Rumeli ağızları, Türkiye Türkçesi ağız bölgesininBalkanlar bölgesinde; Rumeli kolunda yer alan ağızlardır. Eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkiye Türkçesi Rumeli'de çeşitli ağızlarla konuşulmaktadır.
Rumeli sahası Türk ağızlarına dair tam açıklayıcı ve doğru sınıflandırıcı çalışmalar yakın dönem öncesinde ancak başlayabilmiştir. “Balkan Türk ağızları esas itibarıyla Türkiye Türkçesine bağlı, onun varyantları konumundaki ağızlar topluluğudur. Hâl böyle iken Türkiye Türkçesi ağızları karşılığı olarak çok zaman “Anadolu ağızları” terimi yeterli görülmüş; “Anadolu ve Rumeli ağızları” başlıklı birçok çalışmada, Rumeli/Balkan Türk ağızları hiç gündeme getirilmezken, Türkiye Türkçesi veya Anadolu ve Rumeli ağızlarını sınıflandırma denemelerinde de çok zaman Rumeli ağızlarından söz edilmemiştir. Mesela Rumeli ağızları üzerindeki çalışmaları başlatan ilk isimlerden biri olan I. Kúnos’un yılında yaptığı ve Osmanlı-Türk ağızlarını yedi ağız bölgesine ayırdığı sınıflandırması ile Türkiye Türkçesi ağızları üzerindeki çalışmaların yerli kurucusu A. Caferoğlu’nun yılında yaptığı ve Türkiye Türkçesi ağızlarını dokuz bölgeye ayırdığı sınıflandırmasında Rumeli veya Balkan Türk ağızlarından söz edilmemiştir. Caferoğlu, Fundemanta 1‟de yayımlanan “Anadolu ve Rumeli Ağızları” (Die anatolischen und rumelischen Dialekte) adlı çalışmasında da, Türkiye Türkçesi ağızlarını yeniden tasnif etmiştir. Ancak yine Caferoğlu’nun, eş zamanlı bir yaklaşımla ve ağızların birtakım genel özelliklerini dikkate alarak yaptığı bu tasnifinde de Rumeli ağızlarına yer vermemiş olduğunu görüyoruz.”[1]
Rumeli Türk ağızlarının tarifi ve sınıflandırmasına dair çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Gyula Németh, Emil Boyev, N. K. Dimitriev, Mefküre Mollova, E. A. Grunina, Iryna Dryga, Ahmet Günşen tasnif çalışmaları belirten araştırmacılardandır. Kendi toparlayıcı ayrıntılı makalesinde söz ettiği gibi, ilgili sınıflandırma denemeleri içinde belki “şimdilik” kaydıyla Gyula Németh’in çalışması büyük oranda sorunu halletmiş durumdadır.[1] Türkiye Türkçesi ağızları geneline veya Rumeli özeline yönelik yapılacak yeni ve derin akademik çalışmalar, Rumeli ağızlarının sınıflandırmasını değiştirebilir.
Ağız bölgeleri[değiştir kaynağı değiştir]
Ana madde: Doğu Rumeli ağızları
Balkanlar’ın doğusunu oluşturan, Trakya’yı (doğu ve batısıyla beraber) içine alan ağız sahasıdır. Bulgaristan’da Lom, Vraça, Sofya, Samokov ve Köstendil şehirlerinin doğusundan itibaren ülkenin tamamı, Yunanistan, Makedonya’nın güney kesimleri ve Türkiye’nin Trakya’sı (Doğu Trakya) bu sahanın içindedir.
Özellikler[değiştir kaynağı değiştir]
Yazı Dili
Batı Rumeli Kuzey Makedonya-Kosova
Doğu Rumeli Rodoplar (Bulgaristan-Yunanistan)
Karadeniz
Güneydoğu Anadolu
Ege
gidiyorum
gideym/cideym
gityirin
kitéyrım/cideyrum
gidirem
gidivereyom
ağladığım kadar
agladıgım ka'
ağladığım gıda(nı)
āladuğum kadar
ağladıgım gadar
ağladığım gadā
görmüş
gürmiş/cürmiş
gȫmüş
körmiş
görmiş
görmüş
güzel kız
güzel/cüzel kız
güzel gız
küzel kiz
gözel gız
güzel gız
ne yapacakmış?
n’yapacak imiş?
ni yapçāmış?
n'ābaçāmiş?
ne yapcahmış?
n’apıvēcēmiş?
yağmura mı bakıyorsun?
yagmura mi bakaysın
yağmıra mı bakyısın?
yāmora mi pakayisun?
yagmıra mı bagıyorsun
yağmıra mı bakıyoñ
koşacağım
koşacim/koşacagım
kaşçan
koşacağum/koşeceem
goşacağam
goşçen
Not: Şekiller temsilîdir. Seslerde değişiklik olabilir.
