250 Kva Trafo Projesi Bütün Hesaplar Ve Çizimler

ÖZEL TEKNİK ŞARTNAME

1.1 Elektrik projeleri, yürürlükte bulunan Kanun, Yönetmelik, Şartnameler ve

1.2 İhale dokümanları arasında verilmese dahi aşağıdaki Yönetmelik, Şartname ve

Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği,

Elektrik Enerji Tesisleri Proje Yönetmeliği,

Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği,

Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği,

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği,

Elektrik Tesisleri Kabul Yönetmeliği,

Elektrik Tesislerinde Emniyet Yönetmeliği,

Elektrik Enerjisi İmdat Grupları ve Otoprodüktör Tesisleri Ruhsat Yönetmeliği,

Anma Gerilimleri 1 kV.'un Üzerinde Olan Kuvvetli Akım Tesislerinin Kurulması için
Yönetmelik,

Paratoner Yönetmeliği,

Yangın Yönetmeliği,

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Mimarlık ve Mühendislik Hizmetleri Şartnamesi,

Elektrik Dağıtım Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi,

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Tesisat Teknik Şartnamesi,

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Elektrik Mühendisliği Proje Düzenleme Esasları,

EMO Transformatör Merkezleri Yapımında Dikkat Edilecek Esaslar,

TEDAŞ Teknik Şartnameleri ve Proje Uygulama Usulleri:

-TEDAŞ Elektrik Dağıtım Tesisleri Teklif Birim Fiyat Tarifleri Kitabı

-TEDAŞ Elektrik Dağıtım Şebekeleri Enerji Kabloları Montaj (Uygulama) Usul ve

-TEDAŞ Kırsal Dağıtım Tesisleri YG (OG) Dağıtım Hatları Teknik Şartnameleri

-TEDAŞ YG Dağıtım Hatları Proje Teknik Şartnamesi

-TEDAŞ Kamulaştırma Haritası ve Plan Tadilatı Teknik Şartnamesi

Elektrik Mühendisleri Odası Elektrik, Elektronik ve Bilgisayar Projeleri Uygulama

1.1 Tesis yapımında kullanılacak tüm ekipman ve malzemeler ilgili standartlara

1.2 Projeler, imar yönetmeliğine uygun ve mimari proje ölçeklerinde hazırlanır.

1.3 Proje ölçekleri, mimari planlara uygun olarak hazırlanır ve vaziyet planları
1/1000, kat planları 1/50, ayrıntılar ise 1/20 ölçeğinde verilir. Projelerde kullanılan
sembol, yazı ve çizgiler standartlara uygun ve okunaklı olmalıdır.

1.4 Projelerde ulusal semboller kullanılır. Liste dışı sembol kullanıldığında

1.5 Projelerde mimari planlar 0.2 mm, kuvvetli akım kolon hatları 0.6 mm, linyeler
0.4 - 0.5 mm, zayıf akım hatları 0.2 - 0.3 mm kalınlıkta çizgi ile çizilir. Projeler
AUTOCAD ortamında yapılacaktır.

1.6 Projeler hazırlanırken, iç mimari tasarıma ve mekanik tesisat yerleşimine dikkat

1.7 Projelerdeki tüm pano ve dağıtım kutuları özel harf ve yazılarla kodlanır.

1.8 Projelerde içerik olarak aynı olan sistemler için ayrı ayrı planlar verilir. (Örnek:
Birbirinin aynı iki depo için iki ayrı plan verilir.)

1.9 Elektrik tesisinde kullanılacak donanımlar bulundukları mahallin özelliğine

1.10 Projelerde iletken renk kodları; üç fazlı sistemlerde; Koruma iletkeni yeşil
bantlı - sarı, nötr iletkeni açık mavi, faz iletkenleri TSE Standartlarına uygun olarak
R - gri, S - siyah, T - kahverengi seçilir. Üç fazlı sistemin devamı durumundaki bir
fazlı sistemde, faz iletkeni gri veya kahverengi seçilir. Özel durumlarda ise, kullanılan
iletken renkleri tanımlanmalıdır.

1.11 Ortak çatılı ve birden fazla girişi olan binalar bir noktadan beslenecek şekilde
projelendirilir.

1.12 Yapı bağlantı hattı kesiti; gerilim düşümü ve akım yoğunluğu kontrolü
yapılarak tespit edilir. Konutlar için bu kesit bakır iletken olması durumunda en az
6 mm², alüminyum iletken olması durumunda ise en az 10 mm² ‘dir.

1.13 Tabloların giriş ve çıkışlarında yük akış yönüne göre önce şalter, sonra sigorta
kullanılmalıdır. Şalterlerin hareketli kontakları açık durumda ve enerjisiz olmalıdır.
Binalarda kat tabloları ana kesicisi faz - nötr kesmeli olacak şekilde projelendirilir.

1.14 Elektrik tesislerine ilişkin etüt-öneri raporu, ön proje, kesin proje, uygulama
projesi ile varsa son durum projeleri ELEKTRİK MÜHENDİSİ veya ELEKTRİK
ELEKTRONİK MÜHENDİSİ tarafından hazırlanır ve tüm proje sayfaları (Açıklama
yazıları, keşif özetleri, metraj listeleri, raporlar, şemalar, resimler, planlar ve
hesaplar dahil) imzalanır.

Projeyi hazırlayan mühendisler, mühendislik odası kayıt numaralarını ve diploma

1.15 Projeler mahallinde yapılan incelemelere göre hazırlanır. Projenin amaca ve

1.16 Elektrik projeleri diğer (mimari, statik, mekanik vb.) projelerden bağımsız
klasörlenir. Enerji temin projeleri ise bu klasörün içinde enerji veren kurum tarafından
istenildiğinde verilebilmek üzere ayrıca dosyalanır.

1.17 Projeler idarece belirtilen takım sayısı kadar hazırlanır. Bir takım da elektronik
ortamda AutoCAD, Excel, Word gibi düzenleme yapmaya müsait formatta verilir.
Ayrıca tasdik edilmiş (imzalı) proje PDF formatında verilir.

1.18 Tesisin özelliğine göre hazırlanacak projeler; içindekiler, açıklama raporu ve

Açıklama raporu ve hesaplamalar kısmında; projenin amacı, panolara göre

Proje, Dizel Jeneratörlü olarak tesis edilmeyecekse;

Planlar kısmında; O.G.- A.G tek hat şemaları, enerji temin, dağıtım, kuvvet,
aydınlatma, kumanda, otomasyon, iç tesisat, topraklama, çevre aydınlatma ile ilgili
projeler, bina kablo galerisi, pano ayrıntıları, kesit detay projeleri (1/1 ölçekli) verilir.

Ekler kısmında; Elektrik Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi, SMM belgesi, Enerji
Müsaade Yazısı, Topraklama Ölçüm Raporu, enerji temini ile ilgili tip projeler, direk
seçim hesapları, ENH Güzergah Seçimi ve Yer Tetkik Tutanağı vb. verilir.

Keşifler kısmında; malzeme listesi, yapıldığı yıla ait keşifler, birim fiyat ve malzeme
tarifleri verilir.

1.19 Elektrik projeleri yapılırken projelerin mimari, statik, betonarme ve mekanik

1.20 Projenin etaplar halinde verilmesi durumunda, işin durumuna göre Elektrik
Ön Projesi verilmelidir. Ön proje, tesisin hangi donanımla ve nasıl yapılacağını
gösteren açıklama, şema, plan ve resimler ile bunların düzenlenmesine dayanak olan
hesap ve raporlardan oluşan projeyi içerir. Ön proje kapsamında asgari olarak; tesisin
yaklaşık güç ihtiyacı hesaplanır ve elektrik ön proje raporu hazırlanır. Elektrik
panolarının ve kablo kanallarının saha ve ünite içindeki yerleri tespit edilir, trafo veya
jeneratör binalarının yapılması olasılığı dikkate alınarak genel yerleşim planı üzerinde
yerleri belirlenir. Tesisin yapımı ile ilgili genel hesaplamalar ve planlamalar verilir. Bu
aşamada yüklenici yaklaşık güç ihtiyacına göre enerji temin eden kuruluşa enerji
müsaade yazısı için başvurur. Enerji müsaade yazısını temin ettikten sonra yazıyla
İdareye bildirir. Enerji nakil hattı projesi enerji müsaade yazısına göre hazırlanır (Dizel
jeneratörlü olarak planlama yoksa).
 1.21 Proje birim fiyat tariflerinde "Tüm malzemeler, en az TSE Belgesine sahip
olacaktır." ifadesi yazılır.

1.22 İmar Yasası, Fikir ve Sanat Eserleri Yasası, Mühendislik ve Mimarlık

1.23 İlgi gösterilen şartname, yönetmelik, standart ve uygulama esaslarının en son

2 ELEKTRİK PROJESİ HAZIRLAMA ESASLARI

Proje hazırlama esasları proje raporu, hesaplamalar, planlar, keşifler ve ekler alt başlıkları
altında gruplandırılarak verilir.

2.1 PROJE RAPORU

2.1.1 Açıklamalar

Tesisin yapımı ile ilgili genel açıklayıcı bilgiler ihtiva eder.

Genel tanıtım

Elektrik projesi yapılan tesisle ilgili tanıtıcı bilgiler verilir.

Projenin amacı

Elektrik tesisinin yapılmasının gerekçesi yazılır.

Enerji temini ve güç tesisatı

Enerji verecek kuruluştan yüklenici tarafından alınan Enerji Müsaade Yazısına göre:
OG veya AG’den enerjinin alım yeri, enerji nakil hattının tipi (kablo/ havai hat), OG
modüler hücre, trafo, ana pano ve dağıtım panolarının beslemeleri hakkında bilgiler
verilir.

Enerji ölçüm sistemi

Enerji ölçümünün AG’ den mi, OG’ den mi yapılacağı ve/veya elektrik sayaçlarının
nerelere konacağı ile ilgili bilgiler verilir.

