2021 Doğalgaz Zammı

Doğalgazda fiyat tarifeleri aylık olarak hesaplanıyor. 2021'de Temmuz tarifesine kadar her ay yüzde 1 civarında artış yapılmıştı. Öte yandan elektrik üretiminde oluşan maliyet artışları nedeniyle tarifelerde değişikliğe gidildi. Peki elektrik ve doğal gaz zammı ne kadar oldu?

ELEKTRİK VE DOĞALGAZ ZAMMI 2021 NE KADAR?

Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ’nin (BOTAŞ) internet sitesinde, Temmuz ayına ilişkin tarife tablosu yayımlandı.

Yeni tarifeyle konut tüketimi için yüzde 12, sanayi tüketimi ve elektrik üretim amaçlı santrallerinin tarifesinde ise yüzde 20 artış yapıldı.

Buna göre, BOTAŞ'ın konut tüketicileri için gaz dağıtım şirketlerine uyguladığı satış fiyatı, 1000 metreküp doğalgaz için 1.488 lira 9 kuruş, sanayi abonelerine uyguladığı fiyat ise 1.783 lira 35 kuruş olarak belirlendi.

Elektrik üretim amaçlı santrallerinin tarifesinde ise 1000 metreküp doğalgaz için uygulanan fiyat 2 bin 60 lira oldu.

BOTAŞ'ın yayımladığı tarifeye göre, doğalgaz fiyatı Ocak ayından bu yana yedinci defa artmış oldu.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun açıklamasına göre, elektrik üretiminde oluşan maliyet artışları nedeniyle tarifelerde değişikliğe gidildi.

Buna göre, nihai elektrik satış fiyatında 1 Temmuz'dan itibaren geçerli olmak üzere tüm abone grupları için yüzde 15 zam yapıldı.

Bu kapsamda, 1 Temmuz itibarıyla mesken aboneleri 100 kilovatsaat elektrik enerjisi için vergi ve fonlar dahil olmak üzere 91,56 lira ödeyecek.

EROL OYTUN ERCAN

Ekonomide son dönemde yaşanan gelişmeler başta kamu bankaları olmak üzere kamu şirketleri için sermaye desteği konusunu gündeme getirirken, bu yönde bir gelişme de Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) cephesinde yaşandı.

Ticaret Sicili Gazetesi’nde yayımlanan karara göre BOTAŞ ile Türkiye Petrol Anonim Ortaklığı'nın (TPAO) ortak iştiraki Turkish Petroleum International şirketinin sermayesi 1,9 milyar TL civarında artırıldıktan sonra şirket sermayesinden 8,7 milyar TL BOTAŞ'a transfer edildi.

Daha önce BOTAŞ’ta çalışmış uzmanlar bu transferin BOTAŞ’a aktarılmasının sübvansiyon için olabileceğini fakat aktarılan miktarın çok küçük olduğunu vurgularken 2020 yılında yapılan diğer sermaye artırımlarına da dikkat çekti.

Eski BOTAŞ Daire Başkanı ve Enerji Uzmanı Ali Arif Aktürk, bu sermaye aktarımı sonucu yaratılan kaynağın sübvansiyona etkisinin çok fazla olmayacağını belirterek “Bu aktarılan miktar yapılan sübvansiyon için çok küçük bir rakam. Burada tartışılması gereken husus tüm hanehalkı yerine doğru tüketiciye doğru sübvansiyonun yapılmasıdır. Şu anki yapılan sübvansiyon maalesef ülkenin birikmiş sermayesini ve kaynağını da erittiği gibi, üst gelir grubuna da aynı oranda sübvansiyon anlamına geliyor” dedi.

Sübvansiyon sağlamanın doğru yolunun genel bütçeden vergi enstrümanları ya da Aile Hizmetler Bakanlığı tarafından ihtiyaç sahiplerine ulaşılarak olacağını belirten Aktürk, bunların da kaynağının her zaman merkezi yönetim bütçesi olması gerektiğini vurguladı.

"BOTAŞ’ın bu seneki zararının 4 ila 6 milyar dolar arasında olacağını düşünüyoruz"

Eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım ise BOTAŞ’ın 2020 Aralık ayından itibaren sermaye artışları yaptığını ve bunların sübvansiyon amacıyla yapıldığının bilindiğini söyledi.

