7493 Entegresi Ile Sayıcı

7493 entegresi ile sayıcı

Sayıcı Ve Kaydedici Devreleri PDF

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

SAYICI VE KAYDEDC DEVRELER

522EE0257

Ankara, 2012
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER

AIKLAMALAR ....................................................................................................... iii

GR ........................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ........................................................................................ 2
1. ASENKRON SAYICILAR ...................................................................................... 2
1.1. Asenkron Yukar Sayclar ................................................................................ 3
1.1.1. Bitlik Asenkron Yukar Sayc ............................................................. 3
1.1.2. Drt Bitlik Asenkron Yukar Sayc ........................................................... 5
1.2. Asenkron Aa Sayclar .................................................................................. 7
1.2.1. Bitlik Asenkron Aa Sayc ............................................................... 7
1.2.2. Drt Bitlik Asenkron Aa Sayc............................................................. 9
1.3. Entegre Tipi Asenkron Sayclar ..................................................................... 12
1.3.1. 7490 Entegresi .......................................................................................... 13
1.3.2. 7493 Entegresi .......................................................................................... 14
1.3.3. 74293 Entegresi ........................................................................................ 15
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 16
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 27
RENME FAALYET2 ...................................................................................... 29
2. SENKRON SAYICILAR ....................................................................................... 29
2.1. Senkron Yukar Sayclar ................................................................................ 34
2.1.1. Bitlik Senkron Yukar Sayc .............................................................. 34
2.1.2. Drt Bitlik Senkron Yukar Sayc ........................................................... 36
2.2. Senkron Aa Sayclar .................................................................................. 37
2.2.1. Bitlik Senkron Aa Sayc ............................................................... 37
2.2.2. Drt Bitlik Senkron Aa Sayc ............................................................. 39
2.3. Entegre Tipi Senkron Sayclar ....................................................................... 41
2.3.1. 74163 Entegresi ........................................................................................ 42
2.3.2. 74190 Entegresi ........................................................................................ 43
2.3.3. 74193 Entegresi ........................................................................................ 44
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 46
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 53
RENME FAALYET3 ...................................................................................... 54
3. KAYDEDCLER .................................................................................................. 54
3.1. Kaydedici eitleri .......................................................................................... 55
3.1.1. Seri Giri-Seri k Kaydediciler............................................................ 55
3.1.2. Seri Giri-Paralel k Kaydediciler ....................................................... 56
3.1.3. Paralel Giri-Paralel k Kaydediciler .................................................. 57
3.1.4. Paralel Giri-Seri k Kaydediciler ....................................................... 58
3.2. Ring ( Halka ) Sayclar ................................................................................... 62
3.3. Johnson Sayclar............................................................................................. 63
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 65
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 80
MODL DEERLENDRME .................................................................................. 82
i
CEVAP ANAHTARLARI ......................................................................................... 85
KAYNAKA ............................................................................................................. 87

ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 522EE0257

ALAN Elektrik-Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Dal Ortak
MODLN ADI Sayc ve Kaydedici Devreleri

Bu modl, sayc ve kaydedici devre kurulup altrlmas

MODLN TANIMI ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme
materyalidir.

SRE 40/16
N KOUL Bu modln n koulu yoktur.
YETERLK Sayc ve kaydedici devrelerini tasarlamak ve kurmak
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, zaman iyi
kullanarak sayc ve kaydedici devrelerini tasarlayarak kurup
altrabileceksiniz.
MODLN AMACI
Amalar
1. Asenkron sayc devrelerini kurup altrabileceksiniz.
2. Senkron sayc devrelerini kurup altrabileceksiniz.
3. Karlatrc devrelerini kurup altrabileceksiniz.
Ortam: Elektrik-elektronik laboratuar, iletme,
ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam vb.
Donanm: Bilgisayar, projeksiyon cihaz, izim ve
ETM RETM
simlasyon programlar, kataloglar, deney setleri,
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI alma masas, AVO metre, bread board, eitmen bilgi
sayfas, havya, lehim, elektrikli almalar, anahtarlama
elemanlar, yardmc elektronik devre elemanlar,
elektrik elektronik el takmlar
Modl iinde her renme faaliyetinden sonra verilen lme
aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma vb.) kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.

iii
GR

GR
Sevgili renci,

Dijital elektronik , saysal sitemleri ve tasarmlar gnmzde srekli deiim gsteren

elektrik elektronik teknolojisi alannn bir parasdr.

Bu modlle daha nceden rendiimiz flip-floplar kullanlarak sayc devreleri

tasarlayabileceiz. Sizlere bu modln birinci faaliyetinde asenkron sayclarn tasarlanmas
hakknda eitli bilgiler verilecektir. Baz asenkron sayc uygulamalar yaplacaktr.

Modln ikinci faaliyetinde ise flip-floplar kullanlarak senkron sayc devreleri

tasarlayabileceiz. Senkron sayclarn tasarlanmas hakknda eitli bilgiler verilecektir.
Baz senkron sayc uygulamalar yaplacaktr.

Modln nc faaliyetinde ise bilgilerin kaydedicilerde ne ekilde sakland

hakknda bilgiler verilecek. Ring ve Johnson sayclar hakknda bilgi verilecek. Saa ve sola
kaymal bellek birimleri ile uygulamalar yaplacaktr.

Gnmz a dijital adr, artk tm bilgiler ve devreler dijitale dntrlmektedir.

Dijital elektroniin vazgeilmezi olan sayclar ve kaydediciler, her alanda karmza
kmaktadr. Modl bu ihtiyalar ve teknik bilgileri karlayacak ekilde hazrlanmtr.

1
RENME FAALYET1

RENME FAALYET1
AMA

Bu faaliyetle, asenkron sayclarn almalarn renerek tasarmn ve devresini

bread board zerinde uygulayabileceksiniz. Asenkron sayc devrelerini kurup
altrabileceksiniz.

ARATIRMA

Sayc eitlerini aratrnz.

Asenkron sayc eitlerini aratrnz.
Yakndaki bir fabrikaya giderek asenkron sayclarn otomasyonda ne amala ve
ne ekilde kullanldn aratnz.Aratrma ilemleri iin internet ortam ve
sayclarn kullanld fabrikalar gezmeniz gerekmektedir. Asenkron
sayclarn kullanm ekil ve amalar iin ise bu cihazlar kontrol eden
kiilerden n bilgi edininiz.

1. ASENKRON SAYICILAR
Dijital sayclar asenkron sayclar ve senkron sayclar olmak zere ikiye ayrlr.
Asenkron sayclarda ana tetikleme sinyali flip-floplardan sadece birinin (en batakinin)
giriine uygulanr. Bu flip-flop'un k kendisinden bir sonraki flip-flop'un giriine
uygulanr. zetle her flip-flop'un k bir sonraki flip-flop iin tetikleme palsi olarak
kullanlr. Senkron sayclarda ise btn flip-flop'lar ayn tetikleme palsi ile tetiklenir.

Sayclar clock (saat) palsleriyle alyor. Yani sayclar girilerine uygulanan clock
palslerini sayar.

Asenkron sayclarn yaps ok basittir. Ancak alma hzlar dktr. O nedenle

yksek hzda sayma yapamaz. Asenkron saycy oluturan flip floplarn clock palsleri bir
nceki flip flopun kndan alnmaktadr. te bu durum bir zaman gecikmesine neden
olmaktadr. Asenkron sayclarda kullanlan FF( flip-flop ) says arttka devrenin hz der.
Bir FF'nin yaylm gecikmesi (girie gelen bilginin ka aktarlma sresi) yaklak 10 ns
(nano saniye ) dir. Buna gre devrede 4 FF kullanld zaman yaylm gecikmesi 40 ns
olacaktr. Yani saycnn 0000 konumundan 1111 konumuna gemesi 40 nslik gecikmeyle
olacaktr.

Senkron sayclar asenkron sayclardan daha hzl ve hatasz alr.

Senkron sayclar paralel asenkron sayclar ise seri sayc olarak da adlandrlr.
Uygulamada kullanlan sayclar, yukar, aa ve yukar/aa olmak zere
farkl ekilde altrlabilir.

2
Bir saycnn sayma modu kullanlan flip-flop saysyla orantldr. Saycnn, kaa
kadar sayaca 2n-1 formlyle hesaplanr. Buradaki n kullanlan flip-flop saysdr. rnein
3 flip-floptan oluan bir sayc 0'dan 23-1e yani 7'ye kadar sayabilir. 4 tane flip-flop
kullanlm olsayd bu sayc 0'dan 241 e yani 15'e kadar sayacaktr.

Aada 3 bitlik asenkron binary saycnn durum diyagram grlmektedir.

ekil 1.1: Mod 8 asenkron yukar sayc durum diyagram

Yukardaki ekilde de grld zere sayc nce 000 olmakta daha sonra 001 ve
srasyla 010, 011, 100, 101, 110, 111 durumuna geiyor. Bylece binary formunda yukar
sayyor. Son olarak tekrar 000 durumuna geri dnlyor ve ayn sre tekrarlanyor.
Saycnn bir durumdan dierine geebilmesi iin giriine bir tetikleme palsi uygulanmas
gerekir. Baka deyile sayc her tetikleme palsi geldiinde durum deitirir. Bu sayc,
000'dan 111'e kadar 8 deiik durum almaktadr. Bu durumlarn her birine MOD ad verilir.
Bu nedenle bu sayc MOD8 saycs olarak adlandrlr.

1.1. Asenkron Yukar Sayclar

1.1.1. Bitlik Asenkron Yukar Sayc

Bu devrede JK flip-flop'larn J ve K girileri birletirilmi ve lojik l seviyesi

uygulanmtr. Bu nedenle bu devredeki JK flip-flop'lar (F/F) T(toggle) modunda
almaktadr. Yani girilerine uygulanan her tetikleme palsiyle klar durum deitirir.

3
ekil 1.2: bitlik asenkron yukar sayc
ekil 1.2de verilen devre adet JK FF'den olumutur. Balangta tm FF'lerin
klar 0 konumundadr. lk tetikleme palsi (CLK) uygulandnda 1. FF'nin k 1 olur.
2. ve 3. FF'nin klar ayn kalr. Devrenin klarnda 001 says grlr.

kinci tetikleme palsinde FF1in k 0 olur. Q1( A ) k 0'a derken FF2'nin

giriini tetikler ve Q2 ( B ) k 1 olur. kinci tetikleme palsiyle sayc devresinin knda
010 says grlr.

nc tetikleme palsinde FF1'in Q1 ( A ) k 1 olur. Q2 ( B ) k vermeye devam

eder (FF'ler negatif kenar tetiklemeli olduundan FF'nin giriine pozitif kenar tetiklemesi
geldiinde kta deime olmaz.) . nc tetikleme palsinin gelmesiyle sayc devresinin
knda 011 says grlr.

Devrede sayma ilemi tm klar 111 oluncaya dein srer. Sayc 3 bitlik
olduundan devrenin knda 000'dan 111'e kadar 8 sayma ilemi gerekleir (23 = 8).
Sekizinci tetikleme palsinde Q1( A ), 1'den 0'a deiir ve 2. FF'yi tetikleyerek Q2 ( B )'yi 0
yapar. Q2'nin 1'den 0'a inmesi Q3'n de 0 olmasn salar. 3 FF'li sayc 8 deiik k
verdii iin mod 8 sayc olarak da anlr.

4
ekil1.3: bitlik asenkron yukar saycnn zaman diyagram

Tablo 1.1: bitlik asenkron yukar sayc doruluk tablosu

1.1.2. Drt Bitlik Asenkron Yukar Sayc

Asenkron 4 bitlik sayc 3 bitlikten farkl olarak arkasna bir flip flop daha eklenmi
hlidir. Dolaysyla 0000dan 1111e kadar sayma ilemi yapmaktadr. alma prensibi 3
bitlik sayc ile ayndr. ekil 1.4te drt bitlik saycnn devresi, zaman diyagram ve
doruluk tablosu verilmitir.

5
ekil 1.4: Drt bitlik asenkron yukar sayc devresi

ekil 1.5: Drt bitlik asenkron yukar sayc zaman diyagram

6
Tablo1.2: Drt bitlik asenkron yukar sayc doruluk tablosu

1.2. Asenkron Aa Sayclar

1.2.1. Bitlik Asenkron Aa Sayc

bitlik aa doru sayclarda sayc sayma ilemine ilk saat sinyali ile birlikte
111den balar ve 000a kadar aa doru sayma ilemi yapar. Daha sonra sayma ilemi
yine 111 olur. Dng bu ekilde devam eder.

bitlik aa saycnn bitlik yukar saycdan fark ikinci flip flopun saat sinyali
birinci flip flopun Q kndan deil de Q' kndan alnmtr. Ayn ekilde nc flip
flopun da saat sinyali ikinci flip flopun Q' kndan alnmtr.

Hatrlatma: Flip floplar 1 den 0a geite (den kenarda) tetiklenmektedir.

Normalde JK flip floplar Toggle modunda alrken ve saat sinyali uygulanmam

iken Q klar 0, Q' klar ise 1 durumundadr. lk saat sinyali uygulandnda 1. flip
flopun Q k 1 olur. Q' k 1 iken 0 olur ve ikinci flip flopu tetikler. Ayn ekilde ikinci
flip flopun da Q k 0 iken 1 olur. Q' k da 1 iken sfr olduunda bu durum nc
flip flopu tetikler bu sayede ilk saat sinyali ile flip flopun da k 1 olur ve her saat
sinyali ile aa doru sayma ilemi devam eder. kilik dzende 7den 0a doru sayma
ilemi yapar.

