Acımak Pdf Oku
Acımaq-Reşat Nuri Güntekin-2009-83s
Acımaq-Reşat Nuri Güntekin-2009-83s
Reşat Nuri Güntekin 1928 yılında yayınlanan bu eserinde; çalışkan başarılı fakat zaaf gösterenlere karşı acımasız olan Zehra Öğretmen ile babası Mürşit’in bakış açılarından dramatik yaşam öykülerini anlatıyor.
Yazar, cumhuriyet öncesinde yeni mezun, idealist genç bir mülkiyelinin iş ve sosyal yaşamdaki çatışmalarını ve uyumsuz ilişkilerini anlatırken, dönemin memuriyet yaşamına, köhne yapısına ait önemli ipuçları da veriyor. Şehirden kasabalara sürüklenirken, ardında birer birer ilkelerini de bırakan genç adam hatalı bir evlilikle korkunç bir sona doğru sürükleniyor.
Acı ve sefaletle dolu ortamdan tesadüfle sadece kızı Zehra’yı kurtarabiliyor. Acımak; aile içi ilişkileri ve sorumluluklarını, adeta ders verir gibi gözler önüne seriyor.
--------------
Zehra mektebin başmuallimidir.Yeni eğitim öğretimin bütün gereklerini yerine getirir,öğrencilerle bire bir ilgilenir;fakat öğrencilerin yaptıkları yanlışları asla affetmez.İçinde hiç acıma duygusu hissetmez.Maarif Müdürü de Zehra’nın bu özelliğinden çok muzdariptir.Çeşitli zamanlarda uyarmış olmasına rağmen hiçbir değişiklik görmemiştir. Maarif Müdürü Tevfik Hayri ile Vekil Şerif Hayri Bey Zehra’nın okulunu ziyarete giderler.Şerif Hayri Bey Zehra’ya babasının hasta olduğunu, bu nedenle İstanbul’a gidip babasını görmesini ister;fakat Zehra babasının olmadığını ,o kişinin başka birisi olabileceğini söyler. İki gün sonra Maarif Müdürü’ne bir telgraf gelir.Zehra’nın babası Mürşit Efendinin ölmek üzere olduğunu, muallimin hemen yola çıkmasını bildirir. Müdür Zehra’yı çağırtarak hemen gitmesini ister.Fakat Zehra yine karşı gelir. Müdür fazla üstelemez. Biraz sonra hazırlanmış, elinde çantasıyla Zehra gelir ve gitmeye karar verdiğini söyler. Zehra İstanbul yolunda babasının ailesine yaptıklarını annesini, ablasını ve anneannesini nasıl öldürdüğünü ve en sonunda da kendisini bir yatılı okula verip hiç arayıp sormamasını düşünür. İstanbul’a varır. Eski komşuları Vehbi Bey kendisini karşılar.
Niçin daha önce gelmediğini, babasının ‘Zehra, Zehra’ diye öldüğünü söyler. Eve vardıklarında babasının başında birkaç kadın vardır.babasını görmek istemez. Kendisine babasının eşyalarının bulunduğu sandığın anahtarı verilir. Aslında bunu hiç istemez fakat sandığı açar, içinde bir günlük vardır. Günlüğü okumaya başlar. Babasının ilk memuriyet yıllarını, annesiyle evlenmesini, anneannesinin davranışlarını okur. Zehra daha önce bildiği şeylerin hepsini tam tersi olduğunu öğrenir.Aslında bu olaylarda bütün suçlunun annesi ve anneannesi olduğunu anlar. Bundan sonra içinde bir acıma duygusu oluşur.Hemen gidip babasının ayağını öper.Birkaç gün sonra okuluna tekrar döner ve artık Zehra’nın hiçbir eksiği kalmamıştır.Acımayı öğrenmiştir.
bunun iin yalnz be kadeh ieceim... Raksz yaanmaz evlt... Hele biraz zaman gesin sen de bana hak vereceksin... "Mey neeye de hzne de mahsus deil ama Erbab- gam belki tez ldrmek iindir." 60 ACIMAK Meclis yava yava hararetlendi. Evvel arklar okundu sonra en bynden en kne kadar memur arkadalar hakknda dedikodular balad. Onlarn yalnz idareleri ileri deil husus hayatlar da didik didik ediliyor hatta bazlarnn aile namuslarna kadar dil uzatlyordu. Artk bana dikkat eden olmad iin rak imiyor su ile doldurduum kadehimi ara sra dudaklarma getirip g-tryordum. Hi sesi iitilmeyen bir kadn ikide bir kapya vurarak ev sahibini aryor sahanlar tabaklar veriyordu. ok halk bir insan olarak tandm Tahir Efendi bu biare kadna mtemadiyen hakaret ediyor ar szler sylyordu. Geceyarsna doru eve dndkten sonra defterime bu satrlar yazyorum... Bu ziyafet bende hi iyi bir tesir brakmad. Hele maarif baktibinin szleri bana ok ac geldi. Fakat kanaatimi azmimi kuvvetlendirmek suretiyle iime yarad. Byle yerlerde byle lemlerde bulunmamaa gayret edeceim. Arkadalarmla vazife haricinde pek sk temas etmeyeceim. Etrafmdakiler ne tynette ne mayada insanlar olurlarsa olsunlar... Ben kendi yolumda metin admlarla yrdkten sonra korkum ne? ** . 21 Ekim Hayatm intizama girdi. Sabahleyin erkenden daireye gidiyorum. Tatil vaktine kadar aralksz alyorum. Akam st arya urayarak alacam alyorum. Sonra iki yan.: . : .. : 61 Reat Nuri Gntekin ma bakmadan odama dnyorum. Dairedeki arkadalar bir yn tembel alay... Allahtan ki ben gelmiim... Yoksa halleri harapmi. Beni az var dili yok alkan bir ocuk buldular ya... Yklendike ykleniyorlar. Hem benden yardm isteyenler sade kendi amirlerim deil. Baka dairelerin mdrleri de fena halde musallat oldular. Mesel bir gn Evkaf Mdr enemi okuyor: "Efendi olum hademe-i hayrat arasnda bir tasfiye icrasna lzum hsl oldu. Ltfen sicilleri tetkik ederek bir cetvel tertip edersiniz..." diye uzun ve yorucu bir i yklyor. Gnlerce tozlu defterler arasnda bunalyorum. Yahut muhasebe mdr yakama yapyor: "Mrit Efendi dairemde insan suretinde bir alay hayvan var. En basit bir hesap iinden kamyorlar. Adi bir darp ve taksim ameliyesini beceremiyorlar. Ltfen u hesaplar bir kontrol ederseniz..." Bir baka gn Maarif mdrnn bir angaryas kyor: "Mfettilerden kucak kucak rapoV geldi. Herifler doru drst Osmanlca yazmasn bilmiyorlar. Geri tarafn varn siz kyas edin. Birok mektep muallimlerinin hayat ve istikbali mevzuubahistir. Ben iten gz aamyorum. Ltfen u raporlar okur da bana muvazzah bir zetini karrsanz minnettar olurum. unu da arzedeyim: Bu ilerin gayet gizli tutulmas gerekir!" Tapu ve Shhiye daireleri de angarya yklemekte onlardan aa kalmyor. Bundan evvelki cmlede istemeyerek kullandm "angarya" kelimesi beni dndrd. Utanyorum. Netice itibariyle bu zavall memleketin bu madur milletin hayr ve 62 . .. ..-. . . . ACIMAK menfaati iin yaptm kk ehemmiyetsiz birka ie "angarya" demek nankrlk deil midir? Fakir bir ocuktum. Bu memleket beni besledi okutup adam etti. Halbuki ben onun iin dktm be on damla tere kaybettiim be saat uykuya acyorum. Amirlerimi honut etmek vazifem deil mi? Benden ya ve irfan itibariyle byk olan Maarif Mdr Muhasebe Mdr bana deta yz suyu dkyorlar. Vazife verdikleri iin hem muhterem meslektalara hem memlekete hem de kendime faydas oluyor. yle ya insan birdenbire mi adam olur? Hesaplarla raporlarla urarken az ey mi reniyorum? Evet naslsa kalemimden kan bu angarya kelimesi iin kendi kendimden utanyorum. Hani yirmi be gn evvel kendime verdiim sz? Hani bu masann kenarna yazdm program? Bu gece kendi kendimden nefret ediyorum. 5 Kasm Amirlerimi memnun etmekten arkadalarmla ho geinmekten midimi kesmeye balyorum. Burada imdilik en iyi arkadam Maarif baktibi Tahsin Efendi... Bu adam evvel gzm tutmamt. Fazla kalender ve laubali insanlar hakknda bedbindim. Fakat sonradan snmaya baladm. Bu akam st ona arda bir bakkal dkknnda tesadf ettim. Evi iin teberi satn alarak sepete dolduruyordu.
.:( .-.:. ....." : 63 Reat Nuri Gntekin Evlt bugn hava gzel dedi. Vakt-i kerahete epeyce zaman var. Gel seninle biraz dolaalm. Tahsin Efendi sepetini bakkala emanet ettikten sonra koluma girdi amurlu sokaklar arasnda yrmeye baladk. Bilmem neden bu akam benim de sz anlar birisiyle konumaya ihtiyacm vard. Herkesle gzel geinmeye karar vermi olduum halde sabredememi arkadalardan biriyle kavga etmitim. Kavga dediim ehemmiyetli bir ey deil... Onlarn hemen her saat her dakika birbirlerine syledikleri ac szlerden birka... Hem de en terbiyeli ve hafiflerinden... Maamafih bu kadarc da beni canevimden yaralamaya kfi gelmiti. Oh ne gzel... Allahn en bedava nimeti hava ile sudur... Byle olduu halde onlardan gani gani istifade etmek de yine erbab- gnaya mahsus bir imtiyaz. Kalem odas: ttn dumanyla sokak: tezek kokusuyla dolu... Mahaza srf hava iin romatizmal ayaklarmla bu yolu yryorum dersem yalan olur... Eve girmeyi canm istemiyor evlt. Karnn suratn gzmn nne getirdiim zaman ayaklarm geri gidiyor... Tahsin Efendi iren bir ey grm gibi yzn buruturuyor ryordu. Of birader... Bu nuhuseti tasavvur edemezsin... diyordu. Bizde rak imek dayak yemekten beter... Arkadam bir zaman daha ac ac sylendi. Sonra bana sra geldi: Bende de bu akam bir can sknts var dedim. stemeden arkadalardan birini krdm. Kendine ait bir vazifeyi bana yklemek istiyordu. "Vaktim yok. lerim bamdan 64
ACIMAK akn. Gece bile uyuyamyorum. Affet beni!" dedim. Hakkm yok muydu? Arkadam kzd. Hatrm kracak szler sylemeye balad. Ben de tahamml edemedim. Arkadalarmza kar borlu olduumuz hrmet kaidesine uymayarak baz szler syledim... Maarif baktibi beni batan aa szd hem mstehzi hem mfik bir tavrla: Aferin evlt dedi. Adam olmaya balyorsun! Uranlan hakszlklar ve hakaretlere koyun gibi tahamml etmek insanln balangcdr evlt. Daima sylerim ya... Toysun. Bu hayatta nezaket skmez. aresiz alacaksn... Meselenin ne olduunu sormuyorum evlt... Fakat ksmen hakl ksmen haksz olduuna eminim... Hayretle ihtiyar arkadamn yzne bakmaya baladm. O devam etti: Niin haklsn... Niin haksz? Bak sana izah edeyim evlt... Ate gibi bir gensin... Durmadan alyorsun... Amirlerin bidayette senden honutluk getiriyorlar... Makine gibi mtemadiyen ilemene hayret ediyorlar... Fakat bir zaman sonra alyorlar... Bunu tabi grmeye balyorlar... Nasl ki akama kadar dalga geen teki arkadalarna evvel barp armlar sonra onlarn tembelliine sersemliine mendeburluuna almlar bunda bir fevkaldelik grmemeye balamlardr... Bir gn eskaza sen de onlar gibi daireye ge gelip ileri biraz astn m gzleri falta gibi alyor... Onlar grmyorlar nk onlar her gnk vaziyetlerindedir. Seni gryorlar nk sen o gn bir gn evveline nisbetle daha fena vaziyettesin. u beenmediiAcmak F.5 65 Reat Nuri Gntekin miz aklszla misal olarak zikrettiimiz eeklerin iinde ne filozof kafallar vardr bilir misin evlt?... Yedikleri sopann says ne olursa olsun yrylerini deitirmezler. Hzl gitmenin sopadan kurtulmak iin are olmadn nk sahiplerinin bsbtn hrslarn artrarak kendilerini atlarla yartrmaya sevkedeceini biliyorlar... Biliyor musun evlt... Amirlerin senden ikyete baladlar... "Nafile... Gnden gne tembelleiyor!" diyorlar... A gafil ocuk ne olurdu u ie tersinden balasaydn yani evlt bu kadar zevkle ie sarlmayp da yava yava alsaydn... Amirlerin de "Mrit amma cevherli ocukmu... Gnden gne terakki ediyor!" deseydiler... Maarif baktibinin bu szleri bana zehir gibi ac ve ldrc geliyordu: Bahsimizle ne alkas var efendim? diye itiraz ettim. 0 hi ehemmiyet vermeden devam etti: Bu dolambal konumay neye yaptm imdi anlarsn evlt... Amirlerin sana bir ey iin daha kzyorlar sana ait olsun olmasn dairende grlecek bunca i varken baka dairelere yardm etmeni mesel bizim maarif raporlaryla megul olman iyi bir gzle grmyorlar. Bahusus bilirsin ya bizde bu daire br daireye deta dman bir memleket idaresi nazariyle bakar... Hasl bu senin fazla gayretkeliin amirlerini memnun etmezse var kyas et. bakalarn ne kadar memnun eder? Mesel btn kalem arkadalarn sana dman. Her biri: "Bu i ancak bu kadar
srat ve mkemmeliyetle yrr" deyip dururken gnn birinde Mrit Efendi diye parmak kadar bir ocuk peyda oluyor... Beinin be gnde karamayaca bir ii be saatte 66...... . .- . ........ ..v.o-.^... ACIMAK karp atyor... Herifler ne kadar kudursalar haklan ya... Bir kere adamcazlar amirlerinin gznden drmek tehlikesi var... Sonra senden grerek eskisinden daha fazla alp uramaya mecbur oluyorlar. Nihayet bunlardan daha mhim olarak kendi ahslarna kar besledikleri hsnte-vecch izale ediyorum... nk haspalarm hallerini bilmezler hakikaten ilerinde bir cevher var sanrlar adam olduklarn bir halta yaradklarn vehmederler. Bu Tahsin Efendi ne garip bir adamd. Glyor. Kzp kpryor alay ediyor rakdan imi kocaman yz ekilden sekile giriyordu: Evet evlt sen arkadalarnn kredisini bozuyorsun... Demin "gayretkelik" kelimesini kullandm zaman suratn bir acayipleti... Bu onlarn senin iin kullandklar kelimelerin en hafifidir... Onlar ekitirmek iin sylyorum sanma... Hakknda neler dndklerini anla da ona gre hareket et diye sylyorum. Amirlerinin emrini tuttuun iin sana "hulskr mdahin mutabasbs" diyorlar. alman hakknda rivayet muhtelif... Bir ksm bunu gaba-vetine veriyor... Bir ksm neticesiz bir "yalanc pehlivan" diye tavsif ediyor... Bir ksm da srf arkadalarn gzden drmek iin yaplan bir manevra diyor... Nezaketine ha-tirinaslna gelince her yerde bunlarn ad korkaklk riyakrlk zillet vs.dir... Bugnk kavgan bu sylediklerimi ne gzel teyit ediyor... "Arkadam kendine ait bir vazifeyi bana yklemek istedi rza gstermedim. Kzd!" diyorsun... Kzar a... Ben de olsam kzarm a... Herifi sigaraya altrr gibi bakasna i grdrmeye altr da sonra birdenbire "stop" et... O bu ie sana ait bir vazife nazariyle bakmaya 67 Reat Nuri Gntekin alp gitmiti. Vazifeni yapmadn kafa tuttuunu grd. Kzar a. Ben de olsam kzarm ya... Sonra hem neden bakalarnn iini grrsn de onun iini grmezsin?... O Allahn kulu deil mi? Dediim gibi bu dvada hem haklsn hem haksz evlt... Hadi imdi geri dnelim... Ortalk karard da u kar tarlalar ltebih ve ltemsil Saryerdeki Sultaniye ayrna dnd... Maarif baktibi lkrdy deitirmiti. Bir trl unutamad Boaziinden bahsediyordu: Ah evlt zaman zaman derim ki burada baktip olacama Sultaniye ayrnda babo bir at olup otla-sam... Eer bir gn Allah nasip eder de... Gne batmt. Geri dnyorduk. Tahsin Efendinin szlerini artk dinlemiyordum. Onun biraz evvel syledii eyler zihnimi altst etmiti. Maneviyatm krmaya meslek ahlkm bozmaya azmetmi gibi grnen bu adama kzyordum. Fakat bir cihetten de ona kar garip bir muhabbet duymaktan kendimi alamyordum. Bu satrlar yazarken hl onun zehir gibi ac ve ldrc szleri aklmdan kmyor. Burada bu krk masann banda ilk satrlar yazdm gecelerdeki kadar nikbin deilim... Ben zannediyordum ki mrlerimizin teknesini istediimiz sahile ekmek iin yalnz onun dmenini ele almak kfidir... Anlyorum ki deilmi... yollar grnmez kayalarla doluymu... Onlara arpmamak lazmm... Daha fenas gizli akntlar varm ki insan onlara kapld zaman yolun deitiini gittike uzaklatn farkedemezmi... Ta kendisini baka sahillere dm grnceye kadar... 68 " . : . ... . -.... ACIMAK Etrafmdakiler ne tynette insanlar olurlarsa olsunlar ben umdelerime sadk kalacam. Baz zayf iradeli ve uak ruhlu kimseler gibi ahslardan gelen fenal memlekete atfederek ona ksmeyeceim. Bilkis greceim zulm ve gadrin benimle beraber o byk madur anay da vurduunu yaralarna bir fazla yara ilve ettiini dneceim ve daha kuvvetle daha evkle alacam. 5 Austos Bugn (.......) kazasndaki yeni evime yerleiyordum. Kitaplarmn arasnda hatra defterimi buldum. Onu oktandr unutup gitmiim. Sivasta maiyet memuru iken bir zaman resm ilerden gz aamamtm. Sonra da bu kavgalar dedikodular bin eit bo mesele ve can sknts takibetmiti. Kklmden beri okumay ok severdim. Gnmn birka saatini kitaplara verdim. Okurken baka bir dnyaya girer btn dertlerimi unuturdum. Sivasa geldiim ilk aylarda yine yle yapyordum. Hatta biraz iire de hevesim vard. Zaman zaman gazeller arklar yazmaya alyordum. Sonra bu zevk snd. Zihnimi gnn miskin dedikodularndan manasz heyecanlarndan ayrp kitaplara veremez oldum.