Yardım, “BOTAŞ’ın Aralık ayında 14,4 milyar TL olan sermayesi Haziran’da 18,6 milyar TL’ye yükseltildi, 25 Ekim’de ise 35,3 Milyar TL’ye yükseltildi. Bu sermaye yeterli olacak mı olmayacak mı bilmiyoruz ama BOTAŞ’ın bu seneki zararının 4 ila 6 milyar dolar arasında olacağını düşünüyoruz. Bu kadar geniş bir aralıkta tahmin yapmamızın nedeni BOTAŞ’ın alım fiyatlarını bilmememiz” diye konuştu.

BOTAŞ’ın uzun dönemli anlaşmalarının bu sene içerisinde biteceğini ama kış aylarında artan doğalgaz kullanımını karşılamak için alım yapması gerektiğini belirten Yardım, “BOTAŞ hem biten kontratlarını karşılamak hem de kış aylarında artan doğalgaz tüketimini karşılamak için piyasadan spot alım yapıyor. Uzun dönemli alım anlaşmalarının fiyatları spot fiyatların dörrte biri civarındaydı” diye devam etti.

"1 Ocak'ta konutlara yüzde 10, sanayiye yüzde 30 zam bekliyorum"

Yardım, 1 Ocak’ta konutlardaki doğalgaz kullanımına yüzde 10’luk bir zam geleceğini tahmin ettiğini söylerken sanayi için bu tarifede minimum yüzde 30 artış olması beklediğini belirtti.

1 Ocak’ta uzun dönemli alım anlaşmalarının sona ermesinden dolayı 25-30 dolarlık bir fiyat artışı olacağını dile getiren Yardım, “Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez geçtiğimiz günlerde bu kontratların uzatılması için Ruslarla prensipte anlaşıldığını söyledi ama Ruslar Avrupa’da biten kontratlara şu anki yüksek spot doğalgaz fiyatlarını da dahil etmek istiyor. Biz dahil edecek miyiz etmeyecek miyiz? Dahil edeceksek ne kadar olacak? Bunları bilmiyoruz” dedi.

Ruslar Avrupa’da biten kontratlara şu anki yüksek spot doğalgaz fiyatlarını da dahil etmek istiyor. Biz dahil edecek miyiz etmeyecek miyiz? Dahil edeceksek ne kadar olacak? Bunları bilmiyoruz Eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım

"TCMB'nin BOTAŞ'a döviz satışı dolaylı sübvanse sayılabilir"

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Kasım ayında BOTAŞ’a rekor seviyede 2,2 milyar dolarlık döviz satışı gerçekleştirmişti.

TCMB 2021 yılında BOTAŞ’a sadece Haziran’da 269 milyon dolarlık ve Ekim’de 258 milyon dolarlık döviz satışı gerçekleştirirken TCMB'nin aylık döviz alım-satım tutarları verisine göre, 2021’in Ocak ayında 6 yılın ardından ilk kez BOTAŞ'a döviz satışı gerçekleşmemişti.

Uzmanlar TCMB’nin BOTAŞ’a döviz satışı gerçekleştirmesinin koşullara bağlı olarak dolaylı bir sübvansiyon sayılabileceğinin altını çizerken Merkez Bankası’nın asıl amacının BOTAŞ’ın döviz piyasalarında oynaklık yaratmasını engellemek olduğunu ifade ediyor.

"Farklı bir kurdan döviz satışı BOTAŞ'ın kur zararını azaltır"

BOTAŞ’ın doğalgaz ödeme döneminde piyasaya girip döviz temin etmesinin sığ olan piyasalarda döviz fiyatlarını hareketlendirdiğini belirten Aktürk, bundan dolayı TCMB’nin BOTAŞ’a doğrudan döviz sattığını ve şirketin alımlarının döviz piyasasına olan etkisini minimize etmeye çalıştığını vurguladı.

Aktürk TCMB’nin BOTAŞ’a nasıl sübvansiyon sağlayabileceğiyle ilgili “Merkez Bankası’nın BOTAŞ’a verdiği dövizin fiyatı da BOTAŞ’ın bilançosundaki kur zararını etkilemektedir. Eğer piyasanın döviz fiyatlarının dışında farklı bir kurdan döviz satışı yapılıyorsa, bu BOTAŞ’ın kur zararını azaltıcı bir etki yaratacaktır” dedi.

