Yazının içeriği
Asit yağmuru, hava kirliliği (asit yağmurları gazları) sonucu ortaya çıkmış, alışılmadık derecede asidik olan yağmur veya benzeri zararlı bir yağıştır. Asit yağmuru veya asit birikmesi/çökelmesi, ıslak veya kuru formlarda atmosferden toprağa düşen sülfürik asit (H2SO4) veya nitrik asit (HNO3) gibi asidik bileşenlerle yağmur, kar, sis ve dolu gibi yağış türlerinden herhangi birinin birleşerek beraber çökelmesi yani yer yüzüne asit yağmurları şeklinde inmesidir. Bazı kaynaklarda kimyasal yağmur olarakta bahsedilmektedir. Yer yüzünde biz insanlar dahil tüm canlı ve cansız varlıklara asit yağmurunun zararları olmaktadır. Bu sebeple asit yağmurlarına neden olan gazların önlenmesi veya azaltılması önemlidir.
Asit yağmuru, kükürt dioksit (SO2) ve azot oksitler (NOX), asit yağmurlarına neden olan gazlar olarak bilinir. Asit yğmurları, bu kirletici gaz kaynaklarının atmosfere yayılarak, rüzgar ve hava akımları ile taşınması sonucunda meydana gelir. SO2 ve NOX, sülfürik ve nitrik asitleri oluşturmak için su, oksijen ve diğer kimyasallarla reaksiyona girerler ve diğer malzemelerle karışarak yer yüzüne inerler.
SO2 ve NOX’in asit yağmuru yaratan küçük bir kısmı volkanlar gibi doğal kaynaklardan gelirken, çoğu ise fosil yakıtların (petrol, kömür, odun vb.) yanması sonucu ortaya çıkar. Elektrik santralleri, fabrikalar ve otomobillerin hepsi ağırlıklı olarak fosil yakıt yakar ve asit yağmurlarına sebep olan kirletici gazları üretirler.
Asit yağmuru förmülü iki ana bileşen ile ortaya çıkmaktadır. SO2 ve NOX’in atmosferde girdiği reaksiyonlar sonucu oluşan sülfürik ve nitrik asitin kimyasal formülleri şu şekildedir.
Rüzgarlar SO2 ve NOX’i uzun mesafeler boyunca ve sınır ötesi havaya uçurarak asit yağmurunu sadece bu kaynaklara yakın yaşayanlar için değil, herkes için bir problem haline getirebilir. Örneğin; sanayi devriminde İngiltere’de açığa çıkan yoğun gazlar rüzgarlar ile İskandivanya (İsveç, Finlandiya ve Norveç) ülkelerine taşınarak buraya asit yağmurlarının yağmasına sebep olmuştur. Binlerce ağaç ve onlarca tatlı su kaynağı asit yağmurları sebebiyle ölmüştür.
Asit yağmurlarının çok farklı ve genellikle ağır etkileri vardır. Bu etkiler maalesef asit yağmurlarının sonuçları olarak karşımıza çıkmakta ve bizleri çaresiz bırakabilmektedir.
Asit yağmuru ile savaşmanın tek yolu, ona neden olan kirleticilerin salınımını engellemektir. Bu, daha az fosil yakıt yakmak ve hava kalitesi standartlarını belirlemek anlamına gelir. Yani kısaca, atmosfere salınan sülfürik dioksit ve azot oksit miktarını sınırlamak gerekmektedir.
ABD’de 1990’da çıkan Temiz Hava Yasası, kükürt dioksit salınımının azaltılmasına yardımcı olan kirlilik sınırlarını koydu. Bu eğilimler, New England’daki kırmızı ladin ormanlarına ve bazı balık popülasyonlarına, asit yağmuru hasarından kurtulmaya yardımcı olmuştur. Ancak bu toparlanma uzun yıllar alan bir süreci kapsar.
