Çatlak Mı Daha Kötüdür Kırık Mı
DERGİ - Kırıklarla ilgili beş yanlış bilgi
- Claudia Hammond
- BBC Future
Kaynak, Getty Images
Kımıldatabiliyorsanız kırık yok mudur?
Vücudumuz herhangi bir darbe aldıktan sonra ciddi bir sorun olup olmadığını anlamak için o bölgeyi rahat kımıldatabiliyor muyuz diye sorulur. Kımıldatıyorsak herhangi bir kırık yok diye düşünülür.
Oysa bazen kırık bir kemiği kımıldatmak mümkündür. Bu nedenle kemikte çatlak olup olmadığını anlamada bir kriter değildir bu.
Kırığın üç belirtisi ağrı, şişme ve şekil bozukluğudur. Ayrıca olay anında kırılma sesi duymak da mümkündür.
Kırık her zaman ağrı yapar mı?
Bazen kırığa rağmen ağrı olmayabilir. Düşüp bir yerini kırdıktan sonra hiç ağrı çekmeden yaptığı aktiviteye devam eden çok insan olmuştur. Normalde kemikte kırık ve çatlak ağrıya neden olur; ama bazen bunun küçük bir yerde olması fark edilmemesine neden olabilir.
Herhangi bir enfeksiyona ve kemiğin eğri kaynamasına meydan vermemek için kırığı fark eder etmez doktora gitmek gerekir.
Ancak yapılan araştırmalar, kol, bacak, belkemiği veya kalçasını kıran bazı insanların vücudunda on yıllar sonra kronik bir ağrı hissi oluşabildiğini gösteriyor. Neyse ki bu tür vakalara sık rastlanmıyor.
Yaşlı beyaz kadınlar kemik erimesi nedeniyle kırığa daha mı yatkın?
İleri yaştaki kadınlarda kemikte kırılma riskinin gençlere göre daha fazla olduğu doğrudur. Menopoz nedeniyle hormonlarda yaşanan değişim kemik yoğunluğunda ani düşüşe yol açtığı için, kemik erimesi (osteoporoz) kaynaklı kırıklara sık rastlanır.
Etnik köken bakımından ise ABD'de beyaz kadınlarda kalça kırılması siyah kadınların iki katı düzeydedir. Siyah kadınların kemiklerinin daha sağlam olması, çocukluktan itibaren kemik yoğunluklarının daha yüksek, kemik kaybının daha düşük oranda olması gibi etkenlere bağlanıyor.
Siyah kadınlar da kemik erimesi sorunu yaşayabilir, ama onlarda oran daha düşüktür. ABD'de 50 yaş üstü siyah kadınların sadece yüzde 5'inde kemik erimesi olduğu sanılıyor. Ancak bu oranın düşük olması, örneğin ABD'de bu kadınların kontrol amaçlı sevk oranlarının ve teşhis konduktan sonra tedavilerinin düşük olmasına bağlanıyor.
Ayak parmağı kırıldığında bir şey yapılmadığı için doktora görünmek gerekir mi?
Ayak parmağındaki kırık ve çatlaklarda alçıya alma söz konusu olmasa da kırığın çapını belirlemek ve uzun vadede ağrı ve deformasyona engel olmak için doktora görünmek gerekir. Kırık kötü bir açıda oluşmuşsa daha karmaşık bir tedavi, hatta ameliyat gerekebilir.
Kırık ayak parmakları çoğu zaman yanındaki parmaklara yapışık şekilde tutulur ve sert bir kalıp takılabilir. İyileşme süreci 4-6 haftadır. Ancak ayak baş parmağındaki kırıklar daha ciddidir ve bazen baldıra kadar alçıya alınıp 2-3 hafta bekletmek gerekebilir. Ama bunların kırılma ihtimali diğer parmaklardan daha düşüktür.
Kırık ayak tarağında ise, yandaki kemikler doğallığından birbirini düz tuttuğu için alçıya gerek olmaz ve ayak dinlendirildiği takdirde çoğu zaman düz bir şekilde iyileşir. Ancak baş ve küçük parmağın altındaki kemiklerin desteği olmadığından bunlarda ameliyat gerekebilir.
Alçıya almak gerekmese bile ayak parmaklarındaki kırık ve çatlakları doktora göstermek gerekir. Sağlık görevlileri parmağa destek olacak şekilde sargı takabileceği gibi, koltuk değneğine ihtiyaç olup olmadığını da belirleyebilir.
Kırık kemik iyileştikten sonra eskisinden daha mı sağlam olur?
Uzun vadede böyle bir şey söz konusu değildir. Ancak kırık iyileşirken etrafında koruyucu ekstra bir tabaka oluştuğundan buradaki kemik bir süreliğine normal kemikten daha sağlamdır. Zamanla bu tabaka ortadan kalkar ve birkaç yıl sonra buradaki kemik normale döner, ama yanındaki diğer kemiklerden daha sağlam olmaz.
Uyarı: Bu makale sadece genel bilgi verme amacıyla yazılmıştır ve doktor tavsiyesi olarak ele alınmaması gerekir. Makalenin içeriğinden yola çıkarak okurun kendi başına koyduğu teşhislerden BBC sorumlu değildir. Sağlığınızla ilgili herhangi bir endişeniz varsa doktorunuza danışın.
