Akıntılar Coğrafya

Akıntılar

• Deniz ve okyanuslarda etkisini gösteren dış kuvvetlerdir.
• Okyanus veya deniz yüzeyinde bulunan suların yer değiştirmesine akıntı denir.

Akıntıların oluşmasında;

Sürekli Rüzgarlar

• Dünya üzerinde yılboyunca esen rüzgarlar estiği yönde su kütlelerini de hareket ettirirler. Akıntıların oluşmasındaki en önemli faktör sürekli rüzgarlardır.

yoğunluk farkı (Tuzluluk)

• Tuzlu sular yoğun ve ağır olduğu için alttan, tuz miktarı az olan sular hafif olduğu için üstten akarlar.

Seviye Farkı

• Beslenme kaynağı (Yağış, akarsu) fazla olan denizin seviyesi yüksek, beslenme kaynağı fazla olmayan denizin seviyesi alçak olur. Buna bağlı olarak seviyesi çok olan denizler fazla sularını üstten göndererek üst akıntılara neden olurlar.

Gel-git : Büyük su kütlelerinde etkili olan gel-git kıyıdaki koy, liman, haliçlerin ağızlarında sürekli akıntılara neden olurlar.

• Akıntılar sıcak ve soğuk okyanus akıntıları şeklinde ikiye ayrılır. Okyanus akıntıları ulaştıkları yerin ikliminde etkili olurlar.

Örneğin;

• Kuzey yarımkürenin orta kuşağının batısında sıcaklık doğu kıyılardan daha yüksektir. Bunun nedeni bölgede etkili olan Golf Stream sıcak su akıntısıdır.

Gel-Git

• Ay ve Güneşin çekim gücüne bağlı olarak okyanuslardaki sularda meydana gelen kabarma ve geri çekilme şeklindeki hareketlere Gelgit veya med cezir denir.
• Ay Dünya'ya Güneş'ten daha yakın olduğu için Ay'ın Dünya üzerindeki çekim gücü daha fazla olur.
• Gel–git olayı 1 gün içerisinde 2 defa gerçekleşen yani 6 saatte bir yenilenen olaydır. Gel-git hergün bir önceki güne göre 50 dk gecikir. Bunun nedeni Ay gününün 24 saat
• 50 dk yani Güneş gününden 50 dk fazla olmasından kaynaklanır.
• Gel-gitin etkili olduğu kıyılarda aşındırma şekilleri özellikle haliçler görülürken, birikme şekilleri özellikle delta ovaları görülmez. Haliçler doğal liman oldukları için denizcilik faaliyetleri için önemlidirler.

Örneğin; Almanya ve Hollanda limanları gibi. fransa, İngiltere gibi ülkelerde gel – git etkisi fazladır.

Coğrafya YGS Hazırlık Konu Anlatımlı Testine Geri Dön

Dünyadaki Sıcak ve soğuk su akıntıları nelerdir?

Coğrafya TR 19 Mayıs

Okyanus akıntıları olarak da adlandırılan sıcak ve soğuk su akıntıları, deniz ve okyanuslardaki suların kütle halinde yer değiştirmesi ile oluşurlar.

Bu akıntıların başlıca oluşum nedenleri: dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi, rüzgarlar, yoğunluk (tuzluluk farkı) ve seviye farkıdır.

Okyanus akıntıları, her iki yarım kürede de meydana gelir. Akıntılar, ulaştıkları yerin iklimi etkiler ve değiştirir. Akıntıların sıcak ya da soğuk olması, farklı canlıların yaşamasına olanak tanır. Akıntıların karşılaştıkları yerler balıkçılar için zengin avlanma sahalarıdır. Bunun nedeni balıkların beslendiği planktonların akıntıların olduğu yerde çok olmasıdır.

Denizlerdeki tuzluluk ve seviye farkından dolayı oluşan akıntılar, genellikle boğazlarda görülür. Seviyesi yüksek olan denizden diğerine bir üst akıntı olur.

Dönenceler çevresinde sıcaklığın da etkisiyle buharlaşma fazladır. Bu da denizdeki tuzluluk oranını artırır. Kutuplara doğru, buharlaşma etkisinin az olması sebebiyle tuzluluk oranı azalır. Tuzluluk oranındaki bu yoğunluk farkı, boğazların alt kısmında dip akıntısı meydana getirir. Bu akıntı türüne “yoğunluk akıntısı” da denilmektedir.

Sıcak su akıntıları:

Gulf Stream Sıcak Su Akıntısı:

En önemli okyanus akıntılarından biridir. Amerika kıtasında Meksika Körfezi’nden doğduğu için İngilizce “körfez akıntısı” anlamına gelen “Gulf Stream” adını almıştır.

