9 Sınıf Yükseltgenme Basamağı

* Elementlerin kararlı halde yükseltgenme basamakları &#;0&#; kabul edilir.

(Mg, Ca, Na, , H₂, CI₂ , O₃ &#;)

* Hidrojen, metaller ile yaptığı bileşiklerde (1—) ametaller ile yaptığı bileşiklerde (1+) değerlik alır.

Oksijen, oksit bileşiklerinde (2—), peroksit bileşiklerinde (1—). Yalnız 1A ve 2A grubundaki elementlerin peroksit bileşikleri vardır. Peroksit iyonu (O₂)^2- şeklinde gösterilir.

Not: Oksijen OF₂ bileşiğinde +2 değerlik alır.

Ametaller değişken pozitif ve negatif değerlik alabilirler. (Flor, yalnız 1— değerlik alır.)

Geçiş metalleri değişken pozitif değerlik alır.
(Ag yalnız 1+, Zn yalnız 2+ alır.)

Alkali metaller (1A) yalnız 1+, toprak alkali metaller (2A) yalnız 2+, toprak metalleri (3A) yalnız 3+ değerlik alır.

Bileşiklerde elementlerin değerlikleri toplamı sıfıra, köklerde ise iyon yüküne eşittir:

Bileşikler iyonik bağlı ve kovalent bağlı olmak üzere iki türlüdür.

İyonik bileşikler, iyon yapılı olup (+) yüklü katyon ve (—) yüklü anyondan oluşur. Bileşik formülü yazılırken genellikle (+) değerlik alan element ilk, (—) değerlik alan element 2. olarak yazılır.

İyonik yapılı bileşiklerde katyon ve anyonun aldığı değerliğe yükseltgenme basamağı veya iyon yükü denir.

Kovalent yapılı bileşikler moleküler kristal yapılıdır. İyonik yapılı bileşikler gibi (+) ve (—) yerine kısmi  değerlik alırlar. Kovalent bağlı bileşiklerde anyon ve katyon ayrımı yapılmadığından elementlerin aldıkları değerliğe yükseltgenme basamağı denir. İyon yükü denmez. Kovalent bağlı bileşiklerde formül yazılırken genellikle ilk element (+), ikinci element (—) yükseltgenme basamağına sahiptir.

Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma

Kovalent Bileşiklerin Adlandırması

Ametal ya da yarı metal arasında meydana gelen bileşiklerdir. Bu bileşikler moleküler kristal yapılıdır. Kovalent bileşikler elektron ortaklaşması ile meydana gelir. Kovalent bağlı bileşiklerde elektronegatifliği küçük olan element ilk olarak yazılır ve pozitif (+) değerlik alır. Elektronegatifliği yüksek olan element ikinci olarak yazılır ve negatif (—) değerlik alır.

İyonik Bileşiklerin Adlandırılması

İyonik bileşikler adlandırılırken metal Fe, Sn, Cr, Pb, Mn, Hg gibi değişken değerlikli bir metal ise metalin adından sonra değerliği okunur. Diğer iyonik bileşiklerde direk metalin adı ve ametalin adı okunur.

Bazı anyonların yükseltgenme basamakları ve adları

Yükseltgenme Basamakları

(Konunun Ayrıntılı Anlatım Videosu ve Soru Çözümleri Haberimizin Sonundaki Videomuzdadır.)

Yükseltgenme Basamağı atomların aldığı-verdiği elektron sayısını belirten basamaktır.
İyonik bileşiklerde metaller elektron vererek, ametaller elektron alarak yük kazanırlar. Bu elementlerin yükleri için iyon yükü terimi kullanılır. NaCl bileşiğinde Na için iyon yükü +1, Cl için -1’dir. İyon yükünün kullanıldığı her yerde yükseltgenme basamağı terimi kullanılabilir.

Ametaller arasında oluşan kovalent bileşiklerde yapı elektron ortaklaşması ile oluşur. Atomlar elektronegatifliklerine kısmi (+) ve kısmi (-) yükle yüklenir. Bu yüklenme olayı iyonik bileşiklerdeki gibi net değildir. Bu nedenle kovalent bileşiklerde iyon yükü terimi yerine yükseltgenme basamağı terimi kullanılır.