Dizel jeneratör

Jeneratör seçimi yapılıp yapılmadığı, seçim kriterlerinin ne olduğu, hangi tip jeneratör
seçildiği (harici/dahili/ ses yalıtımlı/seyyar vb), nereye yerleştirileceği ile ilgili bilgiler
verilir. Tesisin jeneratör ile elektrik ihtiyacı sağlanması planlanıyorsa İlgili elektrik
idaresinden enerji müsaade yazısı alınmasına gerek yoktur. Kurulu güce göre seçilen 3
fazlı, marşlı dizel jeneratöre göre güç tespiti yapılarak proje planlaması yapılır.
Jeneratöre ait kuvvet panosu tesiste uygun bir yere konulur ve topraklamalar ile
teçhizata ait çıkışlar için gerekli tüm malzeme ve ekipmanlar bu panoya monte edilir.

Kuvvet kontrol sistemleri

Tesiste kullanılan her türlü kumanda ve kontrol sisteminin çalışma prensipleri

Acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi

Elektrik kesilmeleri anında acil durum aydınlatmasının yapılıp yapılmayacağı,

Yıldırımdan korunma tesisi

Yıldırımdan korunma ile ilgili önlem alınıp alınmayacağı, alınacak ise hesaplamaları,
montaj yeri, paratoner tipi vb. ile ilgili bilgiler verilir. Hazırlanacak olan projelerde
pompa istasyonu da varsa Yıldırımdan korunma tesisatı yapılacaktır.

Yangından korunma sistemi

Yangından korunma ile ilgili önlemler alınıp alınmayacağı, alınacak ise yangından
korunma tesisinin yapım kriterleri, santral tipi, alarm sensörleri, uyarıların konacağı
yerler vb. ile ilgili bilgiler verilir.

Çevre aydınlatması

Çevre aydınlatması yapılacaksa hesaplamaları, armatür ve direk seçimleri,

2.1.2 Hesaplamalar

Elektrik güç ihtiyacı hesabı

Tesisin pano yükleme cetvelleri, kurulu gücü, talep gücü ve varsa trafo gücü hesabı
yapılır. Trafo seçimi işletmenin ömrü, talep gücü ve gelecekteki (en az 10 yıllık) güç
artışları da dikkate alınarak yapılır. Trafo kompanzasyon devrede değilken çekilen
güce göre seçilmelidir. Trafo ve ana panonun yeri seçilirken kablo metrajının ve
gerilim düşümlerinin en az olacağı şekilde tüketim merkezine yakın olmasına dikkat
edilmelidir.

Reaktif güç kompanzasyon hesabı

Kompanzasyon hesabı tesisin Cos φ değerini 1,00 yapacak ve tam otomatik çalışacak
şekilde yapılır.

Gerilim düşümü ve güç kaybı hesapları

Güç ve kolon tesisatlarında kullanılan tüm kablo ve baraların, aydınlatma ve priz

Dizel jeneratörlü olarak planlanan tesislerde trafo ve kompanzasyonu hesapları

Aydınlatma hesapları

İdare istediği takdirde, aydınlatılacak kısmın özelliğine uygun seçilen armatürlere göre
hesaplamalar yapılarak aydınlatmanın uygunluğu kontrol edilmelidir. Aydınlatma
 hesapları yalnızca kapalı alanları değil çevre aydınlatması, otopark aydınlatması ve
proses üniteleri açık alanda ise bunların aydınlatılması ile ilgili hesaplamaları da
içermelidir.

Topraklama tesisatı hesapları

Topraklama projelerine başlamadan önce topraklama direnci ölçülerek, ölçülen

2.1.3 Doküman ve Tablolar

Elektrik tesisi çalıştırma prensipleri

Tesiste bulunacak ünitelerin çalışma şekil ve prensipleri hakkında bilgiler verilir. Her
ünitenin ve ünitede bulunan her ekipmanın (Motor, vana, pompa, kapak vb.) birbirine
bağlı çalışma prosesinin açıklaması yapılır. Motor bazında, termik arıza, susuz
çalıştırmama, faz kayıplarında çalışmama gibi emniyetler ile limit anahtarı, zaman
rölesi, seviye şalteri, bir önceki veya bir sonraki üniteye göre çalışma durumları da bir
tablo halinde bu kısımda açıklanmalıdır.

Birim fiyat tarifleri

İhaleye çıkılmasına yönelik birim fiyat tarifleri ve kullanılacak malzemelerin teknik

Yazılım ve donanıma ait malzeme seçim listeleri ve teknik şartnameleri

Tesislerin otomatik çalışması ve insan müdahalesinin en aza indirilmesi için tesiste

2.2 PLANLAR

2.2.1 Enerji yeri planlama, OG ve AG Tek Hat Şemaları

Tesisin ihtiyaç duyduğu enerjinin ne şekilde temin edileceğine dair yüklenici

Tesise ait Enerji nakil hattı (ENH) projesi yapımı için muhtemel güç hesap edilerek
enerji temin eden kurumdan, enerji alınma noktasının ve şartlarının belirtildiği enerji
müsaade yazısı yüklenici tarafından alınır. Enerji müsaade yazısı yüklenici firma
tarafından alındıktan sonra yüklenici idareye müsaade yazısını aldığını bildirir.
Yüklenici, müsaade yazısındaki şartlara göre İdare ile birlikte mahallinde güzergah
etüdü yapar. Tasdik edilen güzergah etüdüne göre ENH’ nın geçtiği güzergahın sağ ve
solunda asgari 50 metrelik alanı ihtiva eden şeritvari harita çıkarılır. Şeritvari harita
üzerinde elektrik proje yapılmasını etkileyecek elektrik ve Türk Telekom hatları,
binalar, yollar, petrol boru hatları, dere ve yol geçişleri, ağaçlar, tarla sınırları vb. ve
bunlara ait kot ve ölçüler bulunmalıdır. Hazırlanacak proje, sözleşme, teknik
şartnameler veya özel teknik şartnamelerde belirtilememiş olsa dahi yürülükteki
Enerji sektöründe kullanılan teknik şartnamelere uygun olarak projelendirilecektir.

Vaziyet planı: Seçilen iletken, iletken tertibi, direk tipi, buz yükü bölgesi ve
hesaplamalar dikkate alınarak topoğrafik harita üzerine çizilmiş direklerin ve enerji
nakil hattının gösterildiği enerji nakil hattı vaziyet planı verilir. (Vaziyet planı ölçeği
1:1000 olmalıdır.)

OG ENH hat profili: Topoğrafik harita üzerine işlenmiş vaziyet planından alınan kot
ve mesafelere göre arazi ve imar durumu da göz önüne alınarak hat profili hazırlanır.
Profilde sehimlerin ve konsol mesafelerinin de dikkate alındığı yan profilde
gösterilecektir. Profilde yol, demiryolu geçişleri, kırık açılar, başlangıca mesafeler,
direk no ve tipleri vb. bilgiler de olmalıdır.

Direk travers seçim hesapları: Direk ve traversler ag-aw, tek taraflı açıklık, direk
burulma kontrolü vb. hesaplar yapılarak belirlenir ve bu hesaplar ile seçim listeleri
dosyaya konur.

İstimlak alanlarının tespiti, irtifak sahaları plan ve hesapları: İdarenin istediği

Tip projeler: Seçilen iletkene, iletken tertibine, direk tipine ve buz yükü bölgesine
göre yapılmış tip projeleri, direk seçim ve yapım planları ve hesapları verilmelidir.
Hem OG’li hatlarda hem de Müşterek direkli hatlarda tip projeler ve hesaplar dosyada
olmalıdır.

2.2.3 Genel Elektrik Dağıtım Planları

Tesis yerleşim planları üzerine işlenmiş elektrik dağıtım planları verilir. Planlarda
enerji besleme noktası, trafo, jeneratör, ana giriş panosu, panolar, panolar arası
bağlantılar, kablo çekilen güzergâh, kablo kesit ve metrajları, kablo kanalları, kablo
tavası planları ve kesitlerinin olduğu kablo yolları gösterilir.

2.2.4 Trafo Planları

Enerji müsaade yazısında veya idare tarafından aksi belirtilmemişse 400 kVA (dahil)
güce kadar direk tipi trafo, 400 kVA üzerindeki güçlerde de bina tipi trafo kullanılır.
 Detay planları

Trafo binasında kablo kanalları, trafo, modüler hücre, AG pano, trafo yağ çukuru,
kablo ve bara geçişleri, trafo rayları, havalandırma pencereleri, kapı vb. detay plan ve
kesitleri verilir.

2.2.5 Kuvvet Tesisatı Planları

Vaziyet planları

Makine ve teçhizat yerleşimlerinin en son halinin üzerinde bulunduğu yerleşim

Kablo kanal ve raf yerleşimleri seçiminde kanal ve rafların insanların rahatça

Panolar

Pano tek hat şemaları, pano ebatları ve içerisinde kullanılacak donanımın gösterildiği
pano planları verilir.

2.2.6 Kompanzasyon Planları

Kompanzasyon hesaplarına göre sabit ve otomatik kompanzasyon yapılır.

Büyük güçlü motorlara (11 kW ve üzeri) sabit kompanzasyon yapılmalıdır. Sabit

İlk kademede devreye girecek kondansatör büyük güçlü motorların gücünün %15
inden büyük seçilmemelidir. (Tek motor çalışırken reaktif / aktif enerji oranının tek
kademe kompanzasyonla sağlanması için)

Seçilecek reaktif güç kontrol rölesi üç fazın akımına göre kumanda etmelidir. Reaktif
güç kontrol rölesinin dengesiz yükleri kompanze edebilmesi için hem üç fazlı hemde
tek fazlı kompanzasyon yapabilme özelliği olmalıdır.

Tek fazda çalışan ve reaktif güç çeken motor, lamba vb. cihazlar için ferdi
kompanzasyonlar yapılarak dengesiz yükler önlenmelidir.

Kompanzasyon yapılmayan tesislerde, gaz deşarjlı lambaların (floresan, sodyum ve

Proje Dizel jeneratörlü olarak tesis edilecekse kompanzasyon yapılmayacaktır.

