Anadoluda Kurulan Ilk Çağ Medeniyetleri

HİTİTLER (M.Ö. 2000 – 1190)

• Hititler, M.Ö. 2000 yılı başlarında Kafkaslardan Orta Anadolu’ya gelerek Kızılırmak kıvrımı içine yerleşmişlerdir. Hititler, M.Ö. 1400 yıllarında imparatorluk haline gelmişlerdir.
• Bu dönemin en önemli gelişmesi, Hititler ile Mısırlılar arasında yapılan Kadeş Savaşı Antlaşması’dır.
• M.Ö. 1296’da yapılan Kadeş Antlaşması tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmadır.
• Hitit Devleti, M.Ö. 1200 yıllarında batıdan gelen kavimler tarafından parçalanmıştır. Ege göçlerinden sonra şehir devletleri halinde yaşayan Hititlere M.Ö. 700 yıllarında Asurlular son vermişlerdir.
• Asurlulardan sonra Türkiye’de Pers egemenliği kurulmuş ve Hitit halkı tamamen Pers hakimiyetine girmiştir.

FRİGYALILAR (M.Ö. 1200 – 676)

• M.Ö 1200 yıllarında Hititlerin yıkıldığı bölge üzerinde ve Ankara ,Eskişehir ,Afyon dolaylarında devlet kurdular.
• Devletin başkenti Ankara’nın Polatlı ilçesi yakınlarındaki Gordion şehridir.
• Ülke krallık ile yönetilmiştir.
• Frigyalılar krallarına Midas ünvanı verirlerdi.
• Tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır.Tarım ve hayvancılıkla ilgili sert kanunlar koymuşlar tarıma ve hayvancılığa zarar verenleri şiddetle cezalandırmışlardır. Frigyalılar tarıma önem verdikleri için sert kanunlar koymuşlardır.Sabanını kıran öküzünü öldürene ölüm cezası vermişlerdir.
• Dini inanış olarak çok tanrılı dine inanmışlardır. Frigyalılar tarımla uğraştıklarından bu durum dinlerine de yansımıştır.Frigyalıların en büyük tanrısı toprak ve bereket tanrısı olan Kibela’dır.
  Kendilerine ait bir yazı türleri vardır. Fabl türü hikayeleri ilk kullananlar olarak kabul edilmektedirler.
• Bazı ürünleri ilk icat eden Friglerdir. Bunlardan bazıları Fibula denilen çengelli iğnedir.
• Dokumacılıkta ileri gitmişlerdir. Tapates adı verilen halı ve kilimleri çok önemlidir.
• Kralları ve soyluları Tümülüs denilen anıt mezarlara gömmüşlerdir
• Tümülüs: Ağaçtan yapılmış ve üzeri yığma toprak ile örtülmüş ola mezar.
• Frigyalılar M.Ö 7.yüzyılda Kafkaslardan Anadolu’ya gelen Lidyalılar tarafından yıkılmıştır.

LİDYALILAR (M.Ö. 1200 – 546)

• Anadolu’nun batısında Gediz ve Menderes ırmakları arasında kalan bölgeye yerleşen Lidyalılar önce Hititler’in daha sonra da Frigyalılar’ın egemenliği altında yaşadılar.
• Dilleri, Hitit dili ile benzerlik gösteren Lidyalılar’ın başkenti, dönemin en büyük ve zengin kentlerinden olan Salihli yakınlarındaki Sardes (Sard)’dır.
• Devlet yönetiminde İyonyalılar’ın etkisinin görüldüğü Lidyalılar krallıkla yönetiliyordu. Yönetimde kralın yanında büyük tüccarların ve arazi sahibi asilzadelerin de önemli bir rolü vardı.
• Din konusunda daha çok komşuları İyonlar’ın etkisi altında kalan Lidyalılar, tanrıça Kibele’ye büyük saygı gösteriyor; Artemis, Zeus ve Apollo gibi Yunan tanrılarına tapıyorlardı.
• Lidyalılar Fenike alfabesinden alınmış 26 harfli bir alfabe kullanmışlardır. Masalcılığın babası olarak bilinen Ezop, Lidya kralından maaş alıyordu.
• Mimaride oldukça gelişen Lidyalılar altın işlemede de ustaydılar. Ayrıca dokumacılık, çömlekçilik ve dericilikte de ilerleyen Lidyalılar, heykelcilikte Yunanlılar’ın etkisinde kalmışlardır.
• Tüccar bir toplum olan Lidyalılar’da sosyal tabakalar içinde tüccarlar, asiller ve büyük zenginler üst sıralarda yer alıyorlardı. Lidyalılar ticareti geliştirmek amacıyla Efes’ten başlayarak Mezopotamya’ya kadar uzanan ünlü Kral Yolu’nu yaptılar. Takas usulünün gelişen ticareti karşılayamaması üzerine M.Ö. 700 yıllarında Lidyalılar parayı ilk kez kullanmışlardır. Paranın icadı, alışverişi kolaylaştırmış, ticaret gelişmiştir. Dünyanın en eski serbest pazarını da Sardes’te Lidyalılar kurmuşlardır.
• Orduya gereken önemi vermeyen Lidyalılar, sahip oldukları zenginlikten dolayı orduda ücretli askerlere yer verdiler ancak para için savaşan bu askerler vatan sevgisinden yoksun oldukları için savaşlarda başarılı olamadılar. Adalar (Ege) Denizi’ne çıkmak istemeyen Pers Kralı Kyros (Kirus), Mısır’la ittifak yapan Lidya Kralı Krezus’u yenerek Lidya Krallığına son verdi. (M.Ö. 546)

