Arizona (İngilizce telaffuz: [ɛərɪˈzoʊnə, ær-] (dinle); Navahoca: Hoozdo Hahoodzo; Oʼodham dili: lĭ ṣonak), Batı Amerika Birleşik Devletleri'nde, Güneybatı ve bazen de Dağ alt bölgelerinde gruplandırılmış bir eyalettir.[3] 50 eyaletin 6. büyük ve 14. kalabalık eyaletidir.[3] Başkenti ve en büyük şehri Phoenix'tir.[3] Arizona, Dört Köşe bölgesini kuzeyde Utah, kuzeydoğuda Colorado ve doğuda New Mexico ile paylaşıyor; diğer komşu eyaletleri batıda Nevada ve Kaliforniya, güneyde ve güneybatıda Meksika eyaletleriSonora ve Baja California'dır.[3]
Arizona, Birliğe kabul edilen 48. eyalet ve kıtasal eyaletlerin sonuncusudur ve 14 Şubat 1912'de eyalet olmuştur. Tarihsel olarak Yeni İspanya'daki Alta California bölgesinin bir parçası olan Arizona, 1821'de bağımsız Meksika'nın bir parçası olmuştur. Yenildikten sonra Meksika-Amerika Savaşı'nda, Meksika 1848'de bu toprakların çoğunu Amerika Birleşik Devletleri'ne devretti. Devletin en güney kısmı 1853'te Gadsden Alımı ile satın alındı.
Güney Arizona, en çok sıcak yazları ve ılıman kışları olan çöl iklimi ile tanınır.[3]Kuzey Arizona ılıman bir iklime sahip olup, büyük bölümü çam, Douglas köknarı ve ladin ormanlarıyla kaplıdır.[3]Colorado Platosu; dağ sıraları (San Francisco Sıradağları gibi); yanı sıra çok daha ılımlı yaz sıcaklıkları ve önemli kış kar yağışları olan büyük, derin kanyonlar. Flagstaff, Alpine ve Tucson bölgelerinde kayak merkezleri var.[3] Dünyanın yedi doğa harikasından biri olan uluslararası üne sahip Büyük Kanyon Ulusal Parkı'nın yanı sıra birçok ulusal orman, millî park ve ulusal anıt bulunmaktadır.[3]
1950'lerden bu yana, Arizona'nın nüfusu ve ekonomisi, eyalete göç nedeniyle çarpıcı bir şekilde büyüdü ve şimdi eyalet, Güneş Kuşağı'nın önemli bir merkezidir. Phoenix ve Tucson gibi şehirler geniş, geniş banliyö alanları geliştirdi. PetSmart ve Circle K[10] gibi birçok büyük şirketin merkezi eyalettedir ve Arizona, Arizona Üniversitesi ve Arizona Devlet Üniversitesi de dahil olmak üzere büyük üniversitelere ev sahipliği yapmaktadır. Cumhuriyetçi Parti'nin kalesi olarak bilinen bu eyalet, Barry Goldwater ve John McCain gibi ulusal muhafazakar politikacıları ile tanınsa da, 1996 ve 2020'deki başkanlık seçimlerini Demokratik adaylar kazandı.
Arizona, çok çeşitli bir nüfusa ev sahipliği yapmaktadır. Eyaletin yaklaşık dörtte biri, eyaletin ve Amerika Birleşik Devletleri'nin en büyüğü olan Navajo Ulusu da dahil olmak üzere federal olarak tanınan 27 Kızılderili kabilesine ev sahipliği yapan Kızılderili bölgelerinden oluşuyor. 300.000'den fazla vatandaş. 1980'lerden bu yana, eyalet nüfusundaki Hispaniklerin oranı, Meksika'dan gelen göç dalgaları nedeniyle önemli ölçüde arttı. Eyalette ayrıca önemli bir Katolik ve Mormon nüfusu bulunmaktadır.
Tarihçe[değiştir kaynağı değiştir]
Genel olarak Arizona, güney Kaliforniya'ya yakınlığı nedeniyle orta derecede risk altında olan güneybatı kısmı hariç, düşük deprem riski altındadır. Öte yandan, kuzey Arizona, bölgedeki çok sayıda fay nedeniyle orta derecede risk altındadır. Phoenix'in yakın ve batısındaki bölgeler en düşük riske sahiptir.[44]
En erken Arizona depremleri, Colorado Nehri'nin Kaliforniya tarafındaki Fort Yuma'da kaydedildi. 1800'lerde İmparatorluk Vadisi veya Meksika yakınlarında merkezlenmişlerdi. Douglas sakinleri, merkez üssü 64 km güneyde, Meksika'nın Sonora eyaletinde yer alan 1887 Sonora depremini hissettiler.[45] Arizona merkezli olduğu bilinen ilk hasar veren deprem, 25 Ocak 1906'da, New Mexico, Socorro yakınlarında merkezli bir dizi başka deprem de dahil olmak üzere meydana geldi. Flagstaff'ta şok şiddetliydi.