Bu tesirler altnda hatra defterimi de bir keye atmtm. Zaten insann gnden gne kldn bayalat-n kaydetmesinde ne zevk oluyordu ki? Nihayet (.......) kazasna kaymakam oldum. Sivastan 69 Reat Nuri Gntekin ktm. Yeni bir muhite yeni bir havaya girdim. Bu tebeddl bende garip bir tesir yapt uykudan uyanan boucu bir kbus iinde beyhude rpndn hatrlayan bir adam gibiydim. lk memuriyetim esnasnda farknda olmadan ne kadar dtm ancak imdi bu yeni muhitte yeni bir vazifeye baladm uyanklk saatinde anlyorum. Defterimin elime gemesi hayrl bir tesadf oldu kendimle hesaplaacam. lk teebbsten ifls etmi gayretli bir tccar gibi kaybolan kymetlerle elde kalanlar muvazene edeceim. Sonra yeni bir programla yeni bir hayata balayacam. Evet itiraf etmeliyim ki ilk memuriyetimde ok d-tm. Umdelerimin bir ksmna sadk kalamadm. Herkesle iyi geinecektim hemen hemen herkesi krdm. Amirlerimin sznden kmayacaktm onlara isyan ettim. Husus hayatmda daima temiz kalacaktm fena itiyatlardan saknacaktm yapamadm. Bununla beraber benim iin yle bir teselli noktas da yok deil malbum fakat dmanla gs gse arptktan son kurunu attktan sonra yere serilen bir asker gibi malbum. Maarif baktibinin esas itibariyle ok doru olan szleri kanm zehirlemiti. Durduum yerde mayal hamur gibi gnden gne eki-yordum. Arkadalarn nezaketimi uysallm ne gzle grdklerini anladktan sonra lubaliliklerine tahamml edememeye baladm. En ehemmiyetsiz bir ey iin aksileni-yor kafa tutuyordum. Bir gn birisi ltife tarznda alay etti. 70 ACIMAK Beni rahat brakmasn nezaketle rica ettim. Aldrmad hatta daha beter musallat oldu. Mnasebetsizliine nihayet vermezse ar bir muamelede bulunacam syledim. Bu defa alay ak bir tecavz ve hakarete dkt. Elimden ne gelebileceini sorarak meydan okudu. Zaten bacak gibi clz uyuz bir eydi. "Bakalarn bilmem fakat seni sska boynundan yakaladm gibi pencereden atarm!" dedim ve nasl oldu bilmiyorum ancak ayaktakmnn azndan kacak fena kelimelerle onu tahkir ettim. Tahsin Efendinin dedii gibi bunlar olaan eylerdir dairelerde her gn bin eidi grlp iitilir. Fakat benim gibi sessiz sedasz bir adamdan kmas -bir baln feryat etmesi gibi- herkesi artt. Vaka hatta vilyet makamna da aksetti. Vali mabeyin yetitirilmelerinden ihtiyar bir paayd. Beni odasna ararak azarlad. Tatl tabiatm drt ay sonra beni baka bir felkete uratt. Kazalardan birine bir kaymakam tayin edilecekti. ok alkan ve ok anlayl bir gen olduumu nazar- dikkate alarak beni tensip ettiler. Muamelem bitmek zereydi. Tam bu esnada bir havadis kt. Bu kaymakamla benden daha kdemsiz ve ehliyetsiz bir baka genci tayin etmiler. Evvel inanamadm. Sordum: Doru kt. Sebebini sonradan Maarif Baktibinden rendim: Bu adam valiye mracaat etmi. Evvel yalvarmsonra hafiften hafife tehditlere balam... Vali tereddt ediyor: "Nasl olur? Bakasna sz verdik!" diyormu... Etrafndakiler "Mrit uslu ve tatl bir ocuktur... Sesini karmaz... Hem yle alkan bir memura dairenin ihtiyac var..." demiler terfime mni olmular... -.:: . : .-.. .. .. \ 71 Reat Nuri Gntekin ACIMAK Doru dnmler. Ben ses karmay kendiliimden akl edecek elimden alnan ekmek iin isyan edecek bir adam deildim. Fakat ne are ki hakkmda sylenenleri Tahsin Efendi bana yemeden imeden yetitirerek gururumu krmt. Gz gre gre hayatiyle istikbaliyle oynanmasna msaade edecek kadar hayvan olmadm ispat iin yle bir hrnlk ettim yle akp grledim ki adamcazlar sylediklerine syleyeceklerine piman oldular. Ma-amafih bu yzden de -tercme-i halime geen- ar bir tekdire uradm. Ben imdi devletin sicilinde mtecaviz ve geimsiz bir insan olarak kaytlydm. Maamafih imdi biraz hznl dnyordum: Acaba bugn (.......) kaymakam oluumu biraz da kendimi byle tantmama borlu deil miydim? Vaktiyle benim iin "az var dili yok bir gentir" diye terfiime mni olanlar azlarnn payn almam olsalard bu sefer de ayn lisan kullanarak bu ekmei de elimden alm olmayacaklar myd? Dairelerdeki fena memurlardan daima ikyet ediyoruz. Acaba ibana geldikleri vakit onlarn hepsi mi kt niyet sahibi tembel atlatc mflis insanlard?
Husus hayatmda ok temiz kalmak ve btn fena itiyatlardan korunmak hakkndaki kararmda da sebat edemedim. lk zamanlarda ok sevdiim yalnzlk bana gittike ar gelmeye balad. Geceleri ihtiyar Ermeni kadnn viran evindeki kasvetli odamda can skntsndan patlyordum. Bylece korktuum 72 .. :. . ..... . . \ eylerin birer birer kucana dtm. Yalnzlk beni birtakm ahmak ve mfsit insanlarla dost yapt. Akam oldu mu onlar aryor dedikodularndan garip bir zevk duymaya balyordum. ok tenha ve kasvetli olan birinci evimi deitirdim. Mdrlerden birinin delaletiyle baka bir Ermeni evine yerletim. Buras daha ilek bir cadde daha temiz ve kalabalk bir evdi. Ev sahibinin kz vard. Bazen onlara komulardan da be kadn iltihak ediyor evde deta cmb oluyordu. Odamda otururken onlarn glp itimeleri ark sylemelerini dinlemek zevkime gidiyordu. Nasuhi Bey -bana bu oday ucuz bir fiyatla tutan mdr- ara sra misafir geliyordu. Ona ikram etmek iin rak alyor ev sahibine kk bir sofra hazrlatyordum. Nasuhi Bey en kalender bir adamd. Evdeki kadnlardan bir ikisini aryor iki ikram ediyor ark syletiyordu. Bazen ielerde bir iki parmak rak artard. Ertesi akam yemekte bu raky kendi kendime yudum yudum ier bir gece evvel sylenmi arklar yava sesle kendi kendime tekrar ederdim. Byle byle belki de akamc olacaktm. Fakat bir vaka beni bu tehlikeden kurtard. Bir akam st daireden dnyordum. Maarif baktibi beni bir kahvenin penceresinden ard. Tahsin Efendi bir peykeye kurulmu nargile iiyor iftar topunu bekleyen orulular gibi mahzun ve dalgn "vakt-i kerahafini bekliyordu. . Anlalan konuacak bir adama ihtiyac vard. : 73 Reat Nuri Gntekin Gel evlt... Bir kahve i de yle git... ki satr lkrd ederiz. Teekkr ettim. Yazlacak birok yazm olduu iin kalamayacam syledim. Tahsin Efendi: Gel inat etme dedi. Hem belki kumrular rahatsz edersin... Bu sz bana ok manidar geldi. Dikkatle yzne baktm: <% Kumrular kim?!... * Oturursan sylerim... Gayet mhim bir havadis... Geri herkesten evvel senin haberdar olman lzm gelirse de... Asabiyetimi belli etmemeye alarak bir sandalyeye ilitim. Maarif baktibi bana kahve kendi nargilesine ate syledikten sonra balad: Nasuhi Bey... Malm ya ehli keyiftir... Aznn tadn bilir kftehor... Sizin eve gelip gidenlerden bir Ermeni karsna abay yakm... Ne yapt nasl etti tafsiltn pek bilemiyorum... Mercimei frna vermiler... Vermiler ama nerede buluacaklar?... stanbulda olsan kolay... Bayrlar ayrlar mezarlklar yangn yerleri arzullahi vsia... Hem meccani hem de airane mkemmel hecleghlardr oralar... Ve lkin bu ehirde dildareyi nereye gtrrsn? Sokaklarda adam ktr ktr keserler kimsenin ruhu duymaz. Fakat eskaza bir hovardalk edeyim dedin mi vay efendim vay... Dakikasnda drt yana telefon gibi yaylr... Nasuhi Bey gayet iyi bir are dnm... Hatrn kalmasn... Senin gz kapalca bir gen olduunu biliyor... Mahut oday 74 ... . .. -.< .- - - : ACIMAK sana kira ile tutturmu... Baz gnler tatilden iki saat evvel daireden kyor... yle ya herif mdr... Nereye gidiyorsun diye soran olmaz a?... Gya seni ziyaret etmek zere eve gidiyor... Senin odada halvet oluyorlar... Hakikaten dahiyane bir keif... Ancak mahalle halk devletin siyaset-i li-yesiyle megul olacak deil ya... Elbette bu vakitsiz ziyaretlerin sebebini merak ediyor... Hakikat tabak gibi meydana kyor... dallanp budaklanyor... Hem de ne ekilde? Gya bu emr-i hayra sen dellet etmisin... Hayrcln ecr-i maneviyesiyle iktifa etmiyormusun kiray gya Nasuhi Bey veriyormu... Evinin nevalesini o dzyormu... Daha bir sr "m... m... m". Namert herifin seni ne mevkie soktuunu gryor musun evlt? Herifin fazla olarak cadaloz irret bir kars var... Hatta rivayete gre bir eyler de sezinlemi... Bir gn kapna dayanr "Kocama el karlarn peke ekip odanda halvet ediyorsun namussuz herif!" diye barmaya balarsa yandn gndr... Ona gre ayan denk al... Gzn a... Sana babaca haber veriyorum... Bizden bu kadar... Bilerek isteyerek bir namussuzluk etmiim gibi ellerimi yzme kapadm. Gazetelerde cinayet havadislerini okuduum zaman hayret eder bir insann hemcinslerinden birini nasl vurup ldrdn bir trl tasavvur edemezdim. Tahsin Efen-diyi dinlerken bu ruh muammasn halletmi oldum. Nasuhi Beyi o dakikada karmda grsem mutlaka ldrrdm...
Ne olmuum ehrem ne ekil alm bilmiyorum? Yalnz Tahsin Efendi fena halde korktu. in bu derece veha-met alacan bu kadar kuduracam kestirememiti. --<:: :-:^ iVk.:.. .: 75 Reat Nuri Gntekin Yerimden frlayp kalktm grnce bileklerime sarld: Evlt kendine gel ocuk olma dnyadr bu... Olmadk olmaz... Bakalar odalarnda kendi karlarn yabanc erkekle buluyorlar da bu kadar heyecan gstermiyorlar... Seninkisi de fazla titizlik dorusu... gibi szlerle beni teskine alt. Hakikati anlayp dinlemeden Nasuhi Beyin yakasna yapmak doru olmazd. O gnden itibaren hkmet konanda mdr gz hapsine aldm. ki gn bir ey yok. nc gn Nasuhi Bey leden sonra daireye gelmedi. Biraz bekledikten sonra evime gittim. Daima cebimde bulunan ikinci anahtarla kapy atm. Allahtan ortalarda hi kimse yoktu. Merdivenleri ikier ikier atlayarak odama ktm. Bilmem niin kapnn ieriden kapal olduunu tahmin ediyor tekmeyle krmaya hazrlanyordum. Fakat deilmi. ter itmez ald. Nasuhi Bey yalnzd. Kadn daha gelmemiti. Bu onun lehine bir tesadft. Nitekim kendisi de bunu anlad iin kolayca iin iinden syrlacam zannetti. akn akn glerek bana: "Vay nereden ktnz? dedi. Bana da bugn bir kitap lzm oldu da size urayaym dedim aramzda teklif mi var?" Hl mirane tavrn brakmyordu. Nasuhi Beye bir ey sylemek istedim. Sesim kmad. Birdenbire stne atldm boazna sarldm. Alt alta st ste yere yuvarlandk. O benden daha iri bir adamd. Fakat idmansz ve yprakt. abucak sesi soluu kesildi yalvarmaya balad. Masann stne brakt bastonuyla vurmakta devam ederken aa indirdim sokak kapsndan attm. karken bir tek kelime syledi: "Grrz!" dedi. 76 r ACIMAK O gece rahat bir uyku uyudum. Sinirlerimdeki gerginlik gitmiti. O azametli adam artk benim karmda zelil hakir bir ey olacakt. Fakat ertesi gn Nasuhi Beyi evvelkinden ok daha azametli grnce ardm. ene ve burnundaki bereler hl gememiti. Fakat sanrdnz ki onlar kahraman bir askerin dmanla gs gse arprken ald yaralardr. Bir gn evvel "aman" diye yalvaran o zelil ses bugn eskisinden daha hkimdi. Koridorda karlatmz zaman hesapa ben onu hafif bir tebessmle batan aa szecek-tim. Hlbuki bilkis o bana dalarn tepesinden bakar gibi istihfafla bakt. Ben kldm hissettim. Bir seneye yakn bir zaman ylesine altm iyi bir memur iyi bir insan olmak iin ne lazmsa yaptm. Fakat buna ramen tercme-i hlime geimsizliine uygunsuzluuma dair kaytlar dld. Zararm bundan ibaret olsa yine kredeceim. Ruhen de ok dtm ok kaybettim. Bugnk (R.) kaymakam dnk kk maiyet memurundan o kadar farkldr ki... Halbuki aradan bir sene gemedi. Belki bundan sonra kendimi toplarm. imdiye kadar bir kk memurdum tekinin berikinin elinde oyuncaktm. Bugnden itibaren mirler srasna geiyorum. Eskisinden daha fazla mstakilim. Yaptm ilere kar benliimden daha ok ey koyabileceim. Hayat benim iin asl bugnden itibaren balyor. Geen bir sene esnasnda krlp sakatlanan umdelerime tam bir sadakat gstermek artk kendi elimde. 77 Reat Nuri Gntekin .. .. .. . . v . :. . . 15 Kasm (R...) kazasn ok sevmitim. Havas iyi suyu iyi manzaras iyi... Bunlarn hepsinden mhim olarak ahalisi iyi kendi ilerinde glerinde sakin halk melek gibi insanlar... Fakat halk ne kadar iyi ise eraf o kadar kstah ve menfaatperest... Besbelli ahalideki yumuaklk onlar martm... Eraf elbirliiyle hkmeti kendi nfuzu altna alm elini kolunu kskvrak balam kaymakamlarda kprdanmaya mecal yok tekilt gayet mkemmel... Kazaya yeni bir kaymakam geldi mi hemen etrafn alr bugn burada yarn orada kuzular helvalar raklar alglarla snnet ocuu gibi avuturlarm. Bana da yle yaptlar: "Siz istikamet dairesinde altnz mddete biz sizi bamza ta ederiz!" dediler. Bereket versin vaziyeti ok abuk kavradm. Onlarn istikamet dairesinde almaktan maksatlar hkmet iine daha dorusu kendi ilerine karmamakt. Byle yaparsam kazada mesuliyetsiz merutiyet hkmdarlar gibi bir nevi saltanat srecektim. Hatta biraz gayret etsem ba bahe sahibi de olabilirdim. Fakat benim istediim bu deildi (M...) kazasnda kaymakam olan bir arkadaa becayi teklif ettim. Minnetle kabul etti.
Bugn yeni memuriyetime baladm. (M...) ok bakmsz kalm fakir ve musdarip bir yer... Benim iin aramakla bulunmayacak bir memleket... Belki ocuka bir fikirdir felsefe kitaplarnda yeri yoktur ama ben saadeti ikiye ayrrm bakalarndan alman saadet bakalarna verilen saadet. Benim iin hakik saadet bakalarna verilen saadettir. 78 ACIMAK Buras ok fakir ve musdarip bir yer... Demek ki ok iyilik ok hizmet edebileceim... Binaenaleyh ok mesut olacam. << - V h- 2 ubat (M...) de ne byk bir atele alacaktm. Fakat olmad. Su yoktu. Ahali kokmu bir bataklktan su iiyordu. Be yana kadar olan ocuklar arasnda mthi bir dizanteri hkm sryor her gn hkmet konann karsndaki camiin mezarlna bir iki masum cenazesi geliyordu. Belediye doktoru: "Kasabaya iilecek su gelmeyince bu lmlerin n alnmayacak" diyordu. Vilyete belediyeye hsl drt yana bavurdum. Beni tasdik etmeyen yoktu. Fakat iler ok ar yryor minimini ocuk tabutlar penceremin nnden gemekte devam ediyordu. Sinirlerim fena halde bozulmutu. Bu cenazeleri grdke boazm tkanyor yumrukla gsme vurarak: "Katil... katil... Bunlar sen ldryorsun... Hani vicdannn sesini daima dinleyecektin?" diye syleniyor hatta bazen hkrarak alyordum. Nihayet istediim tahsisatn bir ksm geldi ve hemen ie baladm. Bir buuk ay geceli gndzl altm. Amelenin iinde toz toprak iinde uratm grenler bana "rgat ba" ismini verdiler. Kader beni hkmdar yapsa halkn belki de tezyif iin verdii "rgat ba" ismi kadar memnun etmeyecek... Para bittike kasabann zenginlerine kouyor dilenci gibi iane veya bor istiyordum. 79 Reat Nuri Gntekin Bir gn yine amelelerle beraber toz toprak iinde alyordum. Bir araba ile gayet temiz giyinmi iki efendi geldi. Bunlar mlkiye mfettileriydi. Beni hemen iten el ektirdiler ve sorguya baladlar. Suum bir deil biroktu. Keif raporlar hatalyd. Mnakaalar usul dairesinde olmamt. hale-i kafiye iin lzm olan mddet dolmamt. Gayr-i kanun olarak fasldan fazla para nakletmitim... Ahaliyi tazyik ederek para almtm. Baz suiistimallere sebebiyet vermitim vs. vs. Maamafih mfettiler insan adamlard. steseler beni bir daha altrlmamak zere devlet hizmetinden kovdurturlar senelerce mahkeme ve hapishanelerde srndrrlerdi. Fakat onlar beni ok dikkat ve merhametle dinlediler ve yalnz daha fena bir kazaya gndermekle iktifa ettiler. Bugn yeni memuriyet mahallim olan (S...) de ie baladm. Bana bugn devr- teslim muamelesi yapan eski kaymakam: "Size muvaffakiyet temenhi etmek bir nevi beddua olur... Allah bu dnya cehenneminden hayrlsyle kurtarsn!" dedi. Bu szlere hafife omuz silkerek mukabele ettim. Ne olursa olsun mesuttum. nk artk penceremin nnden benim yzmden lm ocuklarn cenazesi gemeyecekti. Her yeni memuriyete balarken umdelerimi tekrar gzden geirmek ahitlerimi tazelemek benim iin bir dettir. Demin yine yle yapyordum. "Vicdanmn sesini daima dinleyeceim" cmlesini okurken gayriihtiyari gzlerimden ya geldi. ..... 80 .. . . / . .. ACIMAK Son felketimin sebebi vicdanmn sesine itaat etmi olmam deil miydi? Vicdanm bana "susuzluktan len ocuklara her eye ramen su vereceksin!" demiti. Ben de bu emre itaat etmek iin memuriyetten kovulmay mahkemelerde srnmeyi gze almtm. Demek ki ben kk mik-tasta bir kahramandm. Kendi gzmde deta bydm ykseldiimi gryordum. Maamafih bu sarholuk uzun srmedi. Programmn bir baka maddesi gzme ilimiti. Onda: "Kanuna daima riayet edeceim" diyordum. Halbuki bu su iinde kanuna gz gre gre yan izmi olduum gn gibi aikrd. u halde ben umdelerimden birini tatbik ederken tekini ineyip gemitim. Hem daha fenas bu ok kere de byle olacakt. Programdaki bu iki madde atyordu. yle iler kacakt ki vicdan "yap" derken kanun "yapma" diye nehyedecekti. Keza kanunun istedii baz eyler vicdana dokunacakt. Bu vaziyet karsnda ne yapmak lzmd?!... Haziran Memleketin ancak okuyup yazmakla kurtulacana inananlardanm. Bu benim mektep sralarndan beri en sarslmaz bir kanaatimdir. Hatta bir aralk Darlmuallime girerek hoca olmay bile dnmtm. Maamafih Mlkiye memurlarnn da maarife pek faydas dokunabilir.
Kaymakamlkla gezdiim yerlerde muallimler ve maarif memurlaryla konuurken daima: "Ben mukaddes orduAcmak F.6 81 Reat Nuri Gntekin nuzun gnll neferlerindenim. Herhangi bir meselede banz skrsa bana gelin elimden geldii kadar yardma hazrm" gibi szler syledim. Hem bunlar benim iin "lf ola" kabilinden eyler deildi. Vaadime imkn nisbetinde sadk kalrm. Fakat teki ordu gibi bu ordu da inzibatszla gz yummak olamaz. Umumun menfaati iin ferdi ihmal etmeye taraftarm. Hele zayf ahlkl insanlarn bir dakika vazife banda tutulmalar caiz deildir. (Zehra babasnn bu satrlarn okurken ldracak gibi I oldu. "Bunlar benim fikirlerim" diyor bir rya iinde olma- \ dna inanmak iin kda parmaklaryla dokunuyordu. Sonra aklna daha baka bir ey geldi: "Acaba vcudumla olduu gibi ruhum ve fikirlerimle de bu adamn kz mym?" diye dnd ve bir zaman okumasna ara verdi.) Burada ie baladmn haftasnda bana krk elli imzal bir dileke geldi. Kazadaki iptida muallimlerinin birinden ikyet ediyordu: Son derece cahil mseyyep ve bunak bir ihtiyarm. Bu yetmez gibi dilenci tabiatlym... Mtemadiyen talebe ailelerini iza eder para istermi... Akam stleri srtnda zembille arda dolar bakkallarn zerzevatlarn nnde durarak: "ocuklarnzn hocasym... Bana yardm sizin iin bortur!" dermi... Bir avu pirin bir kk spanak almadan gitmezmi. Mektepte ders esnasnda snftan karak ocuklarn sepetlerini kartrr kftelerini yumurtalarn arrm... Benden evvelki meslektama birka kere mracaat etmiler... Rakik kalbli bir adam olduu iin bir trl onu atmaya kyamaz: "Etmeyin... Eylemeyin... Fakirdir... Alildir. Sonra 82 . . .. . .. . . . . . ..<........ ACIMAK alktan lr de vebal altnda kalrz... Hem de bir memuru arszca tabiatl diye iinden karamayz... Kanaatimce bunlar onun ahval-i hususiyesindendir... Maamafih ben arr son bir defa ihtar ederim" der ve ahaliyi atlatrm... Dilekeyi getirenler bana daha uzun uzadya izahat verdiler. Hemen mektebe kotum. Binann nerede olduunu bilmesem ocuklarn grltsnden bulabilirdim. Ahalinin bu ikyette ne kadar hakl olduunu anlamak iin sadece mektebin nnden gemek ve ieriye yle bir gz atmak kfiydi. ki byk talebe yz gz amurlar iinde elleri kanam bir miniminiyi tartaklaya tartaklaya mektebe sokuyorlard. Onlarn arkasndan ben de girdim. ocuklar snfn kapsnda grlnce ierideki grlt bir kat daha artt. Bu grlt arasnda hafakan kabarm kocakarlarn sesine benzeyen iren bir ihtiyar sesi haykryordu: Yakaladnz m klhaniyi?... Aferin ocuklar... Sen beni ihtiyar arkamdan koup tutamaz diye kaarsn ha... Sen imdi kzlck reelini ye de azn ballansn... Ay yine yezit ibni yezitler sopam almlar... Ulan denek nerede? Hanginiz aldnzsa verin... Vallahi dvmem art olsun dvmem bir aferin yazarm... Hoca beni grnce aalad ayn kocakar sesiyle "hayrdr inallah hayrdr inallah" diye bard. Sonra dershanenin ortasnda itiip kakan ocuk kmeleri arasndan bana doru komaya balad. Romatizma yahut da baka bir hastalktan bacaklarn aamad iin koarken deta yerinde zplar gibi grnyor ihtiyarlktan kamburlam srt inip kalkyordu. A: . C-< 83 Reat Nuri Gntekin e baladm gn baz yerli halk beni tebrike gelmilerdi. Onlarn arasnda bu ihtiyar da grdm hatrlyorum. "Vay efendim safalar geldiniz kaymakam beyefendi olumuz... Mektebimize uurlar getirdiniz... Biz yalyz siz gensiniz ama bizim amirimizsiniz. Babamz velinimeti-mizsiniz..." gibi ipsiz sapsz szlerle ellerimi eteklerimi pmeye alyor glyor ksryor trl maskaralklar yapyordu. Ayaklarma kapanarak beni zorla krsye oturttu. Talebeye mar okutmaya kalkt. ocuklarn her biri ayr ayr perdelerden i vahi feryatlarla baryor hocann iren kocakar sesi de onlara karyordu. Hoca bunaklna ramen menfaatini gayet iyi bilen bir adamd. Kaymakamn umulmaz ziyaretinden fena bir netice kacan hissediyor korkuyor kk gzleri fldr fldr dnyordu. Mar okunurken ocuklar intizama sokmaya yerlerine oturtmaya alyordu. Aklnca bana belli etmeden ocuklardan bazlarna yava sesle talimat verdi. Hatta bir aralk arka sradaki iki afacana "Ulan uslu durun... Beni ekmeimden edeceksiniz!" diye fsldadn iittim.