Tabii TCMB’nin döviz satışına dolaylı bir sübvansiyon da diyebiliriz. Örneğin BOTAŞ piyasaya girse dolar belki 14,25’ten 14,35’e çıkacak ama Merkez Bankası’ndan 14,25’ten alacak. Eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım

"BOTAŞ’ın piyasadan dolar alması ilave bir oynaklık yaratıyor"

Yardım da piyasalardaki oynaklıktan dolayı TCMB’nin BOTAŞ’a doğrudan döviz satışı gerçekleştirdiğini belirtirken BOTAŞ’ın döviz piyasasına girerek dolar almasının piyasada ilave bir oynaklığa sebebiyet verdiğine değindi.

BOTAŞ’ın kendisinin piyasaya girip dolar alabileceğini ama bunun doların fazladan yükselmesine neden olabileceğini dile getiren Yardım, “Tabii TCMB’nin döviz satışına dolaylı bir sübvansiyon da diyebiliriz. Örneğin BOTAŞ piyasaya girse dolar belki 14,25’ten 14,35’e çıkacak ama Merkez Bankası’ndan 14,25’ten alacak. Böylelikle piyasadan daha az etkileniyor ve bu da dolaylı bir sübvansiyon olarak düşünülebilir” diye ekledi.

Elektrik ve doğal gaz fiyatlarında son iki yılda üst üste yaşanan artışlar Türkiye’yi Avrupa’nın zirvesine taşıdı. 2019 ile 2021 ilk yarılarını kapsayan 2 yıllık dönemde Türkiye’de elektrik fiyatları yüzde 47,4 artarken doğal gaz fiyatları da yüzde 42,3 yükseldi. Aynı dönemde Avrupa’nın birçok ülkesinde ise fiyatlarda düşüş yaşanması dikkat çekti.

Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) açıkladığı veriler Türkiye’de enerji fiyatlarında son yıllarda büyük artış yaşandığını gösteriyor. Fiyatlar konutlarda kullanılan elektrik fiyatlarını kapsıyor.

2019 yılının ilk yarısı ile 2021 yılının ilk yarısı arasındaki 2 yıllık değişime bakıldığında ortaya şu manzara çıkıyor. 39 ülkenin 24’ünde fiyatlar yükselirken 15’inde ise düştü. En çok artış yüzde 47,4 ile açık ara Türkiye’de. Ardından yüzde 21,9 ile Polonya ve yüzde 20,8 ile Ukrayna geliyor. Artışların çoğu yüzde 10’nun altında. 10 ülkede artış oranı yüzde 5’ten düşük.

Tüm vergiler dahil yerel para birimine göre yapılan hesaplamaya göre 15 ülkede ise fiyatlar düştü. Bunların başında yüzde 38 ile Hollanda geliyor. İsveç’te ise fiyatlar yüzde 16,2 gerilerken Letonya’da yüzde 13,9 düşüş yaşandı.

Satın alma gücüne göre Türkiye’de yüzde 31, AB’de yüzde 1 artış

Satın alma gücüne göre elektrik fiyatlarındaki değişime bakıldığında da zirvede Türkiye var. Satın alma gücüne göre son 2 yılda elektrik fiyatları Türkiye’de yüzde 30,6 arttı. Aynı dönemde AB ortalaması ise yüzde 1,4’te kaldı. Polonya yüzde 20,1 ile ikinci sırada yer alırken yüzde 14,9 ile İngiltere üçüncü oldu.

Hollanda’da fiyatlar yüzde 37,4 düştü. İsveç’te düşüş yüzde 15,5 olurken Kıbrıs’ta ise fiyatlar yüzde 12,8 geriledi.

Doğal gaz

Son 2 senenin doğal gaz şampiyonu da açık farkla Türkiye oldu. 2019-2021 yıllarının ilk yarısında konutlarda kullanılan doğal gazın fiyatı yüzde 42,3 yükseldi. İkinci sırada yüzde 12,7 ile Ukrayna var. Hollanda’daki artış ise yüzde 4,3 ile sınırlı kaldı.

32 Avrupa ülkesinden 11’inde fiyatlar artarken 21’inde doğal gaz fiyatları düştü. En büyük düşüş yüzde 38 ile Litvanya ve yüzde 33,4 ile Letonya’da yaşandı.

Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi’nin (BOTAŞ) dağıtım şirketlerine sattığı doğal gaza son 18 ayda yüzde bini aşan zam geldi. BOTAŞ’ın doğal gaz toptan satış fiyatı elektrik üretim tarifesinde yüzde bin 330; sanayi kullanımında ise yüzde 997 arttı.

