ِ َِ َ رﺳﺎﻟﺔُ اﻟ
ْﻌﻮاﻣﻞ ََ ِ
ĐMÂM BĐRGĐVÎ
Takıyyüddin Mehmed b. Pîr Ali el-Birgivî
(929/1523-981/1573)
Çeviren:
MUSA ALAK
Đstanbul Üniversitesi Đlâhiyat Fakültesi
Arap Dili ve Belâğatı Okutmanı
Đstanbul
2002
ĐÇĐNDEKĐLER
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………………….. 3
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
ÂMĐLLER
I – LAFZÎ ÂMĐLLER (58 tane) ………………………………………………………….. 4
A – SEMÂÎ ÂMĐLLER (49 tane) ……………………………………………….. 4
1- Harf-i Cerler (20 tane) ……………………………………………….. 4
2- Đsmini Nasb, Haberini Raf’ Eden Harfler (8 tane) …………………… 6
3- Đsmini Raf’, Haberini Nasb Eden Harfler (2 tane) …………………… 7
4- Muzâri Fiili Nasb Eden Harfler (4 tane) ……………………………... 7
5- Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler (15 tane) ………………………… 8
B – KIYÂSÎ ÂMĐLLER (9 tane) ………………………………………………… 9
II – MA’NEVÎ ÂMĐLLER (2 tane) ……………………………………………………… 11
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
M A’ M Û L L E R
I – DOĞRUDAN MA’MÛL OLANLAR (25 tane) …………………………………….. 12
A – MERFÛ MA’MÛLLER (9 tane) …………………………………………... 12
B – MANSÛB MA’MÛLLER (13 tane) ……………………………………….. 13
C – MECRÛR MA’MÛLLER (2 tane) ………………………………………… 14
D – MECZÛM MA’MÛLLER (1 tane) ………………………………………... 14
II – DOLAYLI OLARAK MA’MÛL OLANLAR (TÂBĐ’LER) (5 tane) ……………… 14
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Đ’ R Â B L A R
I – Đ’RÂB ALÂMETLERĐ (10 tane) ……………………………………………………. 17
A – HAREKELER (3 tane) …………………………………………………..… 17
B – HARFLER (4 tane) ………………………………………………………… 17
C – HAZĐFLER (3 tane) ………………………………………………………... 17
II – Đ’RÂB ALÂMETLERĐNE GÖRE MU’RAB KELĐMELER (9 tane) ……………… 17
A – SADECE HAREKEYLE Đ’RÂBLANANLAR (3 tane) …………………… 17
1- Müfred Munsarif ve Cem-i Mükesser-i Munsarif Đsimler …………... 17
2- Gayr-i Munsarif Đsimler ……………………………………………… 18
3- Cem-i Müennes-i Sâlim Đsimler ……………………………………… 18
B – SADECE HARFLE Đ’RÂBLANANLAR (3 tane) ………………………….. 18
1- Esmâ-i Sitte …………………………………………………………... 19
2- Cem-i Müzekker-i Sâlim Đsimler ……………………………………... 19
3- Tesniye Đsimler ……………………………………………………….. 19
C – HAREKE VE HAZĐFLE Đ’RÂBLANANLAR (2 tane) …………………….. 19
1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller …. 20
2- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Đlletli Olan Muzâri Fiiller ….. 20
D – HARF VE HAZĐFLE Đ’RÂBLANANLAR (1 tane) …………………………. 20
1- Sonuna Nûndan Başka Zamir Bitişen Muzâri Fiiller ………………….. 20
III – Đ’RÂB TÜRLERĐ (3 tane) ……………………………………………………………. 20
A – LAFZÎ Đ’RÂB ………………………………………………………………… 20
B – TAKDĐRÎ Đ’RÂB ……………………………………………………………… 20
C – MAHALLÎ Đ’RÂB …………………………………………………………….. 20
2
ِ ِ اﻟﺮﲪﻦ
اﻟﺮﺣﻴﻢ ِ ﺑﺴﻢ
ِ َ ْ اﷲ ِْ ِ
ÖNSÖZ
Âlemlerin Rabbi olan Allâh’a hamd, Hz. Muhammed (s.a.s.)’e ve onun bütün
âline salât ü selâm olsun.
Bil ki, i’râbı bilmek isteyen herkesin yüz şeyi öğrenmesi gerekir. Bunlardan
altmış tanesine “âmil” ()اﻟﻌﺎﻣﻞ, otuz tanesine “ma’mûl” ()اﳌﻌﻤﻮل, on tanesine de “amel”
( )اﻟﻌﻤﻞve “i’râb” ( )اﻹﻋﺮابadları verilir. Allâh’ın izniyle bu üç şeyi, vecîz bir üslupla, üç
bölümde sana açıklayacağım:
3
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
ÂMĐLLER
Âmiller iki kısımdır:
1- Lafzî âmiller (58 tane)
2- Ma’nevî âmiller (2 tane)
Lafzî âmiller de iki kısımdır:
a) Semâî âmiller (49 tane)
b) Kıyâsî âmiller (9 tane)
I – LAFZÎ ÂMĐLLER
A – SEMÂÎ ÂMĐLLER
َﺣﺮوف اﳉ
1- Harf-i Cerler (ْﺮ ُ ُُ )
Sadece bir ismi cer eden harflerdir. Bunlara “cer harfleri” ve “izâfet harfleri”
adları verilir. Yirmi tanedir:
ِ ):
1- Bâ (ب
َ َ ْ َوِ ِﺑﻪ ﻷُﺑ،ﺗﻌﺎﱃ
ـﻌﺜﻦ ِ ِ آﻣﻨﺖ
ََ َ ﺑﺎﷲ ُ َْ
“Allâh Teâlâ’ya iman ettim ve O’na yemin ederim ki,
şüphesiz öldükten sonra tekrar diriltileceğim”.