Eylül 1910'da, bir dizi 52 deprem, Flagstaff yakınlarındaki bir inşaat ekibinin bölgeyi terk etmesine neden oldu. Arizona'nın eyalet olduğu 1912'de, 18 Ağustos'ta bir deprem San Francisco Sıradağları'nda 50 millik bir çatlağa neden oldu. Ocak 1935'in başlarında, eyalet Yuma bölgesinde ve Büyük Kanyon yakınında bir dizi deprem yaşadı. Arizona, 1959'da 5,6 büyüklüğünde bir sarsıntıyla en büyük depremini yaşadı. Eyaletin kuzeybatısında, Utah sınırına yakın Fredonia yakınlarında merkezlendi. Sarsıntı Nevada ve Utah sınırında da hissedildi.[45]
İklim[değiştir
Büyük Kanyon (İngilizce Grand Canyon), Güneybatı ABD Arizona eyaletinde bulunan, ortalama 1220 metre derinlik ve 445 km uzunluğa sahip Colorado Nehri tarafından oyulmuş dik bir kanyonun adı olup, yılda yaklaşık 5 milyon ziyaretçi çekecek kadar muhteşem manzaralarıyla ünlüdür. Büyük Kanyonun özellikle güney kenarı, Colorado Nehri‘nin nefes kesici manzarası yüzünden kanyonun en çok ziyaret edilen bölgesidir. İlginçtir, Büyük Kanyon Ulusal Parkı, çölden orman arazisine kadar çeşitli ekosistemlere ev sahipliği yapmakta olup, bu ekosistemler, nesli tükenmekte olan birçok tür de dahil olmak üzere pek çok bitki ve hayvan için ekolojik bir sığınak vazifesi görmektedir. Büyük Kanyon, dünyadaki en derin, en uzun veya en geniş kanyon olmasa da, güzelliği ve etkileyici boyutuyla ünlüdür. 445 km uzunluğa sahip devasa çatlak Colorado Nehri Havzası’nın bir bölümünü oluşturan Colorado Platosu‘nu bölmektedir. İnsanlar son Buzul Çağı’ndan bu yana kanyonun içindeki ve çevresindeki bölgeyi yaşamıştır. Büyük Kanyon’a ulaşan ilk Avrupalılar, 1540’larda İspanyol kaşiflerdi. Başkan Benjamin Harris ilk kez 1893’te Büyük Kanyon’u orman rezervi olarak korumuş ve 1919’da resmen bir Birleşik Devletler Ulusal Parkı olmuştur.
Büyük Kanyon Nasıl Oluştu?
Kanyonun oluşumundan Colorado Nehri’nin 6 hatta yeni teorilere göre 17 milyon yıldır yarattığı erozyon sorumlu olup, kanyonun duvarları, Dünya’nın farklı jeolojik evrelerinin eşsiz bir temsilini sunmaktadır. Büyük Kanyon’un duvarlarında bulunan kayaların, Dünya’nın yaşının yaklaşık üçte biri yaşında olduğuna inanılmaktadır.
Coğrafya
Colorado Nehri, Güney Kıyı ve Kuzey Kıyı’nın ortalama kotları sırasıyla deniz seviyesinden 670 m, 2072 m ve 2438 m yukarıda yer almaktadır. Bu geniş yükseklik aralığı, Büyük Kanyon’un muazzam biyoçeşitliliğine yol açmıştır. Yedi yaşam bölgesinden beşi Grand Canyon Ulusal Parkı’nda ve dört ana çöl türünden üçünde bulunabilir. Sonuç olarak, Büyük Kanyon Ulusal Parkı 1500’den fazla yerli bitki türüne, 355 kuş türüne, 89 memeli türüne, 47 sürüngen türüne, 9 amfibi türüne ve 17 balık türünü barındırmaktadır. Park ayrıca çöl kaplumbağası, iki leopar kurbağa türü, kel kartal, Amerikan alacadoğanı (Falco peregrinus) ve Amerika yaban koyunu (Ovis canadensis) gibi çok sayıda nesli tükenmekte olan bitki ve hayvan türüne de ev sahipliği yapmaktadır.