Gulf Stream, Meksika Körfezi’nde doğar ve kuzeye ilerleyerek Atlas Okyanusu’nu aşar ve İngiltere’nin kuzeyine ulaşır. Akıntının bir diğer kolu Atlas Okyanusu’nu geçtikten sonra Batı Afrika kıyılarına gider.

Akıntının genişliği 50 kilometreyi, derinliği ise metreyi bulur. Saatteki akış hızı kilometredir.

Yaz-kış akıntının ısısı 25 derecede sabittir. Gulf Stream, özellikle kuzey batı Avrupa ülkeleri için hayati öneme sahiptir. Akıntının etkisiyle Avrupa iklimi yumuşar.

Mozambik Sıcak Su Akıntısı:

Hint Güney Ekvator Akıntısı, Afrika’nın doğu kıyısına yönelerek, dünyanın dönme hareketinden dolayı güneye doğru ilerler, anakara kıyısını ve kıta sahanlığını izler. Bir bölümü Madagaskar Adası’ndan geçer. Diğer bir kolu da Mozambik kanalında geçer ve Mozambik Akıntısı adını alır. İki akıntı Madagaskar’ın güneyinde Agulhas Akıntısına katılır.

Brezilya Sıcak Su Akıntısı:

Atlas Okyanusu’nun güney kesiminden başlayarak Güney Amerika’nın doğu kıyısı boyunca güneye doğru akan sıcak ve çok tuzlu akıntıdır.

Kroşivo Sıcak Su Akıntısı:

Büyük Okyanus’ta Japonya’nın doğusunda başlayıp Kuzeydoğu’ya akan sıcak su akıntısıdır.

Soğuk su akıntıları:

Labrador Soğuk Su Akıntısı:

Labrador Denizi’nin batı kıyısı boyunca güney yönüne akan soğuk su akıntısıdır. Akıntının sıcaklığı sıfır derecede sabittir.

Sıcak su akıntısı Gulf Stream ile karşılaşınca “soğuk duvar” adı verilen bir hat oluşturur.

Benguela Akıntısı:

Afrika kıtasının Güney Afrika Cumhuriyeti ve Namibya’nın yer aldığı güneybatı kıyılarında Ümit Burnu’ndan kuzeye Ekvator’a uzanan soğuk su akıntısıdır. Antartika’nın soğuk suları ile beslenir.

Humboldt Soğuk Su Akıntısı:

İsmini Alman Doğa bilimcisi Alexander Humboldt’tan alan Güney Amerika’nın batı kıyısındaki soğuk su akıntısıdır.  Akıntı, Antartika’dan başlar And Dağları’na paralel kuzey çıkar.

Humboldt Akıntısı, deniz suyunun ısısını düşürerek, Atacama Çölü gibi yağış bakımından fakir bölgeler oluşturur.

Diğer önemli soğuk su akıntıları Kanarya ve Oyaşivo’dur.

Bunu Paylaşabilirsiniz.

07 Kasım Okyanus Akıntıları

Okyanus suları çeşitli nedenlerden ötürü sürekli  olarak hareket halindedir. Rüzgar ve suyun yoğunluk farkı başta gelen nedenler arasındadır. Rüzgar yüzey akıntılarının oluşmasındaki birincil etkenken, suyun yoğunluk farkı derin okyanus akıntılarının birincil etkenleri arasındadır. Okyanus suları bilinenin aksine sadece yatay doğrultuda değil, dikey doğrultuda da hareket halindedir.  Bu hareketleri iki ana başlıkta inceleyebiliriz.

Yüzey Akıntıları

Bu akıntının ana nedeni rüzgarlardır. Rüzgarlar sahip oldukları enerjiyi hareketlerinden dolayı su yüzeyinde oluşan sürtünme kuvvetinin etkisiyle okyanus suyuna geçirirler. Okyanus yüzeyi üstündeki sürekli hareket eden hava katmanı yüzeydeki su katmanının hareket etmesine neden olur. Bu nedenden ötürü, okyanus ve atmosfer sistemleri sürekli etkileşim halindedir.