2- Min (ﻣﻦِ
ْ ):
ٍ َْ ﻛﻞ
ذﻧﺐ ِ ُ ُﺗ
ُ ﻣﻦ
ْ ـﺒﺖْ
“Bütün günahlardan tevbe ettim”.
3- Đlâ ()َِإﱃ:
ﺗﻌﺎﱃ ِ ـﺒﺖ ِ َإﱃ
َ َ َ اﷲ ُ ْ ُﺗ
“Allâh Teâlâ’ya tevbe ettim”.
4- An (ﻋﻦ
ْ َ ):
اﳊَﺮَِام ُ ُِْ
ِ َ ﻛﻔﻔﺖ
ْ ﻋﻦ
“Haramdan men edildim”.
5- Alâ (ﻋﻠﻰ
َ َ ):
ٍ ِ ْ ُ ﻛﻞ
ﻣﺬﻧﺐ ُ ﻋﻠﻰ
َ َ ُـﻮﺑﺔ
َ ْ ﺐ اﻟﺘ ِ
ُ َﲡ
“Her günahkârın tevbe etmesi gerekir”.
6- Lâm ()ِل:
4
ﺗﻌﺎﱃ ِ ـﻴﺪ
ََ َ ﷲ ٌ َُْأ َ◌ﻧﺎَ ﻋﺒ
“Ben Allâh Teâlâ’nın küçük bir kuluyum”.
7- Fî ()ِﰲ:
ﺔِ اﳉَﻨ ِ
ْ ◌ﻟﻤﻄﻴﻊ ِﰲ
ُ َُْ ا
“Đtaat eden cennettedir”.
8- Kâf ()َك:
{ ﺷﻲء ِِ ْ ِ َ } َﻟﻴﺲ
ٌ ْ َ ﻛﻤﺜﻠﻪ َ ْ
“O’nun gibi hiçbir şey yoktur” (Şûrâ, 42/11).
9- Hattâ (ﺣﱴ
َ ):
ِ ْ ﺣﱴ
اﻟﻤﻮت
ْ َ َ ﺗﻌﺎﱃ
َ َ َ َﻋﺒﺪ اﷲ َ َ َأ
ُ ُ ْ ◌◌
“Ölünceye kadar
Allâh Teâlâ’ya kulluk edeceğim”.
10- Rubbe (رب
ُ ):
ُ ْ ُ ْ َُُ
اﻟﻘﺮآن ٍ َ رب
ﺗﺎل ﻳَ ْـﻠﻌﻨﻪ ُ
“Nice Kur’ân okuyan vardır ki,
Kur’ân ona lânet eder”.
11- Vâvu’l-kasem ()َو:
ِ ِ
َ َ َ ْ َُواﷲ ﻻَ أَﻓْ َـﻌﻞ
اﻟﻜﺒﺎﺋﺮ
“Allâh’a yemin ederim ki,
büyük günahları işlemeyeceğim”.
12- Tâu’l-kasem (ت
َ ):
ِ َ ْ ـﻌﻠﻦ
اﺋﺾ ِ َ
َ َ ْﺗﺎﷲ ﻷَﻓ
َ َاﻟﻔﺮ
“Allâh’a yemin ederim ki,
farzları muhakkak yapacağım”.
13- Hâşâ (ﺣﺎﺷﺎ
َ َ ):
َِ ْ َﺣﺎﺷﺎ
اﻟﻌﺎﱂ َ ﺎس
ُ ﻫﻠﻚ اﻟﻨ
َ ََ
“Âlim hariç, insanlar helâk oldu”.
14- Müz (ﻣﺬ
ْ ُ ):
ِ ﻣﺬ ﻳ
ِ ُ ُـﻮم اﻟْﺒ
ـﻠﻮغ ٍ َْ ﻛﻞ ِ ُ ُﺗ
ْ َ ْ ُ ُُـﻌﻠﺘﻪ
ْ َ َذﻧﺐ ﻓ ُ ﻣﻦ
ْ ـﺒﺖْ
“Büluğa erdiğim günden beri işlediğim
bütün günahlardan tevbe ettim”.
15- Münzü (ﻣﻨﺬ
ُ ْ ُ ):
ِ ﻣﻨﺬ ﻳ
ـﻮم اﻟْﺒُ ُـﻠﻮغ ِ
َْ ُ ْ ُ َُاﻟﺼﻼة
ﺐ ُ َﲡ
“Büluğa erilen günden itibaren namaz farz olur”.
16- Halâ (ﺧﻼ
َ َ ):
ِ َِ ْ َاﻟﻌﺎﻟﻤﻮن َﺧﻼ
ِ ِ ْ ِ ِ اﻟﻌﺎﻣﻞ
ﺑﻌﻠﻤﻪ َ ُ َِ ْ ﻫﻠﻚ
َ ََ
“Đlmiyle amel eden hariç, âlimler helâk oldu”.
17- Adâ (ﻋﺪا
َ َ ):
5
اﻟﻤﺨﻠﺺ َ ُ َِ ْﻫﻠﻚ اﻟ
ِ ِ ْ ُ ْ َﻌﺎﻣﻠﻮن َﻋﺪا َ ََ
“Đhlâslı olan hariç,
ilmiyle amel edenler helâk oldu”.
18- Levlâ (ﻟﻮﻻ
َ ْ َ):
ﺎس ِ َرﲪﺔ
ُ ﳍﻠﻚ اﻟﻨ
َ َََ - اﷲ َْ َ َ ﻳﺎ- ﻟﻮﻻك
َ َ َْ
“Sen olmasaydın, ey Allâh’ın rahmeti,
muhakkak insanlar helâk olurdu”.
19- Key (ﻛﻲ
ْ َ ):
ﻴﺖ؟
َ ْ ﻛﻴﻤﻪ َﻋﺼ
َ َْ
“Niçin isyan ettin?”.