7
ekil1.6: bitlik asenkron aa sayc devresi

ekil1.7: bitlik asenkron aa sayc zaman diyagram

Tablo1.3: bitlik asenkron aa sayc doruluk tablosu

8
1.2.2. Drt Bitlik Asenkron Aa Sayc

eekil 1.8: Drt bitlik asenkron aa sayc devresi

Asenkron drt bitlik geri saycnn alma prensibi bitlik geri saycnn alma
esas ile ayndr. Tek fark bir flip flop daha eklenmi olmasdr. Bundan dolay 23 den deil
de 24 den geri sayabilmektedir. Balang says ikilik dzende 7 yerine 15ten balar. Drt
bitlik asenkron aa saycnn devresi, zaman diyagram; ekil 1.8 ve 1.9da ve doruluk
tablosu Tablo 1.4te grlmektedir.

ekil1.9: Drt bitlik asenkron aa sayc zaman diyagram

9
Tablo1.4: Drt bitlik asenkron aa sayc devresi doruluk tablosu
1.2.2.1 Programlanabilen Asenkron Sayclar ( Modlu Sayclar )

stenilen deere kadar sayp sfr deerine dnen sayclara programlanabilir sayc
denir. Bu sayclara modlu sayclar da denir.

rnein, 3 FF'den oluan bir yukar sayc 000 deerinden balar 111 deerine kadar
sekiz farkl say k retip yeniden 000 deerine dner. Bu tip bir devreye mod 8 sayc ad
verilir. 3 FF'li yukar sayc devresinin 101 deerinden sonra 000 deerini gstermesini
istediimiz zaman mod 6 olarak alan bir sayc yapm oluruz. Mod 6 sayc devresi
altnda, 000, 001, 010, 011, 100, 101 olmak zere alt eit say k retir.

Bu sayclarda, sayma ilemini herhangi bir deerden dndrmenin en pratik yolu flip-
flop'larn CLEAR girilerini kullanmaktr. Flip-floplarda Clear ucuna uygulanan sinyalin Q
kn 0 yapmaktadr. Aadaki devre 0'dan 5'e kadar saydktan sonra tekrar 0'a dner.

Tablo1.5: MOD 6 asenkron sayc doruluk tablosu

10
Grld gibi bu sayc 000 ve 101 dhil 6 deiik durum almaktadr. Bu bir MOD
6 saycsdr.

ekil 1.10: MOD6 asenkron sayc

ekil 1.10da grld gibi saycy oluturan flip-flop'larn Clear girileri
birletirilmi ve bu noktaya A ve B flip-floplarnn klar bir VEDEL kapsndan
geirilerek balanmtr. Devre normal saymasn srdrrken A ve B flip-floplarnn her
ikisinin k birden lojik l olduu anda sayc k 110 olduunda VEDEL kaps
knda lojik 0 seviyesi oluur ve bu sinyal flip-flop'larn ortak Clear ( CD ) ucuna
uygulanm olaca iin btn flip-flop'larn klarn 0 yapar. Bylece k 110 olamadan
tekrar 000' dner. Bu ekilde sayc 000'dan 101'e kadar saym olur.

Bir baka rnek olarak MOD10 asenkron saycy dizayn edelim. Bu arada 4 tane
flip-flop kullanlacaktr. Yine daha nceki sayclarda olduu gibi JK flip-flop'lar Toggle tipi
balanacaktr. Aadaki ekilde 0'dan balayp 9'a kadar sayan ve tekrar 0'a dnerek
saymaya devam eden asenkron sayc grlmektedir.

ekil1.10: MOD10 asenkron sayc

Bu saycda da A ve C flip-floplarnn klar bir VEDEL kapsndan geirilerek
flip-flop'larn ortak Clear giriine uygulanr. Sayc 1001'e yani 9'a kadar normal olarak
sayar. Bir sonraki tetikleme sinyalini alan sayc l0'a yani 1010'a geerken A ve C
klarnn her ikisi de l deerini aldndan VEDEL kapsnn k 0 olur. Bu 0 deer
ortak Clear ucuna uyguland iin btn flip-flop'larn klar 0'a geer yani sayc 0000
deerine dner.

11
1.3. Entegre Tipi Asenkron Sayclar
Sayc devrelerin ok deisik uygulama alanlar olmas nedeniyle ok sayda sayc
entegresi bulunmaktadr. Sayc entegrelerini snflandrmadan nce sayc entegrelerde
bulunan pinleri aklayalm. Bu pinlerin hepsinin bir entegrede bulunmad durumlar
olabilecei gibi aklanmayan farkl giriler de bulunabilir. Burada genel pin fonksiyonlar
aklanacaktr.

ekil 1.11: Sayc entegresinde bulunan pinler

PN ADI AIKLAMASI
CPU Yukar sayc tetikleme girii
CPD Aa sayc tetikleme girii
MR Asenkron ana sfrlama girii ( Aktif 1)
PL Asenkron paralel ykleme girii ( Aktif 0)
P0P3 Paralel veri girileri
Q0Q3 F/F klar
TCD Aa sayc k terminali ( Aktif 0)
TCU Yukar sayc k terminali ( Aktif 0)
Tablo1.6: Sayc entegresinde bulunan pinlerin anlamlar
Sayc entegresinde bulunan pinlerin fonksiyonlar aadaki ekilde zetlenebilir.

CPU ve CPD tetikleme girileri: Sayc entegresi, bu iki giriten birinin aktif
olmasyla sayma ynne karar verir. CPUnun aktif olmasyla sayma ilemi yukar doru
yaplrken CPDnin aktif olmasyla sayma ilemi aa doru gerekleir.

Ana sfrlama (master reset MR): Ana sfrlama ucu, aktif 1 asenkron giriidir ve
saycy 0000 konumuna getirir. MR=1 olduu srece sayc 0000 konumunda sabit kalr.

nkurma girii (preset nput): Saycdaki FFler, P0-P3 paralel veri girilerine lojik
bilgilerin uygulanmas ve PL giriindeki bilginin 1den 0a gitmesiyle kurulur. Bu kurma,
asenkron nkurma ilemidir ve sayma ilemine stnle sahiptir. MR=1 olduu durumda
PLnin hibir etkisi yoktur.

12
Sayma klar: Sayma ileminde oluan deerler Q0-Q3 arasndaki FF klarnda
grlr. Q0 ks LSB, Q3 ks MSB deerini temsil eder.

Terminal sayma klar (TCU, TCD): Byk Moda sahip sayclar oluturmada,
yani iki veya daha fazla sayc entegresinin birlikte kullanlaca durumlarda kullanlr.
Yukar sayma ileminde, dk deerli saycnn TCu k, daha yksek deerli saycnn
CPu giriine balanr. Aa sayma ileminde, dk deerlikli saycnn TCD ks, yksek
deerlikli saycnn CPD giriine balanr.

Yukar sayc k terminali olarak isimlendirilen TCu ks; yalnzca sayc 1111
deerinde ve CPu=0 olduu durumda 0 deerine sahip olur. Bir sonraki tetikleme
sinyalinin ykselen kenarna kadar 0 olarak kalan TCu ks; yeni bir ykselen kenar ile
1konumunu alrken sayc 0000 konumuna geer. Saycnn 1111den 0000 konumuna
getii anda TCuda oluan 0dan 1e deiimin, daha yksek deerlikli saycya
uygulanmas ile yukar doru sayma ilemi salanr.

Aa sayc k terminali olarak isimlendirilen TCD ks; saycnn konumu 0000

deerini alncaya ve CPD=0 oluncaya kadar 1 konumunda kalr. Sayc ks 0000 ve
CPD=0 iken CPDye gelen tetikleme sinyali ile sayc 1111 konumuna geerken TCD=1
deerini alr. TCDde meydana gelen bu deiim, daha dk deerlikli sayc olarak
kullanlan ikinci sayc entegresini tetiklemek amacyla kullanlr.

Piyasada ok sayda TTL ve CMOS asenkron sayc entegreleri bulunmaktadr. TTL

7490 7493 (74LS93) ve bu elemann eiti 74293 entegreleri bunlardan dr. CMOS ailesi
iinde kullanlan bir asenkron sayc entegresi ise Mod-128e kadar sayma ilemi yapabilen
4024 entegresidir. Farkl reticilerin rettikleri ayn serideki entegreler arasnda kk
farkllklar bulunsa da bu farkllklar kolayca ortadan kaldrlabilir.

1.3.1. 7490 Entegresi

ekil 1.12: Entegrenin bacak balants

13
Sayc devrelerinde kullanlan bu entegre , iki adet bamsz sayc ierir(ekil 1.13).
Biri Mod-2, dieri Mod-5 olan bu sayclarn tetikleme girileri birbirinden bamszdr.
ekil 1.13te emalar verilen bu sayclarn, birbiriyle farkl balantlar sonucu 2den 10a
kadar blme ilemleri yaplabilir.

7490 entegresi ile BCD sayma iin QA ks, giris Bye balanmaldr. Sayma
ileminin balamas iin R0 ve R9 resetleme girislerinin en az birer girii 0 seviyeli
olmaldr.

ekil 1.13: 7490 sayc entegresi i yaps

1.3.2. 7493 Entegresi

ekil 1.14: Entegrenin bacak balants

14
7493 sayc entegresi, 7490 entegresine benzer ekilde, Mod-2 ve Mod-8 iki adet
sayc ieren bir elemandr. Bu entegrede bulunan sayclarn bamsz veya kaskat
balanmasyla 2den 16ya kadar istenilen MODda sayma ilemi yaplabilir.

inde 4 adet master slave JK flip-flopu mevcuttur. Asenkron binary yukar saycdr.
CP0 uygulams ile birlikte sayc yukar doru sayar.Ayn zamanda bu entegrenini sayma
ilemine balamas iin 12 nu.l ucun (Q0), 1 nu.l ula balanmas gerekir. Bu entegre, ikili
ve BCD olarak sayma yapabilir.

1.3.3. 74293 Entegresi

ekil 1.15: Entegrenin bacak balants

Hem TTL hem de CMOS veri kataloglarnda deiik asenkron sayc entegreleri
bulmak mmkndr. ekil 1.15 ve 1.16da, retici veri kataloglarnda bulunan 74293
entegresi sembol ve entegreye ait lojik balant grlmektedir. 74293 sayc entegresinin
k pinlerinde Q0-Q3 olarak isimlendirilen 4 adet k ve Clk1-Clk2 olarak isimlendirilen
2 adet tetikleme girii mevcuttur. Her bir FFnin sahip olduu sfrlama girii, bir
VEDEL kapsnn ksna bal tek hat zerinde birletirilmi ve VEDEL kapsnn
girileri kontrol iin MR1 ve MR2 pinleri hline getirilmitir (Sekil 11.46). Kullancya
esneklik salamas amacyla entegrenin iindeki FFler: Q0 yalnz basna alacak ekilde
ve Q1-Q3 3-bitlik sayc olarak ilem grecek ekilde balanmlardr.

ekil 1.16: Entegrenin i yaps

15
UYGULAMA FAALYETLER

UYGULAMA FAALYET
Aadaki uygulama faaliyetini yaparak asenkron yukar sayc devresini
kurabileceksiniz.

ekil1.17: Asenkron yukar sayc devresi

7476 entegreli asenkron yukar sayc

Devrenin salkl alabilmesi iin balangta flip-flop klarnn sfrlanmas

gerekir. Bunun iin silme ucunu 0 yaparak sayc sfrlanr. Birinci flip flopun giriine,
kare dalga sinyal uygulanr. Her pals geldiinde flip floplar sra ile belirli bir zaman
gecikmesi ile konum deitirerek sayma ilemini gerekletirir.

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
2 Adet 7476 Entegre
6 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
2 Adet Yeil Led

16
ekil 1.18: 7476 JK Flip-flop entegresi i balants
lem Basamaklar neriler
ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 1.17 deki ekilde kolay takip edebilmek iin olabildiince
board zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreyi kontrol ettikten sonra +5V
tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
besleme gerilimini uygulaynz.
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
Silme ucunu kullanarak yani aktif
yaparak ( 0 ) uygulaynz. Flip-flop Silme ucunu aseye balaynz.
klarn sfrlaynz.
Daha sonra silme ucunu tekrar 1 e
alarak devreyi tekrar almaya hazr hle Silme ucunu + 5 volta balaynz.
getiriniz.
Manuel CLK ile belirtilen sayda
El yardmyla clock pals
tetikleme yaparak k ledlerinin yanp
uygulandnda sra ile ledlerin yanp
yanmadn gzleyiniz.
yanmadn kontrol ediniz.

k ledleri QD,QC,QB,QA yanma Bu uygulamada yaptmz devrenin ak

srasna gre alaca saysal deerler grnts, zaman diyagram ve doruluk
23,22,21,20 dr. Sistem 0dan 15e kadar tablosu ayrntl olarak drt bitlik yukar
sayacaktr. sayc konusunda gsterilmitir.

17
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak asenkron aa sayc devresini

kurabileceksiniz.

7476 entegreli asenkron aa sayc

ekil 1.19: Asenkron aa sayc devresi

Devrenin salkl alabilmesi iin balangta flip-flop klarnn sfrlanmas
gerekir. Bunun iin preset ucunu 0 yaparak flip flopun klarn aktif yapnz. Flip
floplarn CLK girilerini bir nceki flip flopun Q' kndan elde edilmektedir. Bylece
geri sayma ilemi gerekletirilmektedir. Bu saycnn 15ten aa sayacan dnrsek
24=16 durum olacaktr.

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
2 Adet 7476 Entegre
6 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
2 Adet Yeil Led

18
lem Basamaklar neriler
ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. Salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 1.19daki ekilde kolay takip edebilmek iin olabildiince
board zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreyi kontrol ettikten sonra +5V
tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
besleme gerilimini uygulaynz.
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
Preset ucunu 1 den 0 a alarak flip-
flop klarnn aktif olduunu Preset ucunu aseye ye balaynz.
gzlemleyiniz.
Preset ucunu tekrar 1 yaptktan sonra
Preset ucunu + 5 volta balaynz.
devreye CLOCK palsi uygulaynz.
Manuel CLOCK ile belirtilen sayda El yardmyla clock pals uygulandnda
tetikleme yaparak k ledlerinin yanp sra ile ledlerin yanp yanmadn
yanmadn gzleyiniz. kontrol ediniz.
k ledleri QD,QC,QB,QA yanma Bu uygulamada yaptmz devrenin
srasna gre alaca saysal deerler ak grnts, zaman diyagram ve
23,22,21,20 dr. Sistem 15dan 0e kadar doruluk tablosu ayrntl olarak drt
sayacaktr. Devrenin almasn bitlik aa sayc konusunda
gzlemleyiniz. gsterilmitir.

