Ali Kuşçu Hayati Kisaca
Ali Kuşçu, Semerkand'a dönüşünden sonra, Semerkand Gözlemevi'nin müdürü olan Kadızâde-i Rûmî'nin ölümü üzerine gözlemevinin başına geçmiş ve Uluğ Bey Zîci'nin tamamlanmasına yardımcı olmuştur. Ancak, Uluğ Bey'in ölümü üzerine Ali Kuşçu Semerkand'dan ayrılmış ve Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın yanına gitmiştir. Daha sonra Uzun Hasan tarafından, Osmanlılar ile Akkoyunlular arasında barışı sağlamak amacı ile Fatih'e elçi olarak gönderilmiştir. Bir kültür merkezi oluşturmanın şartlarından birinin de bilim adamlarını bir araya toplamak olduğunu bilen Fatih, Ali Kuşçu'ya İstanbul'da kalmasını ve medresede ders vermesini teklif eder. Ali Kuşçu, bunun üzerine, Tebriz'e dönerek elçilik görevini tamamlar ve tekrar İstanbul'a geri döner. İstanbul'a dönüşünde Ali Kuşçu, Fatih tarafından görevlendirilen bir heyet tarafından sınırda karşılanır. Kendisi için ayrıca karşılama töreni yapılır. Ali Kuşçu'yu karşılayanlar arasında, zamanın ulemâsı İstanbul kadısı Hocazâde Müslihü'd-Din Mustafa ve diğer bilim adamları da vardır. İstanbul'a gelen Ali Kuşçu'ya 200 altın maaş bağlanır ve Ayasofya'ya müderris olarak atanır. Ali Kuşçu, burada Fatih Külliyesi'nin programlarını hazırlamış, astronomi ve matematik dersleri vermiştir. Ayrıca İstanbul'un enlem ve boylamını ölçmüş ve çeşitli Güneş saatleri de yapmıştır. Ali Kuşçu'nun medreselerde matematik derslerinin okutulmasında önemli rolü olmuştur. Verdiği dersler olağanüstü rağbet görmüş ve önemli bilim adamları tarafında da izlenmiştir. Ayrıca dönemin matematikçilerinden Sinan Paşa da öğrencilerinden Molla Lütfi aracılığı ile Ali Kuşçu'nun derslerini takip etmiştir. Nitekim etkisi on altıncı yüzyılda ürünlerini verecektir.
Ali Kuşçu'nun astronomi ve matematik alanında yazmış olduğu iki önemli eseri vardır. Bunlardan birisi, Otlukbeli Savaşı sırasında bitirilip zaferden sonra Fatih'e sunulduğu için Fethiye adı verilen astronomi kitabıdır. Eser üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde gezegenlerin küreleri ele alınmakta ve gezegenlerin hareketlerinden bahsedilmektedir. İkinci bölüm Yer'in şekli ve yedi iklim üzerinedir. Son bölümde ise Ali Kuşçu, Yer'e ilişkin ölçüleri ve gezegenlerin uzaklıklarını vermektedir. Döneminde hayli etkin olmuş olan bu astronomi eseri küçük bir elkitabı niteliğindedir ve yeni bulgular ortaya koymaktan çok, medreselerde astronomi öğretimi için yazılmıştır. Ali Kuşçu'nun diğer önemli eseri ise, Fatih'in adına atfen Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır.
Ali Kuşçu 1403'te Özbekistan'ın Semerkant şehrinde dünyaya geldi. Asıl adı bazı kaynaklara göre Ali bin Muhammed, bazı kaynaklara göre ise Alaaddin Ali'dir. Aslen Özbek'tir. Osmanlı döneminde yaşadı.
Ali Kuşçu doğduğu dönemde, Semerkant Timur İmparatorluğu'na bağlıydı. Ali Kuşçu'nun babası da Muhammed ise, Timur'un torunu olan Uluğ Bey'in kuşçusuydu. Kuşçu soyadı da buradan gelmektedir.
Zekası ile küçük yaşlardan itibaren dikkatleri üzerine çekmeyi başaran Ali Kuşçu, henüz çocuk yaşlardayken matematik ve astronomi ile yakından ilgilendi. Sonrasında ise, Bursa'da çok önemli zatlardan astronomi ve matematik eğitimi aldı. Bir dönem ise İran'nın Kirman şehrinde eğitimine devam etti. Bu dönemlerde çok sayıda önemli esere imza attı.
