Ağaç Yaş Hesaplama

“Doğanın milyonlarca dili var. Ağaçların dili bunlardan sadece biri. Ağaçların dilini anladığınızda size kendisi ve yaşadığınız yerle ilgili olağanüstü, daha önce bilmediğiniz çok sayıda hikâye anlatacaktır.”

Bir ağaç kesitine baktığımızda, açıklı koyulu iç içe geçmiş halkalar görürüz. Ağaç gövdesi kalınlaştıkça her yıl yeni bir halka oluşur. İşte bunlara “yıllık halkalar” denir. Ağaç kesitindeki yıllık halkaları sayarsanız, ağacın kaç yaşında olduğunu bulursunuz. Yıllık büyüme halkalarının yardımıyla geçmişte yaşanmış olayları belirlemeye çalışan bilim dalına Dendrokronoloji, yıllık halkalardaki iklim sinyallerini yakalayarak, günümüzden geçmişe doğru iklim tahminleri yapan bilim dalına ise Dendroklimatoloji denir.

Sınıf öğretmenlerine yönelik geliştirdiğimiz Ağaçların Diliyle Kentim Eğitim Programı içinden seçtiğimiz Ağaç Halkalarının Gizemi etkinliğinin detayları aşağıda:

İnsanlar, mükemmel hijyen koşulları altında ve olası tüm tıbbi müdahalelere sahip olsalar bile, yaklaşık 90 ila 100 yıldan fazla yaşayamazlar. Oysa ki ağaçlar Dünya’daki en yaşlı canlılar arasındadır. En yaşlı ağaç yaşı,  5.000 ila 80.000 yıl arasında değişir.

Yukarıda yazmış olduğumuz rakamda bir yanlışlık yaptığımızı düşünebilirsiniz. Sonuçta günümüzdeki anıt ağaçlara baktığımız zaman 80 bin gibi bir sayıya rastlamayız. Ancak yazdığımız sayıda bir hata yoktur. Bu farkın nedeni en yaşlı ağaç derken kast ettiğiniz şey ile ilgilidir.

Ağaç yaşını tartışırken dikkate almamız gereken iki tür ağaç vardır. Bunlardan bir tanesi alışageldiğimiz tek ağaçlardır. Diğeri ise bir koloninin içinde var olan ve bir bütün olarak davranan ağaçlardır. Bir kolonideki her ağacın genetik olarak özdeş olması ve bir kök sistemiyle birbirine bağlı olması bakımından bu ağaçlar, tek tek ağaçlardan farklıdır. Bu nedenle böyle bir koloninin içindeki ağaçlar genç olsa bile koloni bir bütün olarak yaşlı olacaktır.

Yakın zamana kadar, dünyadaki en yaşlı klonal olmayan ağaç, Doğu Kaliforniya’daki Inyo County’nin Beyaz Dağları’ndaki Antik Bristlecone Çam Ormanı’nda bulunan 4.853 yaşındaki Methuselah adı verilen bristlecone çam ağacı olarak kabul edilmektedir. Bu ağaç ilk kez kök saldığında, eski Mısırlılar Büyük Giza Piramidi’ni inşa etmeye yeni başlıyorlardı.

2013’ten bu yana yine aynı bölgede bulunan ve tahmini yaşı 5.060 yıldan fazla olan başka bir ağacın keşfiyle dünyanın en yaşlı ağacı şampiyonu değişti. Her iki ağacın tam konumu, ağacı vandalizm ve hasardan korumak için bir sırdır. Sonucunda var olsaydı listedeki üçüncü ağaç olması gereken Prometheus isimli ağaç, 1964 yılında kaç yaşında olduğunun farkında olmayan bir araştırmacı tarafından kesilmişti.

Neden Dünyanın En Yaşlı Tek Ağaçlarını n Hepsi Bristlecone Çamlarıdır?

Dünyanın en yaşlı ağaçlarının hepsinin Bristlecone çamlarının arasından çıkması dikkatinizi çekmiş olacaktır. Bunun nedeni bükülmüş, boğumlu görünümleridir. Ağacın bu şekli, onu bölgenin zor koşullarından korur. Ağacın dalları da nispeten küçüktür ve gövdeye yakındır. Sonucunda bu da su tasarrufuna yardımcı olur ve güneşe maruz kalan yüzey alanı miktarını azaltır.

Bristlecone çamlarının bir başka önemli özelliği, ağacın aşırı derecede zayıf toprakta hayatta kalma yeteneğidir. Bu fiziksel adaptasyonlara ek olarak, bristlecone çamları benzersiz bir büyüme yöntemi de geliştirmiştir. Ağaç sürekli büyümek yerine dallarının uçlarına yeni hücreler ekleyerek, aşırı kurak koşullarda bile hayatta kalmayı garantiler.