19
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak asenkron yukar/aa sayc devresini

kurabileceksiniz.

Asenkron yukar /aa sayc

ekil 1.20: Asenkron aa/yukar sayc devresi

Devre asenkron yukar/aa sayan bir devredir. Kontrol devresi olarak zel veya
kaps kullanlmtr. zel veya kapsnn alma prensibi, giriler ayn olduunda k
0,giriler farkl olduunda ise k1dir. ki girili zel veya kapsnn bir girii
daima1e verilirse dier giriine ise Q verilirse k daima Q olur.

zel veya kaps iki flip-flopun arasna ekilde grld gibi balandnda, kontrol
girii0olursa sayc yukar, kontrol girii 1olursa sayc aa sayar.

20
ekil 1.21: 7473 JK flip flop entegresinin i yaps

ekil1.22: 7486 ZEL Veya kaps entegresinin i yaps

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
2 Adet 7473 Entegre
1 Adet 7486 Entegre
7 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
3 Adet Yeil Led

21
lem Basamaklar neriler
ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken; devreyi
Malzemeleri ekil 1.20 deki gibi board kolay takip edebilmek iin olabildiince
zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreyi kontrol ettikten sonra +5V
tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
besleme gerilimini uygulaynz.
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
Silme ucunu sfra aldnzda flip-
Silme ucunu nce sfr yapp sonra tekrar floplarn k sfr olur. 1 aldnzda
1e alnz. devre saymaya hazr hle geldiini
gzlemleyiniz.
k ledleri QD, QC, QB, QA Silme ucunu o aldnzda k ledlerin
durumlarn gzlemleyiniz. hepsi snm olduunu gzlemleyiniz.
Kontrol giriini 0 alnz. Sayma Kontrol girii 0 olduunda sayma yukar
ilemini gzlemleyiniz. doru olduunu gzlemleyiniz.
Kontrol giriini 1 alnz. Sayma Kontrol girii 1 olduunda sayma aa
ilemini gzlemleyiniz. doru olduunu gzlemleyiniz.

22
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak 09 (mod 10) asenkron yukar devresini

kurabileceksiniz.

0dan 9a yukar sayc (74477490)

ekil 1.23: 7490 entegresi ile (09) yukar sayc

Bu uygulamada bir Mod 10 yukar sayc gerekletireceiz. Bu devrede
kullanacamz entegrelerden 7490 mod 10 sayc entegresidir. Her saat sinyali ile klar
0000dan 1010a kadar deien daha sonra tekrar 0000 olan bir saycdr.

23
u ana kadar hem anlattmz hem de uyguladmz tm sayclarn klarn hep 1
ve 0lardan oluan ikilik saylar olarak grdk. Bu uygulamada ise klar bir gsterge
sayesinde 01239 ekline grebileceiz. Burada kullandmz 7447 entegresi ikilik
formdaki saylar onluk forma dntryor. rnein, girilerine 0101 uygulandnda bizim
bunu gstergede 5 olarak grebilmemiz iin gerekli evirme ilemini gerekletiriyor.

ekil 1.24: 7447 entegresi i balants

ekil 1.25: 7490 entegresi i balants

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
1 Adet 7490 Entegre
13 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
1 Adet Yeil Led
24
1 Adet Ortak Anotlu 7 Paral Gsterge

lem Basamaklar neriler

ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 1.23 deki gibi board kolay takip edebilmek iin olabildiince
zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz. tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
Devreye saat sinyali uyguladnzda
Devreye saat sinyali uygulaynz. gstergede bir rakam grnecektir. Bu
rakamn BCD karl da ledlerde
grnecektir.
Saat sinyali devam ettii srece ledler
Devrenin almasn gzlemleyerek 0000dan 1001e kadar sayma ilemi
konu hakknda bir rapor hazrlaynz. yaparken gstergede 09 arasnda yukar
ynde sayma ilemi yapacaktr.

25
KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Sayclarn zelliklerini rendiniz mi?
2. Ka eit sayc vardr ve neye gre snflandrldn
rendiniz mi?
3. Asenkron sayclarda flip floplar birbirine baladnz m ?
4. Asenkron sayclarn bit saysna ka adet flip flop
kullanmanz gerektiini rendiniz mi?
5. htiyacnz olan asenkron saycnn zaman grafiini izip
yorumlaya bildiniz mi?
6. htiyacnz olan asenkron saycnn doruluk tablosunu
oluturup yorumlayabildiniz mi ?
7. Doruluk tablosu zaman diyagram ve lojik devresi
arasndaki ilikiyi kurabildiniz mi?
8. Asenkron sayclardayukar sayma ve aa sayma
kavramlarn rendiniz mi?
9. Asenkron sayclarda J-K flip- floplarn girilerini
birletirdiniz mi?
10. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26
LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz

1. Aadakilerden hangisi 3 bitlik bir asenkron saycda saymann balangcndan

bitiine kadar geen sredir( nano saniye)?
A)10
B)20
C)30
D)40

2. Aadakilerden hangisi asenkron saycn giriine uygulanan saat sinyalini retir?

A)Osilaskop
B)Sinyal jeneratr
C)Voltmetre
D)Spektrum analizr

3. Aadakilerden hangisi asenkron saycn giriine uygulanan saat sinyalidir?

A)Testere
B)Sinzoidal
C)Kare dalga
D)gen

4. Aadakilerden hangisi asenkron 4 bitlik yukar saycda 1001 den sonraki

durumdur?
A)1100
B)1101
C)1011
D)1010

5. Aadakilerden hangisi asenkron 4 bitlik aa saycda 1101 den sonraki durumdur?

A) 1000
B) 1010
C) 1100
D) 1011

6. Asenkron sayclar ile senkron sayclar arasndaki fark aadakilerden hangisidir?

A) Asenkron sayclarda saat sinyali sadece ilk flip flopa uygulanr, senkron
sayclarda ise tm flip floplara ayn anda uygulanr.
B) Asenkron sayclar sadece yukar sayma ilemi yapabilir, senkron sayclar ise her
iki ynde de sayma ilemi yapabilir.
C) Senkron sayclar sadece yukar doru sayma ilemi yapabilir, asenkron sayclar
ise her iki ynde sayma ilemi yapabilir.
D) Asenkron sayclarda saat sinyali tm flip floplara ayn anda uygulanr, senkron
sayclarda ise saat sinyali sadece ilk flip flopa uygulanr.

27
7. Programlanabilir sayclarda, sayma ilemini herhangi bir deerden
dndrmenin en pratik yolu iin flip-flop'larn hangi girii kullanlr?
A) Preset
B) Clock
C) Data
D) Clear

8. Aadakilerden hangisi asenkron Mod 10 yukar saycsnn saymad rakamdr?

A) 0101
B) 1010
C) 1000
D) 1001

9. Aadakilerden hangisi 7490 entegresinin zeliklerinden deildir?

A) ki adet bamsz sayc ierir.
B) Birbiriyle farkl balantlar sonucu 2den 10a kadar blme ilemleri yapar.
C) Mod 4 ve Mod 5 sayclar ierir.
D) BCD saycdr.

10. Aadakilerden hangisi 74293 entegresinin zeliklerindendir?

A) ki adet k pini vardr.
B) 4 adet tetikleme girii vardr.
C) Birbiriyle farkl balantlar sonucu 2den 10a kadar blme ilemleri yapar.
D) inde VE kaps mevcuttur.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

28
RENME FAALYET2

RENME FAALYET2
AMA

Senkron sayclarn almalarn renerek tasarmn ve devresini bread board

zerinde uygulayabileceksiniz.

ARATIRMA

Sayc eitlerini aratrnz.

Senkron sayc eitlerini aratrnz.
Yakndaki bir fabrikaya giderek Senkron sayclarn otomasyon da ne amala ve
ne ekilde kullanldn aratnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam ve
sayclarn kullanld fabrikalar gezmeniz gerekmektedir. Senkron sayclarn
kullanm ekil ve amalar iin ise bu cihazlar kontrol eden kiilerden n bilgi
edininiz.

2. SENKRON SAYICILAR
Senkron sayclarda asenkron sayclardan farkl olarak saat sinyali sadece ilk flip
flopa deil tm flip floplara ayn anda uygulanr. Sistemdeki tm flip floplar ayn anda
girilerindeki sinyalleri iler. Bundan dolay zaman gecikmesi olumaz ve hassas olarak
zaman llebilir. Senkron sayclarda flip floplara ek olarak kaplarda kullanr.

Senkron sayclarn karnaugh diyagramlaryla tasarm

Karnaugh diyagramlar kullanlarak istenilen modda senkron sayc tasarlamak

mmkndr. Bunun iin nce saycnn durum diyagram karlr. Bu diyagramda sayc
klarnn imdiki durumu ve bir sonraki durumu gsterilir. Saycnn imdiki durumundan
bir sonraki durumuna geebilmesi iin flip-floplarn girilerine uygulanmas gereken lojik
deerler kullanlan flip-flop'un gei tablosuna baklarak tespit edilir. Elde edilen bu tablo
daha sonra karnaugh diyagramna aktarlarak flip flop'larn girilerine yaplmas gereken
balantlar bulunur.

rnek 1: JK flip-flop'lar kullanlarak 3 bitlik MOD-8 senkron saycsn tasarlanmas:

Saycnn durum diyagram kartlr.

29
Tablo 2.1: D tipi filip-flop gei tablosu

Tablo 2.2: bitlik MOD8 senkron saycsnn tasarm tablosu

Yukardaki tablonun imdiki durum kolonunda l. satrda A=0, B=0 ve C=0 deerleri
var, yani sayc 000 durumunda. Sonraki durum tablosunda ise A=0 ,B=0 ve C=l var yani
sayc 001 durumuna gemitir. Saycnn 000 durumundan 001 durumuna geebilmesi iin
JK flip-flop'larn J ve K girilerine uygulanmas gereken deerler de yine l. satrda
grlmektedir. Buna gre A flip-flop'u 0dan yine 0a gemitir. Bunun iin JK flip-flop
gei tablosuna baklr ve J giriine 0 uygulanmas gerektiini ve K giriinde de X (don't
care) olduu iin herhangi bir sinyal (0 veya l) olabileceini tespit edilir. B flip-flop'u da
ayn ekilde 0'dan 0'a gemitir. Burada da J giriinde 0, K giriinde X bulunur. Son olarak C
flip-flop'u 0'dan l durumuna gemitir. Bu nedenle J giriinde l, K giriinde ise X bulunmas

gerekiyor. Btn bu ilemleri her satr iin yapp btn geiler iin flip-floplarn J ve
K girilerinde hangi deerlerin bulunmas gerektiini bulunur.

Sra bulunan bu deerlerin karnaugh diyagramlarna aktarlmasna geldi. Flipfloplarn

her girii iin bir karnaugh diyagram hazrlanr. rnein A flip-flop'unun J girii iin bir
30
tane K girii iin de bir tane karnaugh diyagram hazrlanr. Ayn eyleri B ve C flip-flop'lar
iin de yaplr. Ja, A flip-flop'unun J giriine balanacak devreyi tespit etmek iin kullanlan
karnaugh diyagramdr. Ka ise yine A flip-flop'unun K giriine uygulanacak devreyi tespit
etmek iin kullanlan karnaugh diyagramdr. simlendirme ilemi bu ekilde devam eder.
Yukardaki tablonun karnaugh haritalarna aktarm ise yledir.

lk satr rnek olarak alrsak sayc 000 durumundan 001 durumuna gemektedir. Ja
stununun altnda ise 0 deeri mevcuttur. Buna gre Ja'ya ait karnaugh diyagramnda 000
numaral kutuya 0 konur. Saycnn 001 durumundan 010 durumuna getii satrda ise Ja
stununda yine 0 vardr. O halde Ja'ya ait karnaugh diyagramnn 001 numaral kutusuna da
0 yazlr. Bu ekilde Ja stununun altndaki deerler Ja'ya ait karnaugh diyagramna aktarlr
ve sadeletirme ileminden sonra A flip-flop'unun J giriine balanmas gereken devre
bulunmu olur. Ayn ilemler btn flip-flop'lar iin yaplr.

Btn flip-flop'larn J ve K girilerine yaplmas gereken balantlar bulundu. rnein

Ja=BC olarak elde edildi. Sonu olarak A flip-flopunun J giriine B ve C flip floplarnn
klar bir VE kapsndan geirildikten sonra uygulanacaktr. Yine Ka=BC olarak
bulunduuna gre A flip-flopunun K girii iin de durum ayndr. Bundan baka Jb=C olarak
bulundu. B flip-flopunun J giriine C flip-flopunun knn uygulanmas gerekir. Kb iin de
durum ayndr. Yine Jc=1 ve Kc=1 olarak bulunduuna gre C flip flopunun J ve K girileri
birletirilecek ve buraya lojik l seviyesi uygulanacaktr.

Aada, bu tasarladmz 3 bitlik MOD8 senkron saycs grlmektedir.

31
ekil 2.1: bitlik MOD-8 senkron sayc
rnek 2: ( 0-3-5-4-7 ) srasnda sayp baa dnen bir saycy D tipi flip floplar
kullanarak tasarlaynz.

Tablo 2.3: D tipi flip-flopgei tablosu

imdiki durum Sonraki durum Flip-Flop Girileri

A B C A B C DA DB DC
0 0 0 0 1 1 0 1 1

0 1 1 1 0 1 1 0 1

1 0 1 1 0 0 1 0 0

1 0 0 1 1 1 1 1 1

1 1 1 0 0 0 0 0 0

Tablo2.4: ( 0-3-5-4-7 ) srasnda sayan senkron saycsnn tasarm tablosu

32
33
ekil 2.2: ( 03547 ) srasnda sayan senkron sayc devresi

2.1. Senkron Yukar Sayclar

2.1.1. Bitlik Senkron Yukar Sayc

ekil 2.3: bitlik senkron yukar sayc devresi

bitlik senkron yukar sayc 000dan balayp 111e kadar sayma ilemi yapar.
Senkron bitlik sayc devresinin almasn aklarken ncelikle saat sinyali
uygulanmad andan balamalyz. ekil 2.3te grld gibi sadece FF3e +5 V

34
uygulanm durumdadr. Bundan dolay her saat sinyali ile A k konum deitirecektir.
Burada C en kk basamak A ise en byk basamaktr.

lk saat sinyali ile birlikte FF3n Q k konum deitirerek A k 0 iken 1 olur.