Bu bunan maskaralklarna glmek mi acmak m lzm geleceini kestiremiyor derin bir tiksinti duyuyordum. kide birde oyulgana oyulgana yanma yaklatka rperiyor eli dokunursa kirlenecekmiim gibi bir ey hissediyordum. Bu hali grdkten sonra uzun uzadya mektepte kalmaya hacet yoktu. Maamafih bunan elinden derhal kurtu84 .. : .: . " . V : ./. -.. . : . ACIMAK lamadm. Bana gsteri yapmak istedi. Bycek bir talebeyi ard. Allahn peygamberin bilcmle enbiya ve evliyann padiahn ve benim duamz berektyle rettii eyleri gstermek iin kraat okuttu. ocuklar: "O stanbul mektebinden geldi burada renmedi!" diye barmaya baladlar. Bu frsattan istifade ederek kendimi darya attm. Adamcaz galiba arkamdan kotu ama tabi yetiemedi. Biraz evvel mektepten kaan kk haylaz iin yapt gibi arkamdan byk talebeleri de saldramad. Bu meselede zerre kadar tereddde mahal yoktu. Derhal vilyete bir tezkere yazdm ve hocay mektepten kardm. Bunun iin baka sebep olmasa ihtiyarl kfiydi. Birka gn sonra ihtiyar etrafnda irili ufakl be ocukla dairenin nnde grmeyeyim mi? "Velinimetim... Sana torunlarm getirdim... Allahtan ve benden gayri kimseleri yok... Bir babalar da sensin. Benim elimden ekmeimi almak bu masumlar a brakmak demektir" diye ayaklarma kapand dizlerime sarld. ocuklara da tembih etmi olmal ki etrafmda: "Kaymakam babamz... Bizi a brakma... Dedemizi iten karma..." diye barmaya baladlar. Kendimi ellerinden kurtarncaya kadar akla karay setim. Odaya girdiim zaman vcudum batan baa titriyordu. Kaza ile insan ldren adamlar yle tahmin ediyorum ki benim bu dakikada hissettiimi hissederler. htiyar hoca sabah akam gn dairenin nndeki meydana geldi. rili ufakl avanesiyle nmayi yapt. Drdnc gn jandarmaya onlar sokaktan kovdurttum. Fakat evimde yemeimi yerken dizi dizi karma sralanan boynu ":: ....":: : 85 Reat Nuri Gntekin bkk ocuk hayallerini gzmden uykuya dalacam vakit: "Kaymakam babamz az... Ekmeimizi alma!" diye uzaktan uzaa hayknan ince sesleri kulamdan hangi jandarma vastasyle defedeyim?... Maamafih i bu kadarla da kalmad. Artk hibir eyen pervas kalmayan hocann imdi boynunda torba ile kap kap dilendiini: "Eski bir muallimim... Beni sokaa attlar... Merhamet ediniz!" diye sadaka istediini haber aldm. Bunak cahil ahlksz idaresiz bir muallimi i banda brakamazdm. Kanun da vicdan da bana bu adam mektepten atmay emrediyordu. Bu emri yerine getirdim. Hesapa byk bir ferahlk duyacaktm. Kendi kendimden memnun olacaktm. Halbuki bilkis iimde bir sz var ve kendi kendimden ireniyorum. Anlyorum ki zaman zaman bana en byk menfaatlerimi hayatm ihmal ettiren ruh hamlelerine ramen ben zayf bir adamm. Hibir zaman iyi bir memur olamayacam. * \ Diyarbakr 1 Mart Defterime kaydettiim son hatrann tarihine baktm. Aradan drt sene yetmi be gn gemi. Drt sene yetmi be gn az zaman deil. Fakat bu mddet zarfnda bamdan geen vakalar dnyorum da: "Bunlarn hepsi bu kadar zamana nasl sd?" diye ayorum. ark vilyetlerinde gezmediim grmediim yer kalmad. Birka defa azledildim. Bir defa iftiraya uradm 86 ACIMAK ihtilasla itham edilerek mahkemeye verildim. Bir defa mutaassp bir kazada dinsiz diye beni tala ldryorlard. Bir kere yolda ekya tarafndan soyuldum. Bir kere uuruma yuvarlandm hayvanm ld. Ben mucize olarak hayatm kurtardm. imdi bu vakalarin srasn bile kartryorum. Nihayet dokuz ay evvel tahrirat mdrl greviyle Diyarbakra gelip yerletim. Demin: "Bu kadar vaka bu kadar zamana nasl sd?" diye hayret ediyordum. imdi de: "Bu kadar zaman iinde ben nasl bu kadar deitim?" diye dnyorum. Evet ben imdi bsbtn baka bir adamm. Bir kede kendimi unutturmaktan bam dinlemekten baka bir ey istemiyorum.
Be alt sene evvel banda muhteem bir rya ile stanbuldan kan vakalar ve insanlar ezel yollarndan dndrmeyi kuran gafil ocua imdi hem glyor hem acyorum. Geen sene Krt airetlerinden biri isyan etti bulunduum kaza merkezini yama etmek istedi. Kasabadaki jandarma kuvveti ahalinin yardmyle asileri kard. Bu muvaffakiyet bana mal edildi. Dahiliye Nezareti beni taltif etmek istedi. stesem mutasarrf da olabilirdim. Fakat ok yorgun ve mitsizdim. Yukarda sylediim gibi bir kede kendimi unutturmaktan bir para bam dinlemekten gayr arzum yoktu. Ak olan Diyarbakr tahrirat mdrln istedim. Vazifesi ve mesuliyeti az bir i. Gen yama ramen emekli olmu gibiydim. Artk etliye stlye karmyorum. Bakalarna yaplan bir gadir ve hakszln aksini kendi kalbimde duyarak isyan et .- : . . .. 87 Reat Nuri Gntekin miyorum. Byklerle iyi geiniyorum. Kklerin ihmallerine hatalarna mmkn olduu kadar gz yumuyorum. Kimsenin iine karmadm herkesi tasdik eder gibi grndm iin bana taarruz eden de pek olmuyor. Hsl renksiz ruhsuz bir adam oldum. Fakat dorusu rahatm yerinde. Gndzleri dairede uyukladm oluyor sk sk beni ziyarete gelen ahbaplarla ene alyorum. Akam st daireden knca memurlar kahvesine uruyor bir iki parti tavla oynuyorum. Sonra vakt-i kerahet geliyor. Birka kadeh rak iiyorum. Arkasndan itahl bir yemek ve rahat bir uyku. Bu program arasra gece elentileri deitiriyor. Rakya altma memnun deilim. Fakat akam stleri gayriihtiyar insann omuzlarna bir arlk kyor ortalk kararyor: "Bir gn daha geti. Bu hep byle mi geecek?" diye mahzun bir dnceye kaplyor. Bu dncenin bazen derinletii gece yarlarna kadar devam ettii de oluyor. Sanyorum ki bu garip akam st hastalna rakdan iyi ifa yok. Geri bir are daha var ama yazmaya deil dnmeye bile cesaret edemiyorum. Neyse kalsn... Diyarbakr 2 Nisan Bir ay evvel dnmeye cesaret edemediim ey bugn birdenbire hakikat oldu. Evleniyorum... Artk bekr odalarnda srnmeyeceim. Temiz bir ailem mit edemediim kadar gzel ve iyi bir karm olacak... e girdiim kendi ekmeimi yemee baladm gn en byk inklp gnm demitim. ocukluk! Aklmca o ACIMAK gnden itibaren talihime sahip oluyordum hayatm istediim akbete doru sevkediyordum. Bir kii faraza bir dnya ile nasl uraabilir? Halbuki imdi dnya ile alkam hemen hemen kesiyorum. Kendimi minimini ailemin saadetine vakfedeceim. imdilik evimde kii olacaz: Melek gibi temiz masum karm ektii btn straplara ramen yine bir melek gibi temiz ve masum kalm kaynanam... Birka sene sonra aramza belki bir iki de kk ocuk karacak... Hsl ne kadar byse fertlerinin says bei alty gemeyecek bir minimini cemiyet... Ben nasl olsa onlar mesut edebilirim. Demek ki benim iin asl hayat imdi balyor. Diyarbakrda Fadl Efendi isminde biri malmdr vard. Halim nazik kibar bir adamd. ki hafta evvel bir gn dairede zerine fenalk geldi. On dakika kadar baygn kald. Sonra yava yava ald. Adamcaz evine gtrmek zere bir araba getirtmitim. Koluma dayana dayana merdivenlerden inerken bir aralk durdu: Kuzum Mrit Efendi dedi. Kendimde bir fenalk hissediyorum. Beni yalnz brakmaynz. Evime kadar geliniz. Arabaya beraber bindik. Arkaya yalandka soluu tkanyordu. Bir elimi belinden geirerek hemen hemen kucama aldm. Ban omuzuma dayad. Araba bozuk kaldrmlar zerinde sarsldka: "Naslsnz? Bir strabnz var m?" diye soruyordum. Bayla "hayr" iareti yapyordu. Fakat gzlerinden mtemadiyen yzne aarmaya balam kumral sakallarna ya akyordu. v 89 Reat Nuri Gntekin ardan geerken tamamiyle ald. Geni bir nefes aldktan sonra glmseyerek: Bana byk gemi olsun deyin Mrit Efendi lyordum! dedi. Sonra ac bir tebessmle ilve etti: lm o kadar korkulacak bir ey deil... Fakat ocuklarm... Gzleri tekrar dolmaya balyordu. Hele u dndnz eye bakn... Ufak bir baygnlk geiren her adamn lmesi lzm gelse dnyada tek insan kalmazd diye aka ettim.
Araba biraz daha yrd. Bir mescidin nnde evlerinin bulunduu sokaa dnyordu. Adamcaza tekrar bir fenalk geldi. Nefes alamyor elleriyle yakasn koparyordu. Barmak ister gibi azn ayordu. Fakat sesi kmyordu. Evin kaps nnde durduk. Arabac kapy ald ieri-1 ye bir eyler syledi. Kr sal bir kadn bana bir yemek havlusu atarak tella sokaa frlad. Arabann penceresine kotu: Allahaknza syleyin... ok ar m? diye yalvar-yordu. Ben yerimden kprdanmyor cevap vermiyor sade vcudumu pencereye siper ederek biraz arkada aznda krmz bir kpkle kaskat yatan ly gstermemeye alyordum. Sokakta yrtc bir lk koptu. Kaplar salar balar ak kadnlarla yar plak ocuklarla doldu. O dakikann dehetini mrm olduka unutamayacam: Arkadalk vazifem burada bitmiyordu. ly kuca90 ACIMAK mda evine gtrdm. Rahat deine kendi elimle yatrdm gzlerini kendim kapadm. Masallarda insanlar sevdiklerini ilk defa baheler su balar gibi gzel yerlerde grrler. Ben kendi sevdiimi ilk defa lnn rahat deinin yannda grdm. Evi dolduran komu kadnlar onu feryatlar gzyalar iinde bu odaya girmekten menedememilerdi. Zavall ocuk deli gibiydi. Entarisi batan baa yrtlmt. Dalm kumral salarn yoluyor trnaklaryle yzn kanatyordu. Ac onu insanlktan karm tuzaa dt zaman korkusundan kendi kendisini paralayan bir canavar yavrusuna benzemiti. Fakat onu grm dediim gibi su balarnda gl bahelerinde olsayd bilmem bu kadar sevecek miydim? Ben bir efkat ksz olarak bymtm. Kk yamda annemin kucandan alnarak bir yatl mektebe verildiim gnden beri sevilmemi okanmamtm. Onun iin bu gen kzn mebbeden kaybettii bir efkat iin bu ldr kadar hibir ey bana tesir edemezdi. Ak iirlerde romanlarda olduu gibi bir parlak yaz gecesinin mehtabnda balayp sabahnda biten bir rya addedenlerden deildim. Benim iin sevmek bir baka insann vcudundan ruhundan bir para hkmne girmek onunla beraber glp alamak straplarn paylamak demekti. Byle bir dakikada byle bir ey dnmek insanla yarar ey deil ama haydi syleyeyim. Bu ocuk rpnr-ken ben yle dndm: te sevmee deecek bir gen kz... Ne mkemmel 91 Reat Nuri Gntekin bir hayat arkada olur. Bu derece yanmaya kabiliyeti olan bir mahlkun kimbilir sevmee ne derece kabiliyeti vardr? Mmkn olsa da insan onunla evlense... Hele kocas bu eylerin kymetini benim kadar anlayan bir insan olursa... Byle bir kadnla yaamak ne saadet!... Sade yaamak deil hatta lm de... Bunlar dnrken onunla yaanacak mesut seneleri abucak geiyordum. Salarnda tutam tutam aklar fakat gzlerinde ayn ateli yalarla kendi yatamn banda aladn gryordum. Ne mesut lm! (Zehra hatralarn bu noktasnda durdu ban babasnn yatt odaya evirerek dnd. Aradan otuz sene kadar gemi. Bu satrlar yazan adamn dnd gn nihayet gelip atmt. Fakat yatan kenarna umduu yalardan bir damlas dmemiti. Zehra bir an iin ona acr gibi oldu. Fakat o anda gznn nne annesi gen yata b"in cefa iinde len annesi geldi. Babasnn hatralarn okuduka sner gibi olan nefreti tekrar canland okumasna devam etti.) Malmdr ocuklarna iki yz lira kadar bortan baka bir ey brakmamt. Alacakllar cenazenin kalkmasn bile beklemeden drt bir taraftan tler. Birka gn iinde ne var ne yoksa satld. Borlarn bir ksm verildi. Fadl Efendinin karsyla kzna memleketlerine dnecek kadar bile para kalmad. 92 . . \ .: ACIMAK Bu kadar sene al abala. Sonra oluun ocuun elleri koyunlarnda gurbet illerinde kalsnlar. Biarelerin halleri ok periand. Yol paralar iin memur arkadalarn yardmna mracaat etmekten baka are kalmyordu. Malmdrnn yakn dostlarndan deildim fakat son nefesini tesadfen kucamda vermiti. Bu aramzda akrabala benzer bir yaknlk vcuda getiriyordu. Bir arkada gibi deil fakat bu ailenin bir ocuu gibi teye beriye kotum. ler yava yava yoluna girdi. Yola kacaklar gn yaklat.
Bir gn bykhanm mahzun mahzun glmseyerek yzme bakt: Emin olunuz bey olum ben burada sade merhumu brakp gittiime yanmyorum. Sizi braktma da ona yakn zlyorum. Fena gnlerde elimi tuttunuz. Benim iin hemen hemen bir evlt oldunuz... dedi. O anda gzlerim annesinin arkasnda onun oturduu sandalyeye bileklerini dayayarak ayakta duran gen kzn ehresine iliti. Derin derin bana bakyordu. Onun gzleri de: "Ben de byle dnyorum fakat sylemeye cesaret edemiyordum!" der gibi geldi. Bykhanmla yalnz kaldmz bir gn: Beni bir evlt addettiinizi sylediniz. Benim de bir anneye ihtiyacm var. Mnasip grrseniz beni kabul ediniz dedim. Kadncaz kznn fikrini sormaya bile lzum grmeden raz oldu. Balanan bohalar kapanan sandklar yeniden ald ve dn hazrlna baladk. . ... 93 Reat Nuri Gntekin Diyarbakr 13 ... Hazrlklar devam ediyor... Bugn kaynanamla uzun uzun konutum. Bu melek gibi temiz ve gzel ahlkl kadna olan muhabbetim hrmetim bir kat daha artt. nsanlar iin yle deriz ama aralarnda iyileri de var... Fakat yazk ki onlar bu dnyada bir trl bahtiyar olmann yolunu bulamyorlar. Ya bir karpene arkasna dyorlar ya akraba ahbap errine uruyorlar. Sessizliklerine yumuaklklarna kurban olup gidiyorlar. Kaynanam bana hayatn anlatt. Zavall kadn neler ekmiti?... Tevekkeli mi byle elliye girmeden salar bembeyaz olmu... ocukken ailesi iinde evlendikten sonra kocasnn evinde ektiklerini buraya yazsam roman olur... Onun anlattna gre kaynbabam hi grnd gibi bir adam deilmi. Geimsiz lakayt tembel sefih bir erkek-mi... San evine sprge ettii halde bir "Allah raz olsun!" dediini iitmemi... Senelerce gurbet illerinde dolam... Kl yemi kmr yemi halini kimseye belli etmemi... Zavall kadn anlatrken deta kzaryor bunlar sylemekle merhuma hrmetsizlik etmi bulunmaktan korkuyordu. Fakat ben onun iin hakik bir evlttm. indeki hicranlar bana sylemeyip de kime syleyecekti? Bu mbarek kadn dinlerken gzlerim yaaryordu. Bana kalbinin en gizli kelerini gstermekten ekinmeyecek kadar nelere tahamml ettiini kimse tahmin edemezdi. Fadl Efendi hep kendini dnrd. Ramazanlar bayramlar olur kzlarna bir yeni elbise bir ift potin almay akl etmezdi. Ruh-sar ile Meveddet ne kadar olsa taze cahildir. Bakalarnn 94 ACIMAK ocuklarn naz naim iinde grerek ilenirlerdi. Eer annelerinin gayreti olmam olsayd onlar oktan verem olup lm bulunurlard. Nihayet byk kz Ruhsar yine kendi gayretiyle hali vakti yerinde bir tccara vermiti. Kk kzna gelince damad yani ben zengin bir adam deildim ama gayyur ve namuslu bir gentim. Onun iin gnl daha rahatt. Artk lmekten bile korkmuyordu. Meveddetini benim gibi bir adama teslim ettikten sonra gz arkada kalmazd. Olum ben para deilim ben namus ve iyilik ym derken yle bir hali vard ki tasvire smaz. Zavall kadn bunlar yana yana anlattktan sonra boynunu bkt: yi kt keke merhum sa olsayd dedi. Kocam olduu iin her evrine tahamml ederdim memuriyetinden bile karsalar boynuma torba takar dilenir onu a brakmazdm. Kudretin anlalmaz bir cilvesi olarak srf iyilik etmek ve cefa ekmek iin yeryzne inen bu beyaz sal melein ellerini alayarak ptm. Diyarbakr 13... r Evi braktm hkmet kona karsnda yeni bir ev tuttuk. Ben halde bir adam iin kira biraz pahalca ama ne zarar... Kaynanam mkemmel bir ev kadn... Kzn da kendi gibi yetitirdii muhakkak... Onun iin fazla masrafm olmayacak... Ailemi yeni ve rahat bir evde yaatmazsam % :. 95 Reat Nuri Gntekin neye yarar? Dorusu aranrsa benim aileme bu bile az... Karm ve kaynanam saraylara lyk insanlar... Sonra tabi bu yuvay temiz bir surette demek lzm geldi. Makbule Hanm vaktiyle ok grp geirmi bir kadn... Aldmz eylerden ekserisini tabiatiyle gz tutmuyor. Fakat bunu hissettirmekten bile ekiniyor: Pekl... Bize gre ok bile... Benim iin bir lokma bir hrka... Yalnz zavall kzmn ilenmesinden korkarm... Ne kadar olsa taze cahil... Geenlerde alay mfts kzna bir roza yzk almt. Yavrucan gz toktur ama ne de olsa ocuk... Bir trl kzn parmandan gzn ayramad diyordu.