URARTULAR (M.Ö. 800 – 500)

• M.Ö 900 yılında Doğu Anadolu’da kuruldu.
•  Başkenti Tuşpa(Van) şehridir.
•  Maden işlemeciliğinde ilerlemişlerdir.
•  Tarımla ve hayvancılıklada uğraşmışlardır.Van ovasını sulamak için yaptıkları su kanalları günümüzde bile kullanılmaktadır.
•  Urartu Devleti M.Ö 600 yılında Medler tarafından yıkılmıştır.

İYONYALILAR (M.Ö 1200 – 700)

• M.Ö 1200 yıllarında Yunanistan’dan göç ederek Ege kıyılarına yerleşen Akalar tarafından kuruldu.
  İyonlarda şehir devletleri yönetimi önce krallar sonra soylular, daha sonra demokratik hükümetler tarafından yönetilmiştir.
• Akalar Ege kıyılarında 12 ayrı şehir kurmuşlar ve şehir devletleri halinde yaşamışlardır.
• En önemli İyon şehirleri İzmir,Efes,Milet,Foça’dır.
• Her şehrin başında ayrı bir kral bulunuyordu.Bundan dolayı hiçbir zaman güçlü bir krallık kuramamışlar ve ayrı ayrı şehir devletleri halinde yaşamışlardır.Siyasi birlik yoktur.
• İyonyalılar deniz ticaretinde ileri gittiler ve Akdeniz ve Karadeniz’de koloniler kurdular.
• İyonya’da bilim ve sanat çok gelişmiştir.Bunun sebebi deniz ticaretiyle uğraşmaları uygarlıkların kesiştiği yerde olması bilimin zengin kişilerce desteklenmesi Ön Asya’dan gelen yolların bitiş yerinde olması bilimin gelişmesini sağlamıştır.
• Tales, Diyojen, Pisagor,Heredot,Homeros gibi bilim adamları İyonya’da yaşamışlardır.
  İyonyalılar denizcilikte ileri gitmişlerdir.Ancak zamanla Lidyalıların,Perslerin ve Romalıların egemenliğine girerek kaybolmuşlardır.

İlk çağda Anadoluda kurulan devletlerde kültür ve uygarlık

İlk çağ Anadolu uygarlıklarında devlet yönetimi

• İlkçağlarda Türkiye’de kurulan devletler krallıkla yönetilmiştir. Bütün yetkiyi elinde bulunduran krallar, aynı zamanda başkomutan, baş yargıç ve baş rahiptir.
  Bu durum kralların siyasi askeri ve dini yetkileri kendilerdinde topladıklarını ve güçlerini arttırdıklarını göstermektedir
• Başlangıçta Hitit Krallığı, feodal beyliklerden oluşuyordu. Daha sonraları bu beylikler kaldırılarak yerlerine merkezden valiler atanmıştır. Böyle bir değişiklikle Hititler merkezi otoriteyi güçlendirmeyi amaçlamışlardır.
• Hititlerin ilk zamanlarında kralın yetkileri soylulardan oluşan Pankuş Meclisi tarafından sınırlandırılmıştır. Ancak imparatorluk döneminde Pankuş Meclisi’nin yetkileri azalırken kralın yetkileri artmıştır.
• Dolayısıyla soylular yönetimden uzaklaştırılmıştır. Devlet yönetiminde kraldan sonra en yetkili kişi Tavananna adı verilen kraliçeydi. Tavananna, dini törenlere ve bayramlara başkanlık yapar, kral savaşa gittiğinde ülkeyi yönetirdi. Hatta Kadeş Antlaşması’nda Hitit kralının yanında kraliçenin de imzası yer almıştır. Bu durum Hititlerde kadınların devlet idaresinde etkili olduğunu göstermektedir.
• Hititlerde Pankuş Meclisi’nin bulunması meşrutiyete benzeyen bir yönetim varlığını ve kralların yetkilerinin bir dönem kısıtlandığını göstermektedir.