Bu k ayn zamanda FF2nin J ve K girilerine uygulanr. Bu FF2nin ikinci saat sinyali
ile 0 iken 1 olmasn salarken ayn zamanda C knn da 0 olmasn salar. nc saat
sinyali ile C k tekrar 1 olur fakat FF2nin girilerinde nc saat sinyalinden nce 0
bilgisi olduu iin konum deitirmez 1 olarak kalmaya devam eder. nc saat sinyali
sonunda C k ve B k 1 olduundan devredeki AND kapsnn k 1 olur ve bu
durum FF1in girilerine uygulanr. Drdnc saat sinyali ile A k 1 olurken B ve C
klar 0 olur.

Bundan sonraki saat sinyallinde ise ilk durum tekrarlanr ve A, B ve C klar 1

olur. Bir sonraki saat sinyali ile de 0 durumunu alr ve bu ekilde sayma ilemi devam
eder. ekil 2.4te devrenin zaman diyagram ve Tablo 2.5te ise doruluk tablosu verilmitir.

ekil 2.4: bitlik senkron yukar sayc zaman diyagram

Tablo 2.5: bitlik senkron yukar sayc doruluk tablosu

35
2.1.2. Drt Bitlik Senkron Yukar Sayc

Drt bitlik senkron sayc 0000dan balayp 1111e kadar sayma ilemi yapar.
alma prensibi bitlik senkron saycya benzer. bitlik senkron saycda en byk
basama 1 durumuna getirmek iin ondan nceki iki basaman 1 olmas gerekiyordu. Bu
durum da bir AND kaps ile salanmt. Drt bitlik saycda gene ayn esas zerine kurulur.

ekil2.5:Drt bitlik senkron yukar sayc devresi

En byk basaman 1 olmas iin ilk basaman 1 olmas gerekir. Bu da bitlik
saycya bir AND kaps ve bir flip flop eklenerek salanabilir. ekil 2.5te drt bitlik
senkron sayc devrenin ekli, ekil 2.6da zaman diyagram ve Tablo 2.6da doruluk
tablosu verilmitir.

ekil 2.6:Drt bitlik senkron yukar sayc zaman diyagram

36
Tablo 2.6: Drt bitlik senkron yukar sayc doruluk tablosu

2.2. Senkron Aa Sayclar

2.2.1. Bitlik Senkron Aa Sayc

Senkron bitlik aa sayc 111balayp 000a kadar sayma ilemi yapan

sayclardr. Senkron sayclarn almasnda alt basamaktan st basamaa doru beslemeyi
Q kndan deil de Q' kndan yaparsak sayma ilemi 111den balayarak geriye doru
ilerler. 000a ulanca tekrar 111 olur ve bu ekilde dng devam eder.

Bu devrenin almasn aklayacak olursak ncelikle saat sinyali verilmeden nceki

durumu incelememiz gerekir. lk saat sinyali verilmeden nce flip floplarn Q k 0, Q'
k 1 olduu durumdur. Bu durumda ilk saat sinyalinden nce tm flip floplarn JK
bacaklarna 1 bilgisi ulam durumdadr. Yani 0 olan Q klar 1 olmaya hazr hlde
beklemektedir. lk saat sinyali ile beraber tm flip floplarn Q k 1 olur. Q' klar da 0
olur. Bu aamadan sonra her saat sinyali ile FF3 konum deitirir. Bu konum deitirme FF2
yi her iki sinyalde bir, FF3nde her drt sinyalde bir konum deitirmesine sebep olur.

Bu deiimler sonucu 111den balayan sayc devresi 000a ulancaya kadar sayma
ilemine devam eder. Bir sonraki saat sinyali ile tekrar 111 olarak sayma ilemi devam
edecektir.
37
JK flip floplarn balan biimi ekil 2.7de, zaman diyagram ekil 2.8de ve
doruluk tablosu Tablo 2.7de verilmitir.

ekil 2.7: bitlik senkron aa sayc devresi

ekil 2.8 : bitlik senkron aa sayc zaman diyagram

38
Tablo 2.7: bitlik senkron aa sayc doruluk tablosu
2.2.2. Drt Bitlik Senkron Aa Sayc

Drt bitlik senkron geri sayc 1111den balayarak 0000a kadar geriye doru sayma
ilemi yapabilmektedir. almas bitlik ile yaklak ayndr. Devre emas ekil 2.9 da,
zaman diyagram ekil 2.10da ve doruluk tablosu Tablo 2.8de verilmitir.

ekil 2.9: Drt bitlik senkron aa sayc devresi

39
ekil 2.10: Drt bitlik senkron aa sayc zaman diyagram

Tablo 2.8: Drt bitlik senkron aa sayc doruluk tablosu

2.2.2.1. n Kurmal Sayclar (Presetlemeli Sayclar )

Belirli bir deerden balatlarak aa veya yukar doru sayma ilemi yapan devreler,
n kurmal sayclar veya presetlemeli sayclar olarak isimlendirilir.
40
Senkron sayc entegrelerinin birou, sayma isleminin belirli bir deerden
balamasn salayan nkurma (preset) giriine sahiptir. nkurma islemi, tetikleme
sinyalinden bamsz olarak veya tetikleme sinyali ile eszamanl olarak gerekletirilebilir.
nkurma ilemi ayn zamanda saycnn yklenmesi (loading) olarak da adlandrlr.

ekil 2.11de J, K ve Clk girislerinin senkron almay salayacak ekilde baland,

bitlik senkron yukar sayc devresi grlmektedir. Devredeki kurma ve sfrlama
girisleri,asenkron n kurma ilemini gerekletirebilecek ekilde balanmtr.

Sayc devresine istenilen saynn yklenmesi ilemi; P0, P1, P2 paralel girislerine
yklenmek istenen bilginin ve PL paralel ykleme giriine 0 deerinin uygulanmas ile
gerekletirilir. Bu ilem ile; P0, P1 ve P2ye uygulanan bilgiler srasyla A, B ve C
FFlerine aktarlr.

Bilgi aktarma ilemi; J, K ve Clk girilerinden bamsz olarak gerekletirilir.

nk PL girii 0 olduu srece Clk girisi etkisizdir. PLnin 1 deerine dnmesi ile
Clk aktif hle gelir ve sayc kurulan sayma deerinden itibaren saymaya balar. rnein;
P2=1, P1=0, P0=1 ve PL=1 iken paralel girilerin sayc devresine hibir etkisi yoktur ve
Clk sinyalleri ile sayc devresi sayma ilemini gereklestirir. PL girisine 0 uygulanmas
ile, saycnn durumuna baklmakszn FFler Q2=1, Q1=0, Q0=1 deerlerine kurulur. PLnin
1 deerine dnmesi ile sayc 101den balayarak sayma ilemine devam eder.

nkurma ilemini gerekletirecek ok sayda TTL ve CMOS entegresi

bulunmaktadr.74190, 74191, 74HC192, 74HC193 entegreleri bunlardan birkadr.

ekil 2.11: 3 bitlik n kurmal senkron sayc

2.3. Entegre Tipi Senkron Sayclar

Asenkron entegre sayclar, 0dan balayarak sayma ilemi yapma amacyla
kullanlmaktadr. Sayc devresinde n kurma ileminin gerektii durumlarda n kurmal
sayc entegrelerinden faydalanlr. n kurma prensibi ile alan entegrelere rnek olarak
TTL 74160, 74161, 74163, 74193 ve CMOS 74HC162, 74HC163 entegreleri verilebilir. Bu
41
entegreler senkron sayc entegreleridir.74192 ve 74191 programlanabilir senkron
entegrelerdir.

2.3.1. 74163 Entegresi

74160,74161,74162,74163 entegrelerinin pin balantlar ayndr. 74160,74162

decimal sayc entegreleridir.74161,74163 Senkron paralel yklemeli binary sayc
entegreleridir.

74LS163A ikilik senkron sayc olarak retilmi bir tmdevredir.ekil 2.12de

entegrenin bacak tanmlamas yaplmtr. Bu entegrenin zeliklerinden biri sayc balang
deeri olarak saycnn sayma aralnda herhangi bir sayya ayarlanabilir. Bu ilem iin
paralel veri girilerine istenilen say, PE giriine de bir DK seviye ( sfr )
uygulanmaldr. Bu ilem sonras bir sonraki clock palsde girilen bu deer saycnn k
durumu olacaktr.

Aktif DK ( sfr ) MR girisi tm Flip-Floplar sfrlar. Iki adet IZIN girisi, CEP ve
CET saycnn normal srada sayabilmesi iin yksekte tutulmaldr. Kaskat balama
srasnda bir st basamaa izin vermek iin bu IZIN girileri kullanlacaktr. TC ks ise
sayma deeri en byk duruma ulatnda bir YKSEK seviyeli durum retir. Bu sayc
iin en byk sayma durumu (1111)2, yani onluk 15tir.

ekil 2.12: Entegrenin bacak tanmlamas

PN NU. SEMBOL SM VE FONKSYON
1 MR Asenkron master reset ( active low ), silme ucu
2 CP Clock girii ( 0-1e pozitif kenar )
3,4,5,6 D0.D3 Data girileri
7 CEP Count enable input( saymay mmkn klma girii)
8 GND Toprak ( 0 volt )
9 PE Paralel enable input ( active low ) , ykleme ucu
10 CET Count enable carry input , elde ucu
11,12,13,14 Q0.Q3 F/Fklar
15 TC Terminal count output , elde k
16 VCC Pozitif kaynak voltaj
Tablo 2.9 : Pin tanmlamas
42
2.3.2. 74190 Entegresi

74190,74191,74192 entegrelerinin bacak balantlar ayndr. 74190,74192 bir

senkron yukar/aa BCD saycdr.

74191 iki ynl senkron sayc bir entegredir. Bu entegrede sayma ilemi aa (down)
veya yukar (up) yaplabildii gibi mod kontrol (alabilecei durum says)
yaplabilmektedir. Sayma iin (Enable) yetki giriinin0 da olmas gerekir. Yetki girii 1
ise sayma engellenir. Flip-floplar pozitife giden saat darbeleri ile tetiklenir. Sayma
yn aa/yukar (down/up) giriindeki seviye ile belirlenir. Bu giri 0 ise yukar sayma,
1 ise aa sayma gerekleir.

Sayc tam programldr. Yk (load) giriindeki 0 seviyeli bir durum ile bilgi
girilerindeki (Data Inputs) durumlara gre sayc nceden herhangi bir konuma set edilebilir
(Preset girileri ile). Bu saycda max/min k ve dalgal saat klarnda mevcuttur.
Saycnn son k maksimum sayma veya minimum saymada 1 seviyeli k yapar.
Dalgal saat (Ripple clock) k bu durumda 0 seviyeli k verir. Bu k bir baka
saycnn yetki giriine balanarak kaskat balama ilemleri gerekletirilebilir. Bu durumda
kaskat bal sayclarn saat girileri paralel olmaldr. Maksimum/minimum sayma k
yksek hzl almalar iin kullanlr.

ekil 2.13: Entegrenin bacak tanmlamas

PN NU. SEMBOL SM VE FONKSYON
3,2,6,7 Q0.Q3 F/F klar
4 CE Saymay mmkn klma girii
5 U/D UP/DOWN( yukar/aa ) giri
8 GND Toprak ( 0 volt )
11 PL Paralel enable input ( active low ) , ykleme ucu
12 TC Terminal sayma k
13 RC Ripple clock k ( aktif low )
14 CP Clock girii ( 0-1e pozitif kenar )
1,9,10,15 D0.D3 Data girileri
16 VCC Pozitif kaynak voltaj
Tablo 2.10 : Pin tanmlamas

43
2.3.3. 74193 Entegresi

stenen sayda aa ( down) / yukar ( up ) sayabilen devrelere programlanabilir

sayclar denir. 74193 entegresi; programlanabilir asenkron ana sfrlama ve asenkron n
kurma zelliklerine sahip, senkron saymal yukar / aa sayc elemandr.

ekil 2.14: Entegrenin bacak tanmlamas

PN NU. SEMBOL SM VE FONKSYON
3,2,6,7 Q0.Q3 F/F klar
4 CPD Aa sayma clock girii
5 CPU Yukar sayma clock girii
8 GND Toprak ( 0 volt )
11 PL (Load) Asenkron paralel Preset girii
12 TCU Yukar sayma elde k
13 TCD Aa sayma elde k
14 MR Asenkron ana reset girii
1,9,10,15 D0.D3 Data girileri
16 VCC Pozitif kaynak voltaj
Tablo 2.11: Pin aklamas
Entegrede clok palsinin ykselen kenarlarndan sayma ilemi olur. Clok palsi 5 nu.l
ayaa balanrsa yukar,4 nu.l ayaa balanrsa aa sayar. Yukar sayma ileminde 15ten
0a geerken elde k ( ayak 12) ;aa sayma ileminde 0dan 15e geerken bor k (
ayak 13 )clk palsinin alalan kenarndan ykselen kenarna kadar geen sre boyunca 1den
0a der.
stenen bir saydan itibaren aa ya da yukar saydrma ilemi yapmak iin data
girilerine ( 9.10.1.15 nolu ayaklar ) istenilen saynn binary karl uygulanr. Yani 5ten
sonra saymas isteniyorsa 0101 bilgisi uygulanr. Load ( ykle ) giriine ( ayak 11 ) 0
verilir. Bu durumda giri bilgileri ka aktarlr. Entegre devrenin bu pozisyonu

44
bozulmadan clok palsi ayak 5e balanrsa yukar sayc, ayak 4e balanrsa aa sayc
olarak alr. Yani knda ykl olan say, saycnn snrn belirler.

Yukarm sayma ileminde 15ten 0a geerken elde k; aa sayma ileminde

0dan 15e geerken bor k, load giriine balanr. nk bu klar ( ayak 12ve 13 )
0olduunda load yaplr. Yani data ularndaki saynn binary karl tekrar ka
aktarlr. Bylece sayma ilemi programl olarak tekrarlanr.