Yüzey akıntılarının diğer nedenleri dünyanın kendi ekseni etrafında dönüşü ve okyanus tabanının coğrafi yapısıdır. Okyanus tabanının yapısı her bölgede farklılık gösterirken, dünyanın dönüşü atmosfer ve okyanus sistemleri üzerinde belirli bir harekete sebep olur. Bu hareket Coriolis etkisiyle açıklanır. Dünyanın kendi ekseni etrafında doğu yönünde olan dönüşü kuzey yarımkürede hareketi sağa doğru, güney yarımkürede ise sola doğru saptırır. Hareket halinde olan hava ve su kütleleri de Coriolis kuvvetinin etkisi altındadır. (bkz. Şekil 1)

Şekil 1 Okyanus yüzey akıntıları

Yüzey akıntıları küresel iklim üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Dünyanın ışınım dengesinin korunabilmesi için dünyaya gelen enerjinin çıkan enerjiye eşit olması gerekmektedir. Fakat bu enlemler için geçerli değildir. Güneşten gelen ışınlar dünyanın her yerine eşit olarak düşmez. Düşük enlemlere daha yoğun enerji gelirken, yüksek enlemlerde bu durum tam tersidir. Düşük enlemlerdeki bu enerji hava ve su hareketleri yoluyla yüksek enlemlere dağılır. Bu da enlemler arasındaki sıcaklık farkını azaltır. Okyanus akıntıları olmasaydı, bölgesel sıcaklıklar aşırı değerlere ulaşırdı. Örneğin, ekvatorda aşırı sıcak olacakken, kutuplarda aşırı soğuk olurdu. Ayrıca yüzey akıntıları geçtikleri yerlerin iklimini de etkilerler. Soğuk akıntı havayı soğuturken, sıcak akıntı havanın ısınmasına neden olur. Örneğin, Rio de Janeiro ve Arica kıyı şehirleridir. Arica ekvatora Rio de Janeiro’dan daha yakın olmasına rağmen ortalama sıcaklığı daha düşüktür. (The Dynamic Ocean) (bkz. Şekil 2)

Şekil 2 Soğuk akıntının bölgenin iklimine etkisi

Derin Okyanus Akıntıları

Derin okyanus akıntılarının (Taşıyıcı Bant) en önemli nedeni suyun yoğunluk farkıdır. Bu akıntılar çoğunlukla kutuptan başlar. Yeni buzulların oluşması okyanustaki suyun tuzluluğunun (yoğunluğunun) artmasına neden olur. Yoğunluğu fazla olan su aşağı doğru hareket eder. Bu hareket derin okyanus akıntısının ilk aşamasını oluşturur.  Batan soğuk su okyanusa yayılır ve sonunda yükselerek sıcak su akıntısı olarak başladığı yere döner. Böylelikle taşıyıcı bant tamamlanmış olur. (bkz. Şekil 3)

Şekil 3 Taşıyıcı bant

Yukarı doğru akıntı (upwelling) soğuk suyun yükselerek sıcak suyla yer değiştirmesidir. Yükselen yoğun suyun besin değeri yüksektir. İçinde yüksek yoğunlukta çözünmüş nitrat ve fosfat vardır. (The Dynamic Ocean) Yerini alacağı sıcak suyun ise genelde besin değeri düşüktür. Bu besin değeri yüksek su planktonların çoğalmasına uygun bir ortam oluşturur. Çoğalan planktonlar sayesinde onunla beslenen balık ve diğer deniz organizmalarının miktarı artar.

Kaynakça

The Dynamic Ocean. (tarih yok). F. K. Edward J. Tarbuck içinde, Earth Science (s. ). Pearson Education.

Sıcak ve Soğuk Okyanus Akıntıları ile ilgili detaylı bilgi içeren bilgiye aşağıdaki videolardan ulaşabilirsiniz.

monash.pw

Bu dersimizde dünya&#;da sıcaklığı etkileyen önemli faktörlerden biri olan Okyanus Akıntıları ile ilgili bilgi vereceğim.

Alıştırmanın yanıtları:

1- Alaska/Sıcak, 2-Gulf-Stream/Soğuk, 3-Brezilya/Sıcak , 4-Madagaskar(Mozambik)/Sıcak

SICAK OKYANUS AKINTILARI

• GULF STREAM
• BREZİLYA
• ALASKA
• MADAGASKAR
• KUROŞİVO

SOĞUK OKYANUS AKINTILARI

• LABRADOR
• KANARYA
• KALİFORNİYA
• PERU (HUMBOLT)
• OYAŞİVO

Okyanus akıntıları sıcaklığın dünya üzerindeki dağılışında etkilidir, örneğin;

• Aynı enlemdeki kıyılarda sıcaklıkların farklı olması yüzünden izoterm eğrilerinin sapmasına neden olurlar.
• İngiltere kıyıları aynı enlem üzerinde bulunan Kanada’nın doğu kıyılarından daha sıcaktır bunun nedeni, İngiltere’nin Gulf Stream sıcak su akıntısının etkisinde kalması. Kanada’nın doğu kıyılarının ise Labrador soğuk su akıntısının etkisi altında kalmasıdır.
• Türkiye okyanus akıntılarının etkisinde kalmaz bunun nedeni özel konumumuzdur.