Yükseltgenme Basamağını Belirleyen Kurallar
1- Atomik ya da moleküler haldeki elementlerin yükseltgenme basamağı sıfırdır.
2- Serbest iyonlarda elementin yükseltgenme basamağı iyonun yüküne eşittir.

3- Bileşiklerde elementlerin yükseltgenme basamağı toplamı sıfıra eşittir.
4- Köklerde ( birden fazla elementten meydana gelen iyonlarda) elementlerin yükseltgenme basamakları toplamı kök yüküne eşittir.

5- 1A grubu elementleri (Na, K, Li) tüm bileşiklerinde (+1) yüklüdür.
6- 2A grubu elementleri (Be, Mg, Ca) tüm bileşiklerinde (+2) yüklüdür.
7- 3A grubundan Al tüm bileşiklerinde (+3) yüklüdür.
8- H metallerle yaptığı bileşiklerinde (-1), ametallerle yaptığı bileşiklerde (+1) yüklüdür.

9- Oksijen bileşiklerinde genellikle (-2) değerliğini alır. Ancak bazı istisnai durumlarda;
• Peroksitlerde (H2O2) (-1) değerliklidir.
• Süperoksitlerde (KO2) (-1/2) değerliklidir.
• OF2’de (+2) değerliklidir.

F tüm bileşiklerinde (-1) değerliğini alır. Diğer holojenler (+7) ile (-1) arasında değerlik alır.
Bazı bileşiklerde elementlerin yükseltgenme basamağını belirlemek için bileşiği oluşturan anyon yada katyon grubunun yükünün bilinmesi gerekir.

Örnek Sorular

Konunun ayrıntılı anlatımını ve soru çözümlerini aşağıdaki videoda bulabilirsiniz.

Özel içerikler youtube kanalımızda

 Abone olun

İyonik bileşiklerde atomlar arası elektronegatiflik farkı oldukça fazladır. Bu yüzden katyon ile anyon arasındaki yük alış verişi tamdır ve iyonlar özellikle sıvı halde ve çözelti ortamında serbest haldedir. Bu durumdaki atomların elektriksel yükü ve yükseltgenme basamağı yerine iyon yükü kavramı da kullanılabilir. Kovalent bileşiklerde ise atomlar arası elektronegatiflik farkı daha azdır ve iyonlaşma tam olarak sağlanamaz. Bu yüzden molekül içindeki atomların elektriksel yükleri sadece yükseltgenme basamağı olarak belirtilir. Bazı atomlar tüm bileşiklerinde aynı yükseltgenme basamağına sahip iken özellikle geçiş elementleri ve ametaller farklı bileşiklerin de birden fazla yükseltgenme basamağına sahip olabilir.

1. Elementler doğada atomik ve moleküler halde bulunabilir. Her iki durumda da yükseltgenme basamağı sıfırdır.
2. 1A grubu elementleri bileşiklerinde +1, 2A grubu elementleri bileşiklerinde +2, 3A grubu elementleri ise bileşiklerinde genelde +3 değerliğini alır.
3. Hidrojen elementi metaller ile yaptığı bileşiklerinde -1, ametaller ile yaptığı bileşiklerde ise +1 yükseltgenme basamağına sahiptir.
4. Oksijen elementi genellikle bileşiklerinde +2 yükseltgenme basamağını alır ancak 1A ve 2A grup elementleri ile peroksitli bileşiklerinde -1 değerliği alabilir. Kendisinden daha aktif bir ametalin yanında +2 değerliğine alabilir.
5. Flor tüm bileşiklerinde -1 yükseltgenme basamağına sahiptir.
6. Bileşikler elektriksel açıdan nötraldir. Bir bileşik molekülünde atomların elektriksel yükleri toplamı sıfır olmalıdır. Altı çizili olan elementlerin yükseltgenme basamaklarını hesaplayalım.
7. Çok atomlu iyonlara kök denir. Köklerde bulunan atomların yükleri toplamı kökün yüküne eşittir.
Bilgi: Yükseltgenme basamağı pozitif ve negatif değerler alır aynı zamanda değeri tamsayı ya da kesirli olabilir. Süper oksit iyonunda her oksijen atomunun değerliği -1/2 dir.