Antidepresan Bıraktıktan Sonra Kilo

Antidepresan ilaçlar; bazıları tarafından kullanılması gerektiğine rağmen kaçınılan, bazıları tarafından ise bilinçsizce kullanılan ilaçlar olmuştur. Her iki duruma da antidepresanlar ile ilgili bilgi kirlilikleri neden olmaktadır.

Antidepresan ilaçların en sık kullanıldığı hastalıklardan biri major depresyondur. Orta ve ağır şiddetteki major depresyonda antidepresanlar sıklıkla kullanılmaktadır.

Antidepresanların sık kullanıldığı diğer durumlar ise anksiyete bozuklukları, OKB (takıntı bozukluğu), demans gibi psikiyatrik hastalıklardır.

Antidepresan kullanımının gerekliliği klinikten kliniğe ve hastanın özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. Örneğin, hafif şiddette depresyonu olan bir kişiye ilaç başlamak doğru olabildiği gibi elzem değildir. Kişi ilaç kullanmak istemiyorsa bu durumda psikoterapiye ulaşabiliyor mu veya bundan fayda görecek midir bunlar değerlendirilir. Kişinin geçmiş psikiyatrik durumu, aile öyküsü, sosyal çevresi gibi etmenler göz önüne alınarak değerlendirme yapılır.

Ancak orta veya ağır şiddetteki depresyonda ilaç tedavisi genellikle gereklidir. Bu tablolarda antidepresan tedavinin başarısı %65-70 oranındadır.

Özellikle ağır tablolarda hemen her zaman antidepresan başlanması gerekmektedir.

Orta şiddetteki vakalarda ise, hastanın psikoterapiye ulaşımı mümkün olmayacaksa veya tekrarlayan depresif dönemleri mevcutsa, ek psikiyatrik hastalıkları varsa (anksiyete bozuklukları gibi), erken yanıt gerekmekte ise antidepresan kullanımı daha akılcı olabilir.

Hafif ve orta şiddetteki depresyonda ilaç tedavisi olmadan sadece psikoterapinin de ilaç tedavisi kadar etkinliği bulunmaktadır. Hatta iyileşme görülen hastalarda hastalığın yineleme sıklığının psikoterapi görenlerde sadece ilaç kullananlara göre daha az olduğu bilinmektedir.

Tabi ki hem ağır hem orta şiddetteki tablolarda antidepresan tedavi ve hastanın durumuna göre psikoterapinin birlikteliği en istenilen tedavidir. Ancak terapiye ulaşılabilirlik anlamında bu her zaman mümkün olamamaktadır.

Sık kullanılan antidepresanlar ve yan etkileri

SSRI lar (seçici serotonin geri alım inhibitörleri)

• Sitalopram (cipram, citol..)

• Essitalopram (cipralex, secita, citoles..)

• Sertralin (lustral, selectra, misol..)

• Fluoksetin (prozac, zedprex, depreks..)

• Paroksetin (paxil, paxera..)

• Fluvoksamin (faverin)

SSRI'lar depresyon tedavisinde en sık kullanılan ilaçlardır. Uzun vadede kullanımının önemli yan etkilere neden olmaması nedeniyle daha güvenle tercih edilirler. Genellikle günlük işlevselliği bozacak yan etkiler görülmez. Tedavinin ilk bir haftasında iç huzursuzluğu nispeten sık görülebilir. SSRI'ların etkinliği genellikle bir haftadan sonra başlar. Kimi zaman dört-altı haftadan önce ilacın etkinliği görülmeyebilir. Cinsel isteksizlik en sık yan etkisi olmakla birlikte ilacın bırakılmasından sonra yan etki tamamen kaybolur.

SNRI lar (serotonin ve noradrenalin geri alım inhibitörleri)

• Duloksetin (cymbalta, duxet, duloxx..)

• Venlefaksin (efexor, venegis, sulinex..) en sık kullanılan SNRI'lardır.

SNRI'lar da SSRI'lar gibi güvenle kullanabilen ilaçlardandır. Depresyon dışında yaygın olarak anksiyete bozuklukları ve ağrı bozukluklarında da kullanılmaktadırlar. Tedavi başlangıcında baş ağrısı, huzursuzluk, ishal, tansiyon yüksekliği gibi yan etkiler görülebilmektedir. Genellikle yan etkiler geçicidir. Kimi zaman tansiyon yüksekliği ve baş ağrısı aylarca sürebilir ve bu durumda başka ilaca geçiş düşünülebilir.