Nianlm alay mftsnn kzmdaki yz beenmi yle mi? Hemen bulup buluturup bir roza yzk alyorum... Zavall saf kaynanam ocuk gibi seviniyor... Tabi yzk iin deil! Allah byle ailesinin en kk arzularn bile yerine getirmeyi vazife bilen bir damat verdii iin. Ellerini aarak bana dua ediyor. Fak*at ayn zamanda da utanyor: Vallahi onu sylemekten maksadm yzk istemek deildi olum. Sakn aklna bir ey gelmesin diye yemin ediyor. Kaynanam dnyadan elini eteini ekmi bir kadn olduu halde gnlerce romatizmal ayaklaryla arlarda dolat: Evldmdan ziyade seni senin erefini dnyorum olum... Kimsenin yannda kk dmeni istemem... am kumandan perde bizim neyimize? ki top basma yeter de artar bile... Lkin sokaktan geenlerin pencerelere bak96 . ACIMAK tklar vakit: "Tahrirat Mdrnn evine bakn!" diye seni ayplamalarndan korkarm. Ah ev kurmak zere olduum mesut yuvann stne kanatlarn aan benim eref ve menfaatimi kendi ocuunun saadetinden fazla koruyan syanet melei! Allah senin glgeni ok vakit stmzden eksik etmesin! Btn bu eyler iin biraz fazla para gitti hatta biraz da borca girdim ama byle bir aile iin insan para deil cann verse az... Diyarbakr 13... Bir hafta evvel gvey girdim. Mesudum. Ben bu saadete bu samim aile yuvasna ne kadar zamandan beri hasrettim. Akamlar gle elene yemeimizi yiyoruz... Yreimin ferahl gnn btn yorgunluunu datyor. Yemekten sonra bir iki saat konuuyoruz. Kaynanamda en houma giden ey safhiyle beraber ok hisli ve ok uyank bir kadn olmas... stanbulu bir trl unutamam... Zaman zaman ondan yle hasretle bahsediyorlar ki... Son nefesinde bir damla zemzemle beraber bir kak da stanbul suyu imezse rahat can veremeyecekmi... Merhum efendisine bazen yalvarrm: "Giyinip kuanmakta gezip tozmakta gzm yok. Lkin vatanma dayanamyorum. Ne olur aarelii brak... Biraz al... stanbulda bir memuriyet al... Biz kadn kadnck insanlarz... Korkma oralarda da geinmenin kolayn buluruz..." dermi. Fakat Fadl Efendi ok sflruhAcmak F.7 97 Reat Nuri Gntekin lu bir adamm... Bir trl sz anlamazm... Aldn bulduunu anlalmaz yerlere sarf edermi... Meveddet annesinin stanbul iin syledii eyleri gzel gzlerini hayretle aarak dinliyor. O geri darlkta domu ama kannda stanbulluluk var. Annesi bu gzel memleketin elencelerinden bahsederken bazen gzleri doluyor. Makbule Hanmn byk kz stanbulda... Meveddete de bir sene evvel stanbulda bir ksmet km ama reddetmiler... Hem adamn hali vakti de yerindeymi... Sonradan piman olur gibi olmular. Fakat imdi bilkis buna memnun oluyorlar. nk bana tesadf ettiler. Anneciim ben de size tesadf ettiime ok memnunum. nallah ok yaknda stanbulu greceksiniz. Geri bizim gibi orta hallilerin stanbulda yaamalar gtr. Fakat sizin gibi mkemmel ev hanmlaryle insan Avrupada bile yaa... Bir iki seneye kadar mutlaka bir yolunu bulup stanbula gideceiz... Siz ne istersiniz de olmaz? stanbulda bir memuriyet almak iin imdiden teebbslere balamak fikrindeyim. 0 vakte kadar belki be on para da biriktirmeye muvaffak olurum. Hibir sefahati olmayan gayretli bir erkein ku gibi iki kadn mesut edememesine imkn olur mu? ^ Diyarbakr 13... Kaynanam birka gnden beri biraz meyus ve mked-der gryorum. Sebebini sordum. Evvel sylemek istemedi. Fakat sonra srarm zerine cevap verdi: 98 . ACIMAK Baz dedikodulara canm skld da olum... Sakn kendim iin zannetme... srf senin iin... i Benim iin mi? w Ah sen bu insanlar bilmezsin olum... Ne diyorlarm? Hastalkl ihtiyar kaynanasn mutfaa atm yemek piirtiyor diyorlarm. Sebep de ne? Bizim evimizdeki dirlik dzenlii ekemediler... Gz kr olascalar gya aramz bozacaklar... .... Ben hayretle gzlerimi atm:
Nasl? Aramz m bozacaklar? < yle ya ocuum bu lkrd senin kulana giderse kaynanam beni tede beride ekitirip geziyormu diye hatrn krlmaz m? Hi byle ey olur mu anneciim... Sen benim ba tacm annemsin. Ben el dedikodularna ehemmiyet verecek adam mym? Sonra senin de melek olduunu anlamadm m?... Eksik olma ocuum... Bilirim ama onlar eytana klahn ters giydirirler... Sakn yle bir ey sylerlerse inanaym deme ocuum... Yemek piirmek ev hanmnn andr... Hele senin gibi hayrl bir damat iin... leride halin vaktin yerinde olduu vakit inallah ifte ifte alar tutarsn... Ho o gnlere ben yetiemem ya... te byle evldm... Ben geri romatizmal hasta bir kadnm ama senin gzel hatrn evldmn saadeti iin bu yamda ocak balarnda kavrulmak deil atelerde yansam gam yemem... Muhterem kadnn glerek enesini okadm: Anneciim bunlar sylediine ok iyi ettin... Ben 99 Reat Nuri Gntekin senin ne yorulduunu ne de kimse yannda kk dtn istemem. Yarndan tezi yok beendiin gibi bir a bul... Kendin kene ge otur... Kaynanam evvel raz olmak istemedi. Fakat ben de Meveddet de ok srar ettik... Bte biraz daha kabaryor ama ne yapalm... Ben pek zarur olmayan baz masraflardan keserim. V^:^ i11. . v Diyarbakr 13... imdiye dek kadnlar lemini hi tanmamtm. Erkekler onlarn dedikodularndan daima ikyet ederler. Fakat ben bunlar hem mbalal hem de seviyesi ve ahlk dkn baz mahut kadnlara mnhasr sanrdm. Erkeklerden ok canm yanmt da kadnlar hep onlarn zulm altnda ezilem mazlum dilsiz melekler sanyordum. Halbuki onlarn arasnda da neler varm! Bunlar kaynanamdan reniyorum... Zavall kadn imdiye kadar bunlardan neler ekmi... Kocasndan ektii yetmiyormu gibi btn memleket ona dman olmu... Kimseye bir zarar olmad halde herkes onun fenaln istemi: Sen hi zlme anne diyorum. ok temiz ok iyi insanlar ekememek halkn dnya kadar eski bir detidir. Brak istediklerini sylesinler. Ben btn kuvvetimle alyorum. Nasl olsa yaknda buradan kurtulacaz. Dorusunu sylemek lzm gelirse Meveddet annesi kadar gzel huylu deil. Fakat ne de olsa ocuk saylr. Zamanla elbette yola gelir. Deil mi ki damarlarnda bu melek 100 ACIMAK gibi kadnn kan var. Hem Meveddetin ufak tefek kusurlar yle pek affedilmeyecek eyler de deil... Mesel baka arkadalarnn daha iyi yaadn iyi giyinip kuandn gryor. Bunun iin bana kzyor somurtuyor hatta biraz kavga ediyor. Bakalarnn saadetini kskanmak bir fazilet deil ama bir gnah da saylmaz... Biz bile yal bal insanlar bazen bakalarnn mevkiini daha baka eylerini kskanmyor muyuz? Bahusus Meveddet hassas ince bir ocuk. Bunun iin bana darlmasna gelince yavrucan yeryznde benden baka derdini syleyecek ve ikyet edecek kimsesi var m? Onu mahzun ve sinirli grdke yreim para para oluyor. Fakat ne yapaym elimden fazla bir ey gelmiyor ki... Onun bir kusuru da dndn byk bir saflkla sylemesidir. Mesel birinin bir fenaln grd veya iitti mi bir trl duramyor... tede beride ac ac tenkit ediyor... Bu yzden arkada aileleriyle baz meseleler kyor ufak tefek krgnlklar oluyor... Fenala ahlkszla tahamml edemeyen bu drst tabiatl ocua "Doru syleyeni dokuz kyden kovarlar" hakikatini nasl anlatrsn? Byle olmakla beraber ben onu incitmemeye alarak bu tabiatn tenkit ediyorum. Karm bende beenmedii halleri de aka yzme sylyor. Ne kadar olsa insanlk. Evvel ona biraz krlyorum. Fakat sonra sknetle dnnce onu pek kabahatli bulmuyorum. Daima benimle yaayacak bir kadnn holanmad hallerimi yzme sylemesi fena bir ey mi?... Sah- i te bir nezaket gstererek susup da iin iin beni tenkit etse ilerimiz iin daha m hayrl olur? a 101 Reat Nuri Gntekin Maamafih kaynanam kznn bu bir bakma fazilet saylabilecek kusurlarn dzeltmek iin var kuvvetiyle alyor... Asabiletii zaman onu teskin ediyor. Onu memnun edecek eyleri evvelden hissederek bana haber veriyor: Evldm Nafia mhendisi karsna valinin dn iin bir kadife elbise yaptrm... Kadn "Bakalm tahrirat mdrnn hanm dne nesini giyip gelecek?" diyormu... Meveddetin kulana gitti. zld bir hastalk filn bahane etsek de bu dnden alkoysak olur mu?
Hi yle ey olur mu anne? Biz de Meveddete bir kadife elbise yaptrrz. Karm Nafia mhendisinin kars yannda kk drmek benim erkekleime yarar m? Ah evldm cann sklacak ama Meveddet yine bir ocukluk etti... Pek hakk da yok deil ama... Ben olsam azm amaya bile tenezzl etmezdim ya... Ceza reisinin karsnn yapt rezaletleri sana anlattm... Meveddete bir iki sz sarf etmi... Dnyada mzevirden bol ne var?... Yemeden imeden bunu ona yetitirmiler... Kadn gezdii yrd yerde bizim iin neler sylyormu... Senin zlmeni istemem. Fakat bir bildik vastasyle ceza reisine bir haber gnderirsen iyi olur... Bu kadn bizden ne istiyor? Kendi halimizde insanlarz. Kime necik yapyoruz? Anneciim size olan hakaret bana olmu demektir. Yarn kendim ceza reisine gideceim. Aka "Ailem benim mukaddesatm demektir. Kim olursa olsun ona dil uzatann boynunu koparrm!" diyeceim. Fakat kaynanam yle mbarek bir kadn ki ceza reisiyle aramda bir mesele kmasna bir trl raz olmad. "Sakn ha evldm. Bizim yzmzden bir sinein incinmesine ta102 . ACIMAK hamml edemem. Syleyeceime piman oldum. Ceza reisine bir ey sylemeyeceksin. Bana sz veriyorsun deil mi evldm?" diye yalvarmaya balad. Ben ona canm seve seve verirdim. Fakat haysiyetime taallk eden byle nazik bir meselede kollarm balayp durmak iin sz veremezdim. Ertesi sabah ceza reisini arda yakaladm. Azma geleni syledim. O mukabele etti. Sokak ortasnda dvecektim. Byk bir rezalet olacakt. Fakat aramza girdiler ayrdlar. Mesele abucak etrafa yayld. ki saat sonra vali beni makamna ard. iddetle tekdir etti: "Bu meseleyi kapatyorum. Fakat ceza reisinden alenen zr dileyeceksin. Bir daha byle bir ey iitmeyeyim. Ya edebinle oturursun ya pl prty toplayp buradan gidersin." Bu hakaret deil bir validen Allahtan gelse tahamml edemezdim. Kan beynime kt. iddetle mukabele edecektim. Fakat o dakikada gzmn nne masum ve mazlum ailem geldi. Tevekkeli: "Viran olas hanede evld yl var" dememiler. Birdenbire akta kalrsam ne yapardm? aresiz sustum ve mrmde ilk defa yeis ve zilletimden alayarak dar ktm. Diyarbakr 13... Uradm hakareti bir trl hazmedemiyor hrsmdan kuduruyorum... Melek kaynanam: "Bu vakaya biz sebep olduk deil mi? Keke dilim tutulsayd da sylemez olaydm. Ya hiddetle elinden bir kaza ksayd ya valiye kar gelseydin? Allah bizi korudu?" diyor. 103 Reat Nuri Gntekin Fakat karm ocuk... O bu hakarete srf kendini ve annesini dnerek katlandm anlamyor. Beni gevek buluyor. stihfaf eder gibi bir tavrla: "Sen ok gevek adamsn... Kimseye hatrn saydramyorsun!" diyor. Bir erkek bahusus seven bir erkek iin karsnn azndan bu szleri iitmek ne ac ey... Bazen ne olursa olsun beni isterlerse ldrsnler fakat karmn gznde "hatr saylmayan gevek bir adam olmann kklnden kurtulaym!" diyorum. Fakat kaynanam sner gibi olan hiddetimin zaman zaman tekrar alevlendiini grdke yle yalvaryor ki... Kadn neredeyse beyaz salaryle ayaklarma kapanacak. Bu vaziyet karsnda ne yapabilirim? aresiz tahamml deil mi? Diyarbakr 13... Ah bu kaynanamn fazla merhameti. Vergi memurlarndan birinin mhim bir suiistimali yakalanmt. Snf arkadalarmdan bir maliye mfettii tahkikat yapyordu. Herif hem azledilecek hem hapse girecekti. Bu vergi memurunun kars bir gn bizimkilere misafir gelmi. Birok alayp szm: "Maliye mfettii sizin beyin mektep arkadaym. Sznden kmaz bir szn iki etmezmi. O isterse arkadana syler kocam kurtarr ocanza dtk!..." diye yalvarm. Merhametli kaynanam: "Merak etme hanm... Ben bu ak salarmla olumun ayaklarn perim... Olum zaten 104 ACIMAK sevap ilemeyi seven bir adamdr... Senin kocan kurtarr!" demi. Kadncaz alaya alaya bana bunlar sylerken: "Mmkn m anneciim bir hrsz himaye etmek doru deil... Sonra byle bir eyi bir arkadama nasl teklif ederim? Ben sklmayp sylersem o beni nasl dinler?" diyordum. Fakat onun boynunu bkerek yerlere kapanarak yalvar beni biraz yumuatt.
Meveddete gelince kalarn kaldryor: "Anne biliyorsun o yumuak bir adamdr. Arkada ama bakalm onu dinler mi?" diye benim kudretimden phe ediyordu. Dorusu onun bu phesi beni ihtiyar kadnn gz yalarndan ziyade tahrik etti. Bu ii yapmaya alrm diye vaadettim ve arkadam btn kuvvetimle sktrmaya baladm. Dorusunu sylemek lzm gelirse mfetti esasen pek karakter sahibi bir adam deildi. Hafif bir mukavemetten sonra ricam kabul etti. Muvafk bir rapor vererek vergi aklarnn bir ksmn kapatmak artyle hrsz azilden ve hapisten kurtard. Bir vazifeyi suiistimal crmne alet oldum. Fakat vicdanen muazzep deilim. Hem bir aileyi felketten kurtardm. Hem kaynanamn gnln aldm. Hem de karmn nazarnda ykseldim. .1 < Diyarbakr 13... Meveddet hasta... Belediye doktoru onu uzun uzadya muayene etti. Bir ey bulamad: "Belki sinirleri biraz zayf... Baka bir ey g... .. .-.: . 105 Reat Nuri Gntekin remiyorum..." dedi. Emniyet edemedik. Diyarbakrdaki btn doktorlar srasyle getirttik... Onlar da aa yukar ayn eyi tekrar ettiler. Filhakika grnte Meveddetin hibir eyi yok... tah uykusu yerinde. Ben evde olduum zaman benimle dairede bulunduum vakit konu komu ile glp eleniyor... Ut alyor... Evet grne nazaran doktorlara hak vermek lzm. Fakat zaman zaman ortada hi sebep yokken birdenbire hrnlamasna uzun uzun alayp rpnmasna nne gelenle kavga etmesine sebep ne? Zavall ocuun herhalde bir eyi var ki byle yapyor. Onu memnun etmek rahat yaatmak iin bir fedakrlktan ekinmiyorum. Evimizde hizmetiden baka bir kadn bir de onun olu Hafz Recep isminde bir molla var. Kaynanamn da mkemmel bir ev kadn olduunu hesaba katarsak be kii Meveddetin saadeti iin yorulup abalyoruz demektir. Ben darda alyorum. Hafz alverile megul oluyor. Hsl hepimiz Meveddetin gznn iine bakyoruz. Elini scak sudan souk suya sokturmuyoruz. u halde bu buhranlarn sebebi manas ne? Bazen gnlerce bana darldn hissediyorum. Geen gn durup dururken ayaklarn yere vurarak: "Sklyorum. Ben de babam gibi leceim. Beni buralarda brakp gideceksiniz!" diye tepinip feryat etmeye balad. Artk ne dneceimi ne yapacam aryordum.