Kaynakça[değiştir
Arnavut atasözleri
Bu maddenin biçim olarak Vikisöz standartlarınaulaşması için elden geçirilmesigerekmektedir.
Düzenleme yapıldıktan sonra bu açıklama silinmelidir.
Komşunun tavuğu komşuya kaz gözükür. Peshku qelbet prej kres
Balık baştan kokar.
Mali me malin s piqet,njeriu me njerin piqet Dağ dağa kavuşmaz insan insana kavuşur.
Hastalık dağda gezmez insanlar arasında dolaşır. Smundja u bë për njerinë
Ujku mjergull kërkon Kurt dumanlı havayı sever.
Dita e re,nafaka e re Yeni gün, yeni nafaka.
Tosk e Gegë - Pemë nga një degë! Toska ve gega bir ağacın dalları!
Ai që ecet krye përpjet bie në gropë. Havaya bakarak yürüyen çukura düşer.
Ai që bëhet i urtë si delja, e hanë ujqët. Koyun gibi uslu olanı, kurtlar yer.
Ai që i mbështetet pemës së madhe, gjen hijë gjithmonë. Büyük ağaca yaslanan, her zaman gölge bulur.
Ai që ka frikë edhe kur ka të drejtë, nuk fiton. Korkuyorsa doğru olsa bile, kazanmaz.
Armikut mos ia trego të vërtetën. Duşmana doğruyu söyleme.
As me miq e as me anmiq, gojën mos e fëlliq. Ne dostuna ne düşmanına ağzını bozma.
Asnjë shtëpi nuk të kënaq si e jotja. Hiçbir ev kendi evin gibi seni mutlu edemez.
Atë derë që s'e çel çelësi, e çel paraja. Kapıyı anahtar açamazsa, para açar.
Atje ku thonë se ka dredhëza më shumë, merre shportën e vogël. Orada daha çok çilek var dediklerinde, küçük bir sepet al.
Bukuria dhe pasuria s'janë përgjithmonë. Güzellik ve zengillik her zaman olmaz.
Burgu është varr për së gjalli. Hapishane bir canlının mezarıdır.
Fjala pa punë, si peshku pa lumë. İşsiz söz, susuz balık gibidir.
Uthulla e fortë plas gurin. Sert sirke taşı patlatır.
As topi i Ali Pashës s'e tund. Ali Paşa'nın topi bile sarsmaz.
Fol me ty, fol me murin. Sana söylemek, duvara söylemek.
I mbushet mendja, atij që ka mend. Aklı olanın aklı dolar.
Kur ngjite përpjetë, shiko dhe tatëpjetë. Yukarıya yükseldiğinde, aşağıya da bak.
Mendjemadhi niset me kalë, kthehet me këmbë. Kibirli olan at ile yola çıkan, kendi ayaklarıyla geri döner.
Njeriu sido që të bëjë, nuk e kapërcen dot hijen e tij. İnsan nasıl olursa olsun, kendi gölgesini atlayamaz.
Pas lufte të gjithë bëhen trima. Savaştan sonra herkes kahraman olur.
S'e lenë hunda me pa larg. Burnun, uzağa bakmanı engeller.
Ti qesh me të tjera, po bota qesh me ty. Sen başkalarına gülersin, ama dünya sana güler.
U bë dhija me tremb ujkun. Keçi kurdu korkutmak istiyor.
Duro sa mund, gëzohu pa fund. Sabredebildiğin kadar sabret, sonsuza kadar sevin.
Edhe guri pëlcet kur nxehet. Taş da ısındığında patlar.
Hiq inatin gjej rehatin. İnatı çek, rahata kavuş.