İlk çağ Anadolu uygarlıklarında  din ve inanış

• İlk Çağ’da Anadolu’da kurulan devletlerin hepside çok tanrılı dine inanıyorlardı.(Politeizm)
•  Hititler’de tanrı sayısı çok fazla olduğundan Hititlerin ülkesine “Bin Tanrı İli” denirdi.
•  İnanışlarına göre tanrılar aynen insanlara benzer ve insanlar gibi yaşardı.
•  Frigyalılar tarımla uğraştıklarından bu durum dinlerine de yansımıştır.Frigyalıların en büyük tanrısı toprak ve bereket tanrısı olan Kibela’dır.
•  Lidyalılar İyonlardan etkilenerek onların tanrılarına tapmışlardır.
•  Lidyalılar, Artemis,Zeus,Apollo gibi pek çok Yunan tanrısını İyonlardan alarak kendi tanrıları haline getirmişlerdir.
•  İlk Çağ uygarlıklarından bazıları öldükten sonra dirilmeye inanırlardı.Bundan dolayı mezarlarını kayaları oyarak oda şeklinde yaparlar ve içlerine çeşitli eşyalar koyarlardı.
•  Tanrılara kurban keserler ve tanrılarına yiyecek ve içecek sunarlardı.

İlk çağ Anadolu uygarlıklarında  sosyal ve ekonomik hayat

• Halk genellikle yöneticiler (soylular), rahipler, hürler, namralar ve köleler olarak sınıflara ayrılmıştı.
• Anadolu’da ekonomik hayatın temelini tarım, ticaret ve hayvancılık oluşturuyordu.
• Urartular, madencilik ve maden işletmeciliğinde ileri gitmişlerdi.
• Lidyalılar, ticarette geliştiler. Tarihte parayı ilk kez kullanan Lidyalılardır.
• İyonlar deniz ticaretinde gelişmişlerdi.
• Lidyalılar, Efes’ten başlayıp, Mezopotamya’daki Ninova’ya kadar uzanan Kral Yolu’nun açılmasında etkili oldular.

İlk çağ Anadolu uygarlıklarında  yazı, dil, edebiyat, bilim ve sanat 

• Hititler ve Urartular çivi yazısı ve resim yazısı(hiyeroglif) kullanmışlardır.
• Lidyalılar, İyonyalılar ve Frigyalılar ise Fenikeliler’den aldıkları alfabeyi kullandılar.
• Hititler Mezopotamya medeniyetlerinin destanlarını tercüme edip kullanmışlardır.
• Hititler tarih yazıcılığına önem vermişler ve Anal adı verilen yıllıklar yazmışlar ve bir yıl içinde meydana gelen olaylar tarafsız olarak yazılıp tanrılara sunulmuştur.
• Anadolu’da bilim ve sanatın gelişmesinde Mezopotamya ve Mısır uygarlıklarının etkisi görülür.
• İyonya’da bilim ve sanat çok gelişmiştir.Bunun sebebi deniz ticaretiyle uğraşmaları uygarlıkların kesiştiği yerde olması bilimin zengin kişilerce desteklenmesi Ön Asya’dan gelen yolların bitiş yerinde olması bilimin gelişmesini sağlamıştır.
• Tales,Diyojen, Pisagor,Heredot,Homeros gibi bilim adamları İyonya’da yaşamışlardır.

Mezopotamya bölgesinde bereketli hilal denilen alanda gerçekleşen üretim, kültür ve toplum ile Anadolu'nun son derece verimli toprakları, buralarda tarihin ilklerinin yaşanmasını ve zengin bir üretim olmasını sağlamıştır. Bugün kültür ve sanat denildiği zaman özellikle tarih alanında dünyanın her tarafından insanlar Türkiye'yi görmeye gelir, yabancı ülkelerde çalışmalar yapan akademisyenler bu bölgeyi gezer ve hakkında bilgi edinir çünkü ilkçağ tarihinin ve genel olarak tarihin anlaşılması için bu bölgenin ve medeniyetlerin anlaşılması son derece önemlidir.

İlk Çağ Uygarlıkları

Bir uygarlık çerçevesinde kültür tarihinde kendine yer edinebilmiş olan kendine özgü yerleşim yerlerine sahip ilk çağ uygarlıkları aşağıda sıralanmıştır.