Reşat Nuri Güntekin - Acımak
com Merhabalar Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden Grme zrller in Hazrlanmtr Ekran Okuyucu Braille n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Arkadalar Sadece Kitap Hakknda Fikir Sahibi Olduunda Aada Ad Geen Yayn Evi Sahaflar Ktphane ve Kitaplardan Temin Edebilirler Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz Bilgi Paylatka oalr Yaar Mutlu Not: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK MADDE 11. - Ders kitaplar dahil alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset CD braill alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde deneme yaynna geilmitir. T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl Ankara Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin Tarayan Yaar Mutlu web sitesi www.yasarmutlu.com www.kitapsevenler.com e-posta [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] UYARI: Reat Nuri Gntekinin btn eserlerinin basm yaym temsil haklaryla senaryosunu yaptrp filme aldrma haklar Reat Nuri Gntekinin miraslarna ait olduundan kendilerinin veya umumi vekillerinin yazl izni alnmadan gerek resm gerek profesyonel ve amatr sahne kurulular tarafndan oynanamaz ve radyofonize edilemez. Reat Nuri Gntekinin Kanuni miraslar Hadiye Gntekin Ela Gntekin. nklp Kitabevi Yayn Sanayi ve Tic. A.. Bu kitabn her trl yayn haklar Fikir ve Sanat Eserleri Yasas gereince nklp Kitabevi Yayn Sanayi ve Ticaret A..ye aittir. Dizgi: M. Pamukuolu Kapak: mit Kvan . . Bask: ANKABASIM. \ Matbaaclar Sitesi No: 38 Baclar - stanbul ISBN 975-10-0000-9 03-34-Y-0051-0055 03 04 05 06 07 35 34 33 32 il* NKILP Ankara Caddesi No: 95 Sirkeci 34410 STANBUL Tel: (0212) 514 06 10 (Pbx) Fax: (0212) 514 06 12 Web sayfas: http://www.inkilap.com e-posta:[email protected]
REAT NUR GNTEKN DZS: 5 Acmak Rasat Nuri Gntektt il NKILP Eitim andaki rencilerimizin kitab rahatlkla anlayabilmesi Trkemizin toplumun gen kesimleri tarafndan ada llerde ve doru kullanlmas amactjj&: yaynevimiz bu yeni basknn ekinde kk bir szl okuyucularna sunmaktadr. Bu szlkte yer alan yabanc kkenli szcklerin genellikle kitabn metni iinde geen anlamlarna yer verilmitir. Gen okuyucularmzn ilgiyle yararlanacan umarz. "i t S BALANGI I MERKEZDE Zehra isminde bir bamuallim varm... Hangi mektep olduunu bir yere kaydettim ama bir trl bulamyorum. Mebus erif Halil Bey czdann yelek ceplerini kartryordu. Maarif Mdr glerek: Zahmet etmeyin efendim malm dedi. Zehra vilyetin en maruf bir simasdr. Dostlarmdan biri bu hanm iin sizden birka gn izin istememi rica etti... stanbulda ihtiyar ve all bir babas varm... Son gnlerde ar ekilde hastalanm... Hayat tehlikedeymi... Belki izin koparmak iin mbala ediyorlar ama bir ey yapmak mmknse... Mmkn tabi... Ancak benim bildiime gre Zehra kimsesiz bir kzdr. Be seneye yakn bir zamandan beri tanrm... Bana babas filn olduundan hi bahsetmedi... Maamafih kendisine sorarz. Zaten biraz sonra onu greceksiniz. Ben mi ne mnasebet? Birazdan size mektepleri gezdirecek deil miyim? Evvel Zehrann mektebinden balayacaz. ntihap dairenizde greceiniz en iyi messese bu mekteptir. Halk mekReat Nuri Gntekin tebin asl ismini unutmutur. "Zehra Abla Mektebi" diye tanr. Hatta ktiplerimiz bile bazen arrlar resm evrakta "Zehra Abla Mektebi" diye yazarlar. Geenlerde bir eme banda iki kadn konuuyordu. Birisi: "Ben ocuumu Maarif mekteplerine vermem... Zehra Ablann mektebinde okutacam!" diyordu. Mebus glmeye balad: ok garip... Bu Zehra Abla size kar deta istikll iln etmi vaziyette... Kelimeyi ok yerinde kullandnz... Zehra icraatnda hemen hemen mstakildir... Bizim emirlerimize yasaklarmza kulak asmaz... Bu sizin Maarif Mdr olarak idareci izzetinefsinizi incitmiyor mu? Maarif Mdr pencereden uzaklara bakarak glmsedi: Keke btn mekteplerimizi Zehra hocalara teslim etsek de bizim hi iimiz kalmasa. stikll almeti olarak onlara birer davul ve tu gnderir maarif idarelerinin kaplarn emniyetle kapardk... Mebus erif Halil ile Maarif Mdr Tevfik Hayri iki eski mektep arkada idiler. Mlkiyeyi bitirdikten sonra hoca olmulard. erif sonradan mesleini deitirmi Tevfik maarifi kalmt. Drt buuk seneden beri (..........) de Maarif Mdryd. Fakat bir para gevek ve hayalperestti. Bandaki ssl ryay hakikat yapmak iin yalnz dnmek okumak ve sylemek kfi olduuna inanrd. Faal ve urac deildi. Zaten burasn en ziyade skneti iin seviyordu. Btn bo vakitlerini kasabann yaknndan geen ACIMAK derenin kenarndaki stlerin altnda kitap okumakla geirirdi. ntihap dairesini gezmee gelen erif Halil iki gndr onun evinde misafirdi. Glge ve iekle dolu bir baheden geilen kk bir odada le yemeini yedikleri esnada bu Zehra bahsi almt. Tevfik devam etti: Bundan drt sene evvel kk bir kz minimini bir darlmuallimat mezunu olarak buraya gelmi... lk zamanlarda ok sknt ekmi... Fakat meyus olmam... ehri kendine vatan mektebi bir aile oca yapm... O kadar gayretle alm ki terakkisine mani olamamlar. Daha yirmi be yana gelmeden mektebine bamuallim yapmlar eline kocaman bir kz mektebini teslim etmiler... imdi yirmi dokuz otuz yalarnda vardr... Kasabann en sevilen emniyet edilen hatr saylan bir insandr. Bugn ekserisi kocaman ev hanmlar olan eski talebesi zerinde hl eski nfuzunu muhafaza eder... Onu bir abla bir ana gibi dinlerler btn mklleri ona hallettirirler. Mektebe gelince... Biraz sonra greceksiniz ya... Bu klstr ehirde umulmayacak
kadar gzel bir eydir... Parasz hibir ey olmaz deriz... Esas itibariyle dorudur... Fakat alan ve irade sahibi bir insann parasz da neler yapabileceine bu mektepten gzel rnek gsterilemez... Mesel badana dam cam tamiri filn gibi eyler iin para veririz. Eteklerini beline dolar bu ileri kendi grr... Zaten elinden gelmeyen i yok gibidir... Artrd para ile faraza yemekhaneler iin sofra takm yahut snflar iin ders aletleri tedarik eder... Yerli zenginlerden bir ksmnn yardmiyle binay Reat Nuri Gntekin bytt tamir ettirdi bahesini geniletti. Eraftan biri s len anas iin trbe eklinde bir mkellef mezar yaptracakt. Zehra gnlerce gitti geldi. Bu trbe projesini mektep bahesinde bir projeye tahvil ettirdi. Ne yapt ne syledi bilemiyorum fakat zaten iyi bir adam olan bu zengin bir gn daireme geldi aa yukar u szleri syledi: "ok dndm. Merhume validemin mezarna sarfedeceim para ile mektepte bir kz teneffshanesi yaptracam. Trbe ancak zaman zaman yalandan su imee gelecek birka kua yarayacak. Fakat bu teneffshanede karda kta yzlerce ocuk barnacak. Yavrucaklarn burada scak scak rahat rahat elenmeleri merhumeyi mezarnda daha memnun eder. Teneffshanenin iine merhumeye ait bir de kitabe vazna msaade buyurulursa vesile-i rahmet olur." Bu szler tabi Zehrannd. Onlar bu saf adamn zihnine ivi gibi mhlamt. imdi hak verdiniz ya... Keke byle birok muallimimiz olsa da bizi hie saysalar... Yemek bitmiti. Mebus dizlerine trmanan bir kediyi okuyor ona sofra artklaryle ziyafet ekiyordu: Bunlar mektebin gze grnen ksmlar dedi. Manev ciheti nasl acaba? Hayat beni biraz reyb yapt. ok faal ve igzar grnen insanlardan daima bir para phe ediyorum... Keza grn gsterii ok mkemmel olan messeselere de pek emniyetim yoktur. Bu Zehra iin sizi o cihetten de temin edebilirim. ocuklarmza verdii terbiye de ayn derecede temiz ve mkemmeldir. Bir kere ok mspet kafal bir kadn... Hurafe ve hayal ile mtemadiyen mcadele eder talebesine ancak ilmin en mspet hakikatlerini retir. Sonra onda bir 10 . . :. . .. . .- . ACIMAK nevi hastalk hi durmayan onu daima iin iin yakan bir humma var: Doruluk fedakrlk manev temizlik hastal... Hakszln yalann riyann hsl btn ahlkszlklarn ve zaaflarn mthi dmandr. u halde bu kzn kasabada birok dmanlar olacak. Maarif Mdr kesik kesik glerek cevap verdi: Zannettiiniz kadar deil... En kt insanlarda bile basit bir adalet mefhumu var. Bir suu yzlerine vuran ayn suu ilemise kzyorlar. Fakat temiz tannm bir insana infial ve kinlerinde pek o kadar insafsz olmuyorlar. Zehrann husus hayatnda en kk bir leke ahlknda en ehemmiyetsiz bir zaaf gsterilemez. Mbala ediyorsunuz. Katiyen hakikati sylyorum. Siz ancak romanlarda tesadf edilebilecek ideal bir kahramandan bahsediyor gibisiniz. nsan olsun da hibir zaaf olmasn? Maarif Mdr arkadann yzne bakp glerek: Byle bir iddiada bulunmadm. Onda en ehemmiyetsiz bir zaaf gsterilemez demediniz mi? Evet... u halde?!... Tevfik Hayr glmseyerek: : Bir insan iin zaaftan mahrumiyet de byk bir zaaf deil midir? dedi. Paradoks yapyorsun Tevfik... Bilkis Allahn en sade bir hakikatini sylediime 11 Reat Nuri Gntekin kaniim. Zehray size bir kemal heykeli ideal bir roman kahraman olarak tasvir ettim. Fakat dikkat ediniz ki "tam bir insandr" szn sarfetmedim. imdi de size bu gzel madalyonun ters tarafn kendi gr ve dnme gre tasvir edeyim. Doruluk temizlik fedakrlk hastal onda insanln en kymetli bir kabiliyetini ldrmt: Acmak kabiliyeti... Zehraya hissiz bir kadn denemez... Bilkis geni bir ruhu var. Gzel doru temiz eyleri lgnca sevebilir onlar iin her fedakrl yapyor. Fakat zaafa dknle irkinlie acmyor. Sadece kzyor hrnlayor. Kabahatli insan dkn insan onun gznde ekin tarlalarnda bitmi muzr otlar gibidir. Onu
acmadan skp atyor. Yaplm bir fenalk iin mazeret tanmyor: Hak namna hakikat namna insafszca vurmak bunu bir adliyeci bir hkim iin anlarm. Hatt onlar iin bile baz kaytlarla... yle ya sularn iyz her zaman bildiimiz anladmz gibi midir acaba? Evet bu katiyeti bu huuneti bir hkim iin bir dereceye kadar anlarm. Fakat bir mekfep hocas iin... Tevfik Hayrinin her zaman glmseyen sakin ehresi garip bir heyecanla karyordu: Acmak... Ben insan ruhlarndaki derinliin ancak onunla llebileceine kaniim. Evet dibi grnmeyen kuyulara atlan ta nasl kard sesle onlarn derinliini gsterirse bakalarnn elemi de bizim yreklerimize dt zaman kard sesle bize kendimizi insanlmzn derecesini retir... Fikrimce yalnz doruluk hastal bir hak ve hakikat meselesi etrafnda toplanmak kabiliyeti bir cemiyeti mesut etmee kfi gelemez... Bunun iin acmak birbirimizin feryadn iniltisini duyabilmek de lzm... YineZehra 12 ACIMAK ya geliyorum... O phesiz ok mkemmel mahlk ok iyi muallim... Fakat bu sylediim eksii tamamlanmadka hibir zaman istediimiz muallim olmayacak... Biliyor musunuz bu fikrimi ben kendisine de daima sylerim... Uzun uzun mnakaalar ederiz. Hatta bu yzden baz ihtilflarmz da olmutur... Bir gn daireye geliyordum... Bir bahenin kenarnda kz ocuu grdm... antalarn bir byk tan stne koymular dertleiyorlard. Bu saatte sokakta dolamalar dikkatimi celbetti. Onlar evvel mektep kaa zannettim... Fakat yle olsa beni grnce taban kaldrp kamalar lzm gelirdi... Halbuki onlar uzaktan bana bakyorlar hatta bir ey sormam bekliyorlard... ardm niin mektebe gitmediklerini sordum... Birisi "Gittik ama muallim hanm bizi mektebe sokmad... evimize gnderdi" dedi. Sebebini sordum. kisi de daima mektebe ge kalrlar-m. Erken gelmelerini ders baladktan sonra gelirlerse mektebe kabul etmeyeceini sylemi... Onlar yine gecikmekte devam etmiler... Zehra da tehdidini icra etmi... ocuklara niin muallim hanmn szn tutmadklarn sordum. Birisi "Annem hasta... Ben ev ilerine bakarm... Kk kardeimin yiyeceini yediririm... Bu iler bitinceye kadar vakit geiyor" dedi. kincisi titiz bir ocuktu. Hiddetle kendini mdafaa etti: "Ne yapaym efendim... Her sabah deil ya... Baz gn erken geliyorum... Baz gnler de hava kapal oluyor... Anlamyorum." Bu mantk tuhafma gitti. "Hava kapal olursa ge gelmek mi lzm kzm!..." dedim. ocuk hi aklma gelmeyen yerinde bir cevapla lfm kesti: "Hava kapal olunca saati nereden anlayaym?" Demek onun da evinde saat yokmu... ncs ok fakir kyafet........... . .. . . . 13 Reat Nuri Gntekin li fakat gayet edal bir kzd... Sualime pek ok tereddtten sonra cevap verdi: "Efendim muallim hanm nalnla mektebe gelme diyor... Benim yeni fotinlerim var ama ayam skyor." Onun da derdi anlalmt. Zavallnn da giyecek fotini yoktu. Yahut da anas bin zahmetle ald fotini mektepte eskitmesine raz olmuyordu. Bu mesele zerinde Zehra ile uzun uzun konutuk bir trl anlaamadk. Bir vaka daha anlataym. Bir gn bamuallim talebeden Ferhunde isminde bir kzn kaydn silmek mecburiyetinde olduunu idareye bildirdi. Affedilmez bir kabahati varm arkadalarndan bir ksmnn para ile vazifelerini yapyormu. Baz hayr sahipleri Ferhundeye "Maarif Mdrne git... Rica et" demiler... Kzcaz alaya alaya geldi... Kabahatini itiraf etti... Ailesi ok fakirmi. Srf mektep kitaplarn ve defterlerini tedarik edebilmek iin bunu yapm... ocuun hali bana dokundu. Zehraya rica ettim szlerimi hayretle dinledi: "ocuklarmz sahtekrla altran bir talebenin mektepte kalmasn istemenize ayorum" dedi. Mazeretini anlattm srar ettim. "Olabilir" dedi. Fakat ben elime teslim edilmi yz ocuun ahlkndan mesulm... Msaade ederseniz ben sade bir muallim olarak alrm... Arkadalardan birini bamuallim yaparsnz... ocuk da mektebe kabul edilir." Hsl Zehray fikrinden dndrmek iin sarfettiim emek boa gitti. Kzlardan bazlar ya aile terbiyesinin tesiriyle ya grenek neticesi olarak hafiflik ederler. Zehra onlar koleral hastalar gibi derhal teki ocuklardan ayrr ve kendilerine son derece huunetle muamele eder. "Kupalazna kzama iee tutulanlar umumun shhati namna nasl arkadalarndan ayryorsak bunlar da yine 14 ACIMAK umumun manev shhati iin yle ayrmak mecburiyetindeyiz" der... Kasabay dolamak zaman gelmiti. Maarif Mdr emsiyesini mebus bastonunu ald sokaa ktlar. Yolda biraz gecikmilerdi. Mektebe girdikleri zaman ders bitmiti. Talebeler evlerine dahyorlard. Zehray bahe kapsnn yannda buldular. Sabahlar olduu gibi akamlar azat vaktinde de kapnn yannda durur ocuklarn kyafetlerini muayene ederdi. Kiminin san dzeltir kiminin kuan balar kiminin kirlenmi yzn mrekkeplenmi parmaklarn ykamaa gnderirdi. Hatta ayak zerinde skk elbise kopuk dme diktii de olurdu. Maarif
Mdryle mebus kapdan girdikleri zaman onu bir dad gibi yere melmi minimini bir ana snf ocuunun fotinini balyor buldular. Maarif Mdryle misafirine hafif bir ba selm verdi. eri buyurunuz... imi bitireyim... Hemen geliyorum dedi. Fotinini balad kk kzla bir arkada gibi konuuyor glyordu. Mebus yavaa glerek dedi ki: Zehra bu ufak tefek kara kuru kz m? Siz onu bana heykel gibi heybetli korkun bir insan olarak tasvir etmitiniz... Hain hkim bir insan olmak iin mutlaka iriyar olmak m lzm? Ya bu kahkaha bu ngrakl kahkaha... nsan gr15 Reat Nuri Gntekin mee onu on drt on be yandaki kzlardan biri glyor zanneder... Ne billur gibi taze bir ses... O sesi ar cidd bir eyden bahsederken ve emir verirken iitmenizi isterdim... Gryor musunuz ne dikkatle ocuklar muayene ediyor... Sabahleyin fena bir kyafetle mektebe gelen ocuklarn analarna kzar hatta bazen onlar mektebe davet edip halad da olur... Buna mukabil talebeyi akam paydosunda evlerine gnderirken kyafetlerine nezaret etmeyi de kendine ait bir vazife addeder... Akamst sokakta kirli ve klksz bir talebe grrse pek fena zlr: "Vazifemi yapamadm rezil oldum" diye asabi-leir. ki tarafna muntazam aalar dikilmi bir yoldan geiyorlard. Maarif Mdr arkadana onlar gsterdi. Gizli bir istihza ile: u aalara baknz dedi. Zehrann ruhunu ve ocuklara verdii terbiyenin cinsini gstermek iin bunlardan iyi misal olamaz... Bahede ne kadar sakat clz arpk aa varsa skm btn emeini kuvvetli ve gzel olanlara sarfetmitir onlarn asker taburlar gibi intizamla saf saf dizilmelerine alr sivri tepeleri kestirir fazla dallar bu-dar hsl hepsini birbirine benzetir. Birinin tekinden byk ve baka trl olmasna tahamml edemez. nsan u baheyi deta bir fabrikadan km zannedecek... Mebus: Siz ok zalim bir insan olmusunuz diye glyordu. :? Tevfik sadece: Ben muallimlii terbiyeyi baka trl anlyorum dedi ve bahsi deitirdi. < 16 ACIMAK Biraz sonra Zehra mektep kaplarn kapatt misafirlerinin yanna geldi. Binann sa tarafnda byk bir kestane aacnn altna armut biiminde bir havuz yaptrm kenarn iek sakslaryla sslemiti. Maarif Mdr ile arkadana birer kahve ikram etmek istedi oturdular. Zehra otuz yalarnda vard. Ufak tef ekti. Fakat kuvvetli bir irade sahibi olduu ve etrafndakilere ok tatl muamele etmekle beraber emretmeyi de bildii anlalyordu. Gzel deil donuk esmer bir ehresi irice bir burnu kk elmack kemikleri kuvvetli bir enesi vard. Dileri bembeyaz ve salamd. Yalnz iki tanesi azn kapad zaman st dudan hafife iirecek derecede bykt. Yznn en gze arpan yeri geni ve zeki alnnn altndaki hafife atk ince kalaryd. Konuurken bu kalar byk bir sratle hareket ediyor teessr ve infiallerinin cinsine gre ehresin-deki mnay deitiriyordu. Mebusa mtemadiyen maariften mektepten ve talebesinden bahsetti. Bilhassa sevdii ocuklarn sz olurken kk siyah gzleri canlanyor yz hemen hemen gzelle-iyordu. Nihayet asl meseleye geldiler. erif Halil izin meselesini at Zehray birdenbire korkutmamak iin: stanbuldaki bir dostum bilhassa sizi grmemi rica etti. Galiba babanz tanyormu dedi. Zehra "baba" szn iitince vaziyetini deitirdi kalarn att yz sert bir mana ald: Yanl olacak... Benim babam yok efendim... :..v Nasl olur? : Belki baka bir Zehra olacak... " Maarif Mdr sze kart: Acmak F.2 17 Reat Nuri Gntekin Kasabada bir ikinci Zehra yok ki... Mebus tamamlad: Hatta mektebini de sylediler... Demin Beyefendiyle konuurken aklma gelmemiti. Fakat imdi gayet iyi hatrlyorum... Mademki size babam olmadn syledim efendim... Zehra asabilemiti. Gzleri karanlk ehresi atkn ban nne eiyordu. Maarif Mdr ile mebus birbirlerine baktlar. Tevfik Hayri:
Ben de bu ite bir yanllk olacan Beyefendiye sylemitim dedi. Drt seneden beri Zehra Hanmla baba kz gibiyiz... Babas olsayd herhalde bilecektim. phesiz efendim... .[ erif Halil: Olabilir dedi. Maamafih bu Zehra Hanmn siz olmadnza memnunum... nk maateessf pek iyi bir haber getirmiyorum efendim bu Zehra Hanmn pederi hasta imi... Mutlaka kzn grmek istiyormu... Birka gn kadar stanbula gelmesi iin kendisine izin istememi rica etmilerdi de... Hasta m imi... Nesi varm acaba? Hastaln cinsini sylemediler... Maamafih esasen all bir adamm... ok mu arm... Hayat tehlikede mi imi?... Herhalde ar hasta olacak... Ya!??... Zehra be on saniye derin derin havuza bakarak dnd sonra glmseyerek: 18 ACIMAK Sualimi mazur grnz... Alkadar olmamak kabil olmuyor... Ne de olsa bir meslektamn babas... Allah ifasn versin... Sz deiti. Yine mektepten ocuklardan bahsetti ve misafir mebusa snflar gezdirmek istedi. Sralarn nnde duruyor her birinde oturan talebeden byk bir alka ile uzun uzun bahsediyordu. Muallimin canl bir lisan boya gibi izgi gibi ak kelimeleri vard. Mebus bo snfta bo sralarn stnde renk renk eit eit ehrelerin belirdiini her birinin kendine ait hususiyetleriyle sevindiini dndn gldn aladn gryordu. O syledike snf yava yava hayali ocuk alayyla doluyordu. Yalnz her snfta bir keye ayrlm birka sra vard ki muallim onlarn nnde hain bir ehre ile skt ediyordu: Fenalarn zayflarn dknlerin oturduu yerler... Maarif Mdr Zehrann bir aralk dar kmasndan istifade etti arkadana nnde skt edilen sralar gstererek dedi ki: Snflarn bir ksm bende duvarlar kaln demir parmaklklarla etraf evrilmi tecrithaneler kanunun kk yalar sebebiyle hapishanelere daraalarna sevkedeme-dii minimini mcrimlere mahsus "slahevleri" tesiri yapar... Bu yerler fena ana babalardan domu fena muhitlerde bym daha aklmzn ermedii sebeplerle beden ve ruh maluliyetlerine uram biarelere mahsustur... En ziyade yreimi yakan nedir bilir misiniz?... Bunlarn iinde hain bir ahlk olan Zehrann yanl anlad ocuklar da var... yle ocuklar ki mesel ince oynak bir zekya malik... Hali vakti yerinde bir ailenin sevilmi ocuklar olsa19 Reat Nuri Gntekin lard bulularyla zarafetleriyle prl prl parlayacaklard. Fakat fakir yahut dkn bir aile iinde yetitikleri iin bu zek baka yollara dklm... Bir ekmek paras ufak bir ss iin yahut sadece haksz dayaklardan ve zulmlerden korunmak iin hrszla dolandrcla yalancla evrilmi... Size yine bu sralarda oturmu alm alam bir biareden bahsedeyim... Bu on bir yanda kimsesiz bir kzd. ki sene evvel bir yaz gecesi zenginlerden birinin evi soyuldu. Sahipleri muvakkaten ehir dndaki balarna gitmilerdi. Hrszlar bir trl elde etmek kabil olmuyordu. Nihayet polis bir ipucu ele geirdi. Gya bu kk kz hrszlara klavuzluk ve gzclk etmi... ocuu karakola gtrdler... Uzun uzun sorguya ektiler... Evvel inkr ediyordu... zerini aradlar. Cebinden yrtk bir mendile sarlm yetmi be kuru kt. Kk kzn sulu olduunda phe kalmyordu... yle ya bu kadar paray baka trl nasl elde edebilirdi... Nitekim bunu kendisi de anlad. Samanlkta ocuklarla oynarken kiinin kendisini nasl arp kandrdn anlatt. Annesi lmeden evvel bu eve amara tahtaya giderdi. Onun iin kapsn bacasn kysn bucan ok iyi biliyordu. Hrszlara yol gstermi onlar ilerini bitirinceye kadar sokakta gzclk etmi uzaktan birisinin geldiini grdke kedi gibi miyavlamt. Bir aralk mahalle bekisi evin karsndaki emenin kenarna oturmu bir sigara imee balam... Kk mahalle bekisinin orada oturup kalmasn hrszlar iin tehlikeli grm... Adamcaz uzaklatrmak iin bir eytanlk dnm... Sokan te banda yksek bir sesle alamaya balam... Beki tabi bu sesi merak ederek yanla20 . .. ACIMAK rina gitmi... Kk kz "teyzemin evinden geliyordum... Kpeklerden korktum karanlkta yolumu kaybettim" diye alyor ve bu rol yle tabi oynuyormu ki adamcazn merhamet damarlar kabarm... oua eme banda su iirip yzn gzn ykam elinden tutarak iki mahalle teye gtrm... Tabi o esnada da hrszlar rahat rahat ilerini bitirmiler... Zaten
kk kz ele geiren ey bekinin anlatt bu vaka olmutu. ocuk ii olduu gibi sylyor kendini mdafaa etmiyordu. Hrszlarn kim olduunu sordular. "Bilmiyorum yabanc adamlar" dedi. Bu szn doru olmasna imkn yoktu. Kasabaya yeni gelen yabanc hrszlar soyacaklar evi teferruatyle bilen yegne a ve muhta ocuu samanlkta oynayan bir alay ocuun arasndan nasl ayrabilirdi? Hem gpegndz kasaba sokaklarnda dolaan yabancnn kimse tarafndan grlmemi olmasna da imkn yoktu. ocuk herhalde sulular biliyor fakat nedense kim olduklarn sylemekten ekiniyordu. Evvel onu tatllkla kandrmaa baladlar. Allahtan peygamberden ahiretten cehennemden bahsettiler. Ksa bir tereddt devresi geirdi. Belki syleyecekti. Fakat gz masann stnde duran paralara iliince vazgeti. Tekrar yalan sylemeye balad. Para teklif ettiler. Hrszlardan ald parann misli para gsterdiler. Yine cevap yok. Nihayet korkutmaa tehdit etmee mecbur oldular. Ayn netice. Polisler artk bu inat yumurcaa iyiden iyiye kzyorlard. Evvel kollarndan tutup iddetle sarstlar tartakladlar. Sonra dvmeye baladlar. Dizst yere dmt. Gzlerinden akan yalar yzndeki toz toprakla kararak kirli bir amur meydana getiriyor atlam dudann kenarndan kan sz21 Reat Nuri Gntekin yordu. Kemikleri km zayf gs iddetle kabarp iniyor vcudu korkudan acdan titriyordu. Fakat buna ramen hl susuyordu. Bu yata bir ocukta bu kadar . melanet ve habaset akla sar m? Rica ediyorlar kendisine bir fenalk gelmeyeceini temin ediyorlar Allahtan doruluktan cennet ve cehennemden bahsediyorlar. Eer derdi para ise para gsteriyorlar en nihayet ahirette zebanilerin elinden ekeceklerine mahsuben bir kk avans veriyorlar... Fakat hepsi tesirsiz kalyor... nat yumurcak Nuh diyor peygamber demiyor hrszlar himayeye devam ediyor. Hikyenin burasnda Zehra tekrar ieri girmiti. Fakat Maarif Mdr szn deitirmeye sebep grmeyerek devam etmiti. Bamuallim sze kart: Galiba u on bir yanda hrsz klavuzluu eden mikroptan bahsediyorsunuz dedi. Hakikaten ne korkun bir mikroptu. Yaam olsaycf cemiyet iin bir felket olacakt. Zehra Maarif Mdrnn fikirlerini bildii iin erif Halil Beye hitabediyordu: Tasavvur ediniz Beyefendi... Bir ocuk ki -be kuru iin hrsz klavuzluu ve gzcl yapyor polisin btn srarlarna ramen hrszlar ele vermemekte inadedi-yor ve... Tevfik Hayri bo sralardan birine oturmutu. Alay iin hocaya gln sualler soran bir yaramaz talebe gibi parman kaldrd: < < Pardon pardon hoca harttm... "Hrszlar ele verme22 ACIMAK di" diyorsunuz. "Mttefiklerini arkadalarn satmaktan ekindi" deseniz daha doru olmaz m? Zehra cevap vermee hazrlanyordu. Fakat nedense vazgeti. Hafife dudan srd. Maarif Mdr onu brakmamak bir mnakaaya srklemek istiyordu. Oturduu yerden ayn afacan ocuk tavryle devam etti. Ses ve tavrlaryle arasra Zehra Hanm taklidetmek istedii anlalyordu: Evet on iki yana bile girmemi bir ocuk ki yetmi be kuru gibi bir para iin hrsz klavuzluu etti... Belki o para ile oyuncak veya eker alacakt... Yahut da kendine ve kardeine ekmek hasta bykannesine il alacakt... Ma-amafih belki bu paray ikide bir kapya gelerek barp aran bir alacaklya verecekti... nsanlktr bu. Olmaz olmaz deil mi? Her ne ise maksat o deil... Hrszlk hrszlktr... Evet bu parmak kadar ocuk yetmi be kuru iin hrszlarla bir mukavele yapt... Teebbslerinde yardm ve onlara sonuna kadar muavenet etmeyi taahht etti... Kader yardm etmedi ele geti... Kendisine hrszn verdii parann be mislini teklif ettiler... Bu birka lira onun iin milyon demek... ocuun o dakikadaki ruhi durumunu dnyorum... Bir zaman tereddt ediyor... Sylerse hem ban kurtaracak hem bir hayr ileyerek Allah babay memnun etmi olacak hem de hrszlarn verdii parann birka misli para kazanacak... Ne gzel bir frsat deil mi? Fakat bu ocuk yetmi be kurua o adamlarla mukavele yaptn dnyor... Daha gelimemi kark zihninin karanlk ruhunun iinde bir ey ona bu "ahde vefaszhk"n fena bir ey olduunu sylyor... 23 Reat Nuri Gntekin Maarif Mdr ile bamuallim birbirlerini hrmetle severlerdi. Fakat anlaamadklar noktalar vard. Bazen uzun uzun mnakaa ederlerdi. Kitaplar iinde yaayan hayatla pek az temas olan Tevfik Hayri biraz fikirlerini mdafaa ih-tiyacyle biraz da bu azimkar cesur fakat mahdut arkadaa muziplik etmek iin at bu mnakaalarda bazen kuvvetli bir mantkla bazen mahirane mugaltalar ve safsatalarla onu kmaza sokarak asabiyet ve hiddetiyle elenirdi.