20- Lealle (ﻟﻌﻞ
َ َ) (Ukayl kabilesinin lügatinde):
ِ َ َ َ اﷲ
َِْ ـﻐﻔﺮ
ذﻧﱯ ِ ﻟﻌﻞ
ُ ْ َﺗﻌﺎﱃ ﻳ ََ
“Umulur ki, Allâh Teâlâ günahımı bağışlar”.
ِ):
1- Đnne (إن
ٍ َ ﻛﻞ
ﺷﻲء َِ ﺗﻌﺎﱃ ِ
ْ ُ ُﻋﺎﱂ َ َ َ َإن اﷲ
“Şüphesiz Allâh Teâlâ her şeyi bilir”.
َ):
2- Enne (أن
ٍ َ ﻛﻞ ِ َ َ َ أن اﷲ ِ
ﺷﻲء
ْ ُ ﻋﻠﻰ
َ َ ﻗﺎدر
ٌ َ ﺗﻌﺎﱃ َ َ ـﻘﺪت
ُ ْ َ َاﻋﺘ
ْ
“Đnandım ki, Allâh Teâlâ her şeye kâdirdir”.
3- Keenne (ﻛﺄن
ّ َ ):
ﻧﺎر
ٌَ َاﳊَﺮَام ََ
ْ ﻛﺄن
“Haram sanki ateştir”.
ِ ):
4- Lâkinne (ﻟﻜﻦ
َِ ْ ﻟﻜﻦ ِ َ َ َﻣﺎ
ِ ﺎﻫﻞ
ٌَِ َاﻟﻌﺎﱂ
ﻓﺎﺋﺰ ُ َ ﻓﺎز ا ْﳉ
“Cahil kurtulmadı,
fakat âlim kurtuluşa erendir”.
َ َْ):
5- Leyte (ﻟﻴﺖ
أﺣﺪ ِ ٌ ُ اﻟﻌﻠﻢ
ٍ َ ﻟﻜﻞ ِ َ َ
َ ُ ﻣﺮزوق
ْ َ َ ْ ْ ﻟﻴﺖ
ْ
“Keşke ilim herkese nasip olsaydı”.
6- Lealle (ﻟﻌﻞ
َ َ):
ِ َ َ َ اﷲَﻟﻌﻞ
َِْ ﻏﺎﻓﺮ
ذﻧﱯ ُ َ ﺗﻌﺎﱃ َ َ
“Umulur ki,
Allâh Teâlâ günahımı bağışlar”.
6
ِ ْ ِ َـﻬﺔُ ِﺑﺎﻟْﻤﺸﺒ
Bu altı harfe “fiile benzeyen harfler” (ْﻔﻌﻞ َ ُ وف اﻟ
ُ )اَ ْﳊُُﺮadı verilir.
ِ):
7- Đstisnâ-i munkatı için olan “Đllâ” (إﻻ
َﺮَﺑﺔٌ ِ ْﻣﻨﻬﺎ ﻣﻘ َ ﺔ ِإﻻِ اﳉَﻨ
َ ُ َاﻟﻄﺎﻋﺔ ِ َ ٌـﻌﺪة
ْ ﻋﻦ ِ
َ ْ َ َْ
َ َاﻟﻤﻌﺼﻴﺔُ ُﻣﺒ
“Masiyet cennetten uzaklaştırır,
fakat tâat cennete yaklaştırır”.
8- Cinsi Nefyeden “Lâ” (ﻻ
َ ):
ِ
ٌَِ ﺷﺮ
ﻓﺎﺋﺰ َ ﻓﺎﻋﻞ
َ َ َﻻ
“Kötülük yapan kurtuluşa eremez”.
1- Leyse (ﻟﻴﺲ
َ َْ)’ye Benzeyen “Mâ” (ﻣﺎ
َ ):
َ َْ)’ye Benzeyen “Lâ” (ﻻ
2- Leyse (ﻟﻴﺲ َ ):
ِ ًﺎﻣﺸﺎ ٍ
َِ وﻻَ َﺷﻲء،ﲟﻜﺎن
ﺗﻌﺎﱃ
ََ َ ﷲ ُ ٌ ْ َ َ َ ِ ًﻣﺘﻤﻜﻨﺎ
َ َ ُ ﺗﻌﺎﱃ
َ َ َ ُﻣﺎَ اﷲ
“Allâh Teâlâ hiçbir yerde mekân tutmaz ve
hiçbir şey Allâh Teâlâ’ya benzemez”.
ْ َ):
1- En (أن
ﺗﻌﺎﱃ َ ُ أن
َ َ َ َأﻃﻴﻊ اﷲ ُِ
ِ ْ َ أﺣﺐ
“Allâh Teâlâ’ya itaat etmeyi severim”.
ْ َ):
2- Len (ﻟﻦ
َِ ْ ِ ﺗﻌﺎﱃ ِ َ
َ ﻟﻠﻜﺎﻓ ِﺮ
ﻳﻦ َ َ َ ُـﻐﻔﺮ اﷲ
َ ْ َﻟﻦ ﻳ
ْ
“Allâh Teâlâ, kâfirleri asla bağışlamayacak”.
3- Key (ﻛﻲ
ْ َ ):
ِ ُ اﻟﻌﻤﺮ َﻛﻲ
َ َ ْ ِ ْ ُ ْ ﻃﻮل
َ ْ ْ أﺣﺼﻞ
اﻟﻌﻠﻢ ُِ
َ ُ أﺣﺐ
“Đlim tahsil etmek için
ömrümün uzun olmasını isterim”.
ْ َ ِ):
4- Đzen (إذن
ِ
."ﺗﻌﺎﱃ
َ َ َ َأﻃﻴﻊ اﷲُ ُ" -
."َﺔﺗﺪﺧﻞ ا ْﳉَﻨ ْ َ ِ" -
َ ُ ْ َ إذن
- “Allâh Teâlâ’ya itaat edeceğim”.
-“O zaman cennete girersin”.
