Aprın Çor Tigin Şiiri

Uygur Türklerinin Mani (Maniheizm) dinine mensup oldukları dönemlerde yaşamış olan Türk şair Aprın Çor Tigin’in bilinen en eski Türk şiirlerini yazdığı kabul edilmektedir. Mani dini, aydınlık ile karanlığın bitmeyen çatışması üzerine kuruludur. Aydınlık tarafın bir parçası karanlığın içinde (dünyanın içinde) kalmıştır. Bu dinde Tanrısal öz taşıdığı kabul edilen canlara zarar vermek yasaktır. Aydınlanmaya ise ancak “seçilmişler” denilen ve kendilerini Tengri’ye (Burkan’a) adayan dinsel kişiler aracılığı ile ulaşılabilir. Mani dinindeki Türkler, Buda’ya Burkan derlerdi. Seçilmiş kişiler, hiçbir canlıyı incitmezler ve cinsel ilişkiye girmezlerdi. İhtiyaçları ise dileyen kişiler tarafından sağlanırdı.

Bu dinin etkisinde yazan Aprın Çor Tigin’in günümüze sadece 2 şiiri ulaşabilmiştir. Şiirler Kuzey Doğu Türkistan’da Turfan kazılarında bulunmuştur. Kazılarda bulunan iki şiirin ilki dinsel içerikli olup maniye övgü içermektedir. İkincisi ise aşk konuludur. Orijinal Uygur alfabesi ile ilk çevirileri Alman arkeolog Albert Von Le Coq ve Türkolog dilbilimci J.W.Kaup Nabg tarafından yayınlanmıştır. Türkiye’de ise, Reşid Rahmeti Arat, Talat Tekin ve Osman Fikri Sertkaya gibi araştırmacılar bu şiirler üzerinde incelemede bulunmuşlardır. Yapılan yaş analizlerine göre, şiirlerin en erken 8. en geç 9. yüzyıla ait olduğu tahmin edilmektedir. Edebiyat açısından ise, şiirlerde ahengi kuvvetlendiren tekrarlara, kafiye oluşturacak şekilde hece oyunlarına rastlanmaktadır.

MANİ İLAHİSİ. (Koyu fontlar orijinal dil, açık italik fontlar çeviridir.)

Bilegüsüz yiti vaj[ır ti]yür
Bilenmeden keskin (olan) elmas(tır) derler;
Bilegüsüz yiti vajı[r ti]yür
Bilenmeden keskin (olan) elmas(tır) derler;
Vajırda ötvi biligligim tözünüm yarukum
Elmastan daha keskin bilgilim, asilim, ışığım,
Vajırda ötvi biligligim bilgem yangam
Elmastan daha keskin bilgilim, bilgem, filim.

Kün tengri yarukın teg köküzlügüm bilgem
Gün Tanrı ışığı gibi göğüslüm bilgem,
Kün tengri yarukın teg köküzlügüm bilgem
Gün Tanrı ışığı gibi göğüslüm bilgem;
Körtle tözün tengrim külügüm küzünçüm
Güzel (ve) asil Tanrım, ünlüm, koruyanım!
Körtle tözün tengrim burkanım bulunçsuzum
Güzel (ve) asil Tanrım, Buda’m, bulunmazım!

AŞK ŞİİRİ

kasınçığımın öyü kadgurar men
Yavuklumu düşünüp dertleniyorum.
kadgurdukça
dertlendikçe
kaşı körtlem
kaşı güzelim
kavışıgsayur men
kavuşmayı özlüyorum

öz amrakımın öyür men
Kendi sevgilimi düşünürüm ben
öyü evirür men ödü/…/ çün
düşünürüm düşünürüm de… [mısra silinmiş]
öz amrakımın
kendi sevgilimi
öpügseyür men
öpmek isterim ben

barayın tiser
Kaçıp gitsem
baç amrakım
güzel sevgilim
baru yime umaz men
gene de gidemem ki ben
bağırsakım
merhametlim!