• Sümerler
• Babiller
• Hititler
• Persler
• Asurlular
• Lidyalılar
• Med Uygarlığı
• Akadlılar
• Frigler
• Hattiler
• İyonyalılar
• Mısırlılar
• Yunanlılar
• Romalılar

İlk Çağ Anadolu Uygarlıkları

Anadolu merkezli uygarlıklar günümüzde modern Türkiye'nin yer aldığı toprakların ilk zeminini oluşturmuştur diyebiliriz. İlkçağ uygarlıklarından Anadolu'da kurulmuş olanları bilmek ve anlamak bu topraklarda gelişen ve yükselen kültürel birikimi anlayabilmek ve tanımak için oldukça önemlidir.

Asurlular: Eski Asur İmparatorluğu kuruluş yılı olarak M.Ö 2025 senesinde kurulmuştur. Mızrak ve ok benzeri savaş aletlerini Anadolu'da ilk kullanan medeniyet Asur medeniyeti olmuştur. Genelde dağlık arazilerde konuşlanan ve su kanallarıyla ünlenen Asur medeniyeti ticaret ve tekstil ile de tarih sayfalarına izini bırakabilmiştir.

Hattiler: Anadolu'da MÖ 2500 – 1700 seneleri zamanında hüküm sürmüş olan Hattiler'e dair en önemli bilgileri bugün Alacahöyük adı verilen yerde elde edilen malzemelerden almaktayız. Güneş kursları, heykelcikler ve altın kupalarla birlikte diğer malzemeler Hatti uygarlığının gelişmişliğini kanıtlar niteliktedir. Bu uygarlık Hititler ile büyük oranda kaynaşarak Hitit kültürü için bir ön kültür özelliği taşımışlardır. Hititler de inanç olarak ve kültür olarak kendilerinden önce Anadolu'da hüküm süren Hattiler'den çok şey miras almışlardır.

Hititler: Hiyeroglif yazısını ilk defa kullanmalarıyla bilinen Hititler M.Ö. 1607 senesinde kurulmuş ve tıpkı diğer ilkçağ uygarlıkları gibi mutlak monarşi ile hüküm sürmüştür. İlkçağ döneminde kralın ve kraliçenin dışında bir meclis ilk defa Pankuş Meclisi adına Hitit medeniyetinde gerçekleşmiştir. Mahkeme sistemleri ile de oldukça ileri bir düzeyde olan Hititler, Mısır ile imzaladıkları Kadeş Antlaşması ile tarihin ilk uluslararası antlaşmasına da imza atmışlardır.

Lidyalılar: Sikkeyi icat etmeleriyle bilinen Lidya Devleti Batı Anadolu bölgesinde M.Ö 687 senesinde kurulmuştur. Başkaneti Sardes (Sard) olan medeniyetin inşa ettiği Kral Yolu tarihte etkileşimi arttırması ve ticareti çok canlandırması açısından oldukça önemli bir katkıdır. Altın işlemeciliği alanında kendini oldukça geliştiren Lidyalılar kısa zamanda yıkılmışlardır çünkü orduları kendi milletlerinden düzenli şekilde oluşmuyor, paralı asker kiralayıp korunma ihtiyaçlarını karşılıyorlardı.

İyonyalılar: İyonyalılar İzmir'den başlayıp Büyük Menderes Nehri olarak bilinen bölgeye kadar topraklarını genişletebilmiş bir uygarlıktır. Efes, Foça ve Milet en önemli şehir devletleridir. İyonya'da bir siyasi birliğin varlığından söz edilemez. Yunanistan bölgesinden gelen Akaların burada şehir (polis) devletleri kurarak örgütlendiği tespit edilmiştir.

Frigler: Sakarya nehri civarında kurulmuş olan Frigler'in ilk bilinen kralı Gordias'tır. Kibele ismindeki bereket tanrıçaları daha sonra Roma dünyasına da geçerek ilk çağlarda büyük bir dini tapınım oluşturmuştur. Midas bu uygarlığın en önemli dini merkezidir ve bunun yanında Friglerin başkenti Gordion olarak tespit edilmiştir. Frigyalılar dokumacılıkta ustalaşmış bir millettir. İlk Fabl örneklerini vermiş ve Tapetes ismindeki halı ve kilimleri ile büyük ün kazanmışlardır.

İlk Çağ Medeniyetleri

İlkçağ Medeniyetleri genel olarak dünya tarihinin çekirdeğini oluşturmaktadırlar. Bilindiği gibi tarih teknolojinin de kültürün de zaman içerisinde gelişmesidir ve sonucunda günümüz modern alışkanlıklarımızla birlikte kültürümüz oluşmuştur. Tarihi okumaya ilk önce bize bıraktıkları mirası öğrenip kavrayabilmek için İlkçağ medeniyetlerinden başlamakta büyük yarar vardır.