7
5- Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler
Bu kelimeler on beş tanedir:
1- Lem ()َْﱂ:
{ ﻳﻮﻟﺪ
ْ َ ُ ْوﱂ ْ َِ ْ} َﱂ
َ َ ﻳﻠﺪ
“Allâh Teâlâ doğurmamış ve doğmamıştır” (Đhlâs, 112/3).
2- Lemmâ (ﻟﻤﺎ
َ):
ِ ْ ُ ـﻔﻊ
ﻋﻤﺮي ْ َ ﻟﻤﺎ ﻳَـ ْﻨ
َ
“Henüz ömrüm fayda vermedi”.
3- Emir Lâmı ()ِل:
ِ َ ًﻟِﻴـﻌﻤﻞ َﻋﻤﻼ
ًﺻﺎﳊﺎ َ ْ ََْ
“Sâlih amel işlesin!”.
4- Nehiy “Lâ”sı (ﻻ
َ ):
ِ
ﺗﺬﻧﺐ
ْ ْ ُ َﻻ
“Günah işleme!”.
ْ ِ):
5- Đn (إن
ذﻧﻮﺑﻚ
َ ُ ُُ ـﻐﻔﺮ
ْ َْ ُـﺘﺐ ﻳ ِْ
ْ ُ َإن ﺗ
“Eğer tevbe edersen,
günahların bağışlanır”.
6- Mehmâ (ﻣﻬﻤﺎ
َ ْ َ ):
ُﻋﻨﻪ ْ َ ْ ُ ـﻔﻌﻞ
ْ َ ﺗﺴﺄل ْ َ ْ َﻣﻬﻤﺎَ ﺗ
َْ
“Her ne yapsan,
ondan sorulursun”.
7- Mâ (ﻣﺎ
َ ):
ﺗﻌﺎﱃ
َ َ َ اﷲ َ ْ ِ ُﺧﲑ َِﲡ ْﺪﻩ
ِ ﻋﻨﺪ ِ ْ َﻣﺎَ ﺗ
ٍْ َ ﻣﻦ
ْ ـﻔﻌﻞ
َْ
“Her ne hayır işlersen,
onu Allâh Teâlâ’nın katında bulursun”.
8- Men (ﻣﻦ
ْ َ ):
ِ َ ﻳﻜﻦ
ًﻧﺎﺟﻴﺎ ِ َ ًﻣﻦ ﻳـﻌﻤﻞ َﻋﻤﻼ
ْ ُ َ ًﺻﺎﳊﺎ َ ْ َ َْ ْ َ
“Kim sâlih amel işlerse,
kurtulur”.
َ َْ):
9- Eyne (أﻳﻦ
ُ ْ َ ْ ﻛﻚ
اﻟﻤﻮت ِ ْ ُ ﺗﻜﻦ
َ ْﻳﺪر َ َْ
ْ ُ َ أﻳﻦ
“Nerede olsan,
ölüm seni yakalar”.
10- Metâ (ﻣﱴ
َ َ ):
8
ْ ِ ْ َﲢﺴﺪ ﺗ
ـﻬﻠﻚ ْ ُ ْ َ ﻣﱴ
ََ
“Ne zaman hased edersen, helâk olursun”.
َ):
11- Ennâ (أﱏ
ﺗﻌﺎﱃ
َ َ َ ُـﻌﻠﻤﻚ اﷲ ِ َ
َ ْ َ ْ َﺗﺬﻧﺐ ﻳ
ْ ْ ُ أﱏ
“Nerde günah işlesen,
Allâh Teâlâ seni bilir”.
َ):
12- Eyyü (أي
ﺗﻌﺎﱃ
َ َ َ ُـﺒﻐﻀﻪُ اﷲ ٍَِ أي
ْ ِ ْ ُ ْـﺮ ﻳَﻋﺎﱂ ﻳَ َـﺘﻜﺒ َ
“Hangi âlim kibirlenirse,
Allâh Teâlâ ona buğzeder”.
13- Haysümâ (ﺣﻴﺜﻤﺎ
َ ُ َْ ):
َ ُ ْ ِ ﻳﻜﺘﺐ
ﻓﻌﻠﻚ ْ َ ْ ُ ـﻔﻌﻞ
ْ َ ْ َﺣﻴﺜﻤﺎَ ﺗ
ُْ َ
“Nerde yapsan,
fiilin yazılır”.
َ ْ ِ):
14- Đzmâ (إذﻣﺎ
ـﺘﻚ
َ ُ َـﻘﺒﻞ ﺗَـ ْﻮﺑ
ْ َ ْ ُـﺘﺐ ﺗ ِْ
ْ ُ َإذ ﻣﺎَ ﺗ
“Ne zaman tevbe etsen,
tevben kabul edilir”.
َ َ ِ):
15- Đzâmâ (إذاﻣﺎ
ِ ﺗﻜﻦ َﺧْﻴ َـﺮ اﻟﻨ
ﺎس َ ِ ْ ِ ِ ـﻌﻤﻞ
ْ ُ َ ﺑﻌﻠﻤﻚ ْ َ ْ َِإذاَ ﻣﺎَ ﺗ
“Ne zaman ilminle amel edersen,
insanların en hayırlısı olursun”.
Bu on bir kelime ise, “şart” ve “cezâ” denilen iki fiili cezm eder.
B – KIYÂSÎ ÂMĐLLER
1- Fiil:
Her fiil birtakım ma’mûlleri raf’ ve nasb eder:
ٍ َ ﻛﻞ
ﺷﻲء
ْ ُ ﺗﻌﺎﱃ
َ َ َ ُﺧﻠﻖ اﷲ
َ ََ
“Her şeyi Allâh Teâlâ yarattı”.
ُ ْ ُ ْ ـﺰل
ًاﻟﻘﺮآن ﻧُ ُـﺰوﻻ َ َ َﻧ
“Kur’ân-ı Kerîm indi”.
9
ِ ﺗﻌﺎﱃ
ِ ًﻋﻠﻴﻤﺎ
ًﺣﻜﻴﻤﺎ
َ َ َ َ َ ُﻛﺎن اﷲ
ََ
“Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir”.