Tesiste kullanılan cihaz ve makinelerin tek kutuplu ve üç kutuplu kumanda devre

2.2.7 Topraklama Tesisatı Planları

Ölçülen toprak direncine ve yönetmeliklere göre temel topraklaması, işletme

Topraklama Yönetmeliğine göre: Temel topraklaması mecburidir. İşletme topraklaması

2.2.8 Yıldırımdan Korunma Planları

İdarenin isteği olduğu takdirde veya işin kapsamında pompa istasyonu ve pompajlı
sulama varsa pompa istasyon binasına yıldırımdan korunma planları aktif paratoner
tesis edilerek yapılır. Paftalarda yakalama ucu sistemi, yerleşim planları, indirme
iletkenleri topraklama bağlantısı, kesit detay ve görünüşleri, paratoner seçim hesapları
ile topraklama plan ve hesapları gösterilir.

2.2.9 Çevre Aydınlatması Planları

Tesisin yollarının, çevre istinat duvarlarının aydınlatması İdarenin isteği doğrultusunda

2.2.10 İç Tesisat Planları

Aydınlatma ve iç tesisat planları

Aydınlatma armatürleri ve priz yerleşimleri, tesisat planları, aydınlatma kontrol

Betonarme kirişlerin yanına zorunlu kalınmadıkça buat ve ek kutusu konulmamalıdır.

Bir buata en çok 4 bağlantı ucu gelebilir, bu sayı aşıldığında kare buat veya ek kutusu
konulur.

Projelerde kullanılan tüm elemanların yerleri tam olarak belirtilmeli, İdarece

Yukarıdaki elemanlar, kapılardan 30 cm, duvar birleşim noktalarından ve

Küçük projelerde, kuvvetli ve zayıf akım aynı pafta üzerinde gösterilebilir. Ancak
kapsamlı yapılarda zayıf akım ve kuvvetli akım projeleri ayrı paftalara çizilir.

Kat tabloları girişinde 30 mA. eşik korumalı kaçak akım koruma rölesi kullanılır. Ana
tabloda ise 300 mA. eşik korumalı kaçak akım koruma rölesi kullanılır. Kesme
kapasitesi imalat sınırını aştığı durumlarda, ana tablo yükleri bölünerek 300 mA. eşik
korumalı kaçak akım koruma rölesi kullanılır.

30mA hayat koruma kaçak akım röleleri linyelerin yüküne bağlı olarak maksimum 10
linyede 1 adet olacak şekilde tesis edilmelidir.

Aydınlatma ve priz linyeleri ayrı ayrı olmalıdır. Kolon linye hatları, tablolardan çıkış
sırasına uygun olarak numaralandırılır. Uzun hatlarda linye numaraları yanına
beslendikleri tablo kodu yazılır.

Aydınlatma ve priz linyeleri ile priz sortileri en az 2.5 mm² kesitinde bakır iletkenle
tesis edilir. Bütün prizler, aydınlatma armatürleri toprak hatlı olmalıdır. Banyolarda en
az iki (çamaşır makinası ve elektrikli şofben gücüne uygun), mutfakta ise en az üç
bağımsız priz linyesi (bulaşık makinası, elektrikli fırın ve elektrikli su ısıtıcısı gücüne
uygun) olmalıdır. Prizlerin kullanma amacı ve güçleri belirtilmelidir. Kullanma amacı
belli olmayan priz güçleri bir fazlı priz için en az 300 watt, üç fazlı priz için en az 600
watt kabul edilir. Priz linyelerine en çok yedi priz bağlanabilir ancak priz güçleri
toplamı 2000 VA.'yı geçmemelidir.

Lambadan lambaya geçiş yapılması durumunda, gerekçesi belirtilerek uygun

Tabloların yükleme cetvelleri, yüklerin özelliklerini, sorti cins ve sayılarını, linye

Projelerde, ana besleme, kolon, en uzun ve en yüklü linye hattı için gerilim düşümü
hesabı yapılır. İletken kesitleri, ayrıca akıma göre kontrol edilir. Ana besleme hattı ve
kolon hatları için talep faktörleri dikkate alınarak gerilim düşümü talep gücüne göre
hesaplanır.

Kolon şeması, mimari kat sayısına uygun olarak çizilerek, tabloların isimleri, güçleri,
sigorta ve şalter anma değerleri, ana tablodan itibaren kolon hattı uzunluğu, kesiti ve
cinsi ile ana tabloda hangi faza bağlı olduğu ve sayaç anma akımları belirtilir.

Bina ana beslenme hattının kesiti, cinsi, yaklaşık uzunluğu, besleneceği direk no ’su
gibi bilgiler projede belirtilir.

2.2.11 Detay Resimler

Projelerin uygulamasına yönelik özel imalat ve ayrıntılarla ilgili pano, kablo kanalı,
armatür, enstrüman ve algılayıcı yerleşimleri vb. detay resim ve çizimleri verilir.
2.2.12 Sembol Listeleri

Projelerde yürürlükte olan yönetmeliklere uygun semboller kullanılacak olup sembol

2.3 PROJE EKLERİ

 Elektrik Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi,

2.4 KEŞİFLER

Metraj ve yaklaşık maliyet

Projesi yapılacak tesis için gerekli olan miktarı, malzeme ve işçilik tutarları, öncelikle
projenin hazırlandığı yıla ait TEDAŞ birim fiyatları kullanılarak, TEDAŞ birim
fiyatlarında olmayan malzemelerin ise BAYINDIRLIK birim fiyatları kullanılarak,
resmi birim fiyatta olmayan malzeme ve imalatlar için piyasadan teklif isteme
kurallarına uygun olarak alınan proforma faturalarla tespit edilen fiyatlar excel
tablosunda listelenir ve proje kapsamında kullanılacak malzemelerin toplam tutarı
hesaplanır. Hazırlanan bu liste proje ekinde İdareye teslim edilir.

EK 1 - ELEKTRİK PROJESİNDE VERİLECEKLER LİSTESİ

Elektrik Projesi tanziminde genelde aşağıdaki sırada doküman hazırlanacak olup tesisin
özelliğine göre kısımlar atlanır veya ilave edilir.

Projenin kapağının ilk sayfasına içindekiler listesi konacaktır.

1- Proje raporu

• Genel tanıtım

• Projenin amacı

• Enerji temini ve güç tesisatı

• Enerji ölçüm sistemi

• Yedek güç kaynağı (Dizel jeneratör) (Varsa)

• Kuvvet kontrol sistemleri

• Acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi (Varsa)

• Yıldırımdan korunma tesisi (Varsa)

• Yangından korunma sistemi (Varsa)

• İç tesisat, zayıf akım tesisi

• Çevre aydınlatması (Varsa)

• Dizel Jeneratör veya trafo güç hesabı

• Reaktif güç kompanzasyonu hesabı (Jeneratör yoksa)

• Gerilim düşümü ve akım kontrolü hesapları

• Fazlara göre güç dağılımı tablosu

• Topraklama tesisatı hesapları

• Fazlara göre güç dağılımı tablosu

3- Planlar

• OG (Jeneratör yoksa) ve AG Tek Hat Şemaları

• AG vaziyet planları, kompanzasyonu planları

• Havai Hatlı Enerji Nakil Hattı planları (Jeneratör yoksa)

• İç ve Dış Aydınlatma ve priz tesisatı planları

• Topraklama tesisatı planları

• Yıldırımdan korunma tesisatı planları (Varsa)

• Vaziyet planları

• Pano planları

5- Proje ekleri

• Proje raporu

• Sembol listeleri

• SMM Belgesi,

• Enerji Müsaade Yazısı, (Jeneratör yoksa)

• Projeye ait keşifler

Yapılacak olan proje kapsamında Pompa istasyonu da varsa, bunula ilgili çalışmalar aşağıdaki
açıklamalar doğrultusunda hazırlanacaktır.

Pompa istasyonu için gerekli elektrik enerjisi TEDAŞ kurumunun müsaade edeceği enerji
nakil hatlarının uygun bir noktasından havai hat veya kablo ile alınarak pompa istasyonu
yakınındaki nihayet direğine getirilecek ve nihayet direğinden kablo bağlantısı ile alınarak
projesinde belirtilen primer gerilimle transformatör üzerinden AG giriş panolarına
taşınacaktır.

O.G. enerji nakil hatları, ilgili standart şartname ve projelerine göre yapılacak, uygun güçte (5
kademeli) transformatör tesis edilecek ve enerji istenilen ve projelerde belirtilen sekonder
gerilim değerlerine dönüştürülecektir.

Sistemin kompanzasyonu; transformatörler için trafo gücünün %3‘ü ve motorların Cos Φ

Elektrik motorlarına softstarter ile yol verilecektir.

Enerji sistemine ait ana dağıtım, kontrol ve kumanda panoları, seviye sensörleri, bunlara ait
kaydedici, gösterici ve diğer teçhizatlardır.

Elektrik teçhizatını meydana getiren bütün malzemeler uluslararası standartlara haiz, CE

Sistemin bütünlüğü açısından tüm panoların aynı üreticiden temin edilecek, panoların
montajı, imalatçı firma tarafından veya süpervizörlüğünde yapılacaktır.

Topraklama tesisi “Elektrik Tesisleri Topraklama Yönetmeliğine uygun olacak, yönetmelikte

Elektrik sistemini kapsayan bütün teçhizatlar topraklanacak, topraklama kablo uzunlukları 10

2.1. -0,4 kV ELEKTRİK MOTORLARI

-0,4 kV%5 ve 50 Hz  %2’de çalışacak elektrik motorları TS, IEC, VDE, DIN
standartlarına uygun olarak üretilecektir.

-Motorlar, pompaların kapalı vana ile tam otomatik olarak yol almasına uygun olacaktır.

Motorlar F sınıfı izolasyonlu olacaktır. İzolasyon malzemesi; kullanım izolasyon seviyesi

-Sargılar gerilim dalgalanmalarına karşı yüksek dayanma özelliği sağlayan izolasyonlu

-Tam yükte, nominal gerilim ve frekansta motor sargı sıcaklığı hiç bir zaman 110°C üzerine
çıkmayacaktır. Her motorda sargı sıcaklığı ölçümü için 3 adet, yatak sıcaklığı ölçümü için 2
adet PTC’ler 3 tel bağlantıya uygun olacaktır. Motorlardaki direnç sıcaklık detektörleri
sargılarda 90°C de ihbar 100 °C ’de açma verecektir.

