Ayios Yeoryios Kilisesi
Sanat Tarihi Dergisi 639 Ersin AYDIN - Ayşın ÖZÜGÜL Mudanya Ayia Paraskevi Kilisesi Mudanya’da günümüze ulaşmayan kiliselerden biri Ayia Paraskevi’dir. Mezarlık kilisesi olarak inşa edilen yapının konumu tam olarak belli olmamakla beraber Mudanya ilçe merkezine çar-yek (15 dakika) mesafede bulunan Aya Pireşkovi nam mevkide inşa edildiği bilinmektedir45. Kilise, Mudanya’da Sultan I. Murad’ın (1359 - 1389) vakıf arazileri üzerinde bulunan Hristiyan Mezarlığı içerisinde 1885 yılında inşa edilmiştir. Yapının 4.760 kuruş olan inşaat maliyeti kilise vakfı tarafından karşılanmıştır. FİYAT ADET KURUŞ Dip Direk 16 4 64 Çatı Tabanı 28 6 112 Meşe Makası 10 20 200 Payandalık 13 10 130 Çam Taban 25 6 150 Lata 4,5 60 270 Bayrak Tahta 1 300 300 Orta Tavan 8 20,5 170 Ekseri 3,5 20 70 Kargı 2,5 30 70 Tuğla 3.000 330 Kireç 1.000,5 150 Duvarcı Yevmiyesi 15 60 900 Dülger Yevmiyesi 20 30 600 Rençber Yevmiyesi 6 100 600 Taş Götürmek için Hayvan Yev- 639 miyesi TOPLAM 4.760 Tablo 1: Mudanya Ayia Paraskevi Kilisesi İnşa Maliyeti(BOA: İ. İrade, İ. DH. Dâhiliye, Dosya No: 963, Gömlek No: 76148, s. 2.) Kiliseyle ilgili Osmanlı arşivlerindeki belgelerde yapının boyutları ve cephe görünüş çizimleri vardır46. Bazilikal plan tipinde inşa edilen kilise, 12 metre uzunluğa, 6 metre genişliğe ve 4 metre yüksekliğe sahipti. Yapının duvarları yaklaşık 1 metre kalınlıktaydı (Fot. 5). 45 BOA: A. {Bab-ı Asafi A. {DVNSKLS. d. Kilise Defterleri, Defter No:2 s.101 46 BOA: İ. İrade, İ. DH. Dâhiliye, Dosya No: 963, Gömlek No: 76148, s. 1. 640 Sanat Tarihi Dergisi Sanat Tarihi Dergisi 671 Ersin AYDIN - Ayşın ÖZÜGÜL Pekak, M.S. (2009). Kappadokia Bölgesindeki (Özellikle Kayseri ve Çevresindeki) Osmanlı Dönemi Hıristiyan Dini Mimarisi, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol 9/10 Fall, 885- 928. Pekak, M.S. ve Aydın, S. (1999), Selçuk ve Çevresinde Osmanlı İdaresindeki Gayrimüslim Tebaanın İmar Faaliyetleri, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı, 2, 125-155. Polemes, I. D. (1977-78), Άvayραϕή έςαριηuάτων πατριαρχικώv τής Μικράς Άσίας κατα τόν 16ον αίώνα, Hellenica, 30, 99-119. Sağır, G. (2000), Kayseri İli Merkezindeki Surp Kirikor Lubavoriç ve Surp Asvadzin Ermeni Kiliseleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. SPİTZİNG, Günter. (1989), Lexikon Byzantinisch Christlicher Symbole, München: Diederichs. Şarlak, E. (2010). İstanbul›un 100 Kilisesi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları. Taşkın, Ü. (2005),Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. T.C. Mudanya Belediye Başkanlığı: https://www.mudanya.bel.tr/Mudanya- Hakkinda/24/mudanya- ortodoks-kilisesi-ugur-mumcu-kultur- merkezi-/tarihi-yapilar.html (Erişim Tarihir:10/09/2018). Uzunçarşılı, İ. H.(1988). Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları. Vasileios I. Kandes (1883). Bursa Antik Döneme Ait Yazıtlar-Topografik Harita ve Bazı Yapılara Ait Fotoğraflarla Birlikte Kentin Arkeoloji, Tarih, Coğrafya ve Din Yönlerinden Tanıtımı