DOKTORLAR ÇIKIKTAN GERÇEKTEN ANLAMAZ MI?
Halk arasında doktorlar kırıktan anlar, ancak çıkıktan anlamaz gibi yanlış bir kanı vardır ve halkımızın eğitim düzeyi artmasına rağmen bu yanlış kanı halen devam etmektedir. Poliklinikte bazı travma geçiren hastaların önce halk arasında çıkıkçı, olçüm, sınıkçı, kırıkçı … gibi adlarla anılan tıbbı eğitimi olmayan kişilere başvurduğu çıkığını kattırdığı, kırığının tedavisi için ortopedi doktoruna başvurduğunu görmekteyiz. Bu konuda halkımızı bilğilendirmek istedim.
ÇIKIK nedir; eklemi oluşturan kemiklerin birbirinden uzaklaşmasıdır. Bu bazen doğuştan kalça çıkığı şeklinde olur, genellikle de bir travma ( düşme, trafik kazası, …) sonucu olur. Bazen de kronik yada tekrarlayan çıkıklar vardır, omuz çıkığı gibi.
KIRIK nedir; kemik bütünlüğünün travmalarla bozulmasıdır. Halkımızda diğer bir yanlış inanış ise kırığı ayrı bir yaralanma, çatlağı ayrı bir yaralanma olarak bilirler ve çatlağın kırıktan daha kötü olduğunu zannederler. Oysa çatlak; kırığın basit ayrılmamış düz duran halidir, yani çatlak basit bir kırıktır.
Çıkık belirtileri; eklemde şiddetli ağrı, eklemi hareket ettirememe, morarma, soğukluk hissi oluşması gibi şikayetlerdir.
Ortopedi doktorları yaptıkları muayene ile hastanın kırık çıkığı hakkında genellikle tanı korlar yada süphelenirler. Bu ön tanı yada şüphelerini doğrulamak için hastanın rötgenini çektirirler ve tanıyı kesinleştirip tedaviyi yaparlar. Rötgen filmlerinde sadece 0 - 5 yaş arası küçük çocuklarda görülen dirsek çıkığı yada radius başı çıkığı ( bakıcı çıkığı, çekme çıkığı ) rötgen filmlerinde gözden kaçabilir. Çünkü çocugun dirsek eklemi henüz yeterince kemikleşmemiş ve kısmen kıkırdak düzeyinde olduğundan, kıkırdaklar da düz filmlerde görülmediğinden dirsek çıkığı bazen gözden kaçabilir. Bunun dışında tüm çıkıklar kolaylıkla düz filmlerde görülür.
Yine halk arasında ayak bileği burkulmalarına bağlı bağ yaralanmaları çıkık olarak kabul edilip hastalar sıkça çıkıkçılara başvururlar. Ayak bileği burkulmaları düz filmlerde bir belirti vermez, çünkü kemikler sağlamdır, fizik muayene ile ayak bilek şişçe ve ağrılıdır. Bu tip bir yaralanma ortalama 20 günde iyileşir ve kısmi istirahat, spora ara verme, aralıklı soğuk uygulaması, bandaj yada bileklik uygulaması ile tedavisi yapılır. Acile başvuran bu tip hastalara doktorlar yeterli bilğilendirme ve uygun ilaç vermedikleri zaman hastalar sıkça çıkıkçılara başvurmakta orada sıcak uygulaması, aşırı sıkı bandaj uygulaması gibi yanlış uygulamalar yapılarak bazen gangrene kadar giden sonuçlar olmaktadır. Bazen çıkıkçılar alkol gibi soğuk oluşturan malzemelerle ekleme masaj yaparlar, bu uygulama ise doğrudur ve hastaya rahatlık verir. Oysa ayak bilek yaralanması geçiren taze vakaların hepinse aralıklı soğuk uygulaması yapılması faydalıdır ve biz doktorlar bunu hastalara söyleriz.
Çıkıklar bazen kırıklara göre çok ağrılıdır ve daha çok aciliyet arzeder. Özellikle omuz, kalça, diz, dirsek çıkıkları çok ağrılıdır. Çıkıklar damar sinir yaralanması ile beraber de olabilirler ve açilen müdahele gerekir.
Bazen de kırık çıkık aynı anda olur ve bu yaralanmalar daha çok ciddiyet gösterir.
Halk arasında çıkıkçı denen şahısların rağbet görmesinin sebebi: 1. Eskiden ülkemizde doktor sayısı az olması, dolayısıyla doktorların ulaşılabilirliğinin zor olması, 2. Biz doktorların belki hastalara yeterince ilğilenmemizden ve bilğilendirmemizden kaynaklandığını düşünüyorum.
SONUÇ olarak çıkıklar kırıklara göre daha az görülen ancak bazen daha çiddi sonuçlar doğuran yaralanmalardır. Branş olarak öncelikle ortopedi doktorlarının işidir. Ülkemizin her il devlet hastanesinde ortopedi doktoru vardır, ilçelerin büyük kısmında da ortopedi doktoru vardır. Yaralanma geçiren hastalar öncelikle hastanelere başvurup doktorlardan yardım almalıdırlar.
Sağlıklı Günler Dilerim.