Zehra dndklerinin doruluuna inanmakla beraber bir yabancnn yannda malp olmaktan korkuyor azn amyordu. erif Halil Zehrann kzdn anlamt. Ondan tarafa kyor gibi grnerek Tevfik Beye cevap verdi: Beyim bunlar bana biraz sizin airane hlyalarnz gibi geliyor. Elinizde olsa bu ocua bir iftihar nian vere-cekmisiniz. Maarif Mdr oturduu sraya iyice yerlemiti. Bu defa da erif Halil Beye hcuma balad. Fakat szlerinin asl hedefi Zehra olduunu gzyle iaret ettikten sonra: Beyim msaade edin de size bir sual soraym: Bu ocuk farz- mahal hali vakti yerinde bir ailenin kz olsayd... Yine faraza bu kasabada yaayaca yerde dman istilsna uram ehirlerimizden birinde yaasayd... Tesadfen dman karargh hakknda malmat olsayd... Bir gn vatandan o karargha sevketse onlar da memleketimiz iin faydal baz evrak ve haritalar alsalard... Dman bu kk kz ele geirse sual sorsa... cevap ala-masa... ikence etse... yine skt ile mukabele grse... Bu ocua iftihar nian ihsan etmez miydiniz? 24 ACIMAK Evet ama mnasebet yok... Hele Zehra Hanm kzmz onun iin bir heykel yaplmasn isterdi. Bu defa Zehra Hanm cevap verdi: Memleketi uruna ikence ekmi bir ocuk iin elbette... Maarif Mdr yava yava ayaa kalkt. Karncalanm ayayle hafife topallayarak yrmeye balad: yi ama hamur... maya ayn maya... Birka sene evvel aramzda yaam alam ve lm hakik ocukla bu tasvir ettiim hayal ocuklar ruhlar temaylleri itibariyle kardetirler... Muhitlerini ve biraz da terbiyelerini deitiriniz... Birinin yaptn tekinin de yapmasna hi mni kalmaz... Tevfik Bey hafife iini ekerek kapya doru yryor ve glmsyordu: te byle Zehra Hanm kzmz... Hakikaten dkn ruhen mall olanlara dejenerelere biraz baka trl muamele edilmesini anlarm... Fakat bu arada yanl anlalmlarn yahut iyi anlalmamlarn da yanmasndan ok korkarm... Artk iyiden iyiye asabileen Zehra hemen hemen zorla bahsi deitirdi mebusa ocuklarn elilerini resimlerini gstererek uzun uzun izahat verdi. Biraz sonra mektepten ktklar vakit erif Halil Bey: Hayret edilecek ey dedi. Bana syledikleri Zehra bu deilmi... :. V/7:\v . - 25 Reat Nuri Gntekin Maarif Mdr dnerek: Zannederim ki o... dedi. Zehra yalan sylemedi ya? Tevfik Bey dudann ucuyla: 5 : Bilinmez dedi. Bir zaman konumadan yrdler. Sonra Maarif Mdr kat bir kanaatle: Ben dedim ama imdi eminim ki odur dedi. Szlerinize ne kadar alka gsterdiine dikkat etmediniz mi? Babasndan bahsettiiniz zaman aalad siz srar edince kzd... Haydi bunu bir dereceye kadar izah edelim... Fakat ihtiyarn ar hasta olduunu sylediiniz zaman gsterdii teessre ne diyeceiz? Sebebini izah etti... nsanlk merhamet... Asl o izah midemi bulandrd ya... Buna ne lzum grd... imdi daha baka eyler de aklma geliyor erif Bey... Zehra ile daima byle mnakaa ve mcadele etmeyiz... ok tatli ve samimi konutuumuz bir baba-kz gibi dertletiimiz saatler de vardr. Bana imdiye kadar babas ve hatta ailesi hakknda bir kelime sylememi olmas manal deil mi? Sonra bu kasabay bu kadar kuvvetle benimsemesi stanbulu hi aramamas nihayet on on iki saat uzamzda olan vatann sekiz senede bir defa bile ziyaret etmemi olmas pek garip. Maamafih itiraf edeyim ki imdiye kadar nazar- dikkatimi celbetmemiti. Herhalde bu bir aile srr olacak... Bakalm belki ileride anlarz... 26 M II MAARF MDR bu muammay halletmek iin ok beklemedi. ki gn sonra stanbuldan gelen resm bir telgraf Zehra Hanmn babas Mrit Efendinin lmek zere olduunu muallimin hemen yola karlmasn bildiriyordu.
Tevfik Bey mektebe bir hademe koturdu Zehray artt on dakika sonra bamuallim Maarif Mdrnn odasna giriyordu. ehresi sakin fakat l benzi gibi renksizdi. Fevkalde bir eyler reneceini biliyor metanetini kaybetmemeye azmetmi grnyordu. Tevfik Bey heyecan iindeydi. Birdenbire sz bulamad iin nndeki kt ynn yazhanesinin ekmecelerini kartryor bir ey aryor gibi grnyordu. Zehra odann ortasndaki masann yannda durmutu. Sakin bir sesle: Beni emretmisiniz efendim dedi. Maarif Mdr yerinden kalkt telgraf parmaklar arasnda bkerek: Bir telgraf aldm dedi. Hemen stanbula hareket etmenizi bildiriyorlar. Tevfik Bey fazla izahat vermeye lzum grmyor onun sormasn bekliyordu. Bamuallim ar ar yazhanenin nne geldi elini uzatarak Maarif Mdrnn parmaklar arasndaki buruturulmu kd istedi. 27 Reat Nuri Gntekin ACIMAK Ltfeder misiniz? Tevfik Bey telgrafn zorla alnmasndan korkuyor gibi birdenbire elini ekti. Zehra yine sakin fakat ok yava bir sesle sordu: lm m? Kim? Babam... Hayr fakat hastal artm... Geri mit kesilmez ama... Fazla bir ey sylyorlar m? Hayr... Yalnz mmkn olduu kadar sratle stanbula gitmenizi... te telgraf... Zehra Hanm kd ald... Odann kfi derecede aydnlk olmasna ramen pencereye evirdi kelimeleri semekte anlamakta glk eker gibi bakyor tekrar tekrar okuyordu. Sonra ellerini yazhanenin kenarna dayad pencereden uzaklara bakmaya balad. ehresi o kadar vakur ve sakindi ki Maarif Mdr byle zamanlarda sylenmesi det olan beylik teselli szlerine cesaret edemiyor bekliyordu. Odaya bir ktip girdi. Maarif Mdrne birtakm ktlar getirdi. Tevfik Bey onlar birer birer gzden geirdi imzalad. Bir ey sylemeden iade etti. Tekrar yalnz kaldlar. Zehra Hanm hl o vaziyette duruyordu. Maarif Mdr: Hemen hazrlanmalsnz kzm dedi. Tren (......) istasyonuna iki buukta geliyor... On ikide nihayet yarmda buradan kmalsnz ki yetiesiniz... Ben o vakte kadar size bir otomobil buldururum. . 28 .-. . .-. v . .:: \ .: / il Zehra bir uykudan uyanr gibi silkindi. Maarif Mdrne bakt. Kendine gelmi kararn vermiti. Teekkr ederim... Hacet yok gitmeyeceim. Tevfik Hayri ard kulaklarna inanamad: Nasl olur kzm? yle icap ediyor... Bamuallimin ehresi kapal kk gzleri karanlkt. Bu fena almetti. Maarif Mdr onu ok iyi tanyordu. Fikrine ve mesleine uymayan bir ey teklif edildii zaman daima bu ehreyi alr ve dediinden dnmezdi. Maarif Mdrnn zihni gittike karyordu. Bu vaziyet karsnda kat bir harekete lzum grerek hemen hemen sert bir sesle: Pederiniz hasta... hatt ar hasta dedi. Sizin mutlaka stanbula gelmenizi istiyorlar. Siz gitmeyeceinizi sylyorsunuz. Sebebini izah edebilir misiniz? Maarifle alkadar bir mesele olsayd arzetmekte tereddt etmezdim. Zehra amirine kar hain ve mtecaviz bir tavr almt. Tevfik Hayri mfik ve biraz mahzun bir tebessmle: Zehra kzm... Bu suali Maarif Mdr deil sizi daima kz kk kardei gibi sevmi bir dostunuz sordu dedi. Onun iin bana byle cevap vermenizi doru bulmadm. Affnz rica ederim Tevfik Bey. Ayp ettim. Fakat mazur grnz. Bilemezsiniz. ok karmakark olduum bir zamanda... Devam edemedi dudaklar titremeye alamaya balad. Fakat imdi nedense bu zaafn gzyalarn saklamaya lzum grmyordu sadece ban biraz yana eviriyordu. 29 Reat Nuri Gntekin Tevfik Bey!... Zehra ona ilk defa byle ismiyle hitabediyor-du. Artk mukavemeti krlmt. Kesik kesik sylenmeye balad:
Geen gn sizden hakikati sakladm... Babam inkr ettim... Fakat bu bsbtn yalan saylmaz. Mrit Efendi zerimde babalk haklarn kaybetmi bir... bir biaredir... Biare diyorum. Lyk olduu kelimeyi sylemeye dilim varmyor. Belki u saatte lmtr. Ayakta durmaya kuvveti kalmam gibi yazhanenin yanndaki sandalyeye kt alnnda iri ter damlalanyla devam etti: Bu adam ailemizi mahvetti... Bir an kendimi kurtarabildim... O da ne glkle...Bilemezsiniz... Sekiz sene evvel bir yangndan bir bozgundan kaar gibi kendimi unutturdum.... Daha dorusu yle mit ediyordum. nk hayat benim iin bir leke olan bu adamn lm daha byk bir leke olacak... Bugn sizin rendiiniz hakikati yarn bakalar da renecek... Herkesin iinde elimi yzm kapayarak gezmeye mecbur olacam... Halbuki ben ak alnla yaamaya en lyk bir insanm. Yesinin iinde vah bir gurur ile ban kaldryor trnaklarn avularnn iine geirecek gibi yumruklarn skyordu: Kendi insanlm kendi haklarm unuttum. Hayatm bakalarnn saadetlerine vakfettim. Kendimi kendi ihtiyarmla en basit emellerden zevklerden mahrum ettim. Kck bir ocuk olduum yatan beri direndim rpndm. Btn bu mahrumiyetlerle bu lekeyi temizledim sanyordum. Halbuki ben ak alnla yaamaya en lyk bir insa30 ACIMAK nm. Bunu sylediim iin beni ayplamazsnz. Titizliimi elbette mazur grrsnz. Bu bir kuvvetli sinir buhranyd. Muallimin gzlerindeki yalar kuruyor yanaklarnn etleri ekiliyor sesi tkanyordu. Maamafih en bitkin grnd bir dakikada birdenbire toplanyor umulmaz bir cebrinefs ile kendine hkim oluyordu. Yava yava ayaa kalkt bileklerini tekrar masaya dayad souk ve hain bir sknetle: stanbula gitmeyeceim dedi. Bu Mrit Efendiyi tanmyorum... Tanmamakta da kendimi hakl gryorum... Madem ki lecei varm... Bir keye ekilip kendi kendine lebilirdi... Velevki byle bir dakika biz yzyze gelemeyiz. Bunlar syledikten sonra Maarif Mdrne baiyle hafif bir selm verdi kapy vurarak kp gitti. Tevfik Hayri onu derin bir sknet ve hayret iinde dinlemi syleyecek sz bulamamt. Daha dorusu onunla bu mesele zerinde fazla konumak iinden gelmemiti. Yreinde anlalmaz bir sknt bir honutsuzluk aznda garip bir aclk vard. Bamuallimin hareketini iyi bulmamt. Tafsiltn bilmemekle beraber bu sergzeti az ok tahmin ediyordu. Bu Mrit Efendi herhalde fena bir adamd. Ailesini ezmiti belki de Zehrann syledii gibi ailesinde lmlere sktlara sebep olmutu. Bu gayyur ve namuslu kzn onun yznden ok ektii muhakkakt. Fakat ne de olsa bu lm deine yatm bir baba idi. Byle bir saatte btn kinler unutulur buna mukabil uzak zamanlarn velevki pek mahdut bir iki mfik hatras uyanrd. "Madem ki 31 Reat Nuri Gntekin lecei varm bir keye ekilip kendi kendine lebilirdi." nsan bu sz sevmedii zararn grd bir insan hatta bir baba iin sarfedebilirdi. Fakat onun ld yahut lmek zere bulunduu dakikada deil. Maarif Mdr Zehra hakknda ac bir hayal krklna uramt. karken ona bir ey sylememi olmasnn sebebi buydu. Masann bana oturdu dalgn ve neesiz almaya balad. Maarif Mdr bir saat sonra le yemeine kyordu. Merdiven banda tekrar bamuallim ile karlat. Zehra giyinmiti. Elinde bir anta vard. Artk bsbtn sakindi. Biraz evvelki vakadan utanm gibi ban nne eerek: Dndm... Gitmee karar verdim dedi. Tevfik Hayri sadece: Pek gzel dedi. Sonra bir hademe ard. Zehray iki saat uzaktaki istasyona gtrmek iin bir otomobil bulmalarn tembih etti. Ayakta be dakika konutular. Fakat yalnz ilerden bahsettiler. Vakaya temas edecek bir ey sylemekten ikisi de ekindiler. 32 III ORTALIK iyiden iyiye kararmt. Gece bceklerinin vagona dolmamas iin lmbalar sndrmlerdi. Zehra ban pencerenin kenarna dayam geceyi seyrediyordu. Karsnda drt be yandaki torununu dizinde uyutmu bir ihtiyar kadn yava sesle ezbere Kuran okuyordu. Biraz evvel bu ihtiyar kadn Zehraya epeyce dert yanmt stanbulluydu. Alt sene evvel kzn kk bir Anadolu kasabasna gelin gndermi. Damad sarho ve ahlksz bir reji ktibiymi. Zavall kz alt sene bu serserinin kahrn ektikten sonra lm yatana dm. Annesi onun
ancak son gnne yetiebilmi. Torununu bu sarho babann yanma brakmaya gnl raz olmad iin stanbula gtryormu. htiyar kadn kzndan sonra yaamak istemiyordu. Fakat artk bu ocuu bytmek iin drt elle hayata sarlmak vazife olmutu. Zehra onu derin bir teessrle dinleyip teselli etmi bykannesinin dizinde uyuyan kk kszn kvrck kumral salarn uzun uzun okamt. Tren karanlk bir ovadan geiyordu. Akamstnden beri durmadan esen rzgrn kard seslerle nihayetsiz bir deniz hissi veren bir ova... Sadece ufukta az yldzl bir gn eteinde uzakta sra dalarn hayali seiliyordu. Iklar snmemi bir iki penAcmak F.3 33 Reat Nuri Gntekin cereden dklen tozlu hafif aydnln eriebildii yerlerde bo tarlalar clz kuru aa iskeletleri parlayp snyordu. Trenle yar eder gibi uan byk bir kuun glgesi bir zaman bu n iinde kotu sonra yava yava geri kald kayboldu. Zehra gzlerini kapad eski gnlerini dnmeye grmeye balad. Hatralarnn en gzelleri en eskileriydi. ocukluunun ilk seneleri olduka ho gemiti. Ondan sonra aclar mitsizlikler isyanlarla dolu bir ikence devresi balyordu. Nihayet bir manevi felce uram gibi bu aclar duruyor benlii ortadan kayboluyor artk srf bakalar iin dnmeye ve yaamaya balyordu. ocukluu Beylerbeyinde bir eski yalda gemiti. Bu yalya iki yanndaki yksek harap duvarlarda otlar bitmi bo slak bir sokakta kfl bir demir kap ile girilirdi... Baheyi daima glge iinde brakan yksek aalar arasnda oymal cephesinin boyalar dklm yksek pencerelerinin bir ksm perdesiz eski bina ieride deme tahtalar arplm sofalar kk renkli camlan krlarak sade iskeletleri kalm cameknlar... Trabzanlarnn oymal parmaklklar dklm yayvan merdivenler... Zehra evden hi eksik olmayan misafir ocuklaryle yukar sofada oynard. Tavann bir ksm ieri akan yamurlarla silinmi bir ksm para para muambalar halinde sarkm boyal resimler hl gznn nndeydi. i Sonra ailesi... Denize bakan peiijenin yannda yay34 .... . . .. .. -.. ACIMAK van bir kerevetin stnde banda yeil bartsyle daima diki diken Kuran okuyan bykannesi... O ne iyi ne temiz bir kadnd... Dnyada evltlarn mesut grmekten baka bir arzusu yoktu. Fakat ne are ki kzlar ok ahlksz adamlara dmlerdi. Byk kz Ruhsarn kocas tccard. Hali vakti yerinde bir adamd. Fakat karsna kar ok zalimdi. Birka defa onu salarndan tutup yerlerde srkleyerek dvmt. Sonra ok sarho olduu bir gece zavall kadn tabancayla ldrmt. Bu adam on be sene hapse mahkm edilerek Akk zindanna gnderilmi bir iki sene sonra oradan lm haberi gelmiti. Zehra Ruhsar Teyzesini tanmamt. ehresini sade bykannesinin odasnda asl resminden bilirdi. Dertli anne ocuunun fotorafna bakmaya tahamml edemedii iin bu odaya hi girmezdi. Zavall Ruhsar Teyzesinin neler ektiini nasl ldn bu bykanneden dinlemiti. K gecelerinde tekrar tekrar anlatlan bu facia ihtiyar kadnla torununu yanak yanaa saatlerce alatrd. Zehrann daha o vakit erkeklerden gz korkmutu. Bykannesine lnceye kadar evlenmeyeceini sylerdi. Onun gznde erkekler batan baa zalim ve katildi. Byyp hayata kartktan sonra onlar arasnda da zararsz insanlar bulunduunu anlamam deildi. Fakat ne de olsa eski tamamile silinmiyordu. Evlenmek iin kk yata verdii kararda hl sebat ediyordu. Salarnda beyaz tller yznde hafif buruukluklar belirmi olduuna gre bu karardan dnmesi iin zaten vakit de kalm35 Reat Nuri Gntekin yordu. leride ihtiyar bir kz olarak belki ocuklar arasnda belki de tatil zamanna tesadf ederse kimsesiz bir mektep odasnda lecekti. Zehrann Ruhsar Teyzeden drt be ya kk olan annesinin de yz glmemiti. Hatta o bir cihetten kardeinden daha bedbaht saylrd. nk gen yanda bir tabanca kurunuyla lp giden teyzesine mukabil annecii senelerce srnmt. Zehra bu gece anasn o zamanki haliyle gryordu. Ne kadar en tatl bir kadnd. O kadar taze idi ki onlar -ana kz- beraber grenler karde sanrlard.