Trisiklik antidepresanlar:

• Amitriptitlin (laroxyl)

• Klomipramin (anafranil) en sık kullanılan trisikliklerdir.

Trisiklikler günümüzde daha az kullanılmakla birlikte depresyon tedavisinde en etkili ilaçlardandır. Yüksek dozlarda ağız kuruluğu, baş dönmesi gibi yan etkiler yapabildikleri için tedavi konforunu bozabilirler. Genellikle SSRI ve SNRIlar ile yeterli etkinlik sağlanamazsa tercih edilirler.

Diğer sık kullanılan antidepresanları;

• Vortioksetin

• Bupropion (wellbutrin)

• Mirtazapin (redepra, remeron, zestat..)

• Trazadon (desyrel) olarak sayabiliriz.

Mirtazapin ve trazadon düşük dozlarda başka bir antidepresana eklemede sık kullanılırken, özellikle mirtazapin yüksek dozlarda depresyonda tek başına da kullanılabilir.

Antidepresanların kullanımında hastanın çekinceleri

Geçmişte daha sık kullanılan trsiklik antidepresanların yan etkileri şiddetli olabilirken, günümüzde sık tercih edilen SSRI ve SNRI grubu (seçici serotonin geri alım inhibitörleri) ilaçların yan etkileri görece hafif düzeydedir veya hiç görülmez.

Tabi ki her antidepresanın etkisi ve yan etkisi birbirinden farklı olabilmektedir.

Hekim ise ilacı hastalığın şiddetine, özelliklerine ve hastanın durumuna göre (kilo, yaş, ek hastalık, gebelik gibi) kar zarar hesabını gözeterek antidepresanın seçimini yapar. Bazı durumlarda hasta ve hekim tedavi konusunda anlaşırken bazen de hasta ilaç kullanmak istemeyebilir.

Hekimin önermesine rağmen hastanın ilaç kullanmak istememesindeki etkenler ise;

• Hastanın antidepresanların bağımlılık yaptığını düşünmesi

• Hastanın kilo alma endişesi

• İlaçların olası sersemletici veya uyku getirici etkileridir

Antidepresanlar bağımlılık yapar mı?

Antidepresanların bağımlılık yapıcı etkisi yoktur. Bağımlılık yapıcı etkisi olan ilaçlar, ilaç alındıktan kısa bir süre sonra keyif verme, öfori gibi etkilere neden olur (benzodiazepinler gibi). Antidepresanlar ise hasta olmayan bir kişide bu etkiye neden olmaz. Depresyonu olan kişide ise antidepresanlar; kişinin duygudurum çökkünlüğünü haftalar içinde azaltır.

Peki hastalar bu fikri neden benimsemişler?

En sık sebebi; tedavi devam ederken bazı antidepresanların (paroksetin, venelefaksin gibi) bir gün dahi alınmadığında ortaya çıkan etkilerdir. Bu etkilere geri çekilme belirtileri denir. Geri çekilme belirtileri; ilacın vücuttaki metabolizma süresinin tamamlanması ile görülür.

Bu etkiler ilaçlar arası farklılıklar gösterebilmekle birlikte genellikle;

• Huzursuzluk, Sinirlilik

• Baş ağrısı, baş dönmesi veya yüzde karıncalanma hissi

• Ellerde uyuşma, karıncalanma

• Uykuya dalmada güçlük ve canlı rüyalar

• Denge bozukluğudur.

Metabolizma ömrü her hastaya ve her antidepresana göre değişebilir. Örneğin; fluoksetinle sıklıkla böyle bir durum yaşanmazken, paroksetinin bir gün dahi alınmaması bu belirtilerin görülmesine neden olacaktır. Bu nedenle ilaçların düzenli kullanılması, kesileceği zaman ise doz azaltılarak hekim kontrolünde kesilmesi gerekmektedir.

Geri çekilme etkileri dışında bağımlılık yaptığına dair düşüncelerin ortaya çıkmasına neden olan diğer bir durum ise; ilaç tedavisinin belirlenen sürede düzgün olarak kullanılmasına rağmen ilaç kesildikten sonra depresif belirtilerin tekrarlamasıdır. Burada depresyonun yineleyebilen veya kronikleşebilen bir hastalık olduğu gözardı edilmektedir.

Hastaların bir kısmında (yaklaşık %30'unda) belirtiler düzeldikten sonraki altı aylık tedavi sonrası ilacın azaltılarak kesilmesiyle major depresyon tablosu bir daha görülmez.

İlk kez major depresyon tanısı almış birinde uygun tedaviye rağmen % 70 ihtimalle ikinci bir depresyon dönemi görülmektedir. Bu kimi zaman tedaviden birkaç ay sonra kimi zaman da yıllar sonra görülebilir. Her depresyon döneminin görülmesi ise bu durumun tekrarlama ve kronikleşme riskinin artması anlamına gelir.

Antidepresan kullanımını ve depresyonubaşka bir hastalık üzerinden örnekleyecek olursak;

Kırk beş yaşında diyabet teşhisi koyulan bir kişiye ilaç başlandığını düşünün. Bu kişinin açlık kan şekeri sınırın hemen üzerinde ve diyabete bağlı belirgin yan etkiler henüz gözlenmemiş olsun. Kişinin rejim uygulaması, egzersiz yapması ve düzenli ilaç kullanması ile kan şekeri normal düzeyde seyredip kişi hekim kontrolünde bazen ilacı bırakabilmektedir. Ancak hem genetik hem de çevresel etmenler dahilinde hasta daha ileri düzeyde bir tablodaysa ilacı ömür boyu kullanması gerekebilmektedir. Hatta ikili ilaç kullanması veya insülin dahi kullanması gerekebilir.

Depresyonda da buna benzer şekilde hafif tablolarla daha ağır seyreden tablolar arasında tedavide büyük farklılıklar bulunabilir.

Depresyonun da diyabet gibi çevresel ve genetik etmenler ile oluşan bir hastalık olduğunu, kimi zaman süreğen ilaç kullanımı gerektiğini unutmamak gerekir.

Antidepresanlar ve kilo alımı

Antidepresanların iştah açıcı etkileri görülebilmektedir. Bu; doğrudan değil yeme miktarının denetlenememesi sonucu kilo alımına neden olur. Hastanın iştah kontrolünü sağlaması genellikle kilo alımıyla baş etmesinde yeterli olur.

Hasta kilo alımının önüne geçemediğinde hekim ilaç değişimi veya doz azaltmayı düşünebilir. Ancak bazen hastada iştah artışı yapmayan ilaçlarla tedavide yeterli düzelme sağlanmazsa kar zarar hesabı gözeterek iştah artışı yan etkisi olabilen ilaçlar kullanılabilmektedir.

Paroksetin, mirtazapin gibi ilaçlarla daha sık iştah artışı görülürken; bupropion, fluoksetin gibi ilaçlarla iştahta azalma görülebilir.

Bazı hastalarda iştahta azalma ve kilo verme depresyonda önemli sorun oluşturur. Bu durumlarda ilaçların yan etkisi gibi görülen iştah artışı tedavide olumlu sonuç doğurur.

Uyku hali ve sersemlik hissi

Antidepresanların sersemlik etkisi yarattığına dair deneyimler ise genellikle tedavinin başlangıçtaki bir iki haftalık dönemi için geçerlidir. Kimi zaman da doz atlandığında geri çekilme belirtisi olarak da sersemlik görülebilir.

Antidepresanların çoğu uyku yapmaz ve sabah alınır. Essitalopram, sertralin gibi sık reçete edilen ilaçlar genellikle uyku yapmasa da bir kısım hasta gün içinde uyku hali tarifleyebilir. Bu hastalarda hekime danışılarak ilacın akşama çekilmesi yan etkilerin kaybolması için genellikle yeterli olur.

Az sayıda antidepresan uyku halini sıklıkla yapar (mirtazapin, trazadon). Bunların da uykuya dalamayan hastalarda akşam saatlerinde kullanılmasıyla tedaviye katkısı sağlanır.