kireyin tiser
Sokulayım desem (sana)
kiçigkiyem
yavrucuğum
kirü yime urnaz men
gene de sokulamam ki ben
kin yıpar yıdlıgım
misk gibi güzel kokulum!

yaruk tengriler
Işık Tanrılar
yarlıkazunın
sayesinde
yavaşım birle
huyu güzelimle
yakışıpan ardılmalım
birleşip ayrılmayalım

küçlüg priştiler
Kudretli meleklerin
küç birzünin
kudreti sayesinde
közi karam birle
kara gözlümle
külüşüpen külüşügin oluralım
gülüşüp oturalım.

***

Gününüz aydın olsun, Ullu Tengri sizleri gözetsin, korusun.

Kaynaklar

1. Bilinmeyen Türk Tarihi web sitesi
   http://www.bilinmeyenturktarihi.com/bilinen-en-eski-turk-sairi-aprin-cor-tigin.html
2. Eski Türk şiirinin kaynaklarına toplu bakış. Yrd.Doç.Dr. Osman Fikri Sertkaya
3. Turfan Kazıları. Türk ansiklopedisi, M.E.B devlet kitapları, Milli Eğitim Basımevi, 32 C, Ankara, 1983, ilgili bölüm.

Yazıtlarda kayıtlara geçen,
İlk Hun şairi Aprın Çor Tigin.
Ozanlıkta aşk badesi içen,
İlk Hun şairi Aprın Çor Tigin.

Han otağında destanlar düzen,
Sözleri mani olarak dizen.
Türkçe olarak şiirler yazan,
İlk Hun şairi Aprın Çor Tigin.

Aşkla destanlara imza atan,
Düşüncesini şiire katan.
Türklerin kültürünü yansıtan,
İlk Hun şairi Aprın Çor Tigin.

Şair olanın elinden tutan,
Türk'e düşmanlık yapana çatan.
Türkün yiğitliğini anlatan,
İlk Hun şairi Aprın Çor Tigin.

Yusuf Türk yurtlarında koşturan,
Kopuzla gönülleri coşturan.
Alp Tiginleri destanlaştıran,
İlk Hun şairi Aprın Çor Tigin.

Aprın Çor Tigin'e ait Sevgili şiiri:

SEVGİLİ

Kasınçığımın öyü kadgurar men.

Kadgurdukça,

Kaşı körtlem.

Kavışıgsayur men.

Yavuklumu düşünüp dertleniyorum.

Dertlendikçe,

Kaşı güzelim.

Kavuşmayı özlüyorum.

Öz amrakımın öyür men.

Öyü evirür men ödü/…/ çün,

Öz amrakımın,

Öpügseyür men.

Kendi sevgilimi düşünürüm ben.

Düşünürüm düşünürüm de… [mısra kopuk!]

Kendi sevgilimi,

Öpmek isterim ben.

Barayın tiser,

Baç amrakım.

Baru yime umaz men.

Bağırsakım.

Kaçıp gitsem,

Güzel sevgilim.

Gene de gidemem ki ben.

Merhametlim!

Kireyin tiser,

Kiçigkiyem.

Kirü yime urnaz men.

Kin yıpar yıdlıgım.

Sokulayım desem (sana),

Yavrucuğum.

Gene de sokulamam ki ben,

Misk gibi güzel kokulum!

Yaruk tengriler,

Yarlıkazunın.

Yavaşım birle,

Yakışıpan ardılmalım.

Gök Tanrı,

Sayesinde,

Huyu güzelimle,

Birleşip ayrılmayalım.

Küçlüg priştiler,

Küç birzünin.

Közi karam birle,

Külüşüpen külüşügin oluralım.

Kudretli meleklerin,

Kudreti sayesinde.

Kara gözlümle,

Gülüşüp oturalım.

© Bu şiirin her türlü telif hakkı şairin kendisine ve / veya temsilcilerine aittir.