5 Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

Madde:

• Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir.
• Maddeyi oluşturan ve maddenin özelliğini gösteren en küçük yapı taşına maddenin taneciği(atom) denir.
• Maddeler dışarıdan bakılınca bütünmüş gibi gözükse de bütün maddeler taneciklerden oluşmuştur.
• Maddenin taneciklerden oluşmasının yanı sıra tanecikleri arasında da maddenin cinsi ve fiziksel haline bağlı olarak boşluklar bulunmaktadır.
• Madde tanecikleri hareket halindedir. Maddenin fiziksel hâline bağlı olarak taneciklerin hareketleri de farklılık gösterir. Madde taneciklerinin bulundukları yerde yaptıkları harekete titreşim hareketi Sıvı veya gaz halinde bulunan maddelerin tanecikleri birbiri üzerinde kayarak öteleme hareketi(yer değiştirme) yaparlar. Ayrıca sıvı ve gaz halde bulunan maddelerin taneciklerinin kendi etrafında yaptığı dönme hareketi vardır.

Maddenin halleri ve tanecikli yapısı:

Maddeler doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere 3 üç farklı halde bulunmaktadır.

Katılar:

• Kalem, silgi, demir, pencere, kapı gibi maddeler katı maddelere örnektir.
• Maddenin en düzenli halidir.
• Belirli bir hacmi vardır.
• Belirli bir şekli vardır.
• Tanecikler arasındaki boşluk çok azdır.
• Tanecikler birbirine çok yakın ve temas halindedir.
• Tanecikler sık ve düzenlidir.
• Katıların tanecikler arasındaki boşluk çok az olduğu için sıkıştırılamaz.
• Tanecikleri sadece titreşim hareketi yapar.
• Taneciklerin sahip olduğu enerji azdır.

Sıvılar:

• Zeytinyağı, su, kolonya, kola gibi maddeler sıvı maddelere örnektir.
• Katılara göre daha az düzenli, gazlara göre daha düzenli bir haldedir.
• Belirli bir hacmi vardır.
• Belirli bir şekli yoktur, bulundukları kabın şeklini alır.
• Tanecikler arası boşluk katılara göre fazla, gazlara göre azdır.
• Tanecikler birbirine temas halindedir.
• Tanecikler düzensizdir.
• Sıvıların tanecikleri arasındaki boşluk katılara bir miktar fazladır. Bundan dolayı sıvılar birazcık sıkıştırılabilir ancak bu miktar çok az olduğu için sıvılar sıkıştırılamaz olarak kabul edilir.
• Tanecikleri titreşim, öteleme, birbiri üzerinden kayarak dönme hareketi yaparlar.
• Taneciklerinin sahip olduğu enerji gazlara göre az, katılara göre fazladır.

Gazlar:

• Su buharı, oksijen, karbondioksit gibi maddeler gaz maddelere örnektir.
• Maddenin en düzensiz halidir.
• Belirli bir hacmi yoktur.
• Belirli bir şekli yoktur.
• Tanecikler arasında boşluk fazladır. Tanecikler birbirinden bağımsız haldedir.
• Tanecikler çok düzensizdir.
• Gazların tanecikler arasındaki boşluk çok fazla olduğu için sıkıştırılabilir.
• Tanecikleri titreşim, öteleme, dönme hareketi yaparlar.
• Taneciklerinin sahip olduğu enerji fazladır.

Maddenin katı, sıvı ve gaz hallerinin karşılaştırılması

Hal değişimi:

Maddelerin ısı alarak ya da ısı vererek bir hâlden başka bir hâle geçmelerine denir. Erime, donma, buharlaşma, yoğuşma, kırağılaşma ve süblimleşme hal değiştirme olaylarıdır.

Erime: Katı haldeki maddenin çevresinden ısı alarak sıvı hale geçmesine denir.

Donma:Sıvı haldeki maddenin çevresine ısı vererek katı hale geçmesine denir.