ِ َ َ ْ ِ ﻣﺴﺘﺤﻘﺎ
ﻟﻠﻌﺬاب ِ َ ْ ُ اﻟﻌﺎﺻﻲ
ِ َ ْ ﺻﺎر
ََ
“Âsi azabı hak edici oldu”.
ِ اﻟﻤﺬﻧﺐ ِﺑﻌﻴﺪاً ِﻣﻦ
ِ
ﺗﻌﺎﱃ
ََ َ اﷲ َ َ ُ ْ ُ ْ ال
َ َﻣﺎَ ز
“Günahkâr daima Allâh Teâlâ’dan uzak oldu”.
ِ َ ْ داﺧﻼً ِﰲ
اﻟﺒﺪن َ اﻟﺮوح
َ ُ دام
َ َ َـﻮَْﺑﺔُ ﻣﺎـﻘﺒﻞ اﻟﺘ
ُ َ ْ ُﺗ
“Can bedende olduğu müddetçe tevbe kabul edilir”.
ِ َ َ َ َْﻟﻴﺲ اﷲ
ًﺟﺴﻤﺎ
ْ ﺗﻌﺎﱃ ُ َ
“Allâh Teâlâ cisim değildir”.
2- Đsm-i Fâil:
Đsm-i fâil ma’lûm fiili gibi amel eder:
ُﻋﻤﻠﻪ
َ َ َ ُﺣﺴﺪﻩ
ُ َ َ ﳏﺮق ٍ
ٌ ِ ُْ ﺣﺴﻮد
ُ َ ﻛﻞ
ُ
“Her hased edenin hasedi amelini yakar”.
3- Đsm-i Mef’ûl:
Đsm-i mef’ûl mechûl fiili gibi amel eder:
ٍ َِ ﻞ ُﻛ
ٌ ُ ْ َ ﺗﺎﺋﺐ
ُُﻣﻘﺒﻮل ﺗَـ ْﻮﺑَـﺘﻪ
“Her tevbe edenin tevbesi kabul edilir”.
4- Sıfat-ı Müşebbehe:
Sıfat-ı müşebbehe de fiili gibi amel eder:
َﺎﻋﺬا
ُ َ َ ﻗﺒﻴﺢ ِ
ٌ َِ ُاﻟﻤﻌﺼﻴﺔ
َ ْ َ ْ َو،ﺎا
َ ُ َﺣﺴﻦ ﺛَﻮ َ َ ِ َْ
ٌ َ َ ُاﻟﻌﺒﺎدة
“Đbadetin sevabı güzel, masiyetin azabı çirkindir”.
5- Đsm-i tafdîl:
Đsm-i tafdîl fiili gibi amel eder:
َِ ْ اﳊِ ْﻠﻢ ِ ْﻣﻨﻪ ِﰲ ِِ ِ
ٍ ُ َ ﻣﻦ
اﻟﻌﺎﱂ ُ ُ ْ أﺣﺴﻦ ﻓﻴﻪ َ َ ْ َ رﺟﻞ ْ َﻣﺎ
“Hilim, hiç kimsede âlimdeki kadar güzel değildir”.
6- Masdar:
Masdar da fiili gibi amel eder:
َِ ُﻋﺒﺪﻩ
َ ْ ِ ًﻓﻘﲑا ُِ
ًدرﳘﺎ ً َ ْ ِ ـﻌﺎﱃ
ُ ْ َ ُإﻋﻄﺎء َﻟﻪ َ َ َﳛﺐ اﷲُ ﺗ
“Allâh Teâlâ,
kulunun kendisi için fakire para vermesini sever”.
7- Muzâf Olan Đsim:
Muzâf olan isim cer eder:
ـﻌﺎﱃ َﺧْﻴ ٌـﺮ
َ َ َاﷲ ﺗ ِ
ِ ُﻋﺒﺎدة
ََ
“Allâh Teâlâ’ya ibadet etmek hayırdır”.
8- Đsm-i Mübhem-i Tam:
Đsm-i mübhem-i tam nasb eder:
ًﻛﻌﺔ َ ُ ْ ِ ﻳﺢ
َ ْﻋﺸﺮون َر ُ ﱰاَ ِو َاﻟ
“Terâvih namazı yirmi rekattır”.
9- Manâ-yı Fiil:
Kendisinden fiil manası anlaşılan her lafza “manâ-yı fiil” denir:
10
ِ اﻟﻤﺬﻧﺐ ِﻣﻦ
ِ
ـﻌﺎﱃ
َ َ َاﷲ ﺗ َ ُ ْ ُ ْ ﻫﻴﻬﺎت
َ َ َْ
“Günahkâr Allâh Teâlâ’dan uzak oldu”.
ًذﻧﺒﺎ ِ َﺗَﺮ
َْ اك
“Günahı bırak”.
ٌاﺣﺔ ْ ﻣﺎَ ِﰲ
َ َاﻟﺪﻧﻴﺎَ ر
“Dünyada hiç rahat yoktur”.
ُﺧﻠﻘﻪ
ِ َ ُ أن
ُ ُ ُ ًﳏﻤﺪﻳﺎ
ّ َُ ﻳﻜﻮن َِ ْ ِ ـﻨﺒﻐﻲ
َ ْ َ ﻟﻠﻌﺎﱂ
ِ ْﻳ
ََ
“Âlimin ahlâkının Muhammedî olması gerekir”.
II – MA’NEVÎ ÂMĐLLER
11
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
M A’ M Û L L E R
Ma’mûller iki kısımdır:
1- Doğrudan ma’mûl olanlar (( )اﳌﻌﻤﻮل ﺑﺎﻷﺻﺎﻟﺔ25 tane):
a) Merfû (9 tane)
b) Mansûb (13 tane)
c) Mecrûr (Đsimlere mahsus) (2 tane)
d) Meczûm (Fiillere mahsus) (1 tane)
2- Dolaylı Olarak Ma’mûl Olanlar ( اﻟﺘﻮاﺑﻊ،( )اﳌﻌﻤﻮل ﺑﺎﻟﺘﺒﻌﻴﺔ5 tane): Bunların i’râbları
metbûlarının irâbları gibi olur.
A – MERFÛ MA’MÛLLER
1- Fâil:
ِ
ِ َ َرﺣﻢ اﷲ ﺗ
اﻟﺘﺎﺋﺐ
َ ـﻌﺎﱃ
َ ُ َ َ
“Allâh Teâlâ tevbe edene merhamet etti”.
2- Nâib-i Fâil:
ِ
اﻟﺘﺎﺋﺐ ِ
ُ رﺣﻢَ ُ
“Tevbe edene merhamet edildi”.
3- Mübtedâ:
4- Haber:
اﻟﺴﻼَُم ﻤ ٌﺪ ﺧﺎَ َﰎُ اﻷَﻧْﺒِﻴﺎَِء َﻋﻠَْﻴِﻬُﻢَُﳏ
اﻟﺼﻼَةُ َو
“Muhammed, peygamberlerin sonuncusudur
(Salât ü selâm onların üzerine olsun)”.
5- “Kâne” (ﻛﺎن
َ َ ) ve Benzerlerinin Đsmi:
ًﻛﺎََن اﷲُ ﺗَﻌﺎََﱃ َﻋﻠِﻴﻤﺎً َﺣِﻜﻴﻤﺎ
“Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir”.
ِ
6- “Đnne” ( )إنve Benzerlerinin Haberi:
َ نَ◌ اﻟْﺒَـْﻌِإ
ﻖﺚ َﺣ
“Şüphesiz öldükten sonra dirilmek haktır”.
7- Cinsi Nefyeden “Lâ” (ﻻ
َ )’nın Haberi:
ٌ ُﻻَ َﻋَﻤ َﻞ ﻣُﺮاٍَء َﻣْﻘﺒ
ﻮل
“Riyâkarın hiçbir ameli makbul değildir”.
12
8- Leyse (ﻟﻴﺲ
َ َْ)’ye Benzeyen “Mâ” (ﻣﺎ
َ ) ile “Lâ” (ﻻ
َ )’nın ismi:
ًﺴ ٌﺪ َﺣﻼَﻻ ِ ِ ِ
َ َوﻻَ َﺣ،ـ ُﺮ ﻻَﺋﻘﺎً ﻟْﻠﻌﺎَﱂَﻜﺒﻣﺎَ اﻟﺘ
“Âlime büyüklenmek yaraşmaz,
hased de helâl değildir”.
9- Başında Nasb ve Cezm Edatlarından Biri Bulunmayan Muzâri Fiil:
ﺿَﻊ
ُ َﻮاﱃ اﻟﺘ ُِﳛ
َ َﺐ اﷲُ ﺗَﻌﺎ
“Allâh Teâlâ, tevâzuu sever”.
B – MANSÛB MA’MÛLLER
1- Mef’ûl-i Mutlak:
ًﺼﻮﺣﺎ
ُ َﺖ ﺗَـْﻮﺑَﺔً ﻧ
ُ ﺗُـْﺒ
“Tevbe-i nasûh ile tevbe ettim”.
2- Mef’ûlün Bih:
ﱃ ِ
َ َاُْﻋﺒُْﺪ◌ اﷲَ ﺗَﻌﺎ
“Allâh Teâlâ’ya kulluk et”.
3- Mef‘ûlün Fîh:
ﺻْﻢ َﺷْﻬَﺮ َرَﻣﻀﺎََن
ُ
“Ramazan ayında oruç tut”.
4- Mef‘ûlün Leh:
ِ ِاِْﻋﻤﻞ ﻃَﻠَﺒﺎً ﻟِﻤﺮﺿﺎَة
اﷲ ﺗَﻌﺎََﱃ َْ َْ
“Allâh Teâlâ’nın rızasını kazanmak için amel et”.
5- Mef ‘ûlün Maah:
َ َﻳَـْﻔَﲎ اﻟْﻤﺎَُل َوﺗَـْﺒـَﻘﻰ َوَﻋَﻤﻠ
ﻚ
“Mal yok olur, amelinle baş başa kalırsın”.
6- Hâl:
ًﱃ ﺧﺎَﺋِﻔﺎً راَِﺟﻴﺎ ِ
َ َاُْﻋﺒُْﺪ◌ اﷲَ ﺗَﻌﺎ
“Allâh Teâlâ’ya korkarak ve umarak kulluk et”.
7- Temyîz:
ًب اﻟْﻌﺎَِﱂُ ِﻋﺒﺎََدة
َ َﻃﺎ
“Âlim, kulluk bakımından güzel oldu”.
8- Müstesnâ:
اﻟْﻜﺎَﻓَِﺮﺎس إِﻻ
ُ ﺔَ اﻟﻨﻳَْﺪُﺧُﻞ ا ْﳉَﻨ
“Kâfir hariç, insanlar cennete girecek”.
9- “Kâne” ve Benzerlerinin Haberi:
ِ ِ ِ
َ َﻛﺎََن اﻟَْﻤﻼَﺋَﻜﺔُ ﻋﺒﺎََد اﷲ ﺗَﻌﺎ
ﱃ
“Melekler, Allâh Teâlâ’nın kullarıdır”.
10- “Đnne” ve Benzerlerinin Đsmi:
نِإ
ﻖاﻟﺴﺆاََل َﺣ
13
“Suâl, haktır”.
11- Cinsi Nefyeden “Lâ”nın Đsmi:
ٍ َﻻَ ﻃﺎََﻋﺔَ ُﻣﻐْﺘﺎ
ٌب َﻣْﻘﺒُﻮﻟَﺔ
“Gıybet edenin hiçbir ibadeti makbul değildir”.