Mëngjesi është më i mençëm se nata. Sabah akşamdan daha akıllıdır.
Mos i fryj zjarrit se të djeg. Ateşe üfleme seni yakar.
Mos mëso ustanë, po merri zananë. Ustaya akıl öğretme, ondan zanat almaya bak.
Kur dhelpra nuk arriti rrushtë, tha se janë të thartë. Tilki üzüme ulaşamadığında, üzümün ekşi olduğunu söyledi.
Atij i plasin sytë, e tjetri e pyet për vetullat. Onun gözlerini oyarlar, diğeri ise kaşları için sorar.
Nuk do as mend as kalem, shif e shkruaj. Ne akıl ne kalem iste, bak ve yaz.
Ustai, ustanë e njef në zanat. Usta, ustayı zanaatıyla tanır.
Deti ka ujë boll, po me u pi s'pihet. Denizin bol suyu vardır ama içmek istersen içemezsin.
Kur gabon i mençuri çuditet budallai. Zeki, bir hata yaptığında, gerizekalı şaşırır.
Me një gur, ti vrave dy zogj. Bir taşla 2 kuşa vurdun.
Nuk të thonë: "Qysh ke qenë" po "qysh je". "Nasıldın" demez, "Nasılsın" der.
Po të mos kishte budallenj, me kë do qeshnim. Deliler olmasaydı nasıl gülecektik.
Ç'ke në xhep të marin hop, ç'ke në tru s'ta marrin dot. Cebinde olanı alabilirler, aklında olanı alamazlar.
Katundi digjet, zakoni s'prishet. Köy yanar, gelenekleri bozulmaz.
Bukuria e njeriut është sjellja në shoqëri. Bir insanın güzelliği çevresindeki davranışlarıdır.
Ku din qeni t'u marrë erë luleve. Köpek, çiçeklerin kokusunu almayı nerden bilsin.
Jetë - kuletë, *****arallëk - maskarallëk. Hayat -cüzdan, fakirlik - maskaralık.
Atë që merr me një dorë, kthehe me të dyja. Bir elinle aldığını, iki elinle geri ver.
E keqja nuk harrohet, e mira po. Kötülükler değil, iyilikler unutulur.
Kur pi ujë, kujto burimin. Su içtiğinde, kaynağı hatırla.
Ai që e ka trupin e drejtë, nuk ka frikë se i del hija e shtrembër. Düzgün vücudu olanın, gölgesi eğri görünecek diye bir korkusu olmaz.
Kush ka ngrënë mjaltin, ka mizën pas veshit. Balı yiyenin, kulak arkasında sineği olur.
Hekuri sa punohet, aq zbukurohet. Demire ne kadar işlenilirse, bir o kadar güzelleşir.
Arnaut, he arnaut, në vend të bukës po blen barut. Arnavut, he Arnavut, ekmek alacağı yerde barut alır.
Kur te vjen e keqja hapi deren&#;! Kötülük geldiğinde kapıyı aç&#;!
Dy te mencur nuk zihen kurre&#;! İki akıllı kavga etmez asla&#;!
Rruga e shkurter te del me e gjate&#;! Kısa yol daha uzun çıkar&#;!
Hip ketu e shih Stambollin&#;! Şuraya çık, İstanbul'u gör&#;! (İmkansız bir şey için insana "dirseğime çık İstanbul'u gör" derler)
Trimi i mire me shoke shume&#;! İyi kahramanın çok arkadaşı olur&#;!
Njeriut shihi punen jo gunen&#;! Insanin isine bak elbisesine degil&#;!
Sa te rrish kot puno kot&#;! Bosuna duracagina bosuna calis&#;!
Peri ku eshte i holle keputet&#;! İp ince olduğu yerde kopar&#;!
Pyet njeqind vete bej si di vete&#;! Sor kişiye yap bildiğince&#;!
U be deti kos&#;! Deniz yogurt oldu&#;! (Herkes ne kaparsa kapsin durumu oldugu zaman)
Sheh rrushi rrushin dhe piqet&#;! Üzüm üzüme baka baka olgunlaşır&#;!
Vetem nene dhe babe nuk ka ne pazar&#;! Sadece anne ve baba yok pazarda&#;!