Buharlaşma: Sıvı haldeki maddenin çevresinden ısı alarak gaz haline dönüşmesine denir.

Yoğuşma:Gaz haldeki maddenin çevresine ısı vererek sıvı hale geçmesine denir.

Süblimleşme:Katı haldeki maddenin çevresinden ısı alarak sıvı hale geçmeden direk gaz hale geçmesine denir.

Kırağılaşma: Gaz haldeki bir maddenin çevresine ısı vererek sıvı hale geçmeden direk katı hale geçmesine denir.

Madde katı halden sıvı hale, sıvı halden gaz hale geçerken enerji kazandığı için maddenin taneciklerinin hareketliliği artar. Ayrıca maddenin tanecikleri arasındaki boşluk ve düzensizlik de artar.

Madde gaz halden sıvı hale, sıvı halden katı hale geçerken enerji kaybettiği için maddenin taneciklerinin hareketliliği azalır. Ayrıca maddenin tanecikleri arasındaki boşluk ve düzensizlik de azalır.

“MADDENİN TANECİKLİ YAPISI” KONU ANLATIMINI PDF OLARAK İNDİR.

Etiketler:6. sınıf, buharlaşma, Donma, Erime, gaz maddelerin özellikleri, hal değişimi, indir, kar yağarken hava neden ısınır, katı maddelerin özellikleri, kaynama, kırağılaşma, kısaca, konu anlatımı, konu özeti, madde nedir, Maddenin halleri ve tanecikli yapısı, Maddenin katı, Maddenin tanecikli yapıda olduğunun ispatları, pdf, sıvı maddelerin özellikleri, sıvı ve gaz hallerinin karşılaştırılması, sıvılar sıkıştırılabilirmi, süblimleşme, yoğuşma

Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde adı verilir. Maddeyi oluşturan ve maddenin özelliğini gösteren en küçük kısma ise maddenin taneciği (atom) denir.

Bütün maddeler taneciklerden meydana gelmiştir. Maddenin katı, sıvı veya gaz olmasına göre taneciklerin dizilişleri farklılık gösterir.

Madde taneciklerinin üç çeşit hareketi vardır. Bunlar titreşim, öteleme ve dönme hareketleridir.

1. Titreşim hareketi
Taneciklerin bulunduğu yerde sağa sola, aşağı yukarı ve öne arkaya doğru hareketine titreşim hareketi adı verilir. Maddenin katı, sıvı ve gaz hâllerinin tümü titreşim hareketi yapar.

2. Dönme hareketi
Madde taneciklerinin kendi ekseni etrafında hareket etmesi durumudur. Bu nedenle tanecikleri dönme hareketi yapabilen maddeler akışkan özelliğe sahiptir. Katı tanecikleri dönme hareketi yapmazken, sıvı ve gaz tanecikleri dönme hareketi yapar.

3. Öteleme hareketi (Yer değiştirme)
Taneciklerin birbiri üzerinde kayarak yer değiştirmesine öteleme hareketi denir. Sıvılar ve gazlar öteleme hareketi yaparken katı tanecikleri öteleme hareketi yapmaz.

Maddenin ısı alarak veya ısı vererek bir hâlden başka hâle geçmesine hâl değişimi denir.

Katı bir madde ısıtılmaya başladığında önce taneciklerinin hareketliliği artmaya ve ardından tanecikleri arasında boşluk oluşmaya başlar. Belirli bir süreden sonra madde sıvılaşır. Madde ısıtılmaya devam ettiğinde tanecik hareketliliği daha fazla artar. Hareketlilik arttıkça tanecikler arasındaki boşluk da artar. Belirli bir süre sonra tanecikler birbirinden bağımsız hareket eder. Bu durum maddenin gaz hâle geçtiğini gösterir.

Başlangıçta sadece titreşim hareketi yapan madde tanecikleri, sıvı ve ardından gaz hâle geçinde hem dönme hem de öteleme hareketi yapmaya başlar.