-Motorun gürültü seviyesi VDE 0530, Bölüm 9 ve IEC 34-9’da belirtilen sınırları
aşmayacaktır.

-Motorun titreşim şiddeti IEC 34–14 standartlarında belirtilen sınırların altında olacaktır.

-Motor toleransları VDE 0530, IEC 34-1’e göre olacaktır.

-Motorlar rulmanlı yataklı olacak, minimum 100.000 çalışma saati hizmet verebilecek
şekilde dizayn edilecektir.

-Terminal kutularının koruma sınıfı IP54 olacaktır. Terminal kutusu 100 kA’lık pik kısa
devresine ve 0,2 sn’lik 40 kA efektif kısa devre akımlarına dayanacaktır. Terminal kutuları
90° veya 180° döndürmeye müsait olacaktır. Motor; düzenli akım pikleri ile seri ve etkili bir
şekilde yol alacaktır. Motorların yol alma momenti pompaları vana kapalı ve cebri boru dolu
iken rahatlıkla harekete geçirip işletme devir sayısına ulaştırmaya yeterli olacaktır.

Ünitenin ani durması halinde hidrolik tertibatlı çek kelebek vana kapanana kadar motor ters
yönde nominal hızının üstüne çıkabilir. Motor bu aşırı hıza uygun olacaktır.

 Elektrik motorlarına ait asgari aşağıda belirtilen test raporları İdarenin talep etmesi
halinde fabrika muayene talep yazısı ekinde verilecektir.
1. Stator sargısı omik direncinin ölçümü,
2. Stator sargısı yalıtım direncinin ölçümü,
3. Nominal gerilim ve frekansta boştaki akım ve boştaki kayıpların ölçümü,
4. Nominal giriş akımı ve frekansında rotorun bloke edilerek motor terminal
gerilimi ve çıkış gücünün ölçümü,
5. Terminal bağlantı işaretleri ile dönüş yönünün uygunluk testi,
6. Faz sırası ve numaralandırılması testi,
7. Vibrasyon testi,
8. Motorun diğer aksesuarlarının doğru çalışırlık testleri,
9. Gürültü seviyesi testi (dBA).
10. Değer Testi (Hız, verim, Cosφ değerlerinin belirlenmesi)
11. Stator sargısı Y.G. testi

2.2. MOTOR KONTROL PANOSU

2.2.1 Her kontrol panosu, projesinde belirtilen teçhizatı ihtiva edecek, ancak bunlarla sınırlı
kalmayacaktır. Teklif edilecek pano ve teçhizatlar isim, adet, kapasite ve diğer özellikler
bakımından şartnamede istenilene ve pompa istasyonu teçhizatının fonksiyonlarını tam olarak
ve emniyetli bir şekilde yerine getirmeye uygun miktar, tip, kapasite, özellik ve hassasiyette
olacaktır. Pompa istasyonu teçhizatının emniyetle ve sürekli olarak çalışabilmesi için gerekli
teçhizat da teklife dahil edilecektir.
2.2.2. Elektrik teçhizatı TSE, VDE, IEC veya muadili standartlara uygun ve CE işaretine haiz
olacaktır.
2.2.3. Panoların yükseklikleri birbirinin aynı olacaktır.
2.2.4. Panoların kapısı açıldığında iç aydınlatması yanacak şekilde 220 V.AC. aydınlatma
sistemiyle tesis edilecek ve uygun değerde otomatik sigorta ile korunacaktır.
2.2.5. Panolar; nakliye ve yer değiştirmelerde deforme olmaması için mekanik dayanıklılığı
önceden hesaplanarak, asgari 2 mm kalınlığında, gereken yerlerinde takviyeler kullanılmak
suretiyle DKP çelik sacdan imal edilecektir. Panolar gri renk elektrostatik toz boya ile
boyanmış olacaktır. Ayrıca yükleme ve indirmede kolaylık sağlamak amacıyla panoların tavan
sacında en az iki adet kaldırma kancası bulunacaktır.
2.2.6. Bütün cihaz ve parçalar panolara, kolay ayar ve tamir edilebilecek, sökülüp
takılabilecek ve bu parçalara kolay ve emniyetle ulaşılabilecek şekilde monte edilecektir.
Panoların iç yüzeyinde kablo bağlantıları gayet muntazam yapılmış olacaktır. Çeşitli devreler
için ayrı renklerde ve numaralandırılmış PVC izolasyonlu kablolar kullanılacaktır. Kontrol
panosu içerisindeki ölçü, sinyal ve kumanda devreleri ile ana kablo ve bara bağlantıları
yapılmış olacaktır.
2.2.7. Bütün şalterlere panoların ön tarafından kumanda edilebilecek ve bu tip şalterlere ait
kumanda düğmeleri ile sinyal lambaları pano üzerinde bulunacaktır.

2.3 KOMPANZASYON PANOLARI

2.4.1.2 ÜNİTE START

ÜNİTE STOP

2.4.1.2.3 Manuel pozisyonu stop :

2.4.1.2.4 Otomatik pozisyonu stop :

2.4.1.2.5 Rezervuar su seviyesi dalgalanmalarından dolayı start ve stop sinyalleri 30 .

2.4.3 KONTROL, PROGRAMLAMA VE İZLEME SİSTEMİ

2.4.3.1 PLC CİHAZLARI

PLC sistemine ayrı bir panoda tesis edilecek ve redresör-akü sistemi ile beslenecektir.
Bu sistem PLC ‘yi, elektrik kesintilerinde yaklaşık 5-8 saat arasında kesintisiz besleme
yapabilecek kapasitede olacaktır.
PLC sistemine ait 5 ” veya 7 “ büyüklüğünde LCD ekran tesis edilecektir. LCD
 ekranda;
1. Sisteme ait prensip şeması,
2. Vanaların açık veya kapalı olduğuna dair bilgi,
3. Hangi motorun devrede olduğuna dair bilgi,
4. Elektrik motorlarının sargı (PTC100) ve rulman (PT100) sıcaklık bilgisi ve
SET değerleri,
5. Alarm bilgileri ve resetlenmeleri,
6. Motorlara ait çalışma saatleri,
7. Projelendirme esnasında İdarece istenecek diğer bilgiler,

Görüntülenebilecektir. Bu görüntülemeler alt menü ve ana menü arasında geçişler

PLC Genel özellikleri:

Sisteme ait program ve şifreler, işin Geçici Kabulüne kadar İdareye teslim
edilecektir.

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ YG TESİS PROJE VE ŞEMALARI Ankara, 2013

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... ii GİRİŞ...

4 AÇIKLAMALAR ALAN Elektrik-Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK Yüksek Gerilim Sistemleri MODÜLÜN ADI YG Tesis Proje ve Şemaları Kuvvetli Akım Yönetmeliği, şartnameler, YG plan ve MODÜLÜN TANIMI projeleri, pano bağlantı şemaları ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40 / 32 ÖN KOŞUL YETERLİK YG tesis projeleri ve şemalarını okumak Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında standartlara, kuvvetli akım yönetmeliğine, şartnamelere uygun ve hatasız olarak YG tesis plan ve projelerini okuyabilecek, pano bağlantı şemalarını MODÜLÜN AMACI çizebileceksiniz. Amaçlar 1. YG plan ve projeleri hatasız olarak okuyup çizebileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME AÇIKLAMALAR 2. Pano bağlantı şemalarını hatasız olarak çizebileceksiniz. Ortam: Atölye ortamı, sektör Donanım: Çizilmiş plan projeler, tip projeler, kataloglar pano malzeme katalogları, pano bağlantı şemaları, çizim araç gereçleri, resim masaları Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı (çoktan seçmeli, doğru yanlış, tamamlamalı test ve uygulama vb.) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Hızla gelişmekte olan günümüz teknolojisinde, elektrik enerjisine duyulan ihtiyaç gün geçtikçe artmaktadır. Elektrik enerjisinin kesintisiz ve kararlı bir şekilde sağlanması için iletim ve dağıtım hatlarının önemi giderek daha çok ön plana çıkmıştır. Elektrik enerjisinin dağıtımını ve iletimini en iyi bir şekilde tüketicinin hizmetine sunabilmek için öncelikle doğru hazırlanmış plan ve projelere ihtiyaç vardır. Bu sebeplerle hatasız ve herkesin anlayabileceği tarzda proje çizimi gerçekleştirilmeli, bu konudaki çalışmalarımızı daha iyi bir seviyeye getirme gayreti içinde olmalıyız. Bu amaçla projelerin uygulamaya yönelik bölümlerini, kuvvet tesisat projeleri, kuvvet dağıtım tablo ve panoları ile kompanzasyon panolarının çizimi ve okumasını iyi kavramalıyız. Günümüzde, elektrik projelerinin hazırlanmasında ve çiziminde çeşitli bilgisayar yazılımları kullanılmaktadır. Bu nedenle okullarımızda bulunan bilgisayarlardan ve ilgili programlardan yararlanmalı, proje çizimlerini bilgisayarla yapmaya çalışmalıyız. Böylece, standart hazır sembolleri kullanmak çizimi kolaylaştırarak hız kazandıracak ve özel kütüphane oluşturmak mümkün olabilecektir. Yüksek ve orta gerilim projeleri başlangıçta çok karmaşık gelebilir. Ancak projenin çok uzun olması karmaşık olduğu anlamına gelmez. Sizden istenilen, modül içerisindeki açıklamaları ve tanımları okuduktan sonra projeleri inceleyiniz. Bu konuda önceden hazırlanmış ve uygulanmış projeleri inceleyiniz, hazırlayanları ziyaret ediniz. Projelerde kullanılan sembolleri, kısaltmaları öğrenmeniz proje okumanızı ve hazırlamanızı kolaylaştıracaktır. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Kuvvetli Akım Yönetmeliği ne, şartnamelere uygun ve hatasız olarak plan ve projeleri okuyabilecek, plan ve projeleri çizebileceksiniz. ARAŞTIRMA Kuvvetli akım yönetmeliğini, proje şartnamelerini, topraklama yönetmeliğini araştırınız. Plan ve proje çizen ve uygulamaları gerçekleştiren kişilerle görüşünüz. Bilgisayar proje çizim programlarını araştırınız. 1. PLAN VE PROJELER Riskleri ve belirsizlikleri en alt seviyeye indirerek yüksek kalite ve performans standartları belirleyerek sonuçları mümkün olan en az zaman ve maliyetle elde ederek projenin işleyişini düzenli ve yapılandırılmış bir biçimde gerçekleşmesini sağlamaya çalışıldığı mantıklı sürece "projeyi planlama" denir. "Planlama" ise proje ilerledikçe sürekli olarak yeniden düzenleme ve geliştirme gereken dinamik bir süreç olarak nitelendirebilir. Bir proje planı, iş için düzenlenen bilgilerin ve fikirlerin bir araya getirilmesi işlemidir. Planlar üzerinde indirici merkezler, bina tipi trafo merkezleri, direk tipi trafolar, müşterek direkler, AG direkleri, toplu yükler ve hesaplar neticesine göre çıkan trafo güçleri, OG şebekesi iletken ve kesitleri yazılarak trafo besleme bölgeleri ayrılır. Yeni OG şebekesinin düzenlenmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır. Bina tipi trafo postaları, başlıca trafo gücünün 630 KVA veya daha büyük olmasının gerektiği, böylece direk tipi trafo postasının kullanılamayacağı durumda, Trafo gücü 400 KVA veya daha küçük olsa bile imar ve çevre şartları sebebiyle direk tipi trafo postasının sakıncalı bulunduğu hâllerde, Direk tipi trafo yeterli olacak iken, bu noktadan emniyetli bir veya birkaç branşman alınması ihtiyacı hâlinde, OG şebekede arızalı hat bölümünü ayırabilmek için emniyetli bir düğüm noktası teşkil etmenin gerekmesi hâlinde, Ring devre veya ana hat üzerinde hat emniyetini bozmadan enerji alabilmek üzere trafo postası tesisi gerektiğinde tesis edilecektir. 3