Grand Canyon’a nasıl gidilir?
Öncelikle ABD’de Las Vegas veya Phoenix International havaalanlarına uçmanız gerekmektedir. Buralardan bir araba kiralayabilir veya alternatif olarak, sunulan birçok otobüs turundan birine rezervasyon yaptırabilirsiniz. Her iki havaalanından da Büyük Kanyon’a yolculuk yaklaşık 5 saat sürmektedir. Kendi aracınızıkullanmak isterseniz Büyük Kanyon’a gitmek için, Kuzey Kenarı’na erişmek için Arizona Eyalet Yolu 67’yi, Güney Rim ve Büyük Kanyon köyüne ulaşmak için Eyalet Yolu 64’ü kullanın.
Grand Kanyon’da nerede kalınır?
Grand Kanyonun hem Kuzey hem de Güney kenarında birçok konaklama seçeneği bulunmaktadır. Özellikle yaz aylarında konaklamak istiyorsanız popüler oteller için önceden rezervasyon yapmanız akıllıca olacaktır. Konaklama bilgileri için National Park Services Grand Canyon konaklama sayfasına gidebilirsiniz.
Büyük Kanyon’u ziyaret etmek için en iyi zaman
Büyük Kanyon’u ziyaret etmek için yılın en iyi zamanı ilkbahar ya da sonbahar olup, yürüyüş koşullarının ideal olduğu ve ziyaretçi sayısının az olduğu dönemlerdir. Bu durum kanyonda yapılacak bir yaz tatilini göz ardı etmeniz gerektiği anlamına gelmez ama 38 °C’yi aşan yüksek sıcaklıklarda yürümek zordur dahası yazın en yoğun turist sezonu olduğundan kalabalıkdan bunalmanız da cabası olacaktır. Kışın ise sıfırın altında soğuk ve yoğun kar yağışı ihtimalini beraberinde getirir ki bu da iki kenardan birine erişimi engelleyebilir. Aslında, Kuzey Kenarı’na giden yol her yıl Ekim ayının sonundan Mayıs ortasına kadar kapalıdır.
Büyük Kanyon Hakkında İlginç Bilgiler
Büyük Kanyon’da Amerikan Yerlileri
Arkeologlar, Büyük Kanyon’da yaklaşık 12.000 yıl öncesinde yaşamış bölge sakinlerin arkeolojik kalıntılarını ve eserlerini keşfetmişlerdir. Tarih öncesi insanlar ilk
olarak, son Buzul Çağı boyunca kanyonun içine ve çevresine yerleşmişti ki bu dönemde mamutlar, dev hayvanlar ve diğer büyük memeliler Kuzey Amerika’da yaşıyordu. Arkeologlarca bulunan büyük taş mızrak noktaları, erken insan yerleşimi için önemli kanıtlar sunmaktadır. MÖ 2000-1000 yılları arasında yapılan yüzlerce küçük dal böceği figürü Kanyon duvarındaki mağaralarda keşfedilmiştir. Antropologlar, tarih öncesi avcıların başarılı bir av sağlamak için bu figürleri mağaraların duvarına çizdiklerini düşünmektedir. Pueblo halkı ardından Paiute, Navajo, Zuni ve Hopi kabileleri bir zamanlar Büyük Kanyon’da yaşamışlardır. Havasupai halkı artık Büyük Kanyon’u atalarının evi olarak kabul etmektedir ki bu halk 800 yıldan fazla bir süredir kanyonun içinde ve çevresinde yaşamaktadır.
Büyük Kanyon Ulusal Parkı neredeyse bir eyalet büyüklüğündedir
Büyük Kanyon Ulusal Parkı, 4931 km² yüzölçümüyle ABD’nin Rhode Island eyaletinden daha büyüktür. Bazı yerlerde kanyonun kendisi bir mil derinliğinde ve on mil genişliğe ulaşmaktadır.
Öbür Dünyaya Açılan Kapı
Hopi Kabilesi, Büyük Kanyon’u öbür dünyaya açılan bir kapı olarak görmektedir. Ölümden sonra bir kişinin, kanyondaki Colorado ve Küçük Colorado nehirlerinin birleştiği noktadan yukarı öteki dünyaya geçtiğine inanırlar.
Kanyon gizli mağaralarla doludur
Kanyonda tahmini 1000 mağara olup, bunların yalnızca 335 tanesi kayıtlıdır. Kanyondaki mağaralardan sadece bir mağara halka açıktır.