Buna göre, ısı alan madde taneciklerinin hareketlendiğini, maddede hâl değişimi gerçekleştikçe titreşim, dönme ve öteleme hareketleri yapma durumunun değiştiğini söyleyebiliriz.

Maddelerin tanecikli yapılara sahip olduklarını biliyoruz. Hatırlayacak olursak maddeleri; katı, sıvı ve gaz olarak üç hale ayırmıştık. Bu hallerin tanecikli yapılarını çizmek istersek aşağıdaki gibi bir şekil çizmemiz olasıdır.

Fakat gerçekten de tanecikler bizim yukarıda belirttiğimiz gibi yuvarlak top şeklinde midir?

Bu konumuzda maddelerin tanecikli yapılarının nasıl bir şey olduklarını öğreneceğiz inşallah.

Atomun Yapısı

Madde, hacmi ve kütlesi olan her şeydir. Örneğin cam, hacmi ve kütlesi olduğu için madde olarak kabul edilirken; akıl, bunlara sahip olmadığı için madde olarak kabul edilmez. Ayrıca maddeyi atomlardan meydana gelen yapılar şeklinde de tarif etmek mümkündür. Bu durumda aklımıza o halde Atom nedir sorusu gelebilir.

Atom, Yunanca “Atomos” kelimesinden türetilmiştir. Bölünemez anlamına gelen Atomos, maddelerin bölünmeyen en küçük yapı taşı olarak tarif edilir. Fakat, daha sonraki yıllarda atomun da bölünebileceği keşfedilmiş sonrasında bu parçacıklara proton, nötron ve elektron adı verilmiştir.

Proton

Pozitif yani artı yüklü parçacıktır. Nötron ile beraber çekirdekte yer alır. Proton sayısı her atom türü için farklıdır. Yani hidrojen atomunun veya demir atomunun ya da altın atomunun proton sayısı farklıdır.

Nötron

Yüksüz parçacıktır. Proton ile beraber çekirdekte bulunur. Nötronlar, protonların bir arada kalmasını sağlar çünkü pozitif yüklü protonlar birbirlerini itme eğilimindedir. Nötronlar sayesinde protonlar çekirdekte dağılmadan durabilirler.

Elektron

Negatif yüklü parçacıktır. Atomda en küçük kütleye sahip parçacık budur. Yaklaşık olarak iki bin tane elektronun kütlesi sadece bir tane proton veya bir tane nötronun kütlesine eşdeğerdir. Elektronlar proton ve nötronun çevresinde dolanırlar ve genellikle başlangıçta proton sayısı ile elektron sayısı birbirlerine eşittir.

Bizler her ne kadar şimdi bu taneciklerin yapılarını ve görevlerini bir miktar biliyor olsak da bu taneciklerin yapısı insanlık tarihi boyunca hep merak edilmiştir. Örneğin milattan önceki düşünürler bir kağıt parçasını sonsuza kadar ikiye bölemeyeceğimizi bu nedenle muhakkak bölünemeyen bir parçacığa ulaşmamız gerektiğini savunmuşlardır ve bölünmeyen bu parçacığı atomos diye isimlendirmişlerdi.

8. yy’da İslam dünyasında özellikle Cabir Bin Hayyan, bölünemeyen bu parçacığın da bölünebileceği ve bu bölünme sırasında ortaya büyük bir enerji çıkacağını söylerek büyük bir devrime imza attı.

Bu konu Avrupa’da ancak Hayyan’dan bin yıl sonra yani 18. yy dolaylarında yeni yeni tartışılmaya başlandı.

İlk olarak Dalton, atomun parçalanmayan bir küre olduğunu ifade eden bir teori öne sürdü. Ardından Thomson ve sonrasında Ruhterford yaptıkları çalışmalar ile atomun daha küçük parçacıklardan oluştuğunu söylediler. Bunlardan sonra Chadwick, nötron adındaki parçacığı keşfederek atom konusuna yeni bir ivme kazandırdı.