S'bie rrufeja ne hale&#;! Yildirim tuvalete dusmez&#;! ( Kotu olana bir sey olmadiginda )
Me mire nje mik sesa nje ciftlig&#;! Bir ciftlikten ise bir dost daha iyi&#;!
Floriri eshte i paket por ka vlere shume&#;! Altin az bulunuyor ama degeri coktur&#;!
I bie fyellit&#;! (0)kaval caliyor&#;! (Birisi ondan isteneni yapmadigi zaman)
Nata eshte e huaj&#;! Gece yabancidir! ( senin degil guvenli degil anlaminda )
Ligjin e ben Maliqi&#;! Kanunu Malik yapar&#;!
I duruari i fituari&#;! Sabirli kazancli&#;!
Mos i trego babes arat&#;! Babana arsalari anlatma&#;!
Mishi tretet kocka mbetet&#;! Et erir kemikler kalir!
Kush punon fiton&#;! Kim calisirsa kazanir&#;!
Hesht si varri&#;! Mezar gibi sessiz durur&#;!
I hyra detit ne kembe&#;! Denize yaya girdim&#;! ( Olanaksiz bir ise giristigin zaman )
Burri pa arme si gruaja pa breke&#;! Silahsız adam donsuz kadın gibidir&#;!
Shqiptari per fjalen ther edhe djalen Arnavut verdiği söz için oğlunu da keser
Nga armiku ruhem vete nga miku me ruajte Zoti. Düşmandan kendim korunurum dostumdan Allah korusun
A rrohet me zemër të lepurit? Bir Tavşanın yüreği ile yaşayabilir misin&#;?
Ai që ndërton me djersë, mbron me gjak. Alın teri ile inşa eden, kanla savunur.
Ai që përton sot, pendohet mot. Bugün tembel olan sonra pişman olur
Asht kollaj me ia pre bishtin ujkut të vramë. Ölü bir kurdun kuyruğunu kesmek kolaydır.
As në parajsë mos rri vetëm. Cennette bile yalnız kalma.
Balta—m'ë ëmbël se mjalta. Çamur baldan daha tatlıdır.
Bujku i mirë, ia merr me zor bukën tokës. İyi bir çiftçi ekmegini topraktan zorla cikartir.
Burri në shtëpi, si dreqi në xhami. Evdeki bir adam camideki şeytan gibidir.(çalışmayan erkekler için )(çalışmayan erkekler için )
Cdo njeri është mbret në shtëpinë e tij. Her insan kendi evinde kraldır.
Çelësi që punon, nuk ndryshket. Çalışan anahtar paslanmaz
Dembeli është nëna e të gjithë veseve. Tembellik bütün kötü alışkanlıkların anasıdır.
Dera e përtimit, caku i mjerimit. Tembelik kapısı sefaletin sınırıdır.
Dielli, edhe kur ka re, ndrit. Bulutlandığında bile güneş parlar
Difton fmija, ç'ka shtëpia. Evde ne varsa çocuk anlatır.
Dita pa punë nata pa gjumë. Işsiz gün uykusuz gece
Dora me baltë buka me mjaltë. Çamurlu el, ballı ekmek
Dora e larë, zorrë e tharë. Temiz el, boş mide
Duket zogu që në ve. Kuş daha yumurtadayken bellidir ne olacağı.
E vërteta rri si vaji mbi ujë. Gerçek su üzerindeki yağ gibi durur.
Edhe ujët po të rrijë në një vend qelbet. Su da akmazsa bayatlar
Eja baba te te tregoj arat. Gel baba, göstereyim sana arsalarımızı.
Dardha, bjen (pikë) nën dardhë. Armut tam armutun altına düşer .
Fikut te ulët i hyp kushdo. Alçak incir ağacına herkes tırmanabilir.
Fjala e plakut, e pushka e djalit. Yaşlı adama söz, genç olana tüfek düşer.
Gruaja që nuk do të gatuajë, shosh gjithë ditën. Bir kadın yemek pişirmiyecekse malzemeleri hazırlamak bütün gününü alır.
Gjarpëri ecën dhe fshin gjurmët me bisht. Hareket eden yılan, kuyruğuyla izlerini siler
Gjithsecili në punën e tij është zot. Her kişi kendi işinde hakimdir.
Gjykon puna, s'gjykon guna. Adamın işine bak, elbisesine değil.