imdi anladna gre annesi ok hassas ve biraz asa-b idi. abuk neelenir abuk meyus olurdu. Kendisini anlayacak kadrini bilecek bir adama dseydi ok iyi bir aile annesi olur etrafna saadet datrd. Ne are ki Allah onu serseri apkn sarho kaba bir adama ksmet etmiti. Kocas aldn bulduunu sefahat yerlerinde yer evine gece-yarlar dnerdi. Ayakta duramayacak kadar sarho olduu halde o saatten sonra karsna bin trl zulm etmenin yolunu bulurdu. Zehra ocukluunda bykannesinin koynunda uyurken annesinin feryatlar hkrklariyle uyandn hatrlyordu. Bu ac sesler hl kulandayd. htiyar bykanne ile kk kz yataklarnda bzlerek koyun koyuna alamak ve dua etmekten baka bir ey yapamazlard. Gecenin bir ksmn byle feryatlarla gzyalaryle geiren Meveddet Hanm ertesi sabah en mesut bir kadn gibi taze ve en uyanrd. Yamur ve frtna gecelerinden sonra gelen taze sa36 ACIMAK bahlar gibi. Zavallnn tek tesellisi gndzleri yaly hemen hi bo brakmayan misafirlerdi. Komular bu neeli ince ve akac gen kadn ok severlerdi. Felketlerinde bir karde gibi acrlar onu teselli ederlerdi. Hele bir Mesadet Hanm vard ki Meveddet iin bir ikinci aba olmutu. Zehra ona "Mesadet Teyze" derdi. Mesadet Teyzenin Necip Bey isminde bir erkek kardei vard. kisi de yle hayrsever yle nazik terbiyeli insanlard ki... Bu kibar aile onlara ok iyilik etmi Necip Bey tembellii ve serkelii sebebiyle iinden kovulan Mrit Efen-diyi kendi maiyetine alm ona mhim bir i tevdi etmiti. Fakat o yardm eden eli srmak istidadiyle yaratlm bir adamd. Velinimetine bir gn i banda en ar hakarette bulunmutu. Fazla olarak Mesadet Hanmn da evlerine gelip gitmelerini menetmiti. Bakalar olsa bir daha semtlerine uramazlard. Fakat Mesadet Teyze ile Necip Bey dnyada emsali bulunmayacak kadar iyi insanlard. Mrit Efendinin iddetli emirlerine ve tehditlerine ramen yine gizli gizli onlar grmekte devam ederlerdi. Zehra o vakit iyiyi kty farketmeyecek kadar minimini bir ocuktu. Buna ramen bu iki aile dostundaki derin vefa ve efkati bir nevi sevk-i tabi ile sezmiti. Onlara bir akraba gibi sokulurdu. Necip Bey onun kendisine hakaret eden ahlksz adamn kz olduunu hatrna getirmez dizleri stne oturtarak kendi ocuu gibi okayp sever hediyeler verirdi. Zehrada btn bedbaht ocuklar gibi vakitsiz bir inkisar vard. O yata bu aileyi gizli gizli grdn ba37 Reat Nuri Gntekin ACIMAK basndan byk bir sr gibi saklamak lzumunu anlamt. Ev misafirsiz kald zaman annesi odasna kapanr saatlerce kendi kendine ut alard. Zehrann bir de on bir yanda bir ablas vard: Feriha. Aralarnda ancak drt ya fark olduu halde bu iki karde pek iyi anlaamazlard. Feriha bym de klm gibi bir ocuktu. Kendi akranlarndan ziyade yetimi gen kzlardan holanrd: Oyun oynamay sevmezdi. Oyuncaklar ayna tarak kurdele paralar srme boya gibi eylerdi. Sofann bir kesinde kendine mahss bir yeri vard. Orada saatlerce maa ile salarn kvrmak gzlerini dudaklarn boyamak bana boynuna kurdele paralarndan fiyonglar takmakla elenirdi. Tuvaletini bitirdii zaman krk salncakl bir iskemleye arkast yatarak gzlerini tavana kaldrr ieride annesinin utla ald hznl arklar ince sesiyle sylerdi. Babasnn zulmne kurban olanlardan biri de bu ili kk kzd. Zavallnn sslenmeye elenmeye ihtiyac vard. Halbuki Mrit Efendi onu her eyden mahrum ediyordu. Kendi ikisine apknlna dnya kadar para sarfettii halde ona bir ift orap almamak iin bin dereden su getirirdi. Zehra ablasnn arafa girdii gn hatrlyordu. Bin zahmetle efltun bir ipek araf bir ift rugan iskarpin tedarik edilmiti. Zavall kz o hevesle Beykozdaki bir akrabasna gidecek birka gece misafir kalacakt. Mrit Efendi o gn hi yoktan bir aksilik karm yamur bahanesiyle onu iskeleden evirmiti. . 38 Zehra yeni araf iinde birdenbire byyen filiz gibi narin bir gen kz hali alan ablasnn kendisini nasl sofadaki minderin stne attn saatlerce yzkoyun nasl hkrd-n kalbi paralanarak hatrlyordu. Mrit Efendi o gnden sonra kzn sokaa kmaktan menetmiti. Zavall ocuk evde can skntsndan ldracak gibi oluyordu. Komular haline acrlar ara sra onu gizli gizli gezmeye gtrrlerdi. Bir gece yine komularla beraber Adada bir dnde kalmt. Mrit Efendi bunu haber alsa evi mutlaka balarna ykard. Bunun iin Zehray o gece bykannesinin koynundan alarak
ablasnn odasna yatrmlard. Mrit Efendinin bazen kznn odasna girdii olurdu. ayet o gece yle bir ey yapacak olursa Ferihanin yatan bo grmeyecek Zehray byk kz sanacakt. Zehra yalnz yatmaya alk deildi. Korkuyordu. Babas odaya girerse grmesin diye yzn yorgann iine saklam sade ablasnn salarna benzeyen salarn akta brakmt. Bunu ona kimse sylememiti. Pek kk yata olmasna ramen kendi akl etmiti. Yalnz yavrucak bir eyi dnememiti: Korkudan alarken kard hafif iniltileri babasnn duymas ihtimalini... deti zere gece yars evine gelen Mrit Efendi ok sarho olmasna ramen bu sesi duymu odaya girmiti: Ne var neye alyorsun hasta msn? Zehra bu suale cevap vermemi slak yzn yasta gmerek uyku taklidi yapmt. Bir el yava yava yorgan ayor... Ensesinde scak bir nefes... 39 Reat Nuri Gntekin Zehra yirmi senelik bir maziye ait olan bu ryaya yle dalmt ki o scakl tekrar ensesinde duyuyor gibi yerinden srad. Etrafna baknd. Vagondaki kk ksz ara sra gs geirerek uyuyor tren sarp bir kayaln iinde yoluna devam ediyordu. Mrit Efendi o gece kendini bilmeyecek kadar sarhotu. yle ki yatakta yatan ocuun kk kz Zehra olduunu anlayamam yorgan tekrar onun bana rterek ho-murdana homurdana ekilip gitmiti. elimsiz ili bir kz ocuunun vcudu bu mtemadi mahrumiyete ne kadar tahamml edebilirdi? Feriha daha on be yan bitirmeden veremden lmt. Zehra ablasnn ld gn de gayet iyi hatrlyordu. Mrit Efendi o gn naslsa evdeydi. Yalnn nndeki rhtmda elleri ceplerinde dolayor mtemadiyen sigara iiyordu. Gzel bir yaz gnyd. Yalnn nnden iinden mzka alan bayraklarla ssl bir tenSzzh vapuru geiyordu. Zehra arkadalaryla beraber rhtmdan mendil sallyordu. Vapurun dalgalar daha rhtmn krk talarn slatmaya devam ederken yukarda korkun bir vaveyla kopmutu. Mrit Efendi aznda sigarasyla ban kaldrarak bu pencerelere bakm sonra yava yava ieri girmi merdivenlere dorulmutu. Yukar sofada tyler rpertici bir sahne gemiti. Acdan ldran bykanne ile anne artk bu zalim adama kar isyan ediyorlard vahi seslerle "katil katil" diye haykr-yorlard. Kadnlar onu lmne sebep olduu kznn odasna sokmamlard. 40 .. : ../: v ACIMAK Ferihann lm zerinden daha iki ay gememiti ki Mrit Efendi Zehray ayda bir kmak zere bir Marabet mektebine yazdryordu. Maksad bykannesiyle annesini bsbtn yalnz brakmakt. Onlara bu fenal etmek iin kesesinden mektep paras vermekten bile ekinmemiti. te Mrit Efendi bu kadar fena bir adamd. ocuk uzun zaman mektebe almamit. Geceleri Marabetlerin plak ve souk yatakhanesinde bykannesini arayarak alyordu. htiyar kadn birka defa onu mektepte grmeye gelmiti. Fakat mdire zavally: "Babasnn tembihi var kimse ile grtremeyiz!" diye geri evirmiti. Bykanne arasra mektebin karsndaki viranede dolar torununun pencerelerden bakmasn beklerdi. Zehra Marabetlerin mektebinde buuk sene kalmt. Biraz dikbal olmasna ramen iyi bir ocuktu. Sr-ler ona bir anne efkati gstermilerdi. Birka da candan arkada vard. Burada olduka mesut bir hayat geirebilirdi. Fakat evinden mtemadiyen zc haberler alyordu. Annesi uzun bir hastalktan sonra lmt. Onu mteakip bykannesine inme inmiti. Zavall kadn senelerce hastane kelerinde inlemiti. Zehra Marabet mektebinden kt zaman on be yandayd. Elinden tutacak kimsesi yoktu. Btn sevdikleri lmt babas hapisteydi. Ya alktan lmee ya srnp skt etmee mahkmdu. Fakat bir tesadf onun imdadna yetimiti. Darlmuallimata imtihan ile talebe istiyorlard. Zehra elinde Marabetlerden ald bir tasdikname antasnda birka kitap arkadalarnn ya41 Reat Nuri Gntekin digr olarak verdikleri bir iki resim ile kendi kendine mektebe girmiti. Daha o yata iken azim sahibi ve vakur bir ocuktu. Mektebin karsndaki ttncden bir pul satn alarak istidasn yazm imtihana girmi ve kazanmt. Gen kzn Darlmuallimattaki hayat bir kelime ile hlsa edilebilirdi: almak... Kitaplarndan ban kaldrmyor kimse ile ahbap olmuyordu. Kendi yanda ocuklara mahsus olan nee ve hznlerden hafifliklerden onda eser yoktu yal bal bir insan gibiydi. Kalbi btn sevgilere mitlere kapanmt.
Darlmuallimatta kald be sene esnasnda babasndan haber alamam gibiydi. Sadece onun hapisten ktn serseri ve sarho tede beride srndn biliyordu. Kzn arayp sormak iin bir gn bile mektebe uramamt. Zehra ona bir kere arda bir kere de bir mektep gezintisi esnasnda tesadf etmiti gz gze gelmilerdi fakat Mrit Efendi son derece sarhotu.Bacaklar birbirine dolayordu. Sa sakalna karmt. Elbiseleri liyme liyme stnden dklyordu. Bulank gzleriyle bir an kzna bakmt. Fakat bereket versin ki onu tanyamamt. Zehra o dakikada lecek gibi olmutu. Ya bu serseri kzm diye yanna yaklam olsayd hali ne olacakt? Mektepte onu yetim biliyorlard. Zehra arkadalarna kendini babasz bir ocuk olarak tantmt. Haysiyet sahibi bir insan iin ailesini inkr etmek kadar ayp ve sefil bir ey olamayacan biliyordu nitekim babasnn kabahati sadece fakirlik ve sefaletinden ibaret ol42 ACIMAK sa ondan utanmayacakt. Bilkis acyacak ve sevecekti. Fakat o insanlk iin bir yz karas idi. Zehra sevmek ve kendini sevdirmek ihtiyaciyle domu bir ocuktu. Kkken kedi yavrular gibi sokulgand. Bir saniye glmseyerek yzne bakmak hafife ban okamak onu esir etmeye kfi gelirdi. Fakat bu istidat pek abuk snmt. Onu Darlmuallimatta ok alkan ok vakur fakat hain souk bir ocuk olarak tanmlard. Kimse onunla yakndan arkada olamamt. Hibir dost ve arkada gzyle karlamayan kara gzleri ruhunun zilletini ve aclarn byk bir sr gibi saklamt. Mektepten ktktan sonra Zehraya stanbulda bir yer vermek istemilerdi. Fakat o kabul etmemi Anadoluda snk bir vilyete gnderilen bir arkadayle beraber gitmiti. Talebelii zamannda baz geceler bilmedii yerlerde yabanc insanlar arasnda kaybolmu ocuklar kskanarak dnyordu. Onlar bir cihetten ne kadar mesuttular. Kimse ne olduklarn bilmezdi. Kimse baklarnn su ve aybn onlara yklemezdi. Kendi hayatlarna istedikleri istikameti vermek kendi ellerinde idi. Zehra (.......)a gelince kendini bu kaybolmu ocuklara benzetti. Yeni mektebini yeni arkadalarn yeni talebelerini yadrgamad. Zaten stanbulda toprak olmu iki sevdiinin hatrasndan baka ne brakyordu ki? Kimsesiz bir insan iin yer deitirmenin byk bir ehemmiyeti olamazd. Zehra (.......)da kendini btn kuvvetiyle mektebine verdi. Yava yava varln benliini unuttu. Bakalarnn 43 Reat Nuri Gntekin hayr iin ileyen bir makine halini ald. Din ve azimkard. Kuvvetli bir mant vard. lk zamanlarda urad mkilt onu yldrmad. Kkten beri uramaya almt. Kendisine iyi muamele eden insanlara iyi muamele etti. Fakat hakszlk ve zulmetmek isteyenler karsnda acizle boynunu bkmedi. Bilkis onlara kar gayet hain oldu. Neticede henz ok gen bir kz olmasna ramen ehrin en balli-bal ahsiyetleri arasna girdi. Herkes hatrn sayyor iyiler kendisini seviyor fenalar ondan eytan gibi korkuyor^ lard. Srf kendi gayreti kendi doruluu sayesinde kazand bu muvafakyet ona sonsuz bir gurur veriyordu. Zaafn aczin teredddn uzlamaz bir dman olmutu. Herkes kuvvetle istedii halde kendi hayatn istedii gibi sevk ve idare edebilirdi. Fenalara dknlere acmak manasz bir mzmzlkt. Tren bir istasyonda durmutu. Buras karanlk bo krlar iinde kk bir ta bina idi. Kapsnda yanan fenerin snk nda birtakm glgelerin hareket ettii seiliyordu. Uzakta manevra yapan bir lokomotif kesik kesik ddk alyor yol kenarnda fenerli memurlar dolayordu. Gnn heyecanlar trenin mtemadi sarsnts Zehray ok yormutu. Ksa tevakkuf sinirlerine muvakkat bir sknet getirdi. Gecenin gittike artan nemli serinliine kar mantosuna smsk sarnd ban pencerenin kenarna brakt. 44 IV Bir gn daha acele edemez miydin kzm? Merhum vefatndan drt saat evvel kendini kaybetti. Bir daha alamad... O zaman bile "Zehra... Zehra..." diye inlemeye devam ediyordu... Bizimki "Zavall adam strap ekiyor... Can veremiyor... Kznn bir eyini bulup versek de ferah ferah ruhunu teslim etse..." dedi. Sandn atk... eyalarn kartrdk... Elimize bir kurdele geti... "htimal Zehra Hanmndr..." dedik. Bizimki "Mrit Efendi bak kznn kurdelesini bulup getirdik... Kokla ferahlarsn" diye kulana bard... Kurdeleyi yzne koyduk. Benim byle eylere pek itikatm yoktur ama adamcaz deta sakinledi... Biraz sonra soluu kesildi. lrken sknt ekmedi kzm. Maamafih keke bir gn daha acele edeydin...
