Asonans Ve Aliterasyon Nedir

Aliterasyon (Ses Yinelemesi) Nedir?

Bir şiirde ya da düzyazıda ahenk yaratmak amacıyla aynı ses ya da hecenin yinelenmesine aliterasyon denir.

Örnekler:

* &#;Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında.&#;

* &#;cinayeti kör bir kayıkçı gördü
ben gördüm kulaklarım gördü
vapur kudurdu, kuduz gibi böğürdü
hiçbiriniz orda yoktunuz.&#;

* &#;Salkımsalkım tan yelleri estiğinde

* &#;Dest bûsı arzûsiyle ölürsem dostlar
Kûze eylen toprağım sunun anınla yâre su&#;   (Fuzuli)

* &#;Sev seni seveni hâk ile yeksân ise
Sevme seni sevmeyeni Mısır&#;a sultân ise&#;

* &#;Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle
Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle&#;

* Seherlerde seyre koyuldum semayı, deryayı. (Tevfik Fikret )

* Karşı yatan karlı kara dağlar karayıptır, otu bitmez. (Dede Korkut )

* Aşkın sesi sen, bestesi sen, nağmesi sensin. (Hasan Sami Bolak )

* Kim o deme boşuna benim ben
Öyle bir ben ki gelen kapına baştan başa sen.(Özdemir Asaf)

* Çözülen bir demetten indiler birer birer (Ziya Osman Saba)

Asonans Nedir?

Asonans, şiirde aynı ünlü seslerin tekrarına denilir. Aliterasyonla genellikle birlikte yapılır. Kelimelerde vurguyu taşıyan aynı ünlünün tekrarından doğacak ahengi yakalamak için şâir ve yazarlar bu sanata baş vururlar. Kelimelerdeki söz özelliklerine dayalı olduğundan bu sanat söz sanatları arasında sayılır. Şâirin özel bir amaçla bu sanata baş vurması sebebiyle de düşünceye bağlıdır.

Örnek-1

Bir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş,
Eşini gâib eyleyen kuş
gibi kar
Geçen eyyâm-ı nevbahârı arar
Ey kulübün sürûd -ı şeydâsı
Ey kebûterlerin neşideleri,
O baharın bu işte ferdası
Kapladı bir derin sükûta yerikarlar (Cenab Sahabettin)

Yukarıdaki şiirde (â), (e), (û) gibi ünlü sesler tekrarlanarak şiirde bir ahengin oluşması sağlanıyor.

Örnek-2

Neysen sen, nefes sen, neylersin neyi
Neyzensen, nefessen neylersin neyi

Yukarıdaki dizelerde &#;e&#; sesiyle ahenk sağlanmıştır.

Örnek-3

Ayağın sakınarak basma aman sultanım
Dökülen mey kırılan şişe-i rindân olsun

Birinci dizede &#;a&#; sesiyle ahenk sağlanmıştır.

Mısra içinde ve komşu mısralar arasında bir ahenkle tekrarlanan ünlüler asonans, ünsüzler aliterasyon oluşturur. Asonans ve aliterasyonun iç kafiye, yarım kafiye, ünlü- ünsüz kafiyesi, seci, cinas gibi farklı terimlerle de ifade edilmesi yanlıştır.

Asonans ve aliterasyonun harf sayısında da ölçüt adına bir müşkil (problem) vardır. Acaba bir harfin kaç defa tekrar edilmesi gerekir (3, 4, 5, 7) ki asonans ve aliterasyon meydana gelsin? Bir mısrada en az üç harf benzerliği, böyle bir ahenk oluşturabilir. Çok fazla harf benzeşmesi kakafoni yaratır. Asonans ve aliterasyon günlük dilin imkânlarındandır. Bunlar, doğal olduğu zaman, zorlama görülmediğinde, etkilidir.

Aydan
Yamuk yamuk gelen
Bir yumuşak yumruktur
Yağmur size

(Sezai Karakoç)