Eer entegre programsz yani mod 16 sayc olarak almas isteniyorsa load bo
braklr veya lojik 1 uygulanr. Bilindii gibi TTL entegreler bo ular 1 olarak alglar.

ekil 2.15 te 74193 entegresinin mod 9 sayc olarak almasn salayan balant
yaplmtr. Bu ekilde almada klar 8,7,6,5,4,3,2,1,0 eklinde olmaldr. Bu ayar iin
Data girilerine (1000)2 verisi yklenmelidir. Aa sayc olarak srekli almas iin clok
palsi aa say giriine ( ayak 4 ) balanmasyla beraber , bor k ( ayak 13 ), ykle (
ayak 11) giriine balanr.

ekil 2.15: Mod 9 programl aa sayc devresi

45
UYGULAMA FAALYETLER
UYGULAMA FAALYET
Aadaki uygulama faaliyetini yaparak senkron yukar sayc devrelerini
kurabileceksiniz.

Senkron binary yukar sayc devresi( 74767408 )

ekil 2.16: Senkron yukar sayc devresi

Birinci flip-flop Toggle modunda alacak ekilde dzenlenmitir. Bu flip-flopa her
CLK palsi geldiinde konum deiecektir. Dier flip-floplarn J ve K girilerine gelen pals
1 olduunda Toggle modunda almaktadr. J ve K girileri 0 olduunda ise CLK
darbesinin 0 veya 1 olmas k deitirmez.

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
46
1 Adet Sinyal Jenaratr (Osilatr)
2 Adet 7476 Entegre
1 Adet 708 Entegre
6 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
2 Adet Yeil Led

ekil 2.17: 7408 entegresi VE kap entegresinin i yaps

lem Basamaklar neriler

ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken; devreyi
Malzemeleri ekil 2.16 daki gibi board kolay takip edebilmek iin olabildiince
zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz. tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
Silme ucunu sfrlayarak ktaki Silme ucunu aktif yapmak iin sfr
ledlerin durumunu gzlemleyiniz . veriniz.
Silme ucunu tekrar 1e vererek CLK
Silme ucuna 1 vererek clk sinyali
sinyalini flip-floplarn CLK girilerine
uyguladnzda sayma gerekleecektir.
uygulaynz.
Bu uygulamada yaptmz devrenin ak
k ledleri QD, QC, QB, QA grnts, zaman diyagram ve doruluk
durumlarn gzlemleyiniz. tablosu ayrntl olarak drt bitlik senkron
yukar sayc konusunda gsterilmitir.

47
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak senkron aa sayc devrelerini

kurabileceksiniz.

Senkron binary aa sayc devresi( 74767408 )

Senkron yukar saycda ilk andan silme ucu ile btn flip-floplar sfrlanrken
senkron aa saycda ilk anda Preset girii aktif yaplarak( sfrda aktif ) btn flip-
floplarn klar 1yaplmaktadr. Devrenin ek kap girileri de flip-floplarn Q deil
klarndan alnmaktadr. Birinci flip-flopun J ve K girileri +5 volta balanmtr. CLK
palsi btn flip-floplarn CLK girilerine ayn anda uygulandnda balangta hepsinin
klar 1yaplm flip-floplar geri sayma balar.

ekil 2.18: Senkron aa sayc devresi

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

48
1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
2 Adet 7476 Entegre
1 Adet 708 Entegre
6 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
2 Adet Yeil Led

lem Basamaklar neriler

ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 2.18 deki gibi board kolay takip edebilmek iin olabildiince
zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz. tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
Preset ucunu aktif yaparak( sfrlayarak)
Preset ucunu aseye balaynz, btn
flip-flop klarndaki ledlerin yanmasn
ledlerin yandn gzlemleyiniz.
salaynz.
Sonra Preset ucunu tekrar 1e alnz. Preset ucunu + 5 volta balaynz.
Kare dalga sinyali CLK giriinden
Kare dalga sinyalini CLK girilerine
uygulaynz. Saycnn 15 geriye doru
uygulaynz.
saydn greceksiniz.
Bu uygulamada yaptmz devrenin ak
k ledleri QD, QC, QB, QA grnts, zaman diyagram ve doruluk
durumlarn gzlemleyiniz. tablosu ayrntl olarak drt bitlik senkron
aa sayc konusunda gsterilmitir..

49
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak senkron yukar/aa sayc devresini

kurabileceksiniz.

Senkron yukar /aa sayc ( 74193 )

Senkron sayclar JK flip floplar ve AND kaps entegreleri ile yaplabilecei gibi
tmleik sayc entegreleri de mevcuttur. Bu uygulamamzda bunlardan biri olan 74193
senkron yukar-aa sayc entegresi ile bir uygulama yapacaz. Bu entegre devrede flip
floplar birbirine balamak yerine sadece klar ve gerekli balantlar yaparak devreyi
tek entegre ile kurabilirsiniz.

ekil2.19: Senkron yukar aa sayc devresi

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
1 Adet 74193 Entegre
50
8 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz LED
3 Adet Yeil LED

lem Basamaklar neriler

ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 2.19 daki ekilde kolay takip edebilmek iin olabildiince
board zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz. tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
Silme giriini nce 1 sonra sfr
Silme giriini nce 1 sonra 0 konumuna
yaptmzda devre resetlenmi olur.
alnz.
klar 0000 konumunu alr.
Aa sayma 1e bal yukar sayma
Aa sayma giriini 1e alnz. Yukar clock sinyali uyguland durumda devre
sayma giriine clock sinyali uygulaynz. 0000dan 1111e kadar yukar sayma
ilemi yapar.
Silmeyi tekrar 1e alnz. klar 0000 konumunu alr.
Yukar sayma giriini 1e alnz. Aa
Yukar sayma 1e bal aa sayma ise
sayma giriine clock sinyali uygulaynz.
clock sinyaline bal iken devre aa
Silmeyi 0 girerek devrenin almasn
sayma ilemi yapar (silme 0 iken) .
gzlemleyiniz.

51
KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Senkron sayclarn zelliklerini rendiniz mi?
2. Senkron sayclarda flip floplarn birbirine baladnz m ?
3. Senkron sayclarn bit saysna ka adet flip flop kullanmanz
4. gerektiini rendiniz mi?
5. htiyacnz olan senkron saycy flip floplarla tasarlayp lojik
6. devresini izebildiniz mi?
7. htiyacnz olan senkron saycnn zaman grafiini izip
yorumladnz m?
8. htiyacnz olan senkron saycnn doruluk tablosunu oluturup
yorumladnz m?
9. Doruluk tablosu zaman diyagram ve lojik devresi arasndaki
ilikiyi kurabildiniz mi?
10. Senkron sayclarda yukar sayma ve aa sayma kavramlarn
rendiniz mi ?
11. Senkron sayc entegrelerini ve katalog bilgilerini seebildiniz
mi?
12. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

52
LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1.( ) Senkron sayclarda asenkron sayclardan farkl olarak saat sinyali sadece ilk flip
flopa deil tm flip floplara ayn anda uygulanr.

2.( ) Senkron sayc tasarmnda saycnn imdiki durumundan bir sonraki durumuna
geebilmesi iin flip-floplarn girilerine uygulanmas gereken lojik deerler
kullanlan flip-flop'un doruluk tablosuna baklarak tespit edilir.

3.( ) Sral sayan bir senkron 4 bit yukar saycda 1101 saysndan sonra 1011 says gelir.

4.( ) Sral sayan bir senkron 4 bit aa saycda 1000 saysndan sonra 0111 says gelir.

5.( ) 03547 srasnda sayp baa dnen bir senkron saycda 011 saysndan sonra 101
says gelir.

6.( ) Senkron sayc tasarmnda karnaugh diyagramlarndan yararlanlr.

7.( ) Belirli bir deerden balatlarak aa veya yukar doru sayma ilemi yapan
devreler, Programlanabilir sayclar denir.

8.( ) 74163 senkron paralel yklemeli binary sayc entegresidir.

9.( ) 74163 entegresi programsz yani mod 16 sayc olarak almas isteniyorsa load bo
braklr veya lojik 0 uygulanr

10.( ) 74190,74192 entegreleri bir senkron yukar/aa BCD saycdr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

53
RENME FAALYET3

RENME FAALYET3
AMA

Kaydedicilerin, ring sayclar ve johnson sayclarn almalarn renerek

tasarmn ve devresini bread board zerinde uygulayabileceksiniz.

ARATIRMA

Kaydedici eitlerini aratrnz.

Kaydedici tiplerinden seri giri seri k kaydedici mi yoksa paralel giri
paralel k kaydedici mi daha hzl alr, aratrnz.
Ring saycyla Johnson sayc arasndaki farklar nelerdir?
Aratrma ilemleri iin internet ortam ve dijital kitaplarn kullanabilirsiniz.
Ring sayc, Johnson sayc ve kaydedicilerin kullanld fabrikalar gezmeniz
gerekmektedir. Ring sayc, Johnson sayc ve kaydedicililerin kullanm ekil
ve amalar iin ise bu elemanlar kontrol eden kiilerden n bilgi edininiz.

3. KAYDEDCLER
Her flip/flop bir bitlik bilgi saklama kapasitesine sahip bir elemandr. kili bilgileri
saklamaya yarayan devrelere KAYDEDC ad verilir, n-bitlik kaydedicide n- tane flip/flop
vardr ve n bit kadar binary bilgi saklanabilir. Bir kaydedici devre bir grup flip/floptan ve
bunlarn geilerini salayan kaplardan meydana gelmitir. Kaydediciler; sayc ve bellek
birimlerinde yaygn olarak kullanlr. Bellek niteleri, programlarn ve bilgilerinin
bilgisayarlarda saklanmas nemli olduu iin kaydediciler dijital elektronik iin
vazgeilmezdir.

Bilgi kaydetme devrelerinin ilevini hesap makinesi rneiyle

aklayalm. Makineye 479 saysn girerken 4 tuuna basnca
display'de 4 says grnr. Ardndan 7 saysna baslnca 4 sola
kayar, onun yerine 7 gelir. Son olarak 9 saysna basldnda 4 ile 7
birer basamak sola kayar, en saa 9 yerleir. 479 says hesap
makinesine girilirken dijital devre hem bilgi kaydetme (bellek) hem de kaydrma (shift)
yapmaktadr. Kaydrmal kaydedici devreleri flip floplardan oluur. rnein 8 bitlik veriyi
(ikili say) kaydetmek iin 8 adet FF kullanlr. kili say bitleri kaydedilirken iki
yntemden biri kullanlr.

Birinci yntem: Veri bir bit olarak tetikleme sinyaliyle kaydrarak kaydedilir. Bu
ynteme seri kaydetme denir.

54
kinci yntem: Btn veri ayn anda tetikleme palsiyle kaydedilir. Bu ynteme paralel
kaydetme denir.

3.1. Kaydedici eitleri

Kaydediciler ( Register'lar ) bilgi giri-klarna gre 4'e ayrlr:

Seri giri-seri kl kaydediciler

Seri giri-paralel kl kaydediciler
Paralel giri-paralel kl kaydediciler
Paralel giri-seri kl kaydediciler

Bilgiyi kaydrma ynnden snflandrma

Saa kaydrmal kaydediciler (shift right register)

Sola kaydrmal kaydediciler (shift left register)
Saa-sola kaydrmal kaydediciler

Hatrlatma: MSB: En yksek deerli bittir. LSB: En dk deerli bittir.

ekil 3.1: Kaydedici tipleri

3.1.1. Seri Giri-Seri k Kaydediciler

Kaydedicilerde D tipi, J-K tipi ve R-S tipi flip-floplar kullanlmaktadr. En ideali ise D
tipi flip-floplardr. Bu yzde biz D Tipi flip-flop kullanacaz. J-K veya R-S tipi flip-flop
kullanmak iin giri ucu J-K flip-flopta J, R-S flip-flopta ise S ular olacaktr. Bu ularla
dier ular arasna da deil kaps balanacaktr.

55
ekil 3.2: 4 bitlik seri giri seri kl kaydedici ( shift register )
ekilde grld gibi bilgi (data) ilk flip-flopun D giriine uygulanr. Her bir clock
darbesinde bilgi bir sonraki F/Fa geer. k en son flip-flopun Q kndan alnmaktadr.

rnek: Balang durumu sfrlanm olan D flip-floplarla yaplm 4 bitlik shift

Shift palsi uygulanmadan nce tm flip-flop klar sfrlanmtr. 1 nu.l clock

palsinde seri data girii O olduu iin FF1 Q k Odur. nk D tipi flip-flopta D girii
ne ise ktan aynen alnr ( Q( t+1 ) = D ) . lk flip-flop k 0 ve dier flip-floplarn Q
klar da 0'dr. 2 nu.l clock palsinde seri data girii 1 olduundan ilk flip-flop k da 1
dir. Dier flip-flop klar daha henz 0'dr. 3 nu.l clock palsinde yine seri data girii 1 ve
FF1Q=1 dir. Bir nceki clock palsinde FF1Q=1 iken imdi bu 1 FF2'ye kaymtr. 3 nu.l
clock palsinde FF4Q=0 olduu iin seri data k 0'dr.

3.1.2. Seri Giri-Paralel k Kaydediciler

lk flip-flopun D giriine bilgi uygulanr ve tm flip-floplarn Q klarndan da ayn

anda bilgiler alnr. Bilgi seri olarak yklenir ve burada olduu gibi paralel olarak okunursa
bu devre seriden paralele dntrc olarak alr. Seri-giri Paralel-k'l kaydrmal
kaydedicilerin kullanld yerlere rnek olarak bir klavyeden bilgisayara bilgi aktarlmasn
gsterebiliriz. Klavyede herhangi bir tua basldnda 8 bitlik bir bilgi seri olarak tek
kablodan bilgisayara tanr. Bilgisayar belleinde ise bir kaydrmal kaydedici yardmyla 8

56
bitlik bir paralel bilgiye evrilerek kaydedilir. 8 bitlik bir bilginin ileme tabi tutulmas iin
devre giriine 8 tetikleme palsi uygulanmas gerekmektedir.

ekil 3.3: 4 bitlik seri giri paralel kl kaydedici ( shift register )

rnek: 4 bitlik shift register devresine sras ile 1100 bilgileri uygulanmaktadr. 4.
kaydrma palsndaki flip-floplarn paralel klarn bulunuz.

FF1Q= 0 FF2Q=0 FF3Q= 1 FF4Q=1

3.1.3. Paralel Giri-Paralel k Kaydediciler

Her flip-flopun PRESET giriine ayr bir hat irtibatlanr ve PRESET girii vastasyla
uygun flip-floplar lojik 1 durumuna ayarlayarak btn data bitleri ayn zamanda
yklenmesi salanr. Bu flip-floplarn yklenmesi senkronize edici bir clock palsi
kullanlmadan meydana geldii iin asenkron olduunu syleyebiliriz.

57
ekil 3.4: 4 bitlik paralel giri paralel kl kaydedici ( shift register )
rnek: 4 bitlik flip-floplarla yaplm shift register devresine srasyla 0110
bilgilerini ykleyiniz. 3. kaydrma palsnda flip-floplarn paralel data klarn bulunuz.

FF1Q = FF2Q = FF3Q = FF4Q = 0

3.1.4. Paralel Giri-Seri k Kaydediciler

ekil 3.5: 4 bitlik paralel giri seri kl kaydedici ( shift register )

58
Byle kaymal kaydedicilerde bilgi paralel olarak yklenir ve seri olarak okunursa
paralel'den seriye dntrc olarak kullanlabilir. Seri bilgi k yine son flip-flopun Q
kndan alnr.

rnek: 4 bitlik flip-floplarla yaplm shift register devresine srasyla 0110

bilgilerini ykleyiniz. 2. kaydrma palsnda seri data knn ne olacan bulunuz.

2 kaydrma palsinde seri data k 1dir.

Bilgiyi kaydrma ynnden snflandrma

Saa kaydrmal kaydediciler (shift right register)

Sola kaydrmal kaydediciler (shift left register)
Saa-sola kaydrmal kaydediciler

3.1.4.1. Saa Kaydrmal Kaydediciler

rnek 1: J-K F/F'lerle yaplm 4 bi t l i k shift register devresi iziniz.

ekil 3.6: 4 B i t l i k J-K K/F larla yaplan shift register devresi

rnek 2: R-S F/F'laryla gerekletirilen 3 bitlik saa kaymal kaydedici devresini iziniz.

59
ekil 3.7: R-S F/F'larla yaplar 3 bitlik saa kaymal kaydedici
rnek 1 ve rnek 2de grld gibi RS ve JK F/Flar D tipi F/F olarak
davranabilmesi iin ilk F/F'un girilerine INVERTER kaps kullanmak gerekir. S ve R, J ve
K girilerine ayn anda bilginin gitmesi engellenir. Burada kullanlan F/F'larn giriine ne
uygulanmsa kndan da ayn bilginin alnmas sadece D tipi F/F'de olur. Dolays ile R-S
ve J-K da giriin S ve J girilerini izleyebilmesi iin DEL kaps kullanlmtr. Sayclarda
F/F'ler iin kullanlan Clock Palsi kaymal kaydedicilerde "KAYDIRMA PALS" (Shift
Pulse) olarak isim deitirir.

rnek 3: 4 bitlik D F/F'leriyle yaplan shift right register devresi iziniz ve grlen
zamanlama diyagramndaki bilgi uygulandnda, F/F'lerin paralel klarn bir tablo
hlinde yaznz.

ekil 3.8: Zaman diyagram

ekil 3.9: D F/F'larla yaplar 4 bitlik saa kaymal kaydedici

60
Zamanlama diyagramndan grld gibi 1 nu.l shift palsnda bilgi girii 0'dr. 2
nu.l shift palsnda bilgi girii 1 dir. 3 ve 4 nu.l shift palsnda bilgi girii 0dr.

1 nu.l shift palsinde data girii O olduundan FF1Q ve dier F/F klar da O olur.
2. shift palsnda FF1Q k 1 olur. Dier FF klar yine O dr. 3 nu.l shift palsnda data
girii O olduundan ilk F/F k O dr. Dier F/F klar da bir nceki konumda kaydrma

ilemi yaplr. 4 nu.l shift palsnda FF1Q=0 dr. Pratik yoldan bu ilemleri yapabilmek
iin ilk nce data giriine gre ilk F/F k tayin edilir ve daha sonra tabloda grld
gibi kaydrlr. Dolaysyla uygulanan data giriiyle ilk F/F k ayn olacaktr.

3.1.4.2. Sola Kaydrmal Kaydediciler

rnek 1: 3 bitlik sola kaydrmal, paralel yklemdi shift register devresini J-K F/F'lar
ile iziniz. Paralel data girilerinden 010 ykleyiniz. Seri data giriinden sras ile 1011
bilgilerini girip 4. CPi sonunda oluan F/F k deerlerini yaznz.

ekil 3.10: 3 bitlik sola kaymal kaydedici devresi

61
4.clock pals sonucu oluan F/F k deeri
FF1Q=1
FF2Q=1
FF3Q=0dr

3.1.4.3. Saa-Sola Doru Kaymal Kaydedici

ki ynde bilgi yer deitirme yetenei olan kaymal kaydedici aritmetik nitenin
hesaplama devrelerindeki temel elemandr. arpma ilemi, sola doru kaymal kaydedici ile
gerekletirilir. Saa doru kaymal kaydedici ise blme ilemi iin esastr.

ekil 3.11: Saa-sola kaymal kaydedici

Saa-sola doru kaymal kaydedicinin temel devresi ekilde gsterilmitir. Deitirme
kontrol "1" alma durumunda iken girie balanan bilgi, zamanlama palslaryla sola doru
yer deitirir. Yer deitirme kontrol "O" alma durumunda iken ikinci girie balanan
bilgi saa doru yer deitirir.

3.2. Ring ( Halka ) Sayclar

En sondaki flip-flopun k ilk bataki flip-flopun giriine balanan sayclara
RNG SAYICI ad verilir. Bir halka sayc aslnda bir binary-decimal kod zcdr. Sayc
klarnda giriindeki binary bilginin kodu zlerek ilgili decimal k lojik1
yaplacaktr. Sayma ileminin her bir biti iin bir flip-flop kullanlmaldr. ekil 3.12 drt
bitlik halka sayc devresini gstermektedir.

62
ekil 3.12: Drt bitlik ring ( halka ) sayc devresi

Tablo 3.1: Drt bitlik ring ( halka ) sayc doruluk tablosu

3.3. Johnson Sayclar

Johnson saycs veya dier adyla dalgal halka saycs, senkron saycsnn bir baka
eklidir. Yaps halka saycsna benzer, fakat son flip-floptan birinci flip-flopa yaplan geri
besleme farkl yerlerden alnmtr. Son flip-flopun Q deil kn ilk flip-flopun giriine
balanmasyla bir Johnson sayc devresi elde etmi oluruz.

Ayrca halka saycsndaki A flip-flopu ilk anda set ve dierleri reset edilmiken
Johnson saycsnda ilk anda tm flip-floplar resetlenir. Yani tm flip-flop klar ilk anda
"0" dr. Saymann yeniden balamas iin sistemin tekrar resetlenmesi gerekir.

63
ekil 3.13: Drt bitlik Johnson sayc devresi

ekil 3.2: Drt bitlik Johnson sayc doruluk tablosu

Balangta btn flip-flop klar lojik-0dr. Gelen ilk tetikleme darbesi ile en
dk deerlikli biti tayan flip-flop giriindeki lojik1 kn lojik-1e ekilmesini
salayacaktr. Gelen her tetikleme sinyali ile birlikte lojik1 en yksek deerlikli bite kadar
seri olarak kaydrlacaktr. En yksek deerlikli biti tayan flip-flop knn lojik1 olmas
ile birlikte Q k lojik-0a ekilecek ve en dk deerlikli biti tayan flip-flop giriinde
lojik0 grlecektir. Bundan sonra gelen her tetikleme sinyalinde klarda srasyla lojik0
grlecektir. Bu ilem en yksek deerlikli biti tayan flip-flop knda lojik0
grlnceye kadar devam edecektir. Devre bu durumdan sonra balang admlarna geri
dnecektir.

64
UYGULAMA FAALYETLER

UYGULAMA FAALYET
Aadaki uygulama faaliyetini yaparak seri giri-seri k kaydedici devresini
kurabileceksiniz.

Seri giri seri k kaydedici (74L91)

74L91 8 bitlik saa kaymal RS flip floplardan yaplm bir kaydedici entegresidir.
Bacaklarnn grevleri ekil 3.14te gsterilmitir.

ekil 3.14: 74L91 8 bit kaydedici entegresi

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
1 Adet 74L91 Entegre
1 Adet 390 Diren
2 Adet Krmz Led
2 Adet Yeil Led
1 Adet Sar Led

65
ekil 3.15: Seri giri-seri k 8 bitlik kaydran kaydedici devresi

lem Basamaklar neriler

ediniz. Daha sonra enerji veriniz.

Devreye enerji verdiiniz anda kaydedici
A ve B girilerini 0 durumuna alnz. (A
zerinde henz kaydedilmi bir bilgi
ve B birlikte kullanlmaldr.)
bulunmamaktadr.
Kaydedici ieriini temizlemek iin
Devreye 8 adet saat sinyalini yinede AB girileri 0 durumun da iken 8
uygulaynz. saat sinyali uygularsak ierii 00000000
durumunu alr.
Devreye osilatr yardmyla saat sinyali
uygulayabileceiniz gibi elle de saat
sinyali retilebilir. Sonu olarak flip
AB girilerini 1 durumuna alnz.
floplar sinyalin 1den 0 olduu hlde

tetiklenir. Bu durumu CLK ucunu +5 V

ve 0 V ile iletime geirerek de
salayabilirsiniz.
66
AB ularnda 1 bilgisi var iken saat
sinyali uygulandnda kaydediciye 1
Devreye bir saat sinyali uygulaynz.
bilgisi depolanm olur ve ierii
10000000 eklinde oluur
AB ularnda 0 bilgisi var iken bir Sinyal
AB ularn 0 konumuna aln ve bir uygulandnda bir nceki 1 bilgisi bir
saat sinyali daha uygulaynz. saa kayar ve iine 01000000 eklinde
bilgi kaydolmu olur.
Bu sinyalden sonra iindeki daha nce
AB ularn tekrar 1 konumuna alnz ve
kaydedilmi bilgiler bir saa kayar ve
bir saat sinyali uygulaynz.
ierik 10100000 hlini alr.
AB ular bir konumunda iken drt saat
sinyali uygulandnda daha nceki
AB ular 1 konumunda iken drt saat
bilgiler drt bit saa kayar ve AB
sinyali uygulaynz.
durumu en bataki 4 haneye kaydolur.
11111010 eklini alr.
Daha nceden defterinize hazrladnz
Bu bilgileri sras ile kaydedici devreden
bilgileri 8 bitlik seri giri-seri k
okuyabilmek iin 8 saat sinyali
kaydediciye kaydediniz ve daha sonra
uygulamanz gerekir.
kaydettiiniz bilgileri okuyunuz.

67
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak seri giri-paralel k kaydedici devresini

kurabileceksiniz.

Seri giri paralel k kaydedici ( 74164 )

Bu uygulama seri giri-paralel k entegresi olan 74164 ile yaplmaktadr. ekil

3.16da i yaps gsterilmektedir.

ekil 3.16: 74164 entegresi ve i yaps

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
1 Adet 74164 Entegre
11 Adet 390 Diren
8 Adet Krmz Led
2 Adet Yeil Led
2 Adet Sar Led

68
ekil 3.17: Seri giri - paralel k 8 bitlik kaydran kaydedici devresi

69
lem Basamaklar neriler
ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 3.17deki gibi board kolay takip edebilmek iin olabildiince
zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz.
tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol

ediniz. Daha sonra enerji veriniz.

Silme giriini 0 bilgisi verildiinde
kaydedici zerindeki tm bilgiler silinir.
Silme giriini 0a aln sonra tekrar 1e
klar 0 olur. Silme 1 durumuna
alnz.
alndnda ise yeni bilgi girmeye hazr
durumdadr.
Devreye 1 bilgisi kaydedebilmek iin A
A ve B girilerinin ikisinin de 1 ve B girileri 1 konumuna alnr ve bir
konumuna aln ve saat sinyali saat sinyali uygulanr. Saat sinyali
uygulaynz. uyguland anda kta ilk bitin 1
olduu grlr.
Devreye 0 bilgisi kaydetmek
istediimizde A veya Bden biri 0
A veya Bden sadece birini 0 konumuna
durumunda iken saat sinyali uygulanr.
aln ve bir saat sinyali uygulaynz.
Girilen bilgi ayn anda kta grlr.
Bir nceki bilgi 1 kademe saa kayar.
Bu bilgiyi kaydetmek iin A giriini
srekli 1 konumunda brakn. B giriini
ise 1 kaydetmek istediiniz de 1
konumunda, 0 kaydetmek istediimizde
imdi 11001010 bilgisini kaydediniz.
ise 0 konumunda tutunuz. Her bir biti

kaydetmek iin 1 saat sinyali

uygulaynz. B giriini doru ekilde
konum deitirerek 8 saat sinyali
sonunda verilen bilgiyi kaydediniz.
Kaydedici ieriini temizlemek iin yine
Daha nceden hazrladnz eitli 8
de A ve B girileri 0 durumunda iken 8
bitlik bilgileri kayt ederek deneyler
saat sinyali uygularsak ierii 00000000
yapnz.
durumunu alr.

70
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak paralel giri-paralel k kaydedici devresini

kurabileceksiniz.

Paralel giri paralel k kaydedici ( 74195 )

Bu uygulamada 4 bit paralel giri paralel k entegresi olan 74195 ile bir devre
tasarlayacaz.

ekil 3.18: 74195 entegresi ve i yaps

Entegredeki:
Clk: Saat sinyali uygulanan giri
ShL (Shift Load): Kaydedici giriindeki paralel bilgiler ShL girii 1e alnp tekrar
0a alndnda kayt edilmi olur.
J K (Serial Input) : Kaydedici bilgisi okunurken sol batan kaydediciye alnacak
bilgiyi belirler.
Qa, Qb, Qc, Qd ve Qd' : Paralel klar
A, B, C, D: Paralel giriler

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
1 Adet 74195 Entegre
14 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
5 Adet Yeil Led
5 Adet Sar Led

71
ekil 3.19: Paralel giri-paralel k 4 bitlik kaydran kaydedici

72
lem Basamaklar neriler
ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 3.19daki gibi board kolay takip edebilmek iin olabildiince
zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz. tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
ediniz. Daha sonra enerji veriniz
Devreye bilgi kaydetmeden nce
devrenin iindeki bilgileri tamamen Devre belleindeki tm bilgi bu ekilde
silmek iin CLR giriini nce 1 sonra 0 silinmi oldu.
durumuna alnz.
Bu anda devrenin giriine ayarladmz
imdi devreye 1011 bilgisini kaydetmek bilgiler devrenin belleine kaydedildi.
iin A, B, C, D girilerini uygun ekilde Paralel bilgi kaydetme ilemi tarif
ayarlaynz. edildii gibidir. Bilgi kayt edildii anda
kta grlecektir.
JK girileri seri giriler iin
kullanlmaktadr. JK girileri beraber
Devrenin giriine ayarladmz bilgiyi kullanlmaldr. JK girileri 00
kaydetmek iin ShL giriini nce 0 sonra konumunda bir saat sinyali
1 konumuna alnz. uygulandnda devrenin belleindeki
bilginin soluna 0 bilgisi eklenir ve hafza
0101 durumunu alr.
Bu durumda devrenin soluna 1 bilgisi
JK girilerini 00 konumuna alnz. Bir
eklenir ve bellekteki bilgi 1010 eklini
saat sinyali uygulaynz.
alr.
Bu ekilde devrenin soluna 3 adet 1
JK girilerini 11 konumuna alnz ve bir
bilgisi eklenir ve bellekteki bilgi 1111
saat sinyali uygulaynz.
eklini alr.
74195 entegresine hem seri hem de
paralel bilgi girii yaplabilmektedir.
Bu durumda 3 saat sinyali daha
Ancak sadece 4 bit ilem yaplabilir 8 bit
uygulaynz.
ilem yapmak iin 74198 entegresi
kullanlmaldr.

73
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak paralel giri-seri k kaydedici devresini

kurabileceksiniz.

Paralel giri seri k kaydedici ( 74165 )

Bu uygulamada 8 bit paralel giri-seri k entegresi olan 74165 ile bir devre
tasarlayacaz.

ekil 3.20: 74165 entegresi

Entegredeki:
Clock Inhbt (Saat Inhibit ): Saat darbesi engelleme giriidir. Clock Inhbt 1
Konumunda iken saat darbesi etkin olmaz.
Clock: Saat sinyali uygulanan giri
ShL (Shift Load): Kaydedici giriindeki paralel bilgiler ShL girii 1e alnp tekrar
0a alndnda kaydedilmi olur.
SI (Serial Input) : Kaydedici bilgisi okunurken sol batan kaydediciye alnacak
Bilgiyi belirler.
Qh ve Qh' : Seri klar
A, B, C, D, E, F, G, H: Paralel giriler

74
ekil 3.21: Paralel giri-seri k 8 bitlik kaydran kaydedici
Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
1 Adet 74165 Entegre
13 Adet 390 Diren
8 Adet Krmz Led
4 Adet Sar Led
1 Adet Yeil Led

75
lem Basamaklar neriler
ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
kolay takip edebilmek iin olabildiince
Malzemeleri ekil 3.21deki gibi board farkl renklerde teller kullanmaya
zerine kurunuz. alnz. Clk, ClkI, ShL ve SI girii iin
sar led; A.H girileri iin krmz led;
Q ve Q' klar iin yeil led kullannz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz.
tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol

ediniz. Daha sonra enerji veriniz.

Board zerin de kk kablolarn
Devreye 11010101 bilgisini kayt
yerlerini deitirirken cmbz ya da karga
edelim.Bunun iin A.H girilerini
burun kullanmanz ilerinizi
yukardaki ekilde ayarlaynz.
kolaylatracaktr.
Bilgiyi paralel olarak kaydetmek iin
Bu anda AH arasnda ayarladmz
ShL ucunu nce 0 daha sonra 1
bilgi devreye kaydedilmi oldu.
konumuna alnz.
ClkI girii Clk giriini engelleyen bir
ClkI giriini ve SI giriini 0 durumuna
utur. ClkI 1 durumunda iken uygulan
alnz. Bu durumda kaydedicinin Qh
Clk darbeleri etkin olmaz. ClkI 0
knda sadece kaydedilen bilginin son
konumuna alndnda Clk sinyali
biti olan 1 grlecektir.
devreye uygulanm olur
Bu anda devrenin knda sadan ikinci
bit olarak 0 bilgisi grlr. Ancak SI
girii 0 konumunda olduunda iindeki
Devreye 1 saat sinyali uygulaynz. bilgi her okunduunda devrenin en
soluna 0 bilgisi kayt olur. Yani iki Clk
sinyali uyguland iin devrenin
zerindeki kayt 00110101 hlini alr.
Devrenin knda sondan nc bit
olan 1 bilgisi okunmaktadr. Bunun
Devreye bir saat sinyali daha yannda SI girii 0 konumunda olduu
uygulaynz. iin devrenin soluna bir sfr daha
eklenmi olur. erik bilgisi 00011010
eklinde oluur.
Bu ekilde 5 saat sinyali daha SI girii 1 konumuna alndnda ise
uygulaynz. devrenin knda her bilgi okunduunda
bellekteki bilginin soluna 1 bilgisi
eklenecektir.

76
UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki uygulama faaliyetini yaparak saa kaymal kaydedici devresini

kurabileceksiniz.

Saa kaymal ( shift register ) kaydedici devresi

Devrenin temel alma prensibi her CLK palsinin gelmesi ile giriteki bilginin bir
sadaki dier flip-flopa aktarlmas eklindedir.

ekil 3.22: 7404 entegresi iyaps

Malzeme listesi

1 Adet Bread Board

1 Adet +5 V DC G Kayna
1 Adet Sinyal Jeneratr (Osilatr)
1 Adet 7404 Entegre
2 Adet 7473 Entegre
7 Adet 390 Diren
4 Adet Krmz Led
3 Adet Sar Led

77
ekil 3.23: Saa kaymal kaydedici

lem Basamaklar neriler

ncelikle malzeme sorumlusundan Kullanacanz malzemelerin
ihtiyacnz olan malzemeleri alnz. salamln kontrol ediniz.
Board zerine devreyi kurarken devreyi
Malzemeleri ekil 3.23 teki gibi board kolay takip edebilmek iin olabildiince
zerine kurunuz. farkl renklerde teller kullanmaya
alnz.
Devreyi board zerine kurmay
Devreye enerji(+5V) veriniz. tamamladktan sonra tekrar gzle kontrol
ediniz. Daha sonra enerji veriniz.
ncelikle silme ucunu aktif yaparak
Silme ucunu +5 volta balaynz.
klar sfrlaynz.
Kare dalga osilatrden elde edilen
Clock ucunu kare dalga osilatre
kaydrma palsini ( clock pals) devredeki
balaynz.
yerine balaynz.
Bilgi girilerinden 1 ve 0 bilgilerini
Bilgi giri ucundan bilgi girilerini
uyguladnzda, her clock pals de bilgi
yaparak klar gzlemleyiniz.
saa doru kaydn gzlemleyiniz.

78
KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Kaydedicileri zelliklerinden seebildiniz mi?
2. Kaydedicilerin eitlerini seebildiniz mi??
3. Kaydedici entegrelerini ve katalog bilgilerini seebildiniz mi?
4. Kaydedicilerde kullanlan F/Fleri zeliklerine gre seebildiniz
mi?
5. Kaydedici balantlarn yapabildiniz mi?
6. Kaydedicilerin kullanm alanlarn seebildiniz mi?
7. Halka saycnn balantsn yapabildiniz mi ?
8. Johnson saycnn balantsn yapabildiniz mi?
9. Halka sayc ile Johnson sayc arasndaki fark seebildiniz mi?
10. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

79
LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi ikili bilgileri saklamaya yarayan devrelere denir?

A)Sayclar
B)Kaydediciler
C)kod zcler
D)Kodlayclar

2. Aadakilerden hangisi kaydedici eitlerinden deildir?

A)seri giri seri k
B)paralel giri - seri k
C)sadan giri paralel k
D)paralel giri seri k

3. Aadakilerden hangisi balang durumu sfrlanm olan D flip-floplarla yaplm 4

bitlik shift register devresine 1110 bilgileri uygulanmaktadr. 4. shift (kaydrma)
palsndaki seri data k nedir?
A) 0
B) 1
C) 01
D) 10

4. Aadakilerden hangisi 4 bitlik JK tipi flip-floplarla yaplm shift register devresine

srasyla 1110 bilgilerini ykleyiniz. 3. kaydrma palsnda flip-floplarn paralel
data klar nedir?
A) FF1Q= 0 FF2Q=0 FF3Q= 1 FF4Q=1
B) FF1Q= 0 FF2Q=1 FF3Q= 1 FF4Q=1
C) FF1Q= 0 FF2Q=0 FF3Q= 1 FF4Q=1
D) FF1Q= 0 FF2Q=0 FF3Q= 0 FF4Q=1

5. 4 bitlik paralel giri - seri k bir kaydedicide bilgi k hangi flip-floptan alnr?
A) lk F/F
B) kinci F/F
C) nc F/F
D)Son F/F

6. Kaydedicilerde kullanlan J-K flip-floplar D flip/floplara hangi kap yardmyla

dntrlr?
A)Ve
B) Veya
C) Deil
D)Ve deil

80
7. Aadakilerden hangisi ring sayc ile Johnson sayc arasndaki farklardan deildir?

A) Son flip-flopun Q deil kn ilk flip-flopun giriine balanmasyla bir

Johnson sayc devresi elde edilmitir.
B) Son flip-flopun Q kn ilk flip-flopun giriine balanmasyla bir ring sayc
devresi elde edilmitir.
C) Ring saycsndaki ilk flip-flop ilk anda set ve dierleri reset edilmiken, Johnson
saycsnda ilk anda tm flip-floplar resetlenir.
D) Johnson sayclarda tm flip-flop klar ilk anda "1" dir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

81
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi 5 bitlik bir asenkron saycda saymann balangcndan

bitiine kadar geen sredir( nano saniye)?
A)20
B)30
C)40
D)50

2. Aadakilerden hangisi sayclarn giriine uygulanan saat sinyalidir?

A)Testere
B)Sinzoidal
C)Kare dalga
D)gen

3. Aadakilerden hangisi asenkron 4 bitlik yukar saycda 1101 den sonraki

durumdur?
A)1110
B)1100
C)1011
D)1010

4. Asenkron sayclar ile senkron sayclar arasndaki fark aadakilerden hangisidir?

A) Asenkron sayclarda saat sinyali sadece ilk flip flopa uygulanr, senkron
sayclarda ise tm flip floplara ayn anda uygulanr
B) Asenkron sayclar sadece yukar sayma ilemi yapabilir, senkron sayclar ise her
iki ynde de sayma ilemi yapabilir.
C) Senkron sayclar sadece yukar doru sayma ilemi yapabilir, asenkron sayclar
ise her iki ynde sayma ilemi yapabilir.
D) Asenkron sayclarda saat sinyali tm flip floplara ayn anda uygulanr, senkron
sayclarda ise saat sinyali sadece ilk flip flopa uygulanr.

5. ( 03749 ) srasnda sayp baa dnen bir senkron saycda 011 saysndan
sonra hangi say gelir?
A)0111
B)0110
C)0101
D)1001

6. Bir bitlik bellek birimi aadakilerden hangisidir?

A) Sayc
B) Flip Flop
C)ve kaps
D)kod zc

82
7. Bilgilerin tek tek bitler hlinde kayt ettiimiz kaydedicilere aadakilerden
hangisidir?
A) Seri girili kaydediciler
B) Seri kl kaydediciler
C) Paralel girili kaydediciler
D) Paralel kl kaydediciler

8. Bir bilginin en hzl ekilde kayt edilip daha sonra da en hzl ekilde kayttan okunan
kaydedici aadakilerden hangisidir?
A) Seri giri-seri k kaydedici
B) Seri giri-paralel k kaydedici
C) Paralel giri-paralel k kaydedici
D) Paralel giri-seri k kaydedici

9. Kaydedicilere bilgi kayt edebilmek iin hangisi gerekli deildir?

A) Saat sinyali uygulanmas gerekir.
B) Giri sinyal bilgilerinin belirlenmi olmas gerekir.
C) Gerekli besleme gerilimi salanm olmas gerekir.
D) kta bilgiyi okuyabilecek bir k biriminin bulunmas gerekir.

10. Aadakilerden hangisi ring sayc ile Johnson sayc arasndaki farklardandr?
A) Son flip-flopun Q deil kn ilk flip-flopun giriine balanmasyla bir
Ring sayc devresi elde edilmitir.
B) Son flip-flopun Q kn ilk flip-flopun giriine balanmasyla bir Johnson sayc
devresi elde edilmitir.
C) Ring saycsndaki ilk flip-flop ilk anda set ve dierleri reset edilmiken Johnson
saycsnda ilk anda tm flip-floplar resetlenir.
D) Johnson sayclarda tm flip-flop klar ilk anda "1" dir.

11. Aadakilerden hangisi 7490 entegresinin zeliklerindendir?

A) 4 adet bamsz sayc ierir.
B) Birbiriyle farkl balantlar sonucu 5den 10a kadar blme ilemleri yapar.
C) Mod 4 ve Mod 5 sayclar ierir
D) BCD Saycdr

11. Aadakilerden hangisi 7493 Entegresinin zeliklerinden deildir?

A) Mod2 ve Mod8 iki adet sayc ieren bir elemandr.
B) Bu entegrede bulunan sayclarn bamsz veya kaskat balanmasyla,
2den 16ya kadar istenilen MOD da sayma ilemi yaplabilir.
C) inde 6 adet master slave T flip-flopu mevcuttur.
D) Asenkron binary yukar saycdr.

83
12. Aadakilerden hangisi Mod 6 asenkron yukar saycsnda 101 durumundan sonra
gelen durumdur?
A) 100
B) 110
C) 101
D) 000

13. Aadakilerden hangisi senkron sayc entegrelerinin sayma ileminin belirli bir
deerden balamasn salayan nkurma giriine ne ad verilir?
A) Preset
B) Data
C)Reset
D)Clock

14. Aadakilerden hangisi 74163 entegresinin zeliklerinden deildir?

A) kilik senkron sayc olarak retilmi bir tm devredir.
B) Asenkron binary yukar saycdr.
C) Bu sayc iin en byk sayma durumu (1111)2, yani onluk 15tir.
D) Sayc balang deeri olarak saycnn sayma aralnda herhangi bir
sayya ayarlanabilir.

15. Aadakilerden hangisi 74193 entegresinin zeliklerinden deildir?

A) Mod4 ve Mod8 iki adet sayc ieren bir elemandr.
B) Asenkron ana sfrlama ve asenkron n kurma zelliklerine sahiptir.
C) Yukar / aa saycdr.
D) Programlanabilir senkron saycdr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

84
CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 C
2 B
3 C
4 D
5 C
6 A
7 D
8 B
9 C
10 C

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 DORU
2 YANLI
3 YANLI
4 DORU
5 DORU
6 DORU
7 YANLI
8 DORU
9 YANLI
10 DORU

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 B
2 C
3 A
4 D
5 D
6 C
7 D

85
MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 D
2 C
3 A
4 A
5 A
6 B
7 A
8 C
9 D
10 C
11 D
12 C
13 D
14 A
15 B
16 A

86
KAYNAKA

KAYNAKA
ARSLAN Recai, Dijital Elektronik, Yce Yaynlar, 2003.

BALLI Ahmet, Serkan GRSOY, Dijital Elektronik Devre Elemanlar ve

Devreleri, Bitirme Tezi, 2002.

BEREKET Metin, Engin TEKN, Dijital Elektronik, Mavi Kitaplar, zmir,

2004.

BEREKET Metin, Engin TEKN, Atye ve Laboratuvar2, Mavi Kitaplar,

zmir, 2004.

EKZ Hseyin, Saysal Elektronik, Deiim Yaynlar, 2000

ENSOY Ramazan, mer ERCAN, Ali Osman CANGR, Elektronik Atlye

2, Koparal Yaynlar, 1996.

YAIMLI, Mustafa, Fevzi AKAR, Dijital Elektronik, 2004.

YARCI Kemal, Dijital Elektronik, Yce Yaynlar, stanbul, 1998.

http://www.alldatasheet.com (09.08.2011/13.30)

http://www.1bilgi.com (10.08.2011/14.00)

http://www.yasirpro.com (10.08.2011/10.30)

http://www.premiumorange.com (11.08.2011/10.30)

http://daniel.robert9.pagesperso-orange.fr (19.08.2011/10.30)

http://www.elektromania.net (22.08.2011/10.30)

Footer menu

ardasdasdas/logisim

BCD Nedir?

En basit kod sistemi "Binary Code Decimal" kısaca ifade edildiği gibi "BCD" kodudur. Bu kod 'da 0 - 9 decimal sayılarının ifadesi için, binary sayı sistemi kullanılır. BCD sayıları 0 ve 1 ile ifade edilirler.

Decimal Sayılar	Binary Kodu
0	0000
1	0001
2	0010
3	0011
4	0100
5	0101
6	0110
7	0111
8	1000
9	1001

Bu kod sisteminde her decimal sayı karakteri için, dört bitli binary karakteri kullanılır.

Decimal	BCD
675	0110 0111 0101
26	0010 0110
1923	0001 1001 0010 0011

Devremiz çalıştığı zaman çıktısı aşağıdaki gibidir:

BCD Counter Circuit.gif

BCD Counter Circuit

7493 Entegresi:

7493-integrated

7447 Entegresi:

7447-integrated

LED'lerin devre çizimleri ve doğruluk tabloları:

LED A Devresi:

LEDA

LED A Doğruluk Tablosu:

LEDA-truth-table

Diğer LED'lerin devre çizimleri ve doğruluk tabloları.

74LS93 Sayıcı Entegresi

array(153) { ["ID"]=> string(4) "2776" ["VARIANT_FEATURE1_LIST"]=> array(0) { } ["VARIANT_FEATURE2_LIST"]=> array(0) { } ["TITLE"]=> string(25) "74LS93 Sayıcı Entegresi" ["IS_NEW_PRODUCT"]=> string(1) "0" ["IS_ACTIVE"]=> string(1) "1" ["VARIANT_ID"]=> int(0) ["CATEGORY_ID"]=> string(4) "1596" ["NUMERIC1"]=> float(0) ["CATEGORY_ID_PATH"]=> string(16) "26 > 1591 > 1596" ["CATEGORY_IDS"]=> string(4) "1596" ["PRICE_SELL"]=> float(5.266338) ["PRICE_VISITOR"]=> float(0) ["PRICE_BUY"]=> float(27.52858499) ["PRICE_NOT_DISCOUNTED"]=> float(5.266338) ["SUPPLIER_PRODUCT_CODE"]=> string(8) "DSTK1650" ["CURRENCY_ID"]=> string(1) "1" ["VAT"]=> int(18) ["HAS_IMAGE"]=> string(1) "1" ["HAS_VARIANT"]=> int(0) ["DISPLAY_VAT"]=> string(1) "1" ["BRAND"]=> string(5) "Texas" ["BRAND_ID"]=> string(2) "46" ["BRAND_URL"]=> string(5) "texas" ["BRAND_IMAGE"]=> string(0) "" ["MODEL"]=> string(0) "" ["MODEL_ID"]=> string(1) "0" ["STOCK"]=> string(3) "188" ["STOCK_UNIT"]=> string(4) "Adet" ["STOCK_UNIT_ID"]=> string(1) "1" ["CBM"]=> string(6) "0.

" ["SYMBOL_TAG1"]=> string(15) "Ücretsiz Kargo" ["S2"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA2"]=> string(129) "

" ["SYMBOL_TAG2"]=> string(14) "Stoktan Teslim" ["S3"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA3"]=> string(130) "

" ["SYMBOL_TAG3"]=> string(18) "Kampanyalı Ürün" ["S4"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA4"]=> string(128) "

" ["SYMBOL_TAG4"]=> string(16) "Aynı Gün Kargo" ["S5"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA5"]=> string(0) "" ["SYMBOL_TAG5"]=> string(0) "" ["S6"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA6"]=> string(0) "" ["SYMBOL_TAG6"]=> string(0) "" ["S7"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA7"]=> string(0) "" ["SYMBOL_TAG7"]=> string(0) "" ["S8"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA8"]=> string(0) "" ["SYMBOL_TAG8"]=> string(0) "" ["S9"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA9"]=> string(0) "" ["SYMBOL_TAG9"]=> string(0) "" ["S10"]=> string(1) "0" ["SYMBOL_DATA10"]=> string(0) "" ["SYMBOL_TAG10"]=> string(0) "" ["SUBSCRIBE"]=> int(0) ["SUBSCRIBE_FREQUENCY_LIST"]=> array(1) { [0]=> string(0) "" } ["SUBSCRIBE_DISCOUNT_RATE"]=> float(0) ["VARIANT_CODE"]=> string(0) "" ["SUB_PRODUCT_CODE"]=> string(0) "" ["DEAL"]=> NULL ["DEAL_START_DATE"]=> string(19) "01.01.1970 02:00:00" ["DEAL_END_DATE"]=> string(19) "01.01.1970 02:00:00" ["PRICE_GUEST"]=> float(5.266338) ["SHOW_IN_LIST_PAGE"]=> string(1) "1" ["IS_CATALOG"]=> string(1) "0" ["IMAGE_LIST"]=> array(1) { [0]=> array(8) { ["ID"]=> string(5) "27956" ["SMALL"]=> string(143) "https://www.direnc.net/74ls93-decade-counter-divide-by-twelve-counter-4-bit-binary-counter-counter-ve-dividers-entegreleri-texas-27956-27-K.jpg" ["MEDIUM"]=> string(143) "https://www.direnc.net/74ls93-decade-counter-divide-by-twelve-counter-4-bit-binary-counter-counter-ve-dividers-entegreleri-texas-27956-27-O.jpg" ["BIG"]=> string(143) "https://www.direnc.net/74ls93-decade-counter-divide-by-twelve-counter-4-bit-binary-counter-counter-ve-dividers-entegreleri-texas-27956-27-B.jpg" ["TITLE"]=> string(25) "74LS93 Sayıcı Entegresi" ["VARIANT_IDS"]=> array(0) { } ["VARIANT_TYPE_ID"]=> string(1) "0" ["MEDIUM_WEBP_JPG"]=> NULL } } ["IMAGE"]=> array(8) { ["ID"]=> string(5) "27956" ["SMALL"]=> string(143) "https://www.direnc.net/74ls93-decade-counter-divide-by-twelve-counter-4-bit-binary-counter-counter-ve-dividers-entegreleri-texas-27956-27-K.jpg" ["MEDIUM"]=> string(143) "https://www.direnc.net/74ls93-decade-counter-divide-by-twelve-counter-4-bit-binary-counter-counter-ve-dividers-entegreleri-texas-27956-27-O.jpg" ["BIG"]=> string(143) "https://www.direnc.net/74ls93-decade-counter-divide-by-twelve-counter-4-bit-binary-counter-counter-ve-dividers-entegreleri-texas-27956-27-B.jpg" ["TITLE"]=> string(25) "74LS93 Sayıcı Entegresi" ["VARIANT_IDS"]=> array(0) { } ["VARIANT_TYPE_ID"]=> string(1) "0" ["MEDIUM_WEBP_JPG"]=> NULL } ["IMAGE_COUNT"]=> int(1) ["IMAGE_RATIO"]=> float(1) ["PRICE_CREDIT_CART"]=> float(5.266338) ["PRICE_MONEY_ORDER"]=> float(5.266338) ["MONEY_ORDER_PERCENT"]=> int(0) ["IS_MONEY_ORDER_ACTIVE"]=> bool(false) ["CURRENCY"]=> string(3) "USD" ["TARGET_CURRENCY"]=> string(2) "TL" ["PRICE_SELL_DEFAULT"]=> float(5.266338) ["PRICE_RAW"]=> float(0.22) ["TARGET_CURRENCY_ORIGINAL"]=> string(2) "TL" ["COMBINATION_ID"]=> int(0) ["NEWEST_SORT"]=> int(0) ["HAS_MAGNIFIER"]=> string(1) "0" ["SUPPLIER_ID"]=> string(2) "19" ["GENDER"]=> string(1) "0" ["MULTIPLE_DISCOUNT"]=> array(4) { [0]=> array(3) { ["PERCENT"]=> string(1) "0" ["MIN"]=> string(1) "0" ["MAX"]=> string(1) "9" } [1]=> array(3) { ["PERCENT"]=> string(1) "5" ["MIN"]=> string(2) "10" ["MAX"]=> string(2) "99" } [2]=> array(3) { ["PERCENT"]=> string(2) "10" ["MIN"]=> string(3) "100" ["MAX"]=> string(3) "249" } [3]=> array(3) { ["PERCENT"]=> string(2) "20" ["MIN"]=> string(3) "250" ["MAX"]=> string(4) "1000" } } ["PERSONALIZATION_ID"]=> int(0) ["IS_PERSONALIZATION_ACTIVE"]=> bool(false) ["CAN_ADD_CART_IN_LIST"]=> bool(false) ["DETAIL"]=> string(2039) "

74LS93 Sayıcı Entegresi

74LS93, LS serisi entegreler dijital sinyallerin işlenmesinde, flip flop devrelerinde, shift registerlarda, sayıcılarda ve display sürücülerinde kullanılan entegrelerdir. 74LS tipi entegreler (Low-power Schottky) ailesi TTL entegreleri hızlı olup daha fazla güce ihtiyaç duyarlar.74HC tipi entegreler yüksek hızlı CMOS devrelerdir,TTL hızı ile çok az güç tüketen 4000 serisinin birlşetirilmesi ile oluşturulmuştur.

74LS93 Teknik Özellikler

Üretici Firma	Texas
Ürün Kategorisi	Sayaç ICS
Seri	SN74LS93
Çözünürlük	N/A
Besleme Voltajı (Max.)	5.25 V
Besleme Voltajı (Min.)	4.75 V
Kılıf Tipi	PDIP-14
Montajlama Türü	SMD/SMT
Minimum İşlem Sıcaklığı	0 C
Maksimum İşlem Sıcaklığı	+ 70 C
Geliştirme Kiti	N/A

Dökümanlar

Faydalı Linkler

" ["DOCUMENT_INFO"]=> string(0) "" ["WARRANTY_INFO"]=> string(0) "" ["DELIVERY_INFO"]=> string(0) "" ["WAREHOUSE"]=> string(13) "A0961 - Yerli" ["DELIVERY_DAY"]=> string(0) "" ["IS_VIDEO_ACTIVE"]=> string(1) "0" ["NOTES"]=> string(0) "" ["TAGS"]=> array(1) { [0]=> array(2) { ["URL"]=> string(28) "elektronik-entegre-cesitleri" ["TITLE"]=> string(30) "elektronik entegre çeşitleri" } } ["IS_ORDER_NOTE_ACTIVE"]=> bool(false) ["IS_CASH_POINT_ACTIVE"]=> bool(false) ["RELATED_PRODUCTS_IDS1"]=> string(0) "" ["RELATED_PRODUCTS_IDS2"]=> string(0) "" ["RELATED_PRODUCTS_IDS3"]=> string(0) "" ["RELATED_PRODUCTS_IDS1_COUNT"]=> int(0) ["RELATED_PRODUCTS_IDS2_COUNT"]=> int(0) ["RELATED_PRODUCTS_IDS3_COUNT"]=> int(0) ["IS_POPUP_PHOTO_ACTIVE"]=> string(1) "1" ["MIN_ORDER_COUNT"]=> string(1) "1" ["DISPLAY_GAIN"]=> bool(false) }

nest...

14409 14410 14411 14412 14413