Annesi Ölmüş Çocuğa Ne Denir

Değerli kardeşimiz,

Sözlükte “yalnız olmak, tek başına kalmak” anlamındaki yütm kökünden türeyen “yetîm” kelimesi, çeşitli nesnelerin tekliğini ifade eder. Meselâ benzeri zor bulunan ve sedeften tek çıkan iri inci tanesine “dürr-i yetîm”, öncesinde ve sonrasında şiir olmayan tek beyte “beyt-i yetîm” denir.

Bu anlamdan hareketle babası ölmüş çocuğa da yetim (çoğulu eytâm, yetâmâ) adı verilir.

“Yütm”ün asıl mânasının, bir çocuğun babasını kaybetmesi olduğu ve tek başına kalma mânasının buradan geldiği şeklinde ikinci bir görüş de vardır.(Lisânü’l-Arab, “ytm” md.)

Bir hadiste yetimin zayıflığına işaret edilmiştir.(İbn Mâce, Edeb, 6)

Babasını kaybeden küçük büyük herkese (sözlük anlamı bakımından) yetim denilebilirse de fıkıhta yetim, henüz bulûğ çağına ermemiş çocuklar hakkında kullanılır. Bir hadiste de büluğ çağından sonra yetimliğin kalkacağı belirtilmiştir.(Ebû Dâvûd, Vesâyâ, 9)

Çocuğun nafakasını temin etme, haklarını koruma ve onu yetiştirmede babanın daha çok rolü bulunduğundan yetimlik özellikle babaya bağlanmıştır.(Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât, “ytm” md.)

Arapça’da annesini kaybeden çocuk için aciyy,hem annesini hem babasını kaybeden çocuk için latîm kelimeleri varsa da gerek konuşma dilinde gerekse yazılı metinlerde "yetim" bütün bu durumları ifade etmektedir.

Günümüzde bazı Arap ülkelerinin mevzuatında yetim, anne ve babasından her ikisini veya birini kaybeden yahut babası veya hem annesi hem babası bilinmeyen çocukları ifade eder.(Abdullah b. Nâsır b. Abdullah es-Sedhân, s. 50)

Bazı İslâm ülkelerinde ebeveynden birinin kaybolması, çocuğu terk etmesi yahut boşanma sonucu ondan uzaklaşması gibi sebeplerle ortaya çıkan hükmî yetimlik de yetim tanımı içerisinde görülmektedir.

Babaları ölmüş olan çocuklara bulûğ çağına girdikten sonra da mecazen yetim denilebilir. Nitekim müşrikler Hz. Muhammed (asm)’e küçümsemek amacıyla “Ebû Tâlib’in yetimi” derlerdi. Ayrıca evlendirilirken kendisine danışılması gerektiğini bildiren bir hadiste babasını küçük yaşta kaybeden yetişkin kız için “yetîme” lafzı kullanılmıştır.(Ebû Dâvûd, Nikâh, 23, 25)

Türkçe’de yetim kelimesi genelde babası ölmüş çocuğu ifade etse de bazı yerlerde Arapça’da olduğu gibi geniş bir kullanıma sahiptir. Sadece annesini veya hem annesini hem babasını kaybeden çocuğa daha çok öksüz denilir.(bk. TDV İslam Ansiklopedisi, Yetim md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet

Bir öğretmen ya da müdür yardımcısı olarak sizler bir öğrencinin ev yaşamının okul yaşamını ne kadar çok etkilediğini bilirsiniz. Bu iki ortam birbiri ile iç içedir. Aileden birisinin ölümü , çocuğun her gününü her saatini karartır. Diğer çocukların yanında olmayı, onlarla oynamayı başarabilse de çocuk acısını bir kenara atamaz.

Ona yardımcı olabilirsiniz. Bu broşürdeki yönergeyi izleyerek çocuğun yasla başedebilmesinde ve bir yakınının ölümünü yaşadıktan sonra yaşama geçişinde ona yardımcı olabilirsiniz.

OKUL ÇOCUK İÇİN BİR DESTEK ORTAMIDIR

Sizler öğrencileriniz için önemlisiniz. Onlar sizden sadece gerçekleri değil davranışlar ve duygular konusunda da pek çok şey öğrenirler. Günün en az yedi sekiz saati onlarla siz ilgilendiğiniz için sağladığınız desteğe çok önem verirler. Pek çok bakımdan siz onların sadece öğretmenleri ya da müdür yardımcıları değilsiniz aynı zamanda onlar için otoriteyi temsil ediyorsunuz, onlar için bir model, arkadaş ve sırdaşsınız.