8 Bina tipi trafoların OG teçhizatı OG teçhizatı klasik tertipte (açık hücre tertibi içinde) düzenlenecektir. Trafo yeri sorunu olan yerlerde saç köşkler, metal muhafazalı modüler hücreler ve modüler binalar çok zorunlu hâllerde RMU (ring-main-unit) kullanılacaktır. Şehrin merkezi kısımlarında trafo bina yeri bulmakta güçlük çekilen yerlerde OG prefabrik betonarme yer alan trafo köşkleri müdürlükten onay alınması kaydıyla kullanılabilecektir. Gerilim değişikliği nedeniyle mevcut binalarda hücre sayısının yetersiz kalması hâlinde, mevcut binalarda yararlanabilmek için modüler hücreler kullanılabilecektir. Direk tipi trafo postası Arsa veya kapalı alan ihtiyacı olmayan 400 KVA güce kadar tesis edilen dağıtım trafosudur. Ana ring hattı üzerinde direk tipi trafo postası tesisinden kaçınılacaktır Plan ve Projelerin İncelenmesi Konusu ve amacı her ne olursa olsun bir projeyi planlama süreci aşağıda belirtilen aşamalarda değerlendirebilir: Proje tanımını gözden geçirme, Proje mantığını oluşturma, Başlama çizelgelerini hazırlama, Kaynaklar ve maliyet analizlerini oluşturma, Müşteri gereksinimlerini mükemmele ulaştırma ve karşılama (müşteri memnuniyeti, kalite), Geçerlilik ve plan onayı (uluslararası standartlara uygunluk), Projeyi başlatma. Sonuç olarak artık kabul edilen ve proje için gerekli bilgiler elde edildikten sonra sürekli olarak gözden geçirilecek gerçekçi ve ayrıntılı bir plana sahip olunduğu bilinerek projeye başlanılabilir. Proje ve plan bizim işin veya eserin kâğıt üzerinde inşa edilmesidir. Bir hata var ise kâğıt üzerinde ortaya çıkmalı ve düzeltilmelidir. Yapım aşamasında ve bittikten sonra ortaya çıkan yanlışlıklar hem düzeltilmesi ve dönülmesi zor hatalardır. Bu sebeple yapılan proje ve planlar dikkatli, ince hesap ve ölçme sonunda hayata geçirilmelidir Proje Ölçekleri Cisimlerin gerçekteki boyutları kâğıtlara sığmayacağından belli oranlarda küçülterek çizilir. Kroki, plan ve projeler çizilirken belirli bir ölçek dâhilinde çizilir. Değişik alanlarda ölçekler değişik oranlarda kullanılır, coğrafi haritalarda 1/ , 1/ , şehir haritaları ve imar planlarında 1/1.000, ½.000 vb. bina plan ve projelerinde 1/50, daha büyük bahçe, park, fabrika vb. projelerinde 1/100, vaziyet planlarında 1/500 gibi ölçekler kullanılır. 4

9 Ölçeklendirme konusunda bir örnek verilecek olursa 20 m'lik bir gerçek uzunluk 1/50 ölçekli çizilirse 40 cm, 1/100 ölçekle çizilirse 20 cm, 1/500 ölçekle çizilirse 4 cm olarak projelendirilir Vaziyet Planları Vaziyet planı kuzey yönünde ölçekli olarak çizilecek ve ölçek belirtilecektir. Projelerde çizilen vaziyet planı, TEDAŞ tan hat bağlamaya giden görevlilerin yapının yerini kolayca bulabilmesini sağlayacak şekilde, mümkün olduğunca belirli (okul, cami, trafo vs.) noktalar gösterilerek çizilir. Şekil 1.1: Vaziyet planı ( ölçek 1/500) Şebeke bulunan yerlerde enerji alınacak direğin yeri gösterilecektir. Ana kolon hattı tesis güzergâhı gösterilecektir. Proje ile ilgili özel açıklamalar bu bölümde yazılacaktır Semboller Aşağıda kullanılan semboller OG projelerinde kullanılan sembollerdir. Çizilen projelerin herkes tarafından anlaşılabilmesi için sembollerin standart olması gerekir fakat geniş kapsamlı projede AG sembollerde kullanılır. 5

10 6

11 Hesaplamalar Şekil 1.2: OG tesislerinde kullanılan semboller Beraber bir tesis için yapılacak trafo merkezinin yapılabilmesi için gerekli olan hesaplamaları ve tabloların hazırlanması şöyledir: 7

12 Trafo Gücü Hesabı Trafo gücü hesaplanırken abone gücü, mevcut toplu yük, sokak aydınlatma gücü, muhtelif toplu yükler toplanır, talep faktörü ile çarpılarak toplam güç hesaplanır. Güç katsayısına bölünerek trafo gücü tespit edilir. Tablodan çıkan rakama en yakın üst norm trafo gücü seçilir. Çeşitli güçlerdeki trafolar: 50, 100, 125, 160, 250, 400, 500, 630, 800, 1000, 1250, , 2500 KVA Direk tipi bir trafonun gücünün hesaplanmasına ait bir örnek aşağıdadır: Örnek 1: Bir fabrikanın enerji ihtiyacı aşağıda belirtilmiştir. Fabrikanın trafo gücünü bulunuz (cosφ=0,97). Pres 1: 55 KW Pres 2: 55 KW Pres 3: 55 KW Hava kompresörü: 15 KW Şekil verme makinesi: 25 KW Aydınlatma: 5 KW İleriki kapasite artımı:100 KW Tesisin toplam kurulu gücü: 310 KW Talep faktörü:1 alınır Aktif talep gücü: 310 KW Cos φ: 0,97 Görünür güç:310/ 0,97= 319,6 KVA Tesiste kullanılacak trafo gücü, yukarıda belirtilen standart trafo güç değerlerinden 400 KVA olarak seçilir. Bina tipi bir trafonun gücünün hesaplanmasına ait bir örnek: Örnek 2: Bir fabrikanın enerji ihtiyacı aşağıda belirtilmiştir. Fabrikanın trafo gücünü bulunuz (cosφ=0,97). AT 1: 776 KW AT 2: 776 KW AT 3: 776 KW İleriki kapasite artımı: 150 KW 8

13 Tesisin toplam aktif gücü : 2478 KW Talep faktörü: 0,8 alınır Aktif talep gücü: 1858,5KW Cos φ: 0,97 Görünür güç:1858,5/0,97=1916 KVA Buradan tesiste kullanacak trafo gücü standart değerlerden 2000 KVA seçilir Kompanzasyon Hesabı İnsanoğlu var olan enerji kaynaklarını en ekonomik ve verimli şekilde tüketmenin yollarını her zaman bulmaya çalışmıştır. Yaşadığımız yerkürede en çok kullanılan enerji çeşidi olan elektrik enerjisinin faydalı şekilde kullanılması, üretiminden tüketimine kadar geçen her safhada en az kayıpla taşınması esastır. Alıcı bir motor, transformatör, floresan lamba balastı vb. manyetik alan oluşturan bir alıcı ise devreden aktif gücün yanı sıra reaktif güç de çeker. Şebekeden reaktif güç çekilmesi havai hatlarda, trafolarda, kablolarda, sigortalarda ve şalterlerde gerilim düşümlerine neden olur. Kayıpları önlemek için kesitin artırılması gerekir. Artırılan kesit maliyete yansır, işçilik zorlaşır. Bu durumu önlemek için tesislere kompanzasyon sistemleri eklenir. Kompanzasyon, reaktif akımların dengelenmesi olarak tanımlanabilir. Kompanzasyon sistemlerinde kullanılan kondansatörlerin standart değerleri: 5, 10, 15, 20, 25, 30, 40, 50, 60, 80, 100, 125, 150, 200, 250, 300, 350, 400, 450, 500, 550, 600 KVAR dır. Örnek-1: Trafo gücü 400 KVA olan tesisin kompanzasyon hesabını ve kullanılacak kondansatörlerin değerlerini bulunuz. Trafo gücü: 400 KVA Talep faktörü: 1 Mevcut cos φ : 0,7 İstenen cos φ:0,95 Talep gücü: 400 x 0,95=380 KW K. katsayısı:0,69 Kondansatör gücü Q c :380 x 0,69=262,2 KVAR Gerekli kondansatör gücü: 270 KVAR seçilmiştir. NOT: Yukarıda kullanılan K kat sayısı Tablo 1.1 deki, mevcut ve hedef değerler yardımıyla (Cosφ nin 0,7 den 0,95 e çıkartılması için gerekli katsayı 0,69) bulunur. 9