Antidepresan ilaçlar depresyonda ne kadar süre kullanılmalı?

Antidepresanların depresyonda kullanım süresi değişkenlik gösterebilmektedir.

İlk kez major depresyon tedavisi gören bir kişide temel yaklaşımilaç ile belirtilerde tam düzelme görüldükten sonra en az altı ay daha tedaviye devam edilmesi gerekliliğidir.

İkinci kez depresyon dönemi geçirenlerde ise belirtilerin düzelmesinden sonra bir yıl daha tedavinin sürdürülmesi gerekebilir.

Tedavi kesilmesiyle sıklıkla major depresyonun tekrarladığı hastalarda ise sürekli antidepresan kullanımı gerekebilmektedir.

Tedavi süresi ile ilgili en sık yapılan hata ise; antidepresan tedaviyle belirtilerinde iyileşme olan hastaların bir kaç ay sonra hekim kontrollerine gelmeyip ilacı bırakmasıdır. Bu durumda sıklıkla bir kaç ay içinde belirtiler tekrarlayacaktır. Bu durum hem tedavinin uzamasına neden olurken hem de antidepresan tedavinin etkinliğini bozabilmektedir.

Sonuç olarak; antidepresan tedavileri hastalığın getirmiş olduğu etkilerin giderilmesinde etkili tedaviler olup, kullanımı hekim gözetiminde yapılmalıdır. Antidepresanların bazı yan etkileri olabilmekle birlikte SSRI ve SNRI grubu ilaçların yan etkileri genellikle tolere edilebilir. Antidepresanlar bağımlılık yapan ilaçlar olmamakla birlikte kronik nitelikte depresyonu olanların bu ilaçları süreğen olarak kullanması gerekebilir.

Uzm. Dr. Berkay Vahapoğlu

Depresyon, kaygı bozukluğu, panik atak gibi psikolojik rahatsızlıkların yaygınlaşması, bu tür hastalıklar için kullanılan çeşitli antidepresanların kullanımının da yaygınlaşmasıyla sonuçlanıyor. Türkiye’de de 2007 yılından beri 10 sene içerisinde antidepresan kullanımının 2,25 kat arttığı biliniyor.

Antidepresanlar, türlerine göre farklı özellikler göstererek vücudun kimyasını düzenliyor ve psikiyatrik hastalıkları fiziksel olarak tedavi etmeye yarıyor. Özellikle sık kullanılan antidepresanlar arasında yer alan sertralin, sitalopram, essitalopram türevi ilaçlar ile bazı antipsikotik ilaçlar, genellikle düzenli olarak kullanıldıklarında ve belirli bir kullanım süresinden sonra etkisini gösteriyor. Antidepresan kullanımı ile ilgili bilinmesi gereken en önemli şey, hangi koşulda olursa olsun, ilaçların doktor önerisi olmadan kullanılmaması gerektiği. Bu tür ilaçları düzenli olarak kullanmak fiziksel ve zihinsel olarak ciddi değişimlere neden olabildiğinden, ilacı düzenli kullanmayı bırakırken de mutlaka bir uzmana danışılması gerekiyor. Durumunuzu bilen ve tedavinizi takip eden doktorunuz düzenli olarak ilaç kullanımınızı takip etmeli ve ilacı bırakmanız gerektiğinde de size ne şekilde bırakacağınızı açıklamalıdır.

Hiçbir ilacı doktor kontrolünde olmadan bırakmadığınıza emin olmalısınız. Eğer herhangi bir sebepten ve doktorunuzun önerisiyle antidepresan kullanmayı bırakmak üzereyseniz, bırakma süreci ile ilgili de bilmeniz gerekenler var. Doktorlar genellikle 2-4 hafta süren ve ilacı azaltarak bırakmayı öngören bir bırakma süreci önerirler ve bu süreçte gerçekleşen değişimleri takip etmek isterler. Doktor kontrolünde de olsa, antidepresanı bırakmak her zaman hoş bir deneyim olmayabilir. “Çekilme sendromları” ya da “antidepresan yoksunluğu” olarak adlandırılan belirtiler, antidepresanı azaltmaya başladığınızda ortaya çıkar ve bazı durumlarda 3 ay kadar sürebilir. Zor bir süreç olabilse de antidepresanı bırakma süreci bazı önlemler alınarak daha kolay atlatılabilir.