Uzun süre yaşayabilen tek ağaç bu çamlar değildir. Selvi, zeytin ağaçları ve porsuk ağacı da uzun ömürlü ağaçlar arasındadır. Zonguldak’ta 2016 yılında keşfedilen görseldeki ağaç, tam 4112 yaşındadır. Bronz Çağ’a tarihlenen Porsuk ağacının (Taxus baccata), Anadolu’nun bilinen en yaşlı ağacı olduğu düşünülmektedir. Bu ağacın yeri gayet iyi bilindiği için her daim risk altındadır.

Bir Ağacın Yaşı Nasıl Hesaplanır?

Tek ağaçların kaç yaşında oldukları doğrudan ölçmek kolaydır. Araştırmacılar genellikle ağaç halkalarını sayar veya ağacın boyutu ve büyüme hızından yola çıkarak yaşlarını tahmin eder. Yunanca ağaç ve zaman sözcüklerinden oluşan dendrokronoloji ağaç halkalarının tarihlendirilmesi bilimidir.

Ağaç halkaları, ağacın merkezden dışa doğru ağaç gövdesinde oluşan düzenli desenlerdir. Tipik olarak bir koyu ve bir açık olan her bir halka grubu, birlikte tek bir yılı temsil eder. Yeni halkalar, ağacın dış tarafında, kabuğa en yakın yerde oluşur.

İç halkalar en eski ve çoğu zaman doğru bir şekilde ölçülmesi en zor olanlarıdır. Bir ağacın içindeki halkaların özellikleri, bilim insanlarına bir ağacın kaç yaşında olduğunu ve o ağacın hayatının her yılı boyunca hava koşullarının nasıl olduğunu söyler.

Farklı tür ağaçlar farklı oranlarda büyüme eğilimi gösterir. Bu nedenle araştırmacılar en yaygın türler için yıllık büyüme oranları belirlemişlerdir. Bu büyüme oranlarını biliyorsanız, ağacın çevresini yaklaşık göğüs yüksekliğinde ölçerek de çapı hesaplayabilirsiniz. Ağacın çapını ortalama büyüme oranı ile çarparsanız, ağacın yaşını yaklaşık olarak bulabilirsiniz.

Ağaçların kendisi yaşlı olmasa da, kök sistemi ve tüm organizma herhangi bir ağaçtan çok daha yaşlı olabilir. Utah’taki Fishlake Ulusal Ormanı’nda titreyen kavak ağaçlarından oluşan bir koloninin ( Populus tremuloides) Pando adlı, dünyanın en eski ve en büyük organizmalarından biri olduğu kabul edilmektedir. Bu ağaçlar 106 dönümlük (43 hektar) bir alanı kaplar. Hepsi aynı tek kök sistemini paylaşan yaklaşık 47.000 bağımsız ağaçtan oluşur ve bütün olarak en az 80.000 yaşındadır. Bu ağaçlar,  büyümeye başladığında, modern insanlar Afrika’dan Asya’ya yeni yayılıyorlardı.

Ağaç Halkaları Bize Hangi Bilgileri Verir?

Bir takvim yılı boyunca bitki gelişimi için elverişli ve olumsuz bir büyüme dönemi vardır. Uygun dönemde bitki büyürken, olumsuz dönemde normal işlevleri azalır. Hatta bazı aşırı durumlarda bitkiler kış uykusuna yatar.

Ağaçlar yağmur ve sıcaklık gibi yerel iklim koşullarına duyarlıdırlar. Bu nedenle de iklimsel değişiklikler onların gövdelerine kazınır. Örneğin ağaç halkaları genellikle ılık, yağışlı yıllarda daha geniş, soğuk ve kuru olduğu yıllarda ise daha ince hale gelir. Ağaç kuraklık gibi stresli koşullar yaşamışsa, ağaç o yıllarda neredeyse hiç büyümeyecektir.

Araştırmacılar, iklim modelleri geliştirmek ve iklim değişikliklerini anlamak için ağaç halkalarından faydalanırlar. Ağaç halkalarının incelemesi ayrıca arkeologlar açısından da önemlidir. Bir kazı alanında bulunan eski bir ahşabın içinde depolanan bilgiler arkeolojik alanların yaşını belirlemede de kullanılır. Yazının devamında göz atmak isterseniz: Dünyanın En Uzun Ağacı Hyperion Daha Ne Kadar Büyüyebilir?

Kaynaklar ve ileri okumalar:

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerindenufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel