük depremlerin olması, ilk bakışta ikna edici bir kanıt gibi görünse de yanıltıcı.

Yanılgıyı anlamak için şöyle bir örnek düşünelim: Diyelim, yeşil fular takarak dışarı çıktığınız günlerin büyük çoğunluğunda önünüzden en az bir yeşil araba geçiyor. Ve diyelim bunun kaydını dikkatle tuttunuz, seçme yanlılığı da yapmadınız. Bu istatistik, fularınızın yeşil arabaları size yönlendirdiği anlamına gelmez. Yeşil arabalar zaten sık görülür, fularınızın rengi ne olursa olsun muhtemelen en az bir tane göreceksiniz.

Temel oranı gözden uzak tutmamak gerek: Depremler hem sık olurlar, hem de dünyanın her yerinde yıl boyu görülürler. Yıl içine düzgün yayılmış oldukları için, şans eseri olarak, bazıları tutulmayı çevreleyen 20 günlük döneme denk gelebilir. Gördüğümüz yüksek yüzdelerin gerçek bir etkinin sonucu mu yoksa şans eseri denk gelme mi olduğunu nasıl anlarız?

Güneş tutulmasının depremlere hiç bir etkisi yoksa, tutulma tarihleri yerine herhangi bir tarih seçsek de aynı yüzdeleri elde edebilmeliyiz. Yerkabuğu açısından bütün günler birbirine denk ne de olsa. Tansel Ak bilgisayarda rastgele tarihler üretmiş ve bu tarihlerin kaç tanesinin on gün öncesi ve sonrası aralığı içinde en az bir deprem olduğunu saymış. Sonuçta neredeyse aynı yüzdeler çıkmış! Rastgele seçilen tarihlerden %43’ünün en fazla on gün öncesinde, %42’sinin ise en fazla on gün sonrasında en az bir deprem olmuş. Yine %15’ine yakın günlerde ise deprem olmamış.

Deprem sıklığı açısından tutulma günleri ile rastgele seçilmiş tutulmasız günler arasında fark olmadığına göre, tutulmanın depreme yol açmadığını söyleyebiliriz.

Tutulma ile deprem ilişkisini reddetmek için bir sebebimiz daha var. Güneş ve Ay’ın hizalanması sadece tutulmada olmaz. Yeniay evresinde Ay yaklaşık olarak Güneş hizasına gelir. Ay dolunay evresinde iken de Güneş’le hizalanmıştır, bu sefer Dünya aralarında kalacak şekilde. Bu hizalanmalar depremi tetikleyecek olsaydı, her onbeş günde bir kuvvetli depremler yaşamamız gerekirdi, bu da tereddüte yer bırakmayacak bir kanıt sağlardı.

Peki bu deprem olmayacak mı demek? Hayır, hemen şu anda deprem olabilir, tahmin etmek mümkün değil. Ama deprem olsa bile astrologlar haklı çıkmaz, çünkü depremle tutulmalar arasında bir ilişki yok.

Astrologlar ve benzeri spekülatörler, tahminlerini destekleyen verileri öne çıkarırlar. Rastgele yaptıkları tahminler şans eseri doğru çıktığında bunları kendilerini pazarlamak için kullanırlar, ve tutmayan tahminlerini insanların unutacağına güvenirler, çünkü etkileyici olmayan şeyler insan belleğinde iz bırakmaz. Yanılmamak için, her türlü tahminciye sadece başarılarının değil, başarısızlıklarının dökümünü de sorun. Pek çoğunun başarı oranının rastgelelikten öteye gitmeyeceğinden emin olabilirsiniz.

Kaynaklar:

Deprem ve güneş tutulması ilişkisi 1999 depreminden sonra, her güneş tutulması öncesi sorgulanmaya başlandı. 2022'nin ikinci Güneş tutulması 25 Ekim'de Türkiye dahil Kuzey Yarım Küre'de yer alan birçok ülkeden izlenebilecek. Peki, Güneş tutulması depremi tetikler mi, güneş tutulması deprem habercisi mi? Güneş tutulması ile deprem arasındaki ilişki var mı?

Güneş tutulması depremi tetikler mi?

Görür, "Kimi takipçilerim soruyor. Bu ay Güneş tutulması olacak. 17 Ağustos 1999 Depremi'nden önce de olmuştu. Endişeliyiz hocam ya tekrar olursa diyorlar. Ay Dünya ile Güneş arasına girdiğinde bu olay gerçekleşir. Bu olay sırasında üç gezegen de aynı sırada olduğu için Dünya üzerine daha fazla çekim uygularlar. Bu çekim hem hidrosferde hem de litosferde kabarmalara neden olur. Kimi zaman litosferdeki kabarma 25-30 cm varabilir. Normalde bu çekim kuvveti büyük depremlere neden olmaz" dedi.

Stres yüklü faylara dikkat çeken Görür açıklamasının devamında, "Ancak kimi yerlerdeki faylar aşırı stres biriktirmiş ve deprem üretmeye zaten hazır hale gelmiş ise o faylar üzerinde depreme neden olabilir. Yani bardağı taşıran son damla rolü oynayabilir. Sevgiyle" ifadelerini kullandı. 

İşte o paylaşım: