Atatürk Ün Matematik Alanında Yaptığı Çalışmalar

Atatürk’ün matematik ve geometri alanında yaptığı çalışmalar, ülkemize getirdiği yenilikler, yazdığı kitaplar. Atatürk’ün matematiğe verdiği önem.

Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk Çankaya Köşkünün Kütüphanesinde (16 Temmuz 1929) (Kaynak : wikipedia.org)

Atatürk, askeri yaşamını büyük başarılar ile geçirdikten sonra bununla yetinmeyip farklı konularda özellikle Türkçemiz ile ilgili önem verdiği çalışmaları ya bizzat kendi yapmış ya da yapılmasına vesile olarak yapılan çalışmaları domine etmiştir. Bu şekilde yaşayarak gerçek bir önder ve lider olduğunu da kanıtlamıştır. Özellikle vefatından 1,5 yıl öncesine kadar matematik ile ilgili yaptığı çalışmalar ile ilgili kendisinin neler yaptığı konusunda pek fazla bir bilgimiz yok. Matematik konusunda yapmış olduğu çalışmalar ile ilgili olarak 10 Kasım 1971 tarihli ve TDK başuzmanı A. Dilaçara’a ait bir yazı bizlere gerçekten çok ama çok enteresan bilgiler vermektedir.

“Atatürk ölümünden bir buçuk yıl kadar önce, üçüncü Türk Dil Kurultayından (24-31 Ağustos 1936) hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında kendi eliyle Geometri adlı bir kitap yazmıştır”.

Mustafa Kemal Atatürk, bu çalışmasını bir kaç Fransızca yazılmış geometri kitabını okuyup araştırdıktan sonra hazırlamıştır ve bu kitabı ilk defa 1937 tarihinde “Geometri öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca yayınlanmıştır”.

Kitap 44 sayfadan ibarettir. Kitapta Türkçe karşılıkları o dönemde olmayan bir çok geometri ve matematik terimlerine tam Türkçe karşılık bulma amacı gütmüş ve bugün Atatürk’ün bizzat kendisinin bulmuş olduğu terimler Türkçe’mize yerleşmiş durumdadır. Dünyada hiç bir devrimci lider böyle bir çalışma yapmayı ya başaramamış ya da yapmaya çalışmamıştır bile. Bu 44 sayfalık eserde aşağıdaki terimler ilk defa telafuz edilmiş ve bilim dünyamıza armağan edilmiştir.

Atatürk’ün Türkçemize Hediye Ettiği Matematiksel Terimler

“boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eğik, kırık, çekül, yatay, düşey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı, eksi, çarp, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayım, gerekçe”

Yapıttaki tanımların tümünü Atatürk yazmıştır. Her tanım, ilgi kavramı tüm öğeleriyle eksiksiz ve açık biçimde anlatmakta, özel ve temelli nitelikleri içermektedir. Gerekli ve yeterli örnekler de verilmiştir. Tanınmış bilim tarihçisi Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı, tam bir yetkiyle, bu Geometri kitabını, “küçük fakat anıtsal bir yapıt” diye nitelendirmiştir.

Atatürk, yaşamının önemli bir kesimini tarihin en büyük savaşlarından birinin içinde, ulusal ve evrensel sorumluluklar yüklenerek geçirdikten yıllarca sonra, düzenli bir mantık ve bilgi disiplini kesinlikle gerektiren matematik alanında, yeni türettiği terimlerle böylesine özlü bir yapıtı yazmakla, dil ve matematikteki üstün yeteneğini kanıtlamıştır. Atatürk’ün yaşamında çok belirgin bir örneğini izlediğimiz gibi, aslında dil ile matematiksel kültür arasında sıkı bağıntı vardır. Atatürk’ün dehasında, dil ve matematik gibi aklın değişik disiplinleri birbirini karşılıklı olarak hep olumlu yönde etkilemiş ve geliştirmiştir. Atatürk, “Fen terimleri o suretle yapılmalı ki anlamları ancak istenilen şeyi ifade edebilsin” demiş ve bunu, Osmanlıca çok sayıda terimin yerine öz Türkçe karşılıklarını türetirken üstün bir başarıyla gerçekleştirmiştir.