Böylece insanlık; bölünemeyen “Atomos” kavramından, bölünebilen atom kavramına doğru uzun bir yol kat etti.

Burada dikkatinizi Teori kelimesine çekmeyi istiyorum. Teori bir problem hakkında öne sürülen geçici çözümlerdir. Mesela atomun nasıl bir şey olduğu bir problemdir. Bunu açıklamaya yönelik öne sürülen fakat tam olarak ispatlanamayan çözümler birer teoridirler. Teori ispatlandığı zaman ise Kanun adını alır. Yer çekimi kanunu gibi. Bu nedenle bilimsel bilgiler zaman içinde değişikliğe uğrayabilmektedirler. Örneğin bir zamanlar doğru kabul edilen bir çok bilgi günümüzde geçerliliğini yitirmiştir.

Moleküller

Şu anda bilinen atom sayısı 118 civarındadır fakat çevremizde milyonlarca çeşit madde bulunur. Bu maddelerin hepsinin atomlardan oluştuğunu bildiğimize göre nasıl oluyor da 118 atomdan milyonlarca çeşit madde meydana gelebilir?

Bunu anlayabilmek için şöyle bir etkinlik yapalım; 

• Acaba E, M, L, A, K harflerini kullanarak kaç çeşit kelime oluşturabiliriz. 

Gördüğümüz gibi elimizde sadece 5 harf bulunmasına rağmen bu harflerin sayı ve sırasını değiştirerek 15 adet kelime yazmayı başardık. Eminim siz daha fazla kelime tahmin etmişsinizdir. Bu etkinlikte yaptığımız gibi atomlar da farklı sayı sırada bir araya gelerek sayısız çeşitte madde meydana getirebilir. Bizler atomların bir araya gelerek meydana getirdikleri kümelere molekül adını veriyoruz. Mesela aşağıda Hidrojen, Oksijen ve Karbon atomlarının meydana getirdiği bir molekül gösterilmiştir.

Özetle

• Kütleye ve hacme sahip cisimlere madde denir.
• Maddeler küçük parçacıklardan oluşur. Bu parçacıklara atom adı verilir.
• Atom; elektron, proton ve nötron isimli üç temel parçacıktan meydana gelir.
• Elektron, negatif yüklü; Proton, pozitif yüklü; Nötron, yüksüz parçacıktır.
• Milattan önce maddelerin bölünmeyen parçacıklardan oluştuğu öne sürülüyordu.
• Müslüman bilim adamları ve sonrasında yabancı bilim insanları atom modelleri ile ilgili farklı çalışmalar yapmışlardır.
• Teori, bir problemi açıklamak amacıyla ortaya atılan geçici çözümleri ifade eder.
• Bilimsel bilgiler zaman içinde değişikliğe uğrayabilir.
• Atomların bir araya gelerek oluşturdukları zincirlere Molekül denir.

<==  6.Sınıf Konularına geri dön

Ortaokul 6.SINIF ==> 4. Ünite: Madde ve Isı  ==> Maddenin Tanecikli Yapısı

Kazanımlar

F.6.4.1. Maddenin Tanecikli Yapısı
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu / Kavramlar: Tanecikli yapı, boşluklu yapı, hareketli yapı
F.6.4.1.1. Maddelerin; tanecikli, boşluklu ve hareketli yapıda olduğunu ifade eder.
Hareketli yapı ile ilgili titreşim, öteleme ve dönme kavramlarına değinilir.
F.6.4.1.2. Hâl değişimine bağlı olarak maddenin tanecikleri arasındaki boşluk ve taneciklerin hareketliliğinin değiştiğini deney yaparak karşılaştırır.

KONU: 6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

A- Madde nedir

Maddenin taneciklerden oluştuğunu nasıl anlarız

1. Gaz maddelerin sıkıştırılabilmesi
Şırınganın ağzını kapatıp pistona bastırdığımızda havanın sıkıştığını gözleriz.
Hava taneciklerden oluşmuştur. Bu tanecikler arasındaki boşluk çok fazla olduğu için kolaylıkla sıkışabilmektedir. Gazların sıkışabilme özelliği araçların lastiğinde, yangın tüplerinde, toplarda kullanılmaktadır. Gazlarda boşluk bulunması gazların bütünsel olmadığını gösterir.