Okul sadece kitaplardaki bilgilerin öğrenildiği bir yer değildir. Burası ev dışındaki bir yuvadır, burada öğrenciler birbirleriyle yaşamı paylaşırlar. Bir öğrenci yas dönemine girince bu yeni ve acı veren duyguları paylaşmak ister. Tıpkı evi gibi okulunun da kendisi için güvenli ve sevgi dolu bir ortam olduğunu bilmek ister.

ÇOCUKLA ÖLÜM HAKKINDA KONUŞMAK

Bir öğretmen ya da idareci olarak büyük olasılıkla çocuklarla konuşma konusunda başarılısınızdır. Onlarla göz kontağı kurarak düzeylerine indiğiniz zaman daha iyi tepki verdiklerini bilirsiniz. Onlara açık uçlu sorular sorarak duygu ve düşüncelerini ortaya çıkarmalarını sağlayabilirsiniz. Konuşurken anlayabilecekleri bir dil kullanmalı ve onların sözünü kesmemeye dikkat etmelisiniz.

Yas dönemindeki öğrencinize yardım etmek için çabalarınızı sürdürün, bu süre içinde sahip olduğunuz bütün becerilere gereksinim duyacaksınız. Ölüm hakkında konuşurken çok zorlandığınızı görebilirsiniz. Bu çok doğaldır, pek çok kültürde olduğu gibi bizim kültürümüzde de bu konuda konuşmak zor bir iştir.

Gerçekte yasta olan çocuğun gereksinim duyduğu şey ona birşeyler anlatan değil onu dinleyen ve anlayan birilerinin olduğunu bilmektir. Bu nedenle ona ne söyleyeceğim diye kaygılanmak yerine sizinle ölüm hakkında konuşması için fırsat yaratmaya çalışın.

YASI TANIMAK

Öğrencilerinizin, ölüm ve yasla başedebilmelerini sağlayabilmek için “çocukluk döneminde yas” konusundaki bilgilerinizi sürekli zenginleştirmeye çalışın. Elinizden geldiğince bu konudaki eğitim olanaklarından ve kaynaklardan yararlanın.

Yasla ilgili bilgi edinmenin bir yolu da ölüm ve yaşama ilişkin kendi görüşlerinizi keşfetmek olacaktır. Kendi kayıplarınızı düşünün. Hangi yakınınızı kaybettiniz? Onun ölümü sizin için ne anlama geliyor? Çocukken sevdiğiniz birini kaybettiniz mi? Eğer böyle bir acı yaşadıysanız ne hissettiniz? Yaşantınızda önemi olan yetişkinler -öğretmen ve danışmanlarınız da dahil olmak üzere- bu acıyla başetmede size ne gibi bir yardım sağladılar. Bütün bunları gözden geçirmek sizin öğrencilerinize daha iyi yardım etmenizi sağlayacaktır.

ÖĞRENDİKLERİNİZİ ÖĞRENCİLERİNİZE ÖĞRETİN

Sınıfınızla ölüm ve yas üzerine konuşmak için bir öğrencinizin anne ve babasının bir kazada ölmesi gibi bir olayı beklemeyin. Üniteleriniz içine bu önemli konuları katacak planlar yapın. Ölümle , çocukların korkuları ve endişeleri ile ilgili konuları işlerken günlük ve doğal olaylardan yararlanabilirsiniz -aniden büyük bir sokak köpeğinin saldırısı, gazetelerin başlıklarına geçen bir trafik kazası gibi. Zaman zaman çevrenizde olup bitenler arasında öğrencilerinize ölüm ve yaşama ilişkin pek çok şey öğretebilme fırsatı elde edebileceğiniz durumlar söz konusu olabilir; bir bebeğin dünyaya gelişi, sınıftan bir çocuğun büyük babasının ölümü gibi. Bu tür olaylar yaşandığında bu konularda açık bir şekilde konuşarak bu durumları olumlu bir şekilde kullanabilirsiniz. Her zaman bu tür fırsatları beklemeyerek siz de konuyu açmak için fırsatlar yaratabilirsiniz. Ölümün doğal ve sık sık raslanabilecek bir olay olduğuna ilişkin bir fikri olan çocukların sevdikleri birinin ölümünde yas dönemini daha sağlıklı bir şekilde geçirdikleri görülmektedir.

YAS DÖNEMİNDEKİ ÇOCUKLARIN TEPKİLERİ

Pek çok çocuk yaşadığı acıyı hırçınlaşarak, yaramazlık yaparak dışa vurur. Bu davranışlar genellikle çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine göre farklılıklar gösterir. Çocuk alışılmışın dışında gürültücü, yaramaz, öfke nöbetleri geçiren, arkadaşları ile kavga eden, otoriteyi reddeden, kurallara karşı gelen bir çocuk haline gelebilir. Bazılarının ders başarıları düşebilir, artık hiçbir şeyi umursamadıkları mesajını verebilirler. Evden kaçanlar bile olabilir.

Yas dönemindeki bir çocuğun bu olumsuz davranışlarının altında yatan neden, terkedilmişlik, güvensizlik duyguları ve benlik saygısında düşmedir. Yas dönemindeki bir çocuğun en önemli iki temel gereksinimi şefkat görmek ve kendini güvende hissetmektir. Bu temel gereksinimleri uygun bir disiplin ve sınırların belirlenmesi izlemektedir. Bizler onun şu andaki davranışlarına rağmen onu düşündüğümüzü, onunla ilgilendiğimizi görmesini sağlamalıyız.

Yetişkinlerin oluşturdukları örnekler ve makul sınırlar çocuğun içsel kontrolünü geliştirmesine yardımcı olurken bir taraftan da acı verici hatalar yapmalarına olanak verir. Hepimizin bildiği gibi hatalarımızdan pek çok şey öğreniriz.

BİR SINIF ARKADAŞININ ÖLÜMÜ HALİNDE

Çocukların ölmeyeceği düşünülür. Bizler de buna inanmak isteriz. Ama gerçek şu ki bazen çocuklar da ölür. Bir sınıf arkadaşının ölümü halinde diğer çocuklar çok derin bir üzüntü duyarlar. Özellikle ölen çocuğun yakın arkadaşları çok büyük bir kayıp duygusu ve acı yaşarlar. Arkadaşlarına ne olduğunu ve bunun nedenini öğrenmek isterler. Bazı çocuklar korku yaşarlar. Yaşanan bu ölüm çocuklar için kendilerinin de küçük yaşta ölebilecekleri anlamını taşır. Yaşayabilecekleri doğal duygular arasında şok ve öfke gibi duygular da yer almaktadır.

Bu durumda ölüm çocuğun okul yaşamının bir parçası olduğu için siz bu acılarında onlara destek verecek temel kişiler olacaksınız. Ölümün ardından okuldaki ilk günde dersinizin bir bölümünü olanları açıklamaya ayırabilirsiniz. Basit, somut bir dil kullanmanın ve sorularını dürüst bir şekilde cevaplamanın önemini unutmayın. Sergilediğiniz kendi duygularınızla onlara örnek olun. Ağlamak istiyorsanız ağlayın. Bunun için özür dilemeyin. Ölen çocuğun ailesine verilmek üzere bir sonraki dersinizde öğrencilerinizin resimler yapmalarını ya da veda mektupları yazmalarını sağlayın.

Öğrencilerinizin velilerine bir not yollayarak onları durumdan haberdar edin. Aileleri izin verirse isteyen çocukların törene katılmalarını organize edebilirsiniz. Yas bir süreçtir anlık bir olay değildir bunu unutmayın. Sonraki haftalar ve aylarda çocukların üzüntülerini ifade etmeleri için ortam yaratmanız gerekecektir.

YASTAKİ ÇOCUKLAR İÇİN DAHA FAZLA YARDIM ALMAK

Bir öğrencinizin acısı ile baş etmede güçlük çektiğini hissederseniz ona yardım sağlayın. Çevrenizdeki yardım alınabilecek kurumları araştırın. Bazı çocuklar, ailelerinin ve çevrelerindeki diğer yetişkinlerin yardımı ile bunun üstesinden gelebilirken bazıları için profesyonel bir yardım almak daha yararlı olabilir.

Eğer okul danışmanının dışında bireysel bir danışma almasının onun için daha yararlı olacağını düşünüyorsanız bu konuda ve özellikle çocuklar üzerinde uzmanlaşmış bir danışmandan yardım almasını sağlamaya çalışın.

ÇOCUĞA YARDIM SAĞLAMADA YOL GÖSTERECEK İPUÇLARI

İyi bir gözlemci olun. Yas dönemindeki bir çocuğun davranışları duyguları hakkında çok bilgi verici olabilir.

Sabırlı olun, çocukların matemleri hemen ve çok net bir şekilde ortaya çıkmaz.

Dürüst olun, çocuğa ölümle ilgili yalan söylemeyin. Çocukların bu durumun değişmez ve geri dönüşü olmayan bir şey olduğunu anlamaya gereksinimleri vardır. Bu gerçeği gölgeleyecek ifadeler kullanmamaya özen gösterin. Basit ve kesin bir dil kullanın.

Size her zaman ulaşabilmesini sağlayın. Çocuğun, yetişkinlerin onu dinlediklerini , ona destek olduklarını ve onu sevdiklerini bilmeye gereksinimi vardır.

B.C. BEREAVEMENT FOUNDATION

P.O. BOX 53530, 984 W. BROADWAY

VANCOUVER, B.C. V5Z 1K7 604-738-9950

TOLL FREE 1-877-779-2223

ÇEVİREN: TED Ankara Koleji Vakfı Danışma ve Rehberlik Merkezi