0
Olumlu Oyla
Olumsuz Oyla

Atatürk’ün Matematik alanında yaptığı çalışmalar
 
Cumhuriyetten önce çeşitli okullarda okutulmuş matematik kitaplarını incelerseniz; içlerinde Arap harfleriyle yazılmış formüller; Müselles, murabba veya hatt-ı mübas gibi günümüz matematiğinde bir anlam ifade etmeyen bir çok terim görürsünüz. Günümüzde Atatürk sayesinde kullandığımız terimlere baktığımızda, bu eski Arapça terimlerin anlaşılmasının ve hatırlanmasının ne denli güç olduğuna hak verirsiniz. “Müsellesin sathı yatalay, dikeley zarbının müsavatına müsavidir.” Bu cümleden ne anlıyorsunuz? Belki anneanne ve dedelerimiz bize bu cümle içinden bir kaç kelimeyi günümüz Türkçe’sine çevirebilir ama bir çoğunuz gibi bizde bu cümleyi ilk okuduğumuzda hiç bir şey anlamamıştık. Oysa bu cümle “ üçgenin alanı, tabanı ile yüksekliğinin çarpımının yarısına eşittir.” demektir. Bu cümledeki kavram anlaşılmazlığı bile bize Atatürk’ ün bu konuda matematiğe ve diğer ilimlere ne denli değerli bir çalışma bıraktığını anlamamız için yeterli olacaktır.
 

Atatürk’ ün matematik dünyasına kazandırdığı diğer bazı terimlerden de şöyle örnekler verebiliriz;
Bölen : Maksumunaleyh
Bölme : Taksim
Bölüm : Haric-i Kısmet
Bölünebilme : Kabiliyet-i Taksim
Çarpı : Zarb
Çarpan : Mazrup
Çarpanlara Ayırma : Mazrubata Tefrik
Çember : Muhit-i Daire
Çıkarma : Tarh
Dikey : Amudi
Limit : Gaye
Ondalık : Aşar’i
Parabol : Kat’ı Mükafti
Piramit : Ehram
Prizma : Menşur
Sadeleştirme : İhtisar
Pay : Suret
Payda : Mahrec
Teğet : Hatt-ı Mübas
 

Atatürk’ ün bulduğu bu ve bunlar gibi bir çok terimler günümüzde hala geçerliliğini korumakta ve matematiği bizler için daha anlaşılır kılmaktadır. Atatürk’ ün amacı daima daha uyguna doğru ilerlemekti. Önerilen görüşleri haklı görünce hemen benimserdi. Atatürk’ ün ortaya koyduğu terimlerden bir takımı bugün kullanılırken bazıları çıkmış yerini daha uygunlara bırakmıştır. Örneğin; “tümey açı” yerine “tümler açı” , “bütey açı” yerine “bütünler açı” da olduğu gibi. Atatürk ilke adamı olduğu için bunları hoş görecek hatta sevinecekti. Yeter ki ortaya koyduğu ilke sarsılmasın yerine eski terimlere dönülmesin. Atatürk 1937 yılında yayınlanan bir geometri kitabı yazmıştır. Bu kitapta kullanılan yeni terimler ayrıntılarıyla açıklanmış ve üzerlerine örneklerde verilmiştir. Bu kitap geometri öğretenlere ve bu konuda bilgi edinmek isteyenlere kılavuz olarak kültür bakanlığınca yayınlanmıştır.
 

Mustafa Kemal bu geometri kitabını yazarak matematiğe daha anlaşılır yeni terimler kazandırmak isteğini Sivas’ ta girdiği bir geometri dersinde ortaya koymuştur. Atatürk 13 Kasım 1937 tarihinde Sivas’ a gitmiş ve 1919 yılında Sivas Kongresi’nin yapıldığı lise binasında bir geometri ( Hendese ) dersine girmiştir. Bu derste öğrencilerle konuşmuş ve geometri üzerine çeşitli sorular yöneltmiştir. Ders esnasında eski terimlerle matematik öğreniminin ve öğretiminin zorluğunu bir kez daha saptayan Atatürk “ bu anlaşılmaz terimlerle bilgi verilemez. Dersler Türkçe terimlerle anlatılmalıdır.” Diyerek dersi kendi buluşu olan Türkçe terimlerle ve çizimleriyle anlatmıştır. Bu sırada derste Pisagor teoremini de çözümlemiştir.