Eğitimini tamamladıktan sonra Uluğ Bey'in yardımcısı ve dönemin Rasathanesi'nde Müdür oldu. Uzun yıllar boyunca, bir yandan görevine devam ederken diğer yandan da astronomi, matematik ve dil bilimi üzerine kendini geliştirmeye devam etti.
FATİH SULTAN MEHMET, AYASOFYA'YA MÜDERRİS YAPTI!
Uluğ Bey'in ölümün ardından Ali Kuşçu, hac farizasını yerine getirmek maksadı ile Mekke'ye gitmek istedi. Yolculuğu esnasında Tebriz'e de uğrayan Kuşçu, Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'ın ilgisi ile karşılaştı. Bunun üzerine onu elçi tayin ederek Fatih Sultan Mehmed'in yanına gitmesini istedi.
Osmanlı ve Akkoyunlu sınırında törenle karşılanan Kuşçu, Fatih Sultan Mehmed'in de ısrarı doğrultusunda İstanbul'da kalmaya karar verdi. Sultan 2. Mehmed, bu dönemde Ali Kuşçu'yu Ayasofya Medresesi’ne müderris tayin etti.
Ali Kuşçu, uzun yıllar boyunca burada ilim adamları yetiştirdi. Astronomi, matematik ve dil bilimi konularında önemli başarılar elde etti. İstanbul’un 60 derecelik olarak bilinen boylamın düzeltip, 59 derece olarak tespit etti.
DÜNYANIN YÜZÖLÇÜMÜNÜ VE MERİDYENİ HESAP ETTİ
Uluğ Bey'in yanında görev aldığı dönemde, Uluğ Bey tarafından Çin'e gönderildi. Burada ilim tahsil ettiği yıllarda, dünyanın yüzölçümünü ve meridyeni hesap etti. Bu baaşrısı ile adını tarih kitaplarına yazdırdı.
ALİ KUŞÇU ESERLERİ
Sharḥ e Zîj e Ulugh Beg (astronomi)
Risāla fī Halle Eshkale Moadeleye Ghamar lil-Masir (astronomi)
Risāla fī aṣl al-Hâric yumkin fī al-sufliyyeyn (astronomi)
Sharḥ ʿalā al-tuḥfat al-shāhiyya fī al-hayāt (astronomi)
Risāla dar elm-i ḥeyāt (astronomi)
Al-Fatḥīya fī ʿilm al-hayʾa (astronomi)
Risāla fi Hall-e Eshkal-i Ghammar (astronomi)
Risāla al-muḥhammadiyya fi-ḥisāb (matematik)
Risāla dār ʿilm al-ḥisāb: Suleymaniye (matematik)
Sharh e Jadid ale't-Tejrîd (kelam ve fıkıh)
Hashiye ale't-Telvîh (kelam ve fıkıh)
Unkud-üz-Zevahir fi Nazm-al-JavaherMekanik (kelam ve fıkıh)
Tazkare fi Âlâti'r-Ruhâniyye (mekanik)
Sharh Risâleti'l-Vadiyye (dil ve söz bilimi)
El-Ifsâh (dil ev söz bilimi)
El-Unkûdu'z-Zevâhir fî Nazmi'l-Javâher (dil ve söz bilimi)
Sharh e'Sh-Shâfiye (dil ev söz bilimi)
Resale fî Beyâni Vadi'l-Mufredât (dil ve söz bilimi)
Fâ'ide li-Tahkîki Lâmi't-Ta'rîf (dil ve söz bilimi)
Resale mâ Ene Kultu (dil ve söz bilimi)
Resale fî'l-Hamd (dil ve söz bilimi)
Resale fî Ilmi'l-Me'ânî (dil ve söz bilimi)
Resale fî Bahsi'l-Mufred (dil ve söz bilimi)
Resale fî'l-Fenni's-Sânî min Ilmihal-Beyân (dil ve söz bilimi)
Tafsir e-Bakara ve Âli Imrân (dil ve söz bilimi)
Risâle fî'l-İstişâre (dil ve söz bilimi)
Mahbub-al-Hamail fi kashf-al-mesail (dil ve söz bilimi)
Tajrid-al-Kalam (dil ve söz bilimi)
ALİ KUŞÇU'NUN ÖLÜMÜ
Ali Kuşçu, 16 Aralık 1474'te İstanbul'da hayatını kaybetti. 71 yaşında vefat eden Ali Kuşçu'nun mezarı, Eyüp Sultan Türbesi'nde bulunmaktadır. Soyunun Bursa'da ve Düzce'de Kuşçuoğlu soyadı ile yaşamaya devam ettiği bilinmektedir.