Uygurcada da görülen ün sözcüğü Eski Türkçede "ses, avaz" anlamlarına, "ünü-" fiili ise "seslenmek, bağırmak" anlamlarına gelir.[6] Ünlü sözcüğü muhtemelen 19. yüzyılda "meşhur" anlamında kullanılmaya başlanmıştır.[6]
Türk yazı dillerinde ünlülerin gösterimi[değiştir
Akciğerlerden gelen havanın, ses yoluyla oluşturduğu titreşime ses denir.
Dildeki seslerin her birini gösteren işaretlere harf adı verilir.
Bir dildeki sesleri gösteren, belli bir sıraya göre dizilmiş harflerin bütününe alfabe (abece) denir.
> Türkçede 29 ses ve bu sesleri simgeleyen 29 harf vardır. Bunlar ses yolundaki biçimlenişine göre ünlü harfler ve ünsüz harfler olmak üzere iki ana başlıkta incelenir:
1. Ünlü Harfler (Sesli Harfler)
Ünlü harfler, ses yolunda bir engele uğramadan çıkan seslerdir. Bunlar tek başına okunur ve heceleri oluşturur. Türkçede 4 tanesi kalın, 4 tanesi ince olmak üzere toplam 8 tane ünlü harf vardır:
Kalın Ünlüler: a, ı, o, u
İnce Ünlüler: e, i ,ö, ü
2. Ünsüz Harfler (Sessiz Harfler)
Ünsüz harfler, tek başına söylenemeyen, ancak bir ünlü yardımıyla söylenebilen sesleri karşılayan harflerdir. 8 tanesi sert, 13 tanesi yumuşak olmak üzere toplam 21 tane ünsüz harf vardır. Alfabedeki sessiz harfler yanına “e” ünlüsü getirilerek okunur; be, he, ke, re… gibi.
Sert Ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t
Yumuşak Ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
SES BİLGİSİ KONUSUNUN TÜM BAŞLIKLARI ⇒Harfler Konu Anlatımı ⇒Büyük Ünlü Uyumu Konu Anlatımı ⇒ Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) Konu Anlatımı ⇒ Ünsüz Yumuşaması Konu Anlatımı ⇒ Ses Düşmesi (Ünlü Düşmesi – Ünsüz Düşmesi) Konu Anlatımı ⇒ Ses Türemesi (Ünlü Türemesi – Ünsüz Türemesi) Konu Anlatımı ⇒ Ünlü Daralması Konu Anlatımı ⇒ Ulama Konu Anlatımı ⇒ Kaynaşma Konu Anlatımı ⇒ Vurgu Konu Anlatımı
kaynağı değiştir]
Dünyadaki birçok dilin kendisine özgü farklı ünlü sistemi vardır.