Havanın Sıkışması

2. İyodun alkolde dağılması
İyot alkol içinde her yere dağılır.
Bunu renk değişiminden gözleriz.

3. Şekerin ve tuzun suda çözünmesi
Şeker ve tuz su içinde dağılır, şeker ve tuzun tadını her yerde alabiliriz.
Tuz ve şekerin taneciklerinin su içerisinde dağılmasından kaynaklanmaktadır.

4. Parfüm kokusunun oda içerisinde dağılması

Koku tanecikleri oda içerisinde dağıldığı için burnumuza kadar gelebilmektedir.

5. Boyanın suda dağılması
Boyayı su içerisine damlattığımızda tanecikleri her yere dağılır.

Boyanın suda dağılması

Bütün bu olaylar maddenin bütünsel değil taneciklerden oluştuğunu ispatlar.




Madde içinde bulunan atomlar üç çeşit hareketleri vardır.
Bunlar titreşim, öteleme ve dönme hareketidir.

Titreşim hareketi
Taneciklerin bulunduğu yerde sağa-sola, aşağı-yukarı ve öne-arkaya hareket etmesine titreşim denir.
Maddenin bütün hallerinde titreşim hareketi vardır.

Öteleme hareketi (Yer değiştirme)
Taneciklerin birbiri üzerinde kayarak yer değiştirmesine öteleme denir.
Sıvı ve gazlar öteleme hareketi yapar.
Oda içerisine parfüm sıkıldığında, suya şeker atıldığında tanecikler öteleme hareketi yaparak dağılır.

Dönme hareketi
Kendi ekseni etrafında hareket etmedir.
Sıvı ve gaz tanecikler dönme hareketi yapar.

Maddenin Halleri

B- Maddenin halleri

Maddeyi oluşturan tanecikler arasındaki boşluklar maddenin fiziksel halini belirler.

Tanecikler arasındaki boşluklar katı halde en az, gaz halinde en fazladır.

Madde katı, sıvı ve gaz olarak üç halde bulunur.

1. Katı hal

• Maddenin en düzenli halidir.
• Taneciklerin arasındaki boşluk çok azdır.
• Sıkıştırılamaz.
• Akışkan değildir.
• Belirli bir şekli ve hacmi vardır.
• Tanecikler titreşim hareketi yapar, öteleme ve dönme hareketi yapmaz.

2. Sıvı hal

• Tanecikleri arasındaki boşluk katılara göre daha fazladır.
• Sıkıştırılamaz olarak kabul edilir.
• Akışkandır.
• Belirli bir hacmi vardır. 
• Bulundukları kabın şeklini alır.
• Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapar.
• Sıvı tanecikleri birbirleri üzerinden kayma hareketleri yaparak akışkan özelliği kazanırlar.

3. Gaz hal

• Maddenin en düzensiz halidir.
• Tanecikler bağımsız hareket eder.
• Tanecikleri arasında çok fazla boşluk vardır.
• Sıkıştırılabilir.
• Sıkıştırıldıkça (basınç arttıkça) taneciklerin arasındaki boşluk azalır.
• Büyük bir kapta (basınç azaldıkça) taneciklerin arasındaki boşluk artar.
• Akışkandır.
• Belirli bir şekli ve hacmi yoktur. 
• Bulundukları kabın her tarafını doldurur.
• Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapar.

Not:Sünger gibi katı maddeler içerisinde boşluk bulunması ve esnek olmasından dolayı sıkışır.
Tuzluktan akan tuz, katıların akışkan olduğunu göstermez, tanecik boyutunda tuz akışkan değildir




Maddenin ısı alarak veya ısı vererek bir halden başka hale geçmesine hal değişimleridenir.

Maddenin halleri