12- Leyse’ye Benzeyen “Mâ” ile “Lâ”nın Haberi:
ﻴﻤﺔٌ ﺟﺎَﺋَِﺰًةِ ِ
َ َوﻻَ َﳕ،ًﻣﺎَ اﻟْﻐْﻴﺒَﺔُ َﺣﻼَﻻ
“Gıybet helal değildir,
lâf taşımak da caiz değildir”.
13- Başında Nasb Eden Edatlardan Biri Bulunan Muzâri Fiil:
أُِﺣ
ِ ُﺐ أَْن ﻳُـْﻐَﻔَﺮ ذُﻧ
ﻮﰊ
“Günahlarımın bağışlanmasını dilerim”.
C – MECRÛR MA’MÛLLER
D – MECZÛM MA’MÛLLER
1- Sıfat:
ِ ِ
َ اُْﻋﺒُْﺪ◌ اﷲَ اﻟَْﻌﻈ
ﻴﻢ
“Yüce Allâh’a kulluk et”.
2- On Harften Biriyle Atfedilen Kelime (Ma‘tûf):
a) Vâv ()َو:
ِ
ﻮل
َ اﻟﺮُﺳ ُ أُﻃ
ﻴﻊ اﷲَ َو
“Allâh’a ve peygambere itâat ederim”.
14
b) Fâ (ف
َ ):
ِ ِِ
ُﺐ ﺗَْﻜﺒَِﲑةُ اﻻﻓْﺘﺘﺎَِح ﻓَﺎﻟْﻘﻴﺎَم ِ
ُ َﳚ
“Đftitâh tekbiri ve hemen peşinden kıyâm farzdır”.
c) Sümme ()ُﰒ:
ِ َِﳚ
ُ اﻟَْﻌَﻤﻞُﺐ اﻟْﻌْﻠُﻢ ﰒ
ُ
“Bilmek, sonra da amel etmek gerekir”.
d) Hattâ (ﺣﱴ
َ ):
ُاﻟﺴﻼَم ﱴ اﻷَﻧْﺒِﻴﺎَءُ َﻋﻠَْﻴِﻬُﻢﺎس َﺣ
اﻟﺼﻼَةُ َو ُ ت اﻟﻨ
َ َﻣﺎ
“Đnsanlar öldüler, peygamberler bile”.
e) Ev ()َْأو:
ًاﻟﻀَﺤﻰ أَْرﺑَﻌﺎً أَْو َﲦﺎَﻧِﻴﺎ
ﻞﺻ
َ
“Kuşluk namazını, dört veya sekiz rekat kıl”.
f) Đmmâ (إﻣﺎِ):
ًﻣﺎ ُﻣْﺴﺘََﺤﺒّﺎِﻣﺎ واَِﺟﺒﺎً َوإِاِْﻋَﻤْﻞ إ
“Ya vacip ya da müstehap amel yap”.
g) Em ()َْأم:
ِ
ُ ُأَِرﺿﺎََء اﷲ ﺗَﻄْﻠ
ُﺐ أَْم َﺳَﺨﻄَﻪ
“Allâh’ın rızasını mı, yoksa gazabını istiyorsun?”.
h) Lâ (ﻻ
َ ):
ًﺌﺎاِْﻋَﻤْﻞ ﺻﺎَِﳊﺎً ﻻَ َﺳﻴ
“Sâlih amel yap, kötü değil!”.
i) Bel (ﺑﻞ
ْ َ ):
ًﺒﺎﺐ َﺣﻼَﻻً ﺑَْﻞ ﻃَﻴ
ْ ُاُﻃْﻠ
“Helâl, yok hayır, temiz rızık talep et!”.
ِ
j) Lâkin (ﻟﻜﻦ
ْ ):
ِ ِ
ٌ َﻞ ِرﻳﺎَءٌ ﻟﻜْﻦ إِْﺧﻼﻻَ َﳛ
ص
“Riyâ helâl olmaz, fakat ihlâs helâl olur”.
3- Te’kîd:
ص ِ ص
َ َاﻹْﺧﻼ ِ ◌ِﺐ
َ َاﻹْﺧﻼ ْ ُاُﻃْﻠ
“Đhlâsı ara, ihlâsı!”.
َﻬﺎﻮب ُﻛﻠ ◌ِاُﺗْـُﺮْك
َ ُاﻟﺬﻧ
“Bütün günahları terk et!”.
4- Bedel:
َ ﻚ إِﻟﻪَ اﻟْﻌﺎَﻟَِﻤ
ﲔ َ اُْﻋﺒُْﺪ َرﺑ
“Rabbine, âlemlerin ilâhına kulluk et!”.
ﺼﻰ اﷲَ ﺗَﻌﺎََﱃ ِﻣْﻨـُﻬْﻢ
َ ﺎس َﻣْﻦ َﻋ
ِ ْ ِأَﺑْﻐ
َ ﺾ◌ اﻟﻨ
“Đnsanlara, onlardan Allâh Teâlâ’ya isyan edenlere buğz et!”.
15
ِ
ُﻘﻪاْﺣَﻔْﻆِ◌ اﷲَ ﺗَﻌﺎََﱃ َﺣ
“Allâh Teâlâ’yı, O’nun hakkını koru!”.
5- Atf-ı Beyân:
اﻟﺴﻼَُم ﻤٍﺪ َﻋﻠَْﻴِﻪَﻨﺎَ ُﳏﺎ ﺑِﻨَﺒِﻴآﻣﻨ
اﻟﺼﻼَةُ َو َ
“Peygamberimiz Muhammed (a.s.s.)’e iman ettik”.
16
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Đ‘ R Â B L A R
I – Đ‘RÂB ALÂMETLERĐ
A – HAREKELER
Harekeler üç tanedir:
1- Zamme
2- Fetha
3- Kesra
B – HARFLER
C – HAZĐFLER
17
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cer alâmetleri: Kesra
ﻮل َﻋﻠَْﻴِﻪ
ُاﻟﺴﻼَم ُ اﻟﺮُﺳ
َﺟﺎَءَﻧﺎ
“Hz. Peygamber (s.a.s.), bize geldi”.