Mart 2021’de elektrik üretimi ve sanayi tarifesinde 1,44 TL olan doğal gazın Standart metreküp (Sm3) fiyatı, Eylül 2022’de elektrik üretiminde 20,6 liraya; sanayi kullanımında ise 15,8 liraya yükseldi. Aynı dönemde konut kullanımındaki fiyat artışı ise yüzde 216 oldu. Türkiye, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyeleri içinde son bir yılda enerji fiyatlarının en çok yükseldiği ülke.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası Avrupa ülkelerinde başta doğal gaz fiyatları olmak üzere enerji fiyatları hızla yükseliyor. Rusya’nın gaz sevkiyatını yavaşlatması veya durdurması Avrupa’da kışın zor geçeceğini gösteriyor. Avrupa ülkeleri şimdiden tasarruf tedbirleri almaya başladı. Doğal gaz fiyatlarının artması Türkiye’yi de etkilerken son bir yılda Türk lirasının da hızla değer kaybetmesi halkı derinden etkiliyor. Peki, BOTAŞ’ın toptan satış fiyatı son dönemde nasıl değişti? Doğal gaz tüketici enflasyonu ne durumda?

BOTAŞ’ın dağıtım şirketlerine toptan satış fiyatı son aylara kadar istikrarlı seyretti. Eylül 2019’da konutlar için doğal gazın Standart metreküp fiyatı 1,25 TL idi. Bir sene sonra Eylül 2020’de aynı fiyat geçerliydi. Mart 2021’de 1,29 TL olan fiyat Eylül 2021’de 1,49 liraya çıktı. Mart 2022’de 1,86 lira olan Standart metreküp doğal gaz fiyatına ardı ardına zamlar geldi. Son olarak Eylül 2022’de 4,08 TL oldu.

Elektrik ve sanayi kullanımında ise fiyatlar son aylarda katlanarak arttı. Elektrik üretiminde kullanılan doğal gazın Standart metreküp fiyatı Eylül 2021’de 2,37 TL Eylül 2022’de 20,63 liraya kadar çıktı. Serbest tüketim olan ve sanayiyi de içeren kullanımın ikinci kademesinde ise Eylül 2021’de 2,05 TL olan fiyat Eylül 2022’de 15,83 TL’ye yükselmiş durumda.

Doğal gazın toptan satış fiyatına son 1 yılda ve son 18 ayda bakınca şu sonuç ortaya çıkıyor: Eylül 2021-2022 arasını kapsayan son 1 yılda BOTAŞ’ın toptan satış fiyatı konutlarda yüzde 174; elektrik üretiminde yüzde 771; sanayi ikinci kademede ise yüzde 672 arttı.

Fiyatlara Mart 2021-Eylül 2022 arasındaki son 1,5 yılda baktığımızda ise artış oranları şöyle: Konutlarda yüzde 2016, elektrik santrallerinde yüzde 1330 ve sanayide yüzde 997.

Avrupa’da toptan doğal gaz fiyatları ne kadar arttı?

BOTAŞ 31 Ağustos 2022’de yaptığı açıklamada yer alan grafiğe göre “Avrupa ortalama HUB fiyatları” Aralık 2022 ile Ağustos 2022 arasında yüzde 879 arttı. Aralık 2022’de bin Standart küp doğal gaz fiyatı 210 Amerikan doları iken Ağustos 2022’de 2 bin 60 Dolara yükseldi.

Doğal gazda tüketici enflasyonu kaç?

Peki, doğal gaz zamları Türkiye’de tüketicilere nasıl yansıdı? Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) şehir gazı ve doğal gaz tüketici fiyat endeksindeki değişime baktığımızda ise Ağustos 2022 itibariyle fiyatlar yıllık yüzde 116 arttı. Haziran ayındaki artış ise yüzde 133 olmuştu. Oysa Haziran 2021’de yıllık artış oranı sadece yüzde 9 idi.

BOTAŞ özel şirket mi mi kamu kuruluşu mu?

BOTAŞ bir kamu kuruluşu. BOTAŞ, 233 Sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye tabi, özel hukuk hükümlerine göre kurulmuş, anonim şirket statüsünde bir Kamu İktisadi Teşebbüsü. BOTAŞ Türkiye’nin ithal ettiği doğalgazı dağıtım şirketlerine açıklanan fiyat üzerinden satıyor. Dağıtım şirketleri bu fiyat üzerine dağıtım bedeli ve kâr ekleyerek hane ve işyerlerine satış yapıyor.