Eypsultann harap bir mahallesinden geiyorlard. Vehbi Efendi inmeli ayan glkle sryor ikide bir bastonuna dayanarak duruyor Zehra elinde kk valizle onu takibediyordu ehresi atkn gzleri karanlk tek bir kelime sylemiyordu. Bu Vehbi Efendi yetmi yalarnda emekli bir tabur ktibi idi. Kendi yandaki karsiyle beraber Eypsultanda eski bir evde oturuyordu. Vehbi Efendinin Mrit Efendi ile uzaktan uzaa akrabal vard. Zehray stanbula aran o idi. 45 Reat Nuri Gntekin Zehra Eypsultan iskelesinde Vehbi Efendinin evini nasl arayacan dnrken onunla kar karya gelmiti. Akamd. htiyar adam onu dar karanlk yokulu sokaklardan evine gtrrken mtemadiyen anlatyordu: Senelerden beri ne grm ne de haber almtm. ki hafta evvel Vefada oturan bir eski ahbab ziyaretten dnyordum. Zeyrek yokuundan inerken bir ke banda ona tesadf ettim. Ba ak ayaklar plakt... En sefil meczup dilencilerde bile bu kyafet yoktur... Vcudu iskelet haline gelmi sanda sakalnda bir tek siyah tel kalmamt. Yanna yaklatm... "Mrit sen misin? Bu ne hal?" dedim. Beni tand... itilmeyecek kadar yava bir sesle: "Hastaym sesim kmyor..." dedi. Lkin sylerken tkanyor gs hrlyordu. "Ettiini beeniyor musun? Nihayet kendini u hale koydun ya!" dedim. Yzme bakt. "Beni rahat brak yoluna git" dedi. Ayrldm yrmeye baladm. Fakat ayaklarm geri geri gidiyordu. Onu bu halde yol stnde brakmaya bir trl gnlm raz olmuyordu. Akraba deil ya yedi kat el olsa insan bu vaziyette bir biareyi ineyip geemiyor... Vehbi Efendi Zehrann bu szleri kendisine bir tariz zannetmesinden korktu: htiyarlk hanm kzm dedi. nsan ihtiyarlaynca sinirleri geviyor vara yoa acyor. Her neyse dndm. Mrit Efendiyi kolundan tuttum eve getirdim. Zaten birka gnlk mr kald besbelliydi. "Bari sokakta lmesin" dedim. Ben de bizimki de fakir insanlarz... Hacca gidecek ze46 .. . . . ACIMAK kt verecek halimiz yok ya... "Bari bu kadarck bir sevap yapalm!" dedik. Vehbi Efendi eve gelinceye kadar mtemadiyen syledi Zehraya babasnn hastaln ve lmn btn tefer-ruatyle anlatt. Muallim cevap vermeden dinliyor sade arasra ban sallyordu. Cenazeyi kaldrmak iin kznn gelmesini beklemilerdi. Vehbi Efendi Zehray cumbalarnn kafesleri dklm harap bir eve soktu. Kf ve rutubet kokan toprak bir avludan geirdi bask tavanl bir sofaya kard. Burada bartl iki ihtiyar kadn vard. Biri Vehbi Efendinin ihtiyar kars teki cenazeyi beklemeye gelmi bir komu... Kadnlar mkedder bir ehre ile Zehray karladlar. Vehbi Efendinin kars muallimin omuzlarn okad elinden valizini ald etraftan iitilmesinden korkuyor gibi gayet yava bir sesle: Ban sa olsun kzm dnya hali bu... dedi. teki kadn: Dnya... Dnya!... Er ge hepimizin bana gelecek diye derin derin iini ekti. Aralk bir kapdan hafif bir mum grnyordu. Vehbi Efendi tereddtle: Kzm merhumu grmek ister misin? dedi. Zehra gnn btn yorgunluunu bu dakikada hissediyormu gibi omuzlar km ba yana eilmi uzun uzun bu kapya bakt. Sonra birdenbire canland. ehresi baklar sertleti. Sinirli bir tavrla: . . ... . :: 47 Reat Nuri Gritekin Hayr... dedi. Hacet yok... Zehrann alayarak odaya atlmasn bekleyen kadnlar ardlar. Vehbi Efendinin kars misafiri kendi oturma odasna ald. Komu namaz bezini dzelterek hafif bir dua mrldanarak cenazenin yanna dnd. Vehbi Efendinin kars Zehrann yorgun geleceini dnerek ona scak bir orba hazrlamt. Skt iinde yemek yediler. Sofada bir eski saat iliyor cenazeyi bekleyen kadnn yksek sesle Kuran okuduu iitiliyordu... Zehradaki sknet Vehbi Efendinin ve karsnn dikkatini celbediyordu. Bunu evvel aknla ve yorgunlua atfetmilerdi: Fakat o yemek sonuna doru berrak ve canl sesiyle konumaya balaynca ihtiyarlar ardlar hatta biraz da ilerinden kzdlar. Bir yabanc bile bir l evinde bu kadar lakayt ve sakin grnemezdi* Vehbi Efendi bahsi tekrar Mrit Efendiye intikal ettirdi: Zehra Hanm kzm... Merhum pederinizin bir tahta sandk iinde birka para eyas var... Bu sandk naslsa arkadalarnn birinin evinde nutulup kalm... Merhumun bizde hasta yattn
haber alnca getirip teslim etti... Hayatta bulunan tek ocuu olduunuz iin size aittir... Sandn anahtarlarn alnz kzm... htiyar adam bir bez parasnn ucuna balanm kfl bir anahtar uzatyordu. Zehra sratle elini ekti: Hayr hayr dedi. Bu insanla aramda hibir mnasebet kabul etmiyorum... Mrit Efendinin metruktn ya48 ACIMAK rn mezarla gelecek skatlara verirsiniz. Yalnz borlar kalyorsa onlar tabi vereceim. Vehbi Efendi artk kendini tutamad: Ona niin babam demiyorsunuz kzm... Biaremin yeryznde sizden baka kimsesi yok... . Zehra bir mnakaa kaps amak istemedi: Dilime yle geldi efendim dedi. Biraz sonra Vehbi Efendi tekrar Zehray cenazenin yanna gtrmeyi teklif etti. Bu onun fikrince mutlaka yaplmas lzm gelen din bir vazife idi. Fakat muallim bu defa aka reddetti: Olmaz efendim... Belki de bana fena evlt diyeceksiniz. Fakat ne yapalm. Yabancmz deilsiniz... Halimizi biliyorsunuz. Annemi kardeimi bykannemi trl eza cefa iinde ldren beni kk yamda sokaa atan bu adama nasl baba dememi istersiniz? Vehbi Efendi titremeye balad: Biliyorum fakat ne de olsa babanzdr kzm. Allah bile gnahkr kulunu affeder. lmle alnmaz deil mi kzm? Bunu siz bizden iyi bilirsiniz... Yine siz pekl bilirsiniz ki ben Mslmam adamm. Yalan sylemeye Allahtan korkarm... Cenab- Hakkn adna yemin ederim ki babanz "Zehra Zehra..." diye inleyerek ld. Vehbi Efendi ile kars kendilerini tutamadlar bu kzn kat kalblilii karsnda alamaya baladlar. Fakat onun karanlk bir kinle dolu gzleri onlarn bu gzyalarn grmyor atk ehresi bir trl almyordu. Acmak F.4 49 Reat Nuri Gntekin Aadaki misafir odasnda Zehraya temiz bir yatak hazrlamlard. Muallim son derece yorgundu. Fakat asabiyetten uyuyamayacam hatta uyumamak lzm geldiini hissediyordu. Banda bir demir ember kulaklarnda bir derin uultu vard. Onu ayakta tutan kuvvet hummal bir faaliyetle ileyen beynindeki harikulade uyanklkt. Uyumak iin kendini braksa bu souk mantk snecek drt bir taraftan hcum edecek hatralar kbuslar iinde boulacak felli bir insan aczine decekti. Mrit Efendinin sandn bu odann bir kesine koymular anahtarn Zehraya teslim etmilerdi. Muallim biraz evvel bu sanda el srmeyeceini sylemiti. Fakat imdi onu amak iin dayanlmaz bir merak hissediyordu. Kapsn srmeledi sand odann ortasna getirdi at. Sandkta eski psk amarlar yamal oraplar yrtk bir seccade bir kfl makas birka*kitap vard. En altta sedef kakmal bir ceviz kutu dikkatini celbetti. Bu kutu kilitliydi. Zehra makasn ucuyla kilidi krd kutudaki eyay muayeneye balad. Renkli bez paralar silik fotoraflar kurdele ile balanm bir tutam sa... Sararm bir Mlkiye Mektebi diplomas... Bir tomar mahkeme evrak ve bir defter... Zehra biraz evvelki safdilliine ac ac glmsedi: Mrit Efendi gibi bir serseriden ie yarayacak birka para eya kalacan midetmek ne budalalkt. Mbarek adamn byle bir eyi olsa derhal satp parasn meyhaneciye gtrmez miydi? 50 A. ACIMAK Zehra defteri rastgele kartrmaya balad. Son taraflarnda kark izgiler rakamlar tarihler adresler vard... Bunlarn titrek bir sarho elinden kt belliydi. Fakat sondan baa doru sahifeler evrildike yaz nisbeten gzelle-iyordu. Hele ba sahife alacak gibiydi: Suluboya ile yaplm bir iek resmi iinde ince ve ssl bir yaz ile: "Hatra Defterim". Zehra ayn zehirli glmseme ile ban sallad: Hatra Defteri... ok tuhaf... Yapt btn fenalklar bu kk deftere nasl sdrd acaba? Lambay minderin stne koydu kendi yere oturdu aryan akaklar avularnn iinde okumaya balad... \
1 r" I * -i 51 ACIMAK HATIRA DEFTERM V 25 Austos 13... BUGN diplomam aldm. Ne saadet! Memleketin belli-bal insanlar arasna giriyorum. Yaknda iyi bir memuriyete tayin edileceim. Bunun iin kat vaat aldm. Sefalete zarurete uykusuz ve a geirdiim gecelere Allahasmarladk... Bir daha Vezirhandaki o zavall bekr odasnn nnden bile gemeyeceim... Benimle beraber diploma alan arkadalarmn arasnda istikbalden phe edenler var: "Acaba istediimiz kadar mesut olabilecek miyiz? Dndklerimizi elde edebilecek miyiz?" diyorlar. Korkuyorlar dnyorlar... Kimsenin fikrine karmam. Fakat ben kendi hesabma ok memnunum. Gencim alkanm shhatim yerinde. Gzm fazla ileride deil. Tabiatm gayet uysal titiz sinirli haris deilim. Gayem namuslu ve gayretli bir memur olmak ve kk temiz bir aile yuvas kurmaktan ibaret... Gnde on iki saat aralksz alabilirim. Evet almak arzuma hudut yok... Buna mukabil gayem fevkalde mtevazi... Byle bir gencin mesut olmamas mmkn m? Maamafih bu saadet tamamiyle iime siniyor dersem yalan. Kalbimde bir gizli dm var. Annemi dnyorum. 52 Zavall kadn! O kadar acele edecek ne vard? Birka sene daha diini skamaz mydm? Ne olurdu bugn sa olsaydn olunun muvaffakiyetini gznle grseydin. Annem beni okutup adam etmek iin senelerce trl mahrumiyetlere katland. El dikii dikti bekr amar ykad trl hakarete urad. Hepsine sabretti: "Mrit inallah bir gn adam olursun. Elin ekmek tutar. Garip annene evinde bir kecik gsterirsin. Baban beni gldremedi. nallah senin yznden glerim. Bu ektiklerimi unuturum!" derdi. Biarenin bekledii gnler geldi. Ne are ki kendi onlara yetiemedi. Bin trl cefa ve mihnet iinde snp gitti. Annemin hatras sade bugn deil her zaman beni zehirleyecek... Ne zaman oluk ocuumla scak bir odada gzel bir sofra banda yemek yesem onun souk mutfaklarda ayak st soan ekmek yediini greceim. Lokmalar boazma dizilecek. Evet dnyada tam saadet olmuyor. Ne olurdu u yaldzl diplomay annemin amar ykamaktan atlam imi zavall ellerine verebilseydim? Eyll Sivas vilyetine maiyet memuru oldum... Yarn hareket ediyorum. Arkadalarm arasnda ilk memuriyet alan benim. Maamafih bununla pek fazla iftihar etmek doru olmaz. On be gn evvel beni Dahiliye Nezaretine ardlar ak olan Sivas vilyeti maiyet memurluunu teklif ettiler. 53 Reat Nuri Gntekin Umum Mdr: Nazr Paa Hazretlerinin size tevecch var. Kendilerine Mlkiyenin en ehliyetli mezunlarndan olarak takdim edildiniz bu memuriyeti size mnasip grdler. leride inallah terfiiniz mukarrerdir dedi. Diplomam alal iki ay bile olmad halde hayat hakknda epeyce tecrbelere sahip oldum. Mektepten ktm gn yle sanyordum ki hangi daireye gitsem umum mdre yaldzl diplomam gstersem gz kamaacak "buyursunlar efendim" diye derhal ba kede bana yer gsterecek. Hsl kapann elinde kalacam. Fakat maateessf evdeki pazar arya uymad. Bu iki ay Nezaret koridorlarnda kap diplerinde i dilenciliiyle geirdim. Neticede una kanaat getirdim ki memuriyet almak iin sade diploma yetimiyor. Ayrca tavsiye mektuplar selmlar da istiyorlar. Bana teklif edilen memuriyetin Nazr Paa Hazretlerinin tevecchleri eseri olmadn bir daha kimsenin beni Sivasta arayp sormayacan biliyordum. Byle olduu halde umum mdrn szlerine inanm grnerek teekkr ettim. nk kimsesizdim. Daha ziyade beklemeye vaktim yoktu. Bu memuriyeti kabul edip bir haftaya kadar harcrah almadm takdirde a kalacaktm. Arkadalardan bazlar mutlaka stanbulda kalmak iin ayak diriyorlar bin yere bavuruyorlar. Ben o fikirde deilim. stanbulda kimim var? Bazlar da zmir Bursa gibi yakn ve parlak vilyetleri istiyorlar. Bunun da bence ehemmiyeti yok. Byk merkezler insan avare eder.
Gezilecek grlecek sefahat edilecek yeri olmayan kk kasabalarda daha iyi allr. Ben imdiye kadar zevki almakta 54 ACIMAK bulmu bir gencim. Bundan sonra da phesiz yle yapacam. Faal namuslu bir memur olacam. Terakki edersem ne al edemezsem imdiki aylm beni nasl olsa geindirir... Mahrumiyet iinde bym aylarca cebi para grmemi bir insan iin bir maiyet memuru maa nazr maa gibidir. Bunun iin mutlaka mesut olacam. Allahasmarladk stanbul! Sa ol var ol fakat benden uzak ol! 25 Eyll Dn akam Sivasa geldim bugn ie baladm. Yatacam kalkacam yer daha belli deil. Yol yorgunluundan hastaym. ndiim han odasnda dn gece sabaha kadar ateler iinde yattm. Buna ramen sabahleyin erkenden vazife bana geldim. Benim yerimde baka biri olsayd alt oday pencereden grnen manzaray etrafndaki insanlar yadrgard. Gnlerce bu eylere alamaz bedbaht ve mahrum yaard. Ben bilkis basmdaki sersemlie vcudumdaki arya azmdaki acla ramen ok memnun ve mesudum. Bu kk masa benim. Bu sandalyeye filnn ltfu falann yardm ve tavsiyesiyle oturmadm. Memleket bu makam bana srf kendi emeimin mkfat olarak verdi. Ben bakalar gibi bu kk memuriyeti azmsamryorum. Bilkis onu kendim iin ok fazla yksek buluyorum. Bu kk masa btn bir milletin saadeti iin alan byk makinenin bir . .: . 55 Reat Nuri Gntekin paras benim onun banda greceim i ne kadar ehemmiyetsiz olursa olsun eserin btnne tesir edecek. Btn seslerin dalardan ald aksisedada nasl en kk ihtizazn bir pay varsa benim naiz almamn da bu byk dertli milletin saadetine yle bir hissesi olacak. Bunu ben daima byle bilmeye ve ona gre almaya azmettim. Kkken ok dindar bir ocuktum. stanbulun byk camilerine gider muhteem mihraplar karsnda gnlm huu rpntlar gzlerim vecit yalanyle dolu dua ederdim. imdi nmdeki bu kk memuriyet masas beni ayn vecit ve huu ile sarsyor gzlerimi yala dolduruyor. Camide kendimi Allahn muhteem gz karsnda hissederdim. Burada byk millet asl ve madur ehresiyle bakyor slak gzleriyle yardm istiyor zannediyorum ve bu beni evvelkinden daha derin rpermelerle sarsyor sarsyor. Diploma aldmz gn bize devlet ve millete sadakatle hizmet edeceime yemin ettirmilerdi. Bu yemini bu kk masaya bakan slak gz karsnda bir kere daha tekrar ettim. lnceye kadar ona kul kle olacam hibir kuvvet beni yolumdan dndrmeyecek. M 26 Eyll Kendi evimde ilk gecem... Bir arkadan yardmyle ihtiyar kimsesiz bir Ermeni kadnn evinde bir oda tuttum. Eyam bir eski dolaba kitaplarm krmz uurtma ktlaryla sslenmi bir rafa yerletirdim. ... -:. . .. ... ..........-.. ...... .< . 56 . . . . . . -: \ VACIMAK Gndz kendi masamn banda almtm. Birazdan kendi yatamda uyuyacam. Odamda krk mermerli yuvarlak bir kahve masas var. stndeki ekmek krntlar -biraz evvel byk bir gnl rahatlyla yediim kendi ekmeimin krntlarn- temizledim. Dirseklerim bu masann kenarna dayal bam avularmn iinde nmdeki teneke petrol lmbasnn hafif na bakarak dnyorum: Diploma aldm gne en byk ve en gzel gnm demitim yanlmm. Ben asl bugn dnyaya geldim. Bugnden itibaren ihsan olarak yaamaya balyorum. imdiye kadar aciz bir ocuktum. Talihim bakalarnn elindeydi. Beni bakalarnn merhameti inayeti yahut keyif ve hevesi idare ediyordu. Halbuki bugnden itibaren irademe sahip oluyorum. yi yahut fena mesut veya bedbaht olmak hep kendi elimde. Bu yeni balayan hayat karsnda bir program yaptm. Umdelerimi kararlarm nmdeki masann krk tama kurun kalemiyle birer birer yazyorum: 1- Vicdanmn sesini daima dinleyeceim. 2- Hibir zaman kanun haricinde i grmeyeceim. ... 3- Meslektalarmla iyi geineceim. 1 4- Yalan sylemeyeceim. 5- Rvet almayacam. 6- Yalnz meslek hayatmda deil husus hayatmda da daima namuslu kalacam.
7- Vazifemi daima hakkmdan stn tutacam. Doruluk sebat ve gayretim neticesi olarak terfi ve terakki edersem sevineceim. Fakat madur kalrsam Reat Nuri Gntekin zlmeyeceim. Hatta doruluktan zarar bile grsem mitsizlie dmeyeceim. Maddeler oalyor masann krk mermeri yazlarla doluyor. (Defterin burasnda nedense yrtlm birka yaprak vard. Zehra onlar geerek okumaya devam etti.) 2 Ekim Bana bu oday bulan arkada -ki muhasebe ktiplerinden Tahir Efendi isminde bir adamcazdrbu akam beni evinde yemee davet etti. Huylarn ahlklarn pek iyi bilmediim insanlardan daima ekinirim. Byle olduu halde Tahir Efendinin kalbini krmak istemedim. Akam ezanna doru bana pek uzak olmayan evine gittim. Tahir Efendi erefime daha baka arkadalar da davet etmiti: Maarif Baktibi Evkaf mmeyyizi muhasebeden iki memur... Bask tavanl dokuma perdeli bir odaya bir rak sofras hazrlanmt. Ben rak imem hem imemek iin nefsime kar szm var. Fakat arkadalar yalvarrcasna srar ettiler. nad edersem neelerinin kaacan hissettim. Naar bir iki kadeh itim. Zehir deil ya bu. Bir daha byle meclislerde bu-lunmayveririm. Elli yalarnda ehl-i dil bir adam olan Maarif baktibi diyordu ki: Byle yerde raksz nasl yaanr evlt? Gnllerin pasn silmek iin bundan baka vasta yok. Akam oldu mu 58 . .- . . .. ..: . -... - . ACIMAK ehir bir kocaman kabristana dnyor yreklere bir kasvettir kyor. nsan mtemadiyen yk hayvanlar gibi alamaz ya. Biraz da ban dinlemek gnln elendirmek ister. Bu kabristanda nereye gidersin? Bu da olmazsa lden farkmz kalmayacak. Maarif ktibi elindeki kk kadehi lambann na tutup bakyor mahzun mahzun glmsyordu. Ben: Aileniz ocuklarnz yok mu efendim? Geceleri onlar sizi megul etmez mi efendim? diye sordum. Pek ocuka bir ey sylemiim gibi hep birden gldler. Maarif ktibi kadehini hl elinde tutarak arasra bana bakarak szne devam etti: Hatrn kalmasn ama toysun evlt... Dnyann Han-yas Konyasn bilmiyorsun... Bu olmasa insan ya ldrr ya lr... Meerse ya sinirsiz bir hayvan yahut yaamak zevki ne olduunu anlamam gz kapal bir insan ola... Ben ok ierim... Bu gece en az bunlardan yirmi tane ieceim... Bak dinle sana hepsinin hesabn birer birer vereyim... Bugn dairede birka yolsuzluk oldu. Sabahleyin mdr vali paa ile dalam. O hrsla kalem odasna geldi maiyetideki memurlarn karsnda bana trl hakaret etti. Ne are boyun edik... Yaplacak baka ey yok ki... Ya bu deveyi gder ya bu diyardan gidersin. Bu diyardan gitmek canma minnet. Fakat nereye? stanbul yle bir hale gelmi ki sokakta kaldrmlarn stnde yatp lsen: "Acep insan alndan nasl lrm hele bir seyredelim!" diye etrafna bir yn ahali birikecek... Bunun iin mdrn haksz hakaretine eyvallah diyoruz. Bunu hazmetmek iin iki kadeh rak ok mu? Az sonra memurlardan biri bir aksilik ediyor. -. 59 Reat Nuri Gntekin Sesimi karamyorum. nk ehirde valiyi bile yldrm derebeylerinden birinin adam... ki kadeh de bunun iin... Etti mi drt? leye doru mzul bir muallim geliyor... Yana yakla derdini anlatmaya balyor. Adamcaz esasen hakl... Fakat kime dert anlatrsn? Dinle elinden bir ey gelmeyecek yok yere dilsz olacaksn... Dinleme gnln rahat etmeyecek. Bu skntya mukabil de iki kadeh... Etti alt... leden sonra vazifesini bilmeyen iki memurla ve aylk alamad iin gelen ev sahibi ile az dala... Haydi bunlar iin de birer kadeh... Etti dokuz... Anadoluhisa-rnda domu Boaz seyrederek bym bir adamn akama kadar dairenin penceresinden kuru topraklara tezek- Si ten evlere bakmasna kar da bir eder on... Biraz sonra kafalar ttslenince musik fasl balayacak bu meclisi enlendiren muhterem rfeka sahan kapaklar alacak yumrukla kap tahtalarna tekme ile evin zangr zangr deme-
nest...