14 Kondansatör güçleri aşağıdaki gibidir. Kondansatör kademeleri panoda bulunan reg e göre seçilir. Sabit :20 KVAR, diğerleri 10, 20, 40, 40, 40, 40, 40, 40 KVAR şeklindedir. Örnek-2: Trafo gücü 2000 KVA olan tesisin kompanzasyon hesabını ve kullanılacak kondansatörlerin değerlerini bulunuz. Trafo gücü: 2000 KVA Talep faktörü: 1 Mevcut Cos φ: 0,79 İstenen Cos φ: 0,97 Talep gücü: 2000 x 0,97 = 1940 KW K. kat sayısı: 0,53 Kondansatör gücü Q c : 1940 x 0,53 = 1028 KVAR Gerekli kondansatör gücü: 1035 KVAR seçilmiştir. Sabit :60 KVAR, diğerleri 25, 50, 50, 50, 100, 100,100, 100, 100, 100, 100, 100, KVAR dır. Sabit kondansatör gücü 2000 x 0.03 = 60 KVAR olarak bulunur. NOT: Sabit kondansatör gücü %3-5 arasında bir değer ile çarpılıp bulunur. Tablo 1.1: Kompanzasyonda kullanılan K faktörü tablosu 10

15 Gerilim Düşümü ve Kablo Kesit Seçim Hesabı Alçak gerilim tesislerinde gerilim düşümü %5'i aşmamalıdır. K= öz iletkenlik katsayısı, bakır için 56 m / Ω mm2, alüminyum için 35 m / Ω mm 2 alınır. FORMÜLLER: 100. L. N % e 2 K. S. U I N 3. U. Cos I S 3. U L = Uzunluk (Mt) N = Aktif güç (W) S = Görünür Güç (VA) K = Öz iletkenlik m / Ω mm 2 U = Gerilim (volt) S = Kesit (mm 2 ) I = Akım şiddeti (Amper ) I=Amper Örnek 1: Bir trafo ile fabrika arasındaki tesisin kablo kesitini bularak gerilim düşümü hesabını yapınız. TR- AT arası Görünür Güç = VA Mesafe = 10 m Kablo kesiti = 300 mm 2 I S = 3. U = 578A % 100. L. N K. S. U e = =0,15 < 5 olduğundan uygundur Tablo 1.2 den 2(3x150+70)mm 2 NYY 650 A taşıyabildiğinden uygundur. AT- TD2 arası Aktif Güç = W Mesafe = 60 mt Kablo kesiti = 190 mm 2 Cos θ =0,7 N I = 3. U. Cos = 434,613A 11

16 % 100. L. N K. S. U e = =0,78 < 5 olduğundan uygundur Tablo1.2 den 2(3x95+50)mm 2 NYY 490 A taşıyabildiğinden uygundur. TD2- PRES 1 arası Aktif güç = W Mesafe = 15 m Kablo kesiti = 35 mm 2 Cos θ =0,7 I N = 3. U. Cos = 119,518A % 100. L. N K. S. U e = =0,29 < 5 olduğundan uygundur Tablo1.2 den (3x35+25)mm 2 NYY 130 A taşıyabildiğinden uygundur. Gerilim Düşümü Hesabı %E= %E1 + %E2 + %E3 %E = 0,15 + 0,78 + 0,29 = 1,22 < 5 olduğundan uygundur. 12

17 Trafo Tesisi Keşif Listesi Tablo 1.2: İletken kesiti seçim tablosu Resmi binalar ve belediye sınırları dışındaki yerlerde yapılan binaların tüm kontrolleri, kabulü, yapım izni (ruhsatı) vb. Bayındırlık Müdürlükleri tarafından yapılır. Bayındırlık Müdürlüğü teknik elemanları Bayındırlık Bakanlığının her yıl çıkardığı "Elektrik Tesisatı Genel Teknik Şartnamesi ve Birim Fiyat Tarifesi" kitabına bağlı kalarak yapılacak veya yapılmış işin teknik şartlara uygun olarak yapılmasını sağlar. Yine aynı kitaptan yararlanarak yapılacak olan elektrik tesisatının projesine bakarak işin maliyetinin ne olacağı tahmini çıkarılır. Buna birinci keşif denir ("Elektrik Tesisatı Genel Teknik Şartnamesi ve Birim Fiyat Tarifesi" kitabından bazı kalemler aşağıdaki çizelgede verilmiştir.). 13

18 ÖRNEK KEŞİF ÖZETİ ( 2004 YILI TEDAŞ BİRİM FİYATLARI ) NO POZ Montajlı Yapılan İşin Cinsi Miktar Birim NO Birim Fiyatı Tutar Birim 1 3,1,2 Q8mm bakır boru 10 Kg 12,45 124,50 TL 2 5,1 Boyalı kaynaklı demir direk 6700 Kg 2, ,00 TL 3 8 Gaz borusu 2' 2 AD 19,20 38,40 TL 4 9,3 Swallow iletken 615 KG 5, ,90 TL 5 11,4 VHD-35 mesnet izolatörü 63 AD 29, ,50 TL 6 11,5 B-35 izolatör demiri 63 AD 3,91 246,33 TL 7 11,6 K1 tipi izolatör 3 AD 12,33 36,99 TL 8 11,7 Tek askı tertibatı 3 AD 15,40 46,20 TL 9 11,8 Tek gergi tertibatı 3 AD 17,38 52,14 TL 10 15,2 Metaloksit parafudr 36kv - 5kA 3 AD 169,93 509,79 TL 11 17,6 36kv-400A haricî tip topraklama ayır. 2 AD 707, ,52 TL 12 17,9 36kv-16A OG sigorta patronu 6 AD 46,48 278,88 TL 13 24,4,2 Harici tip AG panosu 400 KVA 1 AD 2.169, ,10 TL 14 26,1 Tehlike levhası 15 AD 6,54 98,10 TL 15 30,1 Galvaniz şeritli topraklama 17 AD 94, ,62 TL 16 30,2,1 50 mm 2 NYY kablo ile top. 1 AD 63,13 63,13 TL 17 30,2,2 50 mm 2 NYY kablo ve göm. 25 MT 5,73 143,25 TL 18 30,3,1 Topraklama elektrodu 17 AD 64, ,05 TL 19 31,6,4,3 34,5kv-400 KVA trafo 1 AD 8.629, ,48 TL 20 32,1 3x150+70mm2 NYY kablo 30 MT 46, ,00 TL 21 32,21,1 3x150+70mm2 NYY kablo başlığı 1 AD 29,12 29,12 TL GENEL TOPLAM ,00 TL Otuzyedibinbeşyüzyirmiiki YTL Kr. Tablo 1.3: Keşif özeti tablosu 14

19 Tek Hat Şeması Uygulama planları tesisatçıya yapacağı işin detayını vermesi yönünden önemlidir. Tesisat yapıldıktan sonra şehir şebekesinden enerji alacak bağlantının yapılması gerekir. Elektrik enerjisini satan müessese yetkilileri yapılmakta olan tesisatın özellik ve değerlerini bilmek zorundadır. Tesisatın belli standartlarda yapılması demek o standartlara uygun bir projelendirme demektir. Bu nedenle uygulama projeleri hazırlanırken tesisatın tek hat şeması ve tesisatın yükleme cetveli de projeye ilave olarak hazırlanır. Şekil 1.3: Direk tipi trafo (160 KVA) tek hat şema 15

20 Tek hat şeması tesisatın elektrik özetini, yükleme cetveli de fazların yüklenme değerlerini linye linye açıklamaktadır. İşletme yetkilileri böylece bölgelerindeki enerji dağıtımını daha düzenli ve dengeli olarak yapabilecektir. Bu iki konuyla birlikte gerilim düşümü değeri de kendilerine yardımcı olmaktadır. Şebeke geriliminin sabit tutulması ve abonelerin sağlıklı bir ömür kazanmaları bu itina ve düzenle korunmuş olmaktadır. Şekil 1.4: Direk tipi trafo (400 KVA) tek hat şeması 16

21 Şekil 1.5: Bina tipi trafo (2000 KVA) tek hat şeması 17

22 Şekil 1.5 teki şemanın devamında güç trafosundan sonra diğer şemalardaki gibi AG tek hat şeması devam etmektedir. OG tek hat şeması hazırlanmasında aşağıda belirtilen haller dikkate alınacaktır. Korumalarda ters zamanlı iki aşırı akım bir adet toprak sekonder koruma rölesi kullanılacaktır. Korumalarda kullanılacak röleler yönsüz seçilecek ve koruma koordinasyonu normal işletme koşullarına göre yapılacaktır. Yerleşim birimini besleyen hat çift devre ve bu hatlar aynı barada paralel çalışıyor ise yönlü röle kullanılacaktır. Korumada kullanılacak akım trafoları OG havai hat veya OG yer altı kablosunun akım taşıma kapasitesine göre seçilecektir OG Yerleşim Planı Orta gerilim hattının gerçekleştirilmesi için yerleşim planının çizilmesi gerekir. Şekil 1.6: OG yerleşim planı 18

23 Direk Tipi Trafo Plan ve Kesiti Bu tip trafo merkezleri 400 KVA'ya kadar olan güçler için kullanılır. Kuruldukları direklerin yanında alçak gerilim panoları bulunur. Genellikle küçük yerleşim birimleri ile ana dağıtım trafosuna uzak aboneleri beslemek için kullanılır. Trafo ve donanımları bir direk üzerine monte edilmiştir. Bir kısım elemanları direğin altındaki panonun içindedir. Şekil 1.7: Direk tipi trafo plan ve kesiti ve fotoğrafı 19

24 Trafo direği boyu normal olarak 12,00 m dir. En küçük tip 12/8'dir. Bir direğin trafo direği olduğunu belirtmek için, direk rumuzunun önüne (TR) rumuzu ilave edilir. Örnek, TR 12/10 Trafo direğinin seçimi, AG direklerinin seçiminde kullanılan cetvellere göre yapılır ve tevzi direklerinin seçiminde olduğu gibi vektör diyagramı çizilir. Bulunan değere, 250 KVA'ya kadar 300 kg, 250'den 400 KVA'ya kadar 500 kg ilave edilerek direk tipi seçilir. Kuvvetlerin hesabında YG hatlarının cerri aynen AG hatlarının cerri ise 0.80 ile çarpılarak alınır. YG ve AG hatlarının azami menzili 50 m'dir. AG hatları için direğin 4 yüzünden, dört ayrı yöne azami 8 telli çıkış yapmak mümkündür. Seksiyonerin direğe tespitine mahsus demir konsollar ve kablo başlıklarının bağlantı çemberleri, trafo direği ve platform teslimatına dâhil değildir. Trafo platformları, KVA dâhil bütün trafoları taşıyacak şekilde boyutlandırılmıştır. Direk Tipi- 12/ / / b Temel Ölçüleri (cm) 12/ / / / Trafo Binası Plan ve Kesitleri Tablo 1.4: Direklerin temel ölçü tablosu Bu tip trafo merkezleri kapalı bir bina veya yapının içine kurulur. Uygulamada kule tipi ve köşk tipi trafo merkezleri olarak ikiye ayrılır. Kule tipi trafo merkezleri, direk tipi trafo merkezlerinin kurulmasının zor ve sakıncalı olduğu yerlerde kurulur. Ayrıca direk tipinde kullanılan trafo diğerlerine göre daha küçük güçtedir. Kule tipi trafo merkezinde trafo ve donanımları kule şeklindeki beton veya sacdan bir yapı içerisine yerleştirilmiştir. Kulenin tabanına ve raylar üzerine trafo monte edilmiştir. t 20

25 Kule üzerinde bırakılan açıklık ve alttaki ızgaralar yardımıyla trafo doğal bir hava sirkülasyonu ile soğutulmaktadır. Kule tipi trafo binasında enerji girişi hava hattından yapılacaksa kule yüksekliği hava hattı direk boyuna eşit olması gerekir. Şekil 1.8: Trafo binasının önden görünüşü 21

26 Şekil 1.9: Trafo binasının kesiti 22

27 AG Dağıtım Planı Yerleşim merkezlerine mesken hastane iş yerleri gibi elektrik ihtiyaçlarını karşılama amacıyla AG dağıtım hatları tesis edilir. Şekil 1.10: Bir fabrikanın AG dağıtım planı 23

28 1.2. Direk Tipi Trafo Tesis Tek Hat Şemasının Çizimi Aşağıda tek hat şemaları verilmiştir. Şekil 1.11: Direk tipi trafo (250 KVA) tek hat şeması 24

29 1.3. Elektrik Enerji Tesisleri Proje Yönetmeliği MADDE 3 - Bu yönetmelikte kullanılacak başlıca terimlerin tanımları aşağıda verilmiştir. a) Yapılabilirlik (fizibilite) raporu Çeşitli olanaklarla enerji sağlanması ya da üretilmesi durumlarında ekonomik ve teknik bakımından yapılabilir en uygun çözümü gösteren rapordur. b) Gerekçe raporu: Genel olarak hazırlanacak projenin esaslarına ilişkin açıklamaları, bu esasların kabulü için zorunlu nedenlerle teknik ve ekonomik hesapları gösteren rapordur. c) Ön proje İhaleye çıkarılmasını sağlamak amacı ile bir tesis ya da inşaatın hangi tesis gereçleri ile ve nasıl yapılacağını gösteren açıklama, şema, plan ve resimlerle bunların düzenlenmesine dayanak olan hesap, keşif ve şartnamelerden oluşur. d) Uygulama projesi İhaleden sonra yüklenici ya da işveren tarafından hazırlanacak olan bu proje, ön projede belirtilen tesis gereçleri ve kabul edilmiş ilkelere uygun nitelikteki ayrıntılı açıklama, şema, plan ve resimlerle bunların düzenlenmesine dayanak olan hesap, keşif ve şartnamelerden oluşur. f) Enerji iletim hatları Üretilen elektrik enerjisini dağıtım şebekelerine ya da tekil tüketim tesislerine iletmek için kullanılan hatlardır. Bunlar hava hattı ya da kablo hattı olarak kurulur. g) Bağlama tesisleri (şalt tesisleri): Elektrik devrelerindeki gerilimleri alçaltmak, yükseltmek ya da devreleri açmak ve kapamak için kurulan transformatör, kumanda (ayırıcı, kesici vb.) koruma (röle, parafudr vb. ve ölçü aletleri, ölçü transformatörleri vb.) aygıtlarının tamamını ya da bir bölümünü içine alan tesislerdir. g.1 - Transformatör merkezleri Güç transformatörü bulunan bağlama tesisleridir. Bu tesisler açık hava, bina ya da direk tipinde olabilir. 25

30 g.2 - Ölçü ve/veya kumanda merkezleri Güç transformatörü bulunmayan bağlama tesisleridir. Örneğin ayırıcı ve kesici ya da yalnız ayırıcı bulunan ölçü merkezleri ya da aynı biçimdeki ölçü yapılmayan bağlama tesisleri gibi g.3 - Tekil tüketim tesisleri Şahıslara ya da kuruluşlara ilişkin tesisleri elektrikle beslemek için kurulan bağlama tesisleridir. Bu tesisler teknik bakımdan g 1`de tanımlanan tesislere girer. Örneğin bir fabrika, benzin istasyonu, sulama pompa tesisi vb. tesislere elektrik enerjisi sağlamak için kurulan tesisler tekil tüketim tesisleridir. h) Dağıtım şebekeleri Elektrik enerjisini tüketicilere dağıtmak için kurulan ve dağıtım transformatör merkezleri, hava ve/veya kablo hatlarından oluşan tesislerdir. i) Şebeke güçlerinin hesaplanmasında kullanılan bazı kat sayıların ve terimlerin tanımları i.1 - Güç yoğunluğu Şebekelerde yüklenme derecesi farklı hat bölümlerinde aynı zamanda çekilen yüklerin hesaplanmasında kullanılan bir kat sayıdır. i.2 - İstek kat sayısı (talep faktörü): Bir şebekenin ya da şebeke bölümünün çalışma süresi içinde çektiği en büyük gücün şebekenin ya da şebeke bölümünün toplam bağlı gücüne oranıdır ve yüzde olarak verilir. i.3 - Farklı zamanlılık katsayısı (diversite faktörü): Bir gurup tüketicinin istek güçleri toplamının bu tüketicilerin en büyük ortak istek gücüne oranıdır ve genel olarak birden büyük bir sayıdır. i.4 - Kurulu güç Bir sistemi besleyen kurulu makinelerin (elektrik üreten makineler) anma güçlerinin toplamıdır. 26

31 PROJEYİ YAPANLARIN YETKİ VE SORUMLULUKLARI MADDE 4 - Elektrik tesislerine ilişkin yapılabilirlik raporlarını gerekçe raporlarını, ön projeleri ve uygulama projelerini yüksek elektrik mühendisleri ya da elektrik mühendisleri hazırlayacaklar ve tüm proje nüshalarındaki açıklama yazılarını, keşif özetlerini, raporları, şemaları, resimleri, planları ve hesapları imzalayacaklardır. Projeleri hazırlayan mühendisler imzaları bulunan yerlere adlarını, bağlı bulundukları mühendis odalarının kayıt numaralarını ve diploma numaralarını yazacaklardır. Resmi daire ve kurumların görevli mühendislerine yaptıracakları projelerde de bu kurala uyulacaktır. Projeleri hazırlayanlar serbest çalışan, yüksek elektrik mühendisi ya da elektrik mühendisi iseler projede imzaları bulunan yerlere adlarını, bağlı bulundukları mühendis odalarının kayıt numaralarını ve diploma numaralarını yazacaklar; ayrıca 657 ve 6235 sayılı yasalar gereğince serbest çalışan mühendis olduklarını belirten belgeyi projeye ekleyeceklerdir. Projeyi hazırlayan mühendisler, hazırladıkları projelerin amaca ve teknik kurallara uygun olmamasından ve projeye esas alınan bilgilerin yanlış olmasından sorumludurlar. Projeler yerlerinde yapılacak incelemelere göre hazırlanacaktır. GEREKÇE RAPORU MADDE 7 - Projenin hazırlanmasında, gerekçe raporunun ya da gerekçeli uygulama projesinin onaylatılmasından doğacak olan her türlü sorumluluk ve giderler projeyi hazırlayanlara ilişkin olacaktır PROJEDE SEÇİLEN GEREÇLER MADDE 10 - Bu gereçlerin sağlanmasında nitelik (kalite) belgesi aranması ve gereçlerin varsa TSE standartlarına, yoksa tanınan yabancı ülke standartlarına uygun olması zorunludur. Projeler rekabeti sağlayacak biçimde hazırlanmış olacak ve yalnız bir fabrikanın yapımlarının özelliğini taşımayacak biçimde düzenlenecektir. 27