1909’da önemli bir aldatmacaya konu olmuştur
1909’da Arizona Gazetesi’nde arkeologların kanyondaki bir yeraltı tünelinde eski bir Tibet veya Mısır medeniyetinin izlerini keşfettiğini bildirmiştir. Smithsonian, bahsi geçen arkeologlar hakkında bilgisi olmadığını iddia ederek haberi yalanlamıştır. Bununla birlikte bazı komplo teorisyenleri hala bu haberin doğru olduğunu ve devlet tarafından sır olarak saklandığına inanmaktadır.
Kolb Fotoğraf Stüdyosu
Kolb kardeşler kanyonu ziyaret eden turistleri fotoğraflayarak para kazanabileceklerini keşfetti. Turistler katırlara yola çıktığında fotoğraf çeker ve biniciler yolculuklarından döndüklerinde onları geri satarlardı. Kolb Studio, Büyük Kanyon Köyü‘nde yer almaktadır.
Kim Keşfetti?
Büyük Kanyon’u görmüş olduğu bilinen ilk Avrupalı, 1540’a gelen İspanya’dan García López de Cárdenas’dı.
Kaibab
Kuzey Amerikan Yerlilerinden Paiute kabilesi Büyük Kanyon’a Kaibab yani kendi dillerinde ‘Aşağı inen dağ’ adını vermiştir.
The Grand Canyon Adını Kim Koydu?
Kolunu Shilo Savaşı’nda kaybeden ABD’li bir asker ve kâşif olan John Wesley Powell, öncesinde ‘Great Canyon’ veya ‘Big Canyon’ olarak bilinen bölge için ilk kez 1869’da ‘Grand Canyon’ ifadesini kullanmıştır.
Ulusal Park Olması
1919’da Başkan Woodrow Wilson tarafından Büyük Kanyon’a Ulusal Park statüsü verilmiştir. Böylece Büyük Kanyon Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri’nde kurulan 17. milli park olmuştur.
2 milyar yıllık Kayalık
Büyük Kanyon’un dibinde (Vishnu Schist) bulunan kayalığın yaklaşık 2 milyar yaşın altında olduğu, üst kenardaki kalker kayalığın (kireç taşı) yaklaşık 230 milyon yıllık olduğu tahmin edilmektedir.
Kanyon Üzerinde Uçakların Çarpışması
1958’de, 30 Haziran 1956’da Büyük Kanyonlar hava sahasına uçmak için izin isteyen iki yolcu uçağı havada çarpışmış ve tüm yolcular ölünce Federal Havacılık İdaresi (FAA) bu korkunç bir olaya cevaben kurulmuştur.
Büyük Kanyon aslında dünyanın en derin kanyonu değil
Dünyanın en ünlü kanyonu olabilir ama Arizona’nın simgesi aslında Peru’daki Cotahuasi Kanyonu ve Nepal’deki Kali Gandaki Boğazı’nın arkasından gelebilir.
Kanyondaki en tehlikeli hayvan aslında kaya sincabıdır
Gila canavarları adlı kertenkele (Heloderma suspectum) ve Amerikan koyunu da burada yaşasa da, ziyaretçiler daha çok bu mütevazi sincap tarafından ısırılmaktadır.
Kanyonun içinde bir kasaba var
Büyük Kanyon içerisinde yer alan ABD kasabası 208 nüfusu Supai Village, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki diğer yerleşimlere en uzak topluluktur.
Pembe Çıngıraklı Yılanlara Dikkat
Pembe Çıngıraklı Yılan (Crotalus oreganus abyssus) sadece Büyük Kanyon’da bulunur ve park sınırları içinde yaşayan altı çıngıraklı yılan türünden biridir.
dinle); Navahoca: Hoozdo Hahoodzo; Oʼodham dili: lĭ ṣonak), Batı Amerika Birleşik Devletleri'nde, Güneybatı ve bazen de Dağ alt bölgelerinde gruplandırılmış bir eyalettir.[3] 50 eyaletin 6. büyük ve 14. kalabalık eyaletidir.[3] Başkenti ve en büyük şehri Phoenix'tir.[3] Arizona, Dört Köşe bölgesini kuzeyde Utah, kuzeydoğuda Colorado ve doğuda New Mexico ile paylaşıyor; diğer komşu eyaletleri batıda Nevada ve Kaliforniya, güneyde ve güneybatıda Meksika eyaletleriSonora ve Baja California'dır.[3]