Hekuri sa punohet, aq zbukurohet. Demir ne kadar işlense o kadar güzel olur.
I mjeri ai që s'mendon për pleqëri. İhtiyarligini düşünmeyen adam zavallıdır.
I riu ka fuqi, plaku mëncuri. Gencin gücü var, yaşlının bilgisi
Kali plak të len barrën në rrugë. Yaşlı at yükünü yolda bırakır.
Kau që nuk vete në arë e pret sëpata. Öküz gitmezse tarlada balta bekler.
Kazma në dorë, buka në gojë; kazma në katua, trasta del për miell hua. Kazma elde, ekmek agizda; kazma mahzende torba borç un almaya gitmekte.
Kënga për darkë, brenga për drekë. Akşam yemeği için şarkı, öğle yemeği için acı
Kohë është flori Zaman altındır.
Ku ka bletë, ka dhe mjaltë. Nerede arı var bal oradadır.
Ku ka zemër ka dhe krahë. Nerede yürek orada kollar vardır. (iş vardır)
Kullote dhinë të të mbushë kusinë. Mutfağı doldurmak için keçi besleyin
Kur s'ke mbjellë, s'ke çfarë korr. Tohum ekmezsen, ekin biçemezsin
Kur s'ke punë luaj derën. Kapıya bakarsın işsiz kaldığında
Kush di me lavdue, din edhe me cpifë. Övmesini bilen iftirayı da bilir.
Kush fërkon pulën, ha edhe vezën. Tavuğu okşayan yumurtayı da yer
Kush fle ngrohtë ka edhe ftohtë. Sıcak uyuyan üşüyebilir de.
Kush i kullot deshët, ai qeth dhe leshët. Koyunları otlamaya bırakan yünlerini de toplar
Kush ka turp, vdes për bukë. Utangaç olan açlıktan ölür.
Kush mori udhë, dhe do të lodhet. Yola çıkan yorulur da.
Kush nuk di ç'është lodhja, ai nuk di ç'është çlodhja.
Yorulmayi bilmeyen rahatlamayı bilmez.
Kush përton vdes urije. Tembel olan açlıktan ölür.
Kush rri nën pemë, ha edhe kokrrat. Ağaç altında duran, meyveleri de yer.
Kush s'punon, dheut i rëndon. Çalışmayan bastığı yere yüktür.
Kush zë brumë do të gatuajë. Hamuru hazırlamaya başlayan pişirecektir de.
Kushtrimi del për të ligshtin, pse trimi kujtohet vet. Savaşmak için seslenme zayıf olan için yapılır yoksa cesur kendiliğinden savaşmaya gider.
Liria i ka rrënjët në gjak. Özgürlüğün kökleri kandadır.
Lima dalëngadalë bëri tranë gjilpërë. Zımpara yavaş yavaş kirişi iğneye çevirdi.
Malet tunden, po nuk bien. Dağlar sallanır ama yıkılmaz
Mbill me një dorë, korr me të dyja. Bir el ile tohum ek, iki el ile ekin topla.
Mbroje atdhenë si shqipja folenë. Kartalin yuvasini koruduğu gibi vatanını koru.
Me fal gjakun është burrni. Kanı affetmek erkekliktir.
Me lopatë ari dhe shat argjëndi tundën e lëkundën edhe malet nga vëndi. Altın kürekle ve gümüş tırpanla, daglari bile yerinden oynatirsin.
Më mirë "punë e mbarë", se "mirë se të gjej". "Hoş buldum"dan "Hayırlı işler" demek daha iyidir.
Më mirë te vdesësh më këmbë, sesa të jetosh më gjunjë.
Eğik yaşamaktansa, ayakta ölmek daha iyidir.
Mirë se të gjej, o hija e madhe -Mirë se vjen o dembel hamë. -A kamë leje të rri pak? -Po pate me hangër rri sa të duash.
Hosbuldum buyuk golge&#;! - Hosgeldin tembel obur. - Biraz oturmama izin var mi&#;? - Yiyecegin varsa istedigin kadar otur.
Mos kij turp nga kush s'ka turp. Utanmayandan utanma.
Mos prit të të kërkojë e mira, po kërkoje. İyi şeylerin seni araması için bekleme, sen onları ara.