Ortaokul yıllarından başlayarak matematiğe olan ilgisini geliştirmiş olan Mustafa Kemal Atatürk’ün bulmuş olduğu tüm terimler günümüze kadar ulaşmış ve hala kullanılmaktadır. Peki, Atatürk’ün matematiğe bakış açısı nasıldır? Atatürk’ün matematiğe verdiği önem hakkındaki bu içeriğimizi sizler için hazırladık. İşte, tüm detaylar…

Atatürk’ün Matematiğe Verdiği Önem

Mustafa Kemal Atatürk’ün gerek öğrencilik yıllarında gerekse de savaşlar boyunca yaptığı planlarda ve aldığı kararlarda matematiğin kapladığı yer oldukça büyüktür. Özellikle savaş meydanlarında yapmış olduğu askeri planlamalarda matematiğin getirmiş olduğu gerçekçi bakış açısını sahaya yansıtmış olan Mustafa Kemal Atatürk, sahip olduğu matematiksel düşünce ile tüm değişkenleri hesaba katarak her zaman en doğru kararı almıştır.

Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasının ardından kurulan yeni Türkiye Cumhuriyeti’nde her zaman akıl ve bilimi, hem kendine hem de toplumun tamamına kılavuz olarak kabul etmiş olan Mustafa Kemal Atatürk, matematik alanında yaptığı çalışmalar ile de Türk milletinin bilimsel hayatına önemli katkılarda bulunmuştur.

Atatürk’ün Geometriye Verdiği Önem

Mustafa Kemal Atatürk’ün geometri alanındaki gerçekleştirdiği en önemli çalışma, 1937 yılında yazmış olduğu geometri kitabıdır. 1936 yılında Fransızca yazılmış geometri kitaplarını incelemeye başlayan Mustafa Kemal Atatürk, çıkartacağı geometri kitabının çalışmalarına derhal başlamıştır. 1936 ile 1937 yılları arasında Dolmabahçe Sarayı’nda kendi eliyle kaleme almış olduğu bu kitapta, birçok matematiksel terim geliştirmiş ve eski Arapça kökenli matematik terimleri yerine Türkçe terimler getirmiştir. Geometrinin temel kavramlarının açıklandığı bu kitap, geometriyi öğretecek olanlara ve geometri ile ilgili kitap yazacak olanlara kılavuz olması amacıyla 1937 yılında yayınlanmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Matematik İle İlgili Yaptığı Çalışmalar

Mustafa Kemal Atatürk’ün 1937 yılında yazmış olduğu Geometri kitabı, birçok matematik terimine Türkçe isimler bulması sebebiyle anıtsal bir yapıt değerli taşımaktadır. Bilim dilinin anlaşılır ve Türkçe olmasını sağlamak, Türkçeyi bir bilim dili haline getirmek gibi sebeplerle kaleme alınmış olan bu eser, Türk kültür tarihi açısından önemli bir konumda bulunmaktadır.

Şimdi gelin, Mustafa Kemal Atatürk’ün yazmış olduğu bu kitapla hayatımıza giren terimlerin neler olduğuna birlikte göz atalım:

• Müsavi = Eşittir
• Mecnu = Toplam
• Taksim = Bölme
• Darb = Çarpma
• Mustatil = Dikdörtgen
• Müselles = Üçgen
• Murabba = Kare
• Muhammes = Beşgen
• Muhit-i daire = Daire
• Şibh-i münharif = Yamuk
• Mahrut = Koni
• Mesaha-i sathiyye = Alan
• Kaide = Taban
• Tenasüb = Oran
• Nisbet = Orantı
• Nısf-ı kutur = Yarıçap
• Muhit = Çevre
• Aşar / Aşari = Ondalık
• Bu’ud = Boyut
• Ufki = Yatay
• Amud = Dikey
• Şakuli = Düşey
• Mukavvas = Eğri
• Re’sen mütekabil zâviyeler = Ters açılar
• Zâviyetân-ı mütevâfıkatân = Yöndeş açılar
• Kaim zaviyeli müselles = Dik üçgen
• Müselles-i mütesâviyü’l-adlâ = Eşkenar üçgen
• Müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn = İkizkenar üçgen
• Dılı = Kenar
• Menşur = Prizma
• Müştak = Türev
• Hattı mail = Eğik
• Mekân = Uzay
• Satıh = Yüzey
• Kutur = Çap
• Kavis = Yay
• Mümas = Teğet
• Faraziye = Varsayım
• Veter = Kiriş
• Re’s = Köşe