32 V. GEREKÇE RAPORUNUN VE PROJENİN İÇİNDEKİLER MADDE 11 - a) Gerekçe raporları projeden ayrı olarak onaylatılacaksa, hazırlanacak projenin özelliğine göre içerisinde aşağıdaki yazı belge, şema, plan, resim ve hesaplar bulunacaktır. a.1 - İçindekiler listesi a.2 - Projenin yapılma amacını açıklayan yazı a.3 - Enerji verecek kuruluştan alınacak olan enerji verilebileceğini gösterir olur yazısı a.4 - İmar Kanunu nun Ek 7. ve Ek 8. maddelerine ilişkin yönetmelik uyarınca Belediye sınırları dışında Valilikten (İl İmar Müdürlüğü), Belediye sınırları içinde ise Belediyeden alınacak (inşaat ruhsatı) ve bununla ilgili Valiliğin (İl İmar Müdürlüğü) görüşünü kapsayacak ön olurun (plan izni) aslı ya da onanmış sureti a.5 - Besleme bölgelerine göre kurulu ve kurulması öngörülen sanayi tesislerinin güçlerini ve yerlerini belirten plan a.6 - Proje konusu olan yere ilişkin genel bilgiler (yönetimsel, coğrafi, kültürel ve ekonomik durum) a.7 - Proje konusu tesisin tek hat şeması ve genel konum planları a.8 - Proje konusu tesisin kurulması için öngörülen gereç ve aygıtların teknik nitelikleri ve bunların seçilmesine ilişkin hesaplar a.9 - Tahmini keşifler ve amortisman tutarı Gerilim düşümü hesabında, var olan ve beklenen güçler göz önüne alınmalıdır. iv İletken kesitlerinin hesabı Alçak gerilim şebekesinde iletken kesitleri uygun bir yöntemle hesaplanacaktır. İletken kesintilerinin saptanmasında gerilim düşümü, indirici transformatör çıkışı ile gerilim düşümü bakımından en elverişsiz alıcı bağlantı noktası arasında % 5 ten fazla olmayacaktır. Şebekede kullanılacak iletkenlerin kesitleri Türk Standartlarına, bu bulunmadığında tanınan yabancı ülke standartlarına uygun olacaktır. iv Transformatör güçlerinin hesabı: Transformatör güçlerinin hesaplanmasında, söz konusu transformatörden çekilecek var olan beklenen bütün güçler eş zamanlılık kat sayısı göz önünde tutularak hesaplanacaktır. Bulunan güç için güç kat sayısı 0,8 varsayılarak transformatör gücü hesaplanacak ve ilgili Türk Standartlarında bu güce en yakın üst değer transformatör gücü olarak seçilecektir. 28

33 a.10 - Proje keşif listeleri: Elektrik tesisleri ve bunlara ilişkin inşaat işleri için gerekli olan gereçlerin dökümü yapılacak ve bunlar ayrı yarı fiyatlandırılacaktır. Hazırlanan döküm listeleri, varsa Bakanlıkça onaylanmış birim fiyat çizelgelerine göre değerlendirilecektir. Her bölüme ilişkin keşif listelerinin sonunda (santral, transformatör merkezi iletim hattı, şebeke vb.) ayrı ayrı toplam verilecektir. Birim fiyat çizelgelerinde bulunmayan gereç tutarları, piyasa fiyatına, montaj, taşıma, öteki giderler ve yüklenici kazancı için %25 eklenerek bulunacaktır. Keşif listeleri (TL) para birimine göre düzenlenecek ve en son birim fiyat çizelgeleri kullanılacaktır. a.11 - Keşif özeti Tesis bölümleri için hazırlanan keşif listeleri keşif özetinde ayrı kalemler hâlinde gösterilecek, ayrıca keşif tutarlarına aşağıda belirtilen eklemeler yapılacaktır: a.12 - Plan ve resimler: i Transformatör binalarının ve bağlama tesislerinin plan ve kesitleri (1/20, 1/50, 1/100 ölçekli). i.2 - Elektrik ve makine bölümüne ilişkin plan ve resimler i Genel durum şeması ya da planı ii) Enerji iletim hattı projelerinde: ii.1 - Yüksek gerilim enerji iletim hattının geçtiği yerlerin genel durum planı ve profil resimleri (1/2000, 1/500, 1/400, 1/200 ölçekli). ii.2 - Direk, travers, izolatör, parafudr ve topraklama resimleri ile ayırıcı, kablo çıkışı, parafudr vb. aygıtların bulunduğu direklerin kurgu (montaj) resimleri ii) Bağlama tesisi projelerinde iii.1 - Transformatör merkezlerinde ve transformatör postalarında iii Transformatör merkezlerinde iii Yapı bölümleri için 29

Daha göster

Dağıtım şebekeleri projelendirme süreçlerinin en önemli konularının başında yük tahmini veya yük tayini olarak ifade edebileceğimiz yük belirleme gelir. Bu belirleme ardından proje çiziminde işimiz çok daha rahat hale gelir. 

Bu aynı zamanda tüketimin belirlenmesi olarak da değerlendirilebilir. Bu parametrenin netleştirilmesinin ardından aslında proje çizimi için gerekli bütün durumlar da aydınlatılmış olur. Tüketime göre trafo seçimi, iletkenlerin seçimi ve bununla ilgili hesaplar yapılır. Şebeke hesaplarında uygulanan yöntem yayılı yük, güç yoğunluğu gibi kavramlarla hesaplama yöntemleridir.

Alçak gerilim (AG) elektrik şebekesinin bir metresine denk gelen yayılı yüke güç yoğunluğu denir ve J ile gösterilir; birimi ise W/m'dir. Bu parametre gerilim düşümü hesaplarının yapılarak AG iletken kesitlerinin bulunmasında kullanılır.

Köylerde J değeri kişi başına 75 W'tan aşağı olmamak üzere seçilerek yapılır. Belde ve küçük kasabalarda kişi başına seçim ise en az 100 W alınarak yapılır. (Şehir şebekelerinde ise, AG Panoların çıkışlarında ve binalarda ölçümler yapılarak, ayrıca imar planındaki kat adedi ve daire sayısı göz önünde bulundurularak güç yoğunluğu (J) hesabı yapılır.) 

Nüfusa göre J tayini etmek için:

J = (N x Q x 1.1 ) / L  formülünden hesaplanır. Bu formülde belirtilen ifadeler ise 

N  : Nüfus (birimi: kişi),

Q  : Kişi başına tüketim (birimi: W/kişi),

L   : AG şebeke uzunluğu (birimi: m)    ile açıklanır.

Burada, N x Q toplam dağıtılacak güç değeridir. Yine bu ifadede; 1.1 sabit olarak alınan %10'luk şebeke kaybını göstermektedir.

Yerleşim yerinde farklı yoğunluklarda yerleşim alanları ve/veya farklı sosyoekonomik, bina kat sayısı farklılığı gibi etkenler varsa L değeri '' L= (k1 x L1) + (k2 x L2) + (k3 x L3) + (k4 x L4) +…. '' formülü ile ifade edilebilir.

Burada k ile gösterilen tüketim katsayısıdır. Bu katsayı da yoğunluk ve sosyoekonomik gelişim durumuna göre projeyi çizen kişi tarafından belirlenir. ( k değeri köylerde 0; 0,1; 0,2; …..;1 olarak; ilçe, belde ve şehir elektrik şebekelerinde ise 0,5; 0,75 ve 1 olarak alınır. )

Bu yöntem ile gerçeğe çok daha yakın bir projelendirme yapılır ve aynı zamanda gereksiz yere büyük yatırımların da yapılması önlenir. Aksi durumda büyük güçte trafolar, yüksek kesitli iletkenler gibi teçhizatlar kullanılmak durumunda kalınır.

Şekil.1. Projede trafoya bağlı kollar

Kollardaki güç yoğunluğu da J1=k1 x J , J2=k2 x J , J3=k3 x J , J4=k4 x J ' den hesaplanır. Şehir şebekelerinde J değeri en az 100 W/m alınmalıdır

Elektrik dağıtımının ilk dönemlerinde 75 W'lık akkor flamanlı sokak lambaları kullanılmıştır. Ancak, daha sonraki yıllarda taleplere ve zamana bağlı  olarak bu lambaların bir kısmı 100 W'lık akkor flamanlı; 125, 250, 400 W'lık cıva buharlı veya 125, 250, 400 W'lık sodyum buharlı lambalara evrilmiştir.

Şehir şebekesi projelerinde Akkor Flamanlı lambalarda cosø=1; Cıva veya Sodyum Buharlı lambalarda cosø=0,8 ve lambalar elektronik ise cosø=1 alınır.

Örnek bir Trafo Gücü hesabı yapalım:

 Dikkate Değer Hususlar: 

• Şehir şebekelerinde, trafolar arası yaklaşık olarak 400 m civarında olması ekonomik ve enerji kayıpları açısından uygun bir çözüm olacaktır. 
• Trafo Gücü, bulunan toplam gücün 2 katı olarak seçilmelidir. Aksi halde trafonun yükünün artması durumu verimi düşürecektir. Bu durumda trafo ısınır ve güç kayıpları başlar.
• Trafo ve şebeke iletkenlerini, tam yük yerine %50 yükte kullanmak suretiyle, yapılan ilk yatırım bedeli farkının bir kaç yıl içerisinde geri kazanılması sağlanmış olacaktır.
•  Trafo yeri, park ve yeşil alanlar olarak tercih edilmelidir. Aksi durumda insan yoğunluğunun olduğu yerler tercih edilirse can ve mal güvenliği riski oluşur.
• Mevcut trafo güçleri ile yeni tesis edilecek trafoların güçleri arasında bir tutarlılık olmayıp; değerlerin birbirine yakın tutulması gerekmektedir.

Elektrik projelendirme serimizde bu yazının da sonuna geldik. Bir önceki yazımız olan Elektrik Şebekesi Projelerinde Trafo Postası Seçimi için buraya tıklamanız yeterli olacaktır. Keyifli okumalar.

Kaynak: Alçak Gerilim Elektrik Şebekesi Proje El Kitabı, Atilla YUNUSOĞLU, 2011 ©

               Elektrik Tesis Projesi, Fırat Üniversitesi Yayınları, Ars. Gör. Gökay BAYRAK, 2007 ©

Etiketler:Atilla YunusoğluEDAŞElektrik DağıtımElektrik İletimiElektrik ProjeProjelendirmeTEİAŞTrafo GücüYük TahminiYük Tayini