Mos rri si nusja në dasëm. Düğündeki gelin gibi durma
Mos u fshi si miu prapa poçes. Fare gibi kavanozun arkasında saklanma
Mos u fshi si miza nën bishtin e kalit. Sinek gibi atın kuyruğunun altına saklanma
Moti ndihmon atë që punon. Çalışana hava yardım eder
Mushka do dru, e demi kular. Boğa bir boyunduruğa, katır bir şaplağa ihtiyaç duyar (katırı döveceksin, boğayı bağlayacaksın)
Në kurdhën e nxehtë, s'rrihet me çekan druri. Tahta bir çekiç ile sıcak demiri dövme
Nga del fjala, del dhe shpirti. Söz nereden çıkıyorsa gönül de oradan çıkar.
Nuk mund të dalë punë e madhe nga ai që nuk do të voglën. Küçük işi istemeyenden büyük iş çıkmaz.
Nuk rron peshku pa uje. Balık susuz yaşayamaz
Nuk zihet pleshti me dorashka. Eldivenler ile pire yakalanmaz.
Njeriut iu bëj njeri, qenit bëniu qen. Bir insana insan gibi davran, köpege köpek gibi davran.
Një ujë që nuk ecën s'pihet. Yerde duran su içilmez.
Paraja nuk i zgjedh njerëzit. Para insanları seçmez.(bir insan zenginse bunun sebebi kendisinin yeteneğidir parasinin değil)
Pleqëria vjen me shokë. Yaşlılık arkadaşlar ile gelir (Sadece sen yaşlanmazsın )
Po kërciti dhëmbët qeni i qëndro me shkop në dorë. Köpek dişlerini gösterirse elindeki sopayı göster
Po nise një udhë, do kaptosh dhe sheshe, dhe male, dhe gurë. Bir yola başladın mı meydanları dağları ve taşları geçeceksin.
Po nuk e pate të ligën brënda, s'të vjen nga jashtë. İçinde kötülük yoksa, dışarıdan sana bulaşmaz.
Po nuk qau fëmija, nuk i jep nëna sisë. Çocuklar ağlamıyorsa, anneleri meme vermez.
Po nuk u turbullua, nuk kthjellohet. Bulandırılmazsa aklanmaz.
Po shkove me të kërciturit gishtërinjtë sot, mos u anko nga të kërciturit e zorrëve nesër. Bugün parmaklarını kütletiyorsan yarın miğden ses çıkarırsa şikayet etme.
Pula që këndon në mbrëmje nuk bën vezë në mëngjes. Akşam öten tavuk sabah yumurta yapmaz.
Puna e rinisë, jorgan i pleqërisë. Gençlikte iş ihtiryalığın yorganıdır.
Qan ara se nuk i vjen fara. Tohumu gelmeyen tarlalar ağlar
Ruaj dhinë të pish qumështin. Sütünü içeceksen keçiyi koru.
S'bëhet vreshti me urata, po me shata e lopata.
Ağaçlık dua ile değil, belliyerek ve kürek ile yapılır.
S'gjuhet me zagar të lidhur. Bağlı bir köpek ile avlanamazsın.
Sa më shpejt kositet livadhi; aq më shpejt lind bari.
Ne kadar çabuk çimleri biçersen&#;; çimler o kadar çabucak büyür.
Shpjere gojën te buka e jo bukën te goja. Ağzını ekmeğe götür ekmeğini ağza değil.
Shqiponja fluturon në qiell, po folenë e bën në tokë. Kartal gökte uçar, fakat yerde yuva yapar.19 Ekim
Trupi shëndoshet me të punuar, mëndja ndërtohet me të mësuar.
Çalışarak vücut, öğrenerek akıl yapılır (iş ile sağlıklı vücut, öğrenmek ile akıl yapılır)
Ujku e ka qafën e trashë, se ka kambët e shpejta. Kurdun kalın boynu var çünkü ayakları hızlı
Uji fle hasmi s'fle. Su uyur düşman uyumaz
Vure vezën more pulën. Yumurtayi yeme tavuğu alırsın.
Akıl insanın külahında bir çividir. Yumruk yemeden içeri girmez.15 Eylül
Çabuk gelen kötüşans, geç gelen iyişanstan daha iyidir.