Antidepresan kullanımı ile ilgili en önemli detay, doktorunuzla kurduğunuz ilişkide saklıdır. Güvendiğiniz bir tıp hekimi hikayenizi dinleyecek, belirtileri gözlemleyecek ve size uygun ilacı kullanmanız için sizi destekleyecektir. Gerekli gördüğünde de ilacı bırakmanızı isteyecektir. Gebelik, farklı sağlık sorunları ya da kişisel nedenlerden ötürü ilacı bırakmak istediğinizde, bunun sizin için doğru olup olmadığını ve ne şekilde bırakmanız gerektiğini belirleyecek olan kişi de doktorunuzdur. O yüzden bu süreçte muhakkak çok güvendiğiniz bir uzmanla çalışın ve onun sözünden çıkmayın. Yolda karşılaştığınız zorluklardan da hekiminizi haberdar edin ve öncelikle ondan yardım isteyin.

Kullandığınız ilacın türü de ne kadar süreyle antidepresan kullanmış olmanız da bırakma sürecini etkileyecek faktörler arasındadır. Bazen iki hafta, bazen de 3 ay süren bir bırakma süreciniz olacaktır; ancak bu noktada yine doktorunuzun talimatlarına uymalı ve sabırlı olmalısınız.

Yapılan araştırmalar ve anketler, antidepresan kullanmayı bırakma sürecinde birçok kişide yorgunluk, halsizlik, ağlama nöbetleri, cinsel isteksizlik ve benzeri belirtilerin ortaya çıktığını doğruluyor. Özellikle SSRI türevi ilaçlar, serotonin hormonu dengesini düzenleyerek çalıştığı için bırakıldığında biraz kafa karıştırabiliyorlar. Ani gülme krizleri, yerini ağlama atağına bırakabilir, beklenmedik anlarda uyuma isteği yaratabilir hatta bazı durumlarda intihar düşüncelerine bile neden olabilir. Unutulmaması gerekir ki, tüm bunlar geçicidir ve tolere edilebilir. Antidepresanı bırakırken kafanız biraz karışacak ancak emin olun ki bu durum asla böyle devam etmeyecek.

Bulantı, ishal, iştahsızlık gibi sindirim sorunları, antidepresanı bırakma sürecinde sık görülen rahatsızlıklardandır. Bunların önüne geçmek için süreçte iyi beslenmek, bolca su tüketmek önemli.

Kendinize iyi bakmak, sağlıklı yaşamak zaten başlı başına bir antidepresandır! Antidepresanı bırakırken de ilacınızın yerine koyacağınız sağlıklı alışkanlıklarınızı belirlemeniz iyi bir fikir olabilir. Düzenli olarak yürüyüşe çıkın, bir diyetisyene gidip kendiniz için en uygun beslenme planını belirleyin, spor yapın, bol bol da sosyalleşin. Fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarınızı doğru bir şekilde gidermeye odaklanmak, psikolojik olarak sağlıklı bir hayat yaşamanın ilk adımıdır. İlaçsız hayatınız için bu değişiklikleri yaparken, aynı zamanda ilacı bırakırken yaşamanız muhtemel semptomların etkisini azaltmanızı da sağlayacak.

İyi bir kahkaha gerçekten şifalıdır! Antidepresanı bırakma sürecinde en iyi gelen şeylerden biri de bol bol gülmektir. Komik videolar izleyin, arkadaşlarınızla komik oyunlar oynayın, kendinizi eğlendirmenin yollarını bulun. Siz kahkaha attıkça, vücudunuz artık o ilaçlara ihtiyaç duymayacağınıza daha emin olacak!

İlacı bırakma sürecinde gerçekleşen değişiklikler ve belirtiler bazen gerçekten de çok yorucu hale gelebilir. Yoga ve meditasyon ise, kendinizi günden güne izlemenizi ve gözlemlemenizi sağlamak için en iyi yöntemlerdir. Bedeninizin ve nefesinizin farkında olarak yapacağınız yoga ve meditasyon pratikleri, ilacı bırakma sürecini önemli ölçüde kolaylaştıracaktır.