ﻮل َﻋﻠَْﻴِﻪ
اﻟﺴﻼَُم َﺪﻗْﻨﺎﺻ
َ اﻟﺮُﺳ َ
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’i tasdik ettik”.
ﻮل َﻋﻠَْﻴِﻪ
اﻟﺴﻼَُم ِ ﺎﻟﺮُﺳ
ِﺎ ﺑآﻣﻨ
َ
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’eiman ettik”.
18
1- Esmâ-i Sitte (Altı Đsim)
Bu isimler şunlardır: ُذو، ُﻓﻮ،ﻫﻦ
ٌ َ ،ﺣﻢ ٌ َ ،أب
ٌ َ ،أخ ٌَ
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Elif
c) Cer alâmetleri: Yâ
Bu isimlerin bu şekilde i’râblanabilmeleri şu şartların bulunması gerekir:
1- Müfred olacaklar (Tesniye veya cemi olmayacaklar)
2- Mükebber olacaklar (Đsm-i tasğîr olmayacaklar)
3- Muzâf olacaklar
4- Muzâfun ileyhleri mütekellim “yâ”sı olmayacak.
ﺟﺎَءَﻧﺎَ أَﺑُﻮ اﻟْﻘﺎَِﺳِﻢ َﻋﻠَْﻴِﻪ
اﻟﺴﻼَُم
“Ebü’l-Kâsım (a.s.), bize geldi”.
ﺪﻗْﻨﺎَ أَﺑﺎَ اﻟْﻘﺎَِﺳِﻢ َﻋﻠَْﻴِﻪﺻ
ُاﻟﺴﻼَم َ
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’ı tasdik ettik”.
ﺎ ﺑِﺄَِﰊ اﻟْﻘﺎَِﺳِﻢ َﻋﻠَْﻴِﻪآﻣﻨ
ُاﻟﺴﻼَم َ
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’a iman ettik”.
2- Cem-i Müzekker-i Sâlim Đsimler, أوﻟﻮ َ ُ ْ ِ ve benzerleri:
ُ ُ kelimesi, ﻋﺸﺮون
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
ﻮن َﻋﻠَْﻴِﻬُﻢ
اﻟﺴﻼَُم َ ُﺟﺎَءَﻧﺎَ اﻟُْﻤْﺮَﺳﻠ
“Peygamberler (a.s.), bize geldi”.
ﲔ َﻋﻠَْﻴِﻬُﻢ ِ
ُاﻟﺴﻼَم َ ﺪﻗْﻨﺎَ اﻟُْﻤْﺮَﺳﻠﺻ
َ
“Peygamberleri (a.s.) tasdik ettik”.
ِ
ُاﻟﺴﻼَم َ ﺎ ﺑِﺎﻟُْﻤْﺮَﺳﻠآﻣﻨ
ﲔ َﻋﻠَْﻴِﻬُﻢ َ
“Peygamberlere (a.s.) iman ettik”.
ِ َ ْ ِ Kelimesi ve Zamire Muzâf Olan َ ِﻛﻼKelimesi:
3- Tesniye Đsimler, اﺛﻨﺎن
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Elif
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
َاﻻﺛْﻨﺎَِن ﻛِﻼَُﳘﺎ
ِ َﺟﺎَءﻧﺎ
َ
“Đki şeyin (Kitap ve Sünnet) ikisi de bize geldi”.
َﲔ ﻛِﻠَْﻴِﻬﻤﺎ ِ َـﺒـْﻌﻨﺎاِﺗ
ِ ْ اﻻﺛْـﻨَـ َ
“O iki şeyin ikisine de tâbi olduk”.
َﲔ ﻛِﻠَْﻴِﻬﻤﺎ ِ َِﻋِﻤْﻠﻨﺎَ ﺑ
ِ ْ ﺎﻻﺛْـﻨَـ
“O iki şeyin ikisiyle de amel ettik”.
19
1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Harekenin hazfi
ُِﳓ
ﺐ أَْن ﻧُْﺸَﻔَﻊ َوَﱂْ ُْﳓَﺮْم
“Şefâat edilmeyi ve mahrum bırakılmamayı isteriz”.
2- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Đlletli Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Son harfin hazfi
ِ ﱃ أَْن ﻳَـْﻌُﻔَﻮﻧﺎَ َوَﱂْ ﻳَـْﺮِﻣﻨﺎَ ِﰲ اﻟﻨ
ﺎر َ َﻧَْﺪﻋُﻮ اﷲَ ﺗَﻌﺎ
“Allâh Teâlâ’dan,
bizi affetmesini ve bizi ateşe atmamasını diliyoruz”.
A – LAFZÎ Đ’RÂB
Yukarıdaki misallerde olduğu gibi, eğer i’râb alâmeti lafızda görülürse buna
“lafzî i’râb” denir.
B – TAKDĐRÎ Đ’RÂB
Eğer i’râb alâmeti lafızda görülmez, fakat lafzın sonunda takdir edilirse buna
“takdirî i’râb” denir.
ِ َأَﻧﺎَ اﻟْﻌﺎ
ﺻﻲ
“Ben günahkârım”.
C – MAHALLÎ Đ’RÂB
20
Eğer i’râb alâmeti ne lafızda görülür, ne de sonunda takdir edilirse buna da
“mahallî i’râb” denir.
ِﻣْﻦ ِﺟَﻬﺘِِﻪاﳋَْﻴـُﺮ إِﻻ
ْ ﻛْﻠﻨﺎَ َﻋﻠَﻰ َﻣْﻦ ﻻَ ﻳَﺄِْﰐﺗَـَﻮ
“Hayır ancak kendi tarafından gelen Zât’a (Allâh’a) tevekkül ettik”.
Şirinevler
02/01/2002
21