İç içe girmiş pek çok şiirde ahenk unsuları vardır ki bunlar içinde asonans ve aliterasyon, diğer uyum sistemlerini destekler.
Ahenk yapıları, ortak bir estetik etki ile kulaklara ulaşır.
Vezin, kafiye, redif, tekrarlar, asonans, aliterasyon vs. bütünlük içinde melodiyi ve armoniyi oluşturur.
Edebî değer olarak tek başına asonansı veya aliterasyonu ele almak, yalnızca istatistiki bilgi olarak doğrudur; başlangıç için bir edebî bilgi ayrıntısıdır. Asonans ve aliterasyonu, diğer ahenk unsurları ile birlikte düşünmek, şiirin ses bakımından edebî değerini bir bütün yapı hâlinde algılamamızı gerektirir. Ortaya çıkan orkestrasyon etkisi; vezin, kafiye, redif, nazım şekli, nazım birimi gibi bir zeminde sesin tonu, vurgusu, şiddeti, telaffuz süresi, rengi, ritmi, taklit ve yansısı, çağrışımı, çıkak noktasında teşekkül (oluşum) kaynağı, durağı, kırılma noktası, harflerin birbiri yanında kullanılmasından doğan ses değeri, tekrarı vs. bir estetik terkip oluşturur, işte bu düzlemde asonans ve aliterasyon, bir edebî değere ulaşır.


Örnek:
Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bin yıl sürecek zannedilen kar sesidir bu

(Yahya Kemal Beyatlı)

Sessiz Gemi Şiirindeki Asonans ve Aliterasyon


Yahya Kemal Beyatlı’ya ait olan “Sessiz Gemi” adlı şiirde aliterasyon ve asonans gibi ahenk unsurlarını inceleyelim. Bu şiir iç ahenk bakımından oldukça zengindir. Bazı ünlü ve ünsüz harfler tekrar edilerek bu iç ahenk sağlanmıştır. Birinci beyitte gemi- giden, günü –gelmişse kelimelerinde “g” ünsüzü tekrar edilerek aliterasyon yapılmış. İkinci beyitte yolcusu- yol, yokmuş kelimelerinde “y “ sesi tekrar edilerek yine aliterasyon yapılmıştır. Diğer dizelere bakıldığında ise yine bu iç ahengin var olduğu görülmektedir. Ayrıca Yahya Kemal, şiirlerinde musikiyi en iyi kullanabilen sanatçılarımızdandır.





*cinayeti kör bir kayıkçı gördü
ben gördüm kulaklarım gördü
vapur kudurdu, kuduz gibi böğürdü
hiçbiriniz orda yoktunuz."

* "Salkım salkım tan yelleri estiğinde

* "Dest bûsı arzûsiyle ölürsem dostlar
Kûze eylen toprağım sunun anınla yâre su" ( Fuzuli )

* "Sev seni seveni hâk ile yeksân ise
Sevme seni sevmeyeni Mısır'a sultân ise"

* "Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle
Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle"

* Seherlerde seyre koyuldum semayı, deryayı. (Tevfik Fikret )

* Karşı yatan karlı kara dağlar karayıptır, otu bitmez. (Dede Korkut )

* Aşkın sesi sen, bestesi sen, nağmesi sensin. (Hasan Sami Bolak )

* Kim o deme boşuna benim ben
Öyle bir ben ki gelen kapına baştan başa sen.(Özdemir Asaf)

* Çözülen bir demetten indiler birer birer (Ziya Osman Saba)





Asonans şiirde aynı ünlü seslerin tekrarına denilir. Aliterasyonla genellikle birlikte yapılır. Kelimelerde vurguyu taşıyan aynı ünlünün tekrarından doğacak ahengi yakalamak için şâir ve yazarlar bu sanata baş vururlar. Kelimelerdeki söz özelliklerine dayalı olduğundan bu sanat söz sanatları arasında sayılır. Şâirin özel bir amaçla bu sanata baş vurması sebebiyle de düşünceye bağlıdır.

Örnek

Bir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş,
Eşini gâib eyleyen kuş
gibi kar
Geçen eyyâm-ı nevbahârı arar
Ey kulübün sürûd -ı şeydâsı
Ey kebûterlerin neşideleri,
O baharın bu işte ferdası
Kapladı bir derin sükûta yerikarlar (Cenab Sahabettin)

Yukarıdaki şiirde (â), (e), (û) gibi ünlü sesler tekrarlanarak şiirde bir ahengin oluşması sağlanıyor.

Örnek

Neysen sen, nefes sen, neylersin neyi
Neyzensen, nefessen neylersin neyi

Yukarıdaki dizelerde "e" sesiyle ahenk sağlanmıştır.

Örnek

Ayağın sakınarak basma aman sultanım
Dökülen mey kırılan şişe-i rindân olsun

Birinci dizede "a" sesiyle ahenk sağlanmıştır.


Aşkın sesi sen, bestesi sen, nağmesi sensin.

HASAN SAMİ BOLAK





Bir büyük boşlukta bozuldu büyü"

CAHİT SITKI TARANCI



Tut ki tuttuk turuncuyu topuğundan

Aynı aynalarda ağlamadıkça

Sığar mı susmanız sarnıçlara

SERDAR ÜNVER