Asit yağmuru sorunları, fosil yakıt kullanımı olduğu sürece devam edecek ve Çin gibi elektrik ve çelik üretimi için yoğun olarak kömür kullanan ülkeler günümüzde hala asit yağmurlarının etkileri ile mücadele etmek zorunda anlamı taşır. Bir çalışma, Çin’deki asit yağmurlarının ölümcül 2009 toprak kaymasına bile katkıda bulunmuş olabileceğini bulmuştur. Asit yağmurları nasıl önlenir, kısaca bakarsak:
Asit yağmuru ağaçların daha yavaş büyümesine, hatta ölmelerine neden olabileceği düşünülmektedir. Ancak, aynı miktarda asit yağmuru, bazı bölgelerde diğerlerine göre daha fazla ve farklı etkilere sebep olabilir. Asit yağmuru ormana düştüğü zaman ağaçların yapraklarına ve gövdesine zarar verebilir.
Su kaynakları asit yağmuru etkilerinin en belirgin olduğu yerlerdir. Asit yağmuru karadan akar ve dereler, göller ve bataklıklara bir şekilde ulaşır veya yağmurun bu bölgeye düşmesi ile etkisini gösterebilir.
Göller, nehirler ve bataklıkların her biri hayatta kalmak için birbirlerine bağlı bitki ve hayvan türüne sahip olan kırılgan ekosistemlere sahiptirler. Bir balık türü kaybolursa, onu besleyen hayvanlar da yavaş yavaş yok olacaktır.
Her tür malzeme, iklimin etkisiyle er ya da geç aşınacaktır. Su, rüzgar, buz ve kar, erozyon aşınma sürecine yardımcı olur. Bunlarla beraber, asit yağmurları bu doğal süreci daha da hızlandırmaktadır. Heykeller, binalar, araçlar, borular ve kabloların tümü zarar görebilmektedir.
“Türkiye’de Orman Ekosistemlerinin İzlenmesi Programı” kapsamında elde edilen veriler neticesinde Bolu’da asit yağmurları olduğu görüldü. Asit kaynakları Bolu olmasa bile, Avrupa ve Türkiye’nin batısından atmosfer vasıtasıyla taşınan asitler Bolu Ormanlarında zararlı etkilere sebep olmaktadır. İlerleyen safhalarda ormanların tamamen yok olmasına kadar gidecek sonuçları olması tehlikesi de vardır.
2003 yılında yapılan bir çalışmada da, Balıkesir’de yer alan orman ve park ağaçlarında asit yağmurlarına sebep olan gazlardan olan SO2 yani sülfür dioksit sebebiyle sarı noktalar olduğu tespit edilmiş. Bu gazın kaynağı olarak ise Bursa ve Balıkesir şehirleri ve bu iki şehri bağlayan kara yolundan ki araçlar olarak tespit edilmiştir.
2000 yılından bu yana, Pekin ve Yeni Delhi gibi Asya şehirlerinde elektrik ve üretilen mallara yönelik iç talep arttıkça yağışlardaki nitrik ve sülfürik asit seviyeleri sürekli artmaktadır. Science’ın bir raporuna göre, Çin ve Hindistan’ın gelişmekte olan ülkelerindeki hızlı endüstriyel büyüme ile ilgili kirlilik düzenlemeleri olmadan asit yağmuru, kuvvetli bir şekilde büyümeye devam edebilir ve 1980’lerde Avrupa ve Amerika’da görülen benzer bir kriz seviyesine kadar ulaşabilir.
Kaynak: What is Acid Rain? – The Causes and Effects of Acid Rain – Acid Rain: Causes, Effects and Solutions – Acid Rain: What You Need to Know – How to Prevent Acid Rain Pollution – Acid Rain Prevention – Acid Rain – Calcium carbonate – Asit Yağmurlarının Canlılar Üzerine Etkileri – What Place in the World Receives the Most Acid Rain? – The Harmful Effects of Acid Rain –
Asit yağmuruna yol açan en önemli faktör insan faaliyetidir. Elektrik üretimi, fabrikalar ve motorlu araçlar gibi pek çok insan yapımı nesne zararlı gazları atmosfere bırakır. Bu gazlar aside dönüşüp yere geri düşmeden önce yüzlerce km taşınabilirler. Ayrıca asit yağmuruna neden olan sebeplerden en önemlisi parfüm ve deodorantlardır. Bu yüzden parfüm ve deodorantların kullanımı dünya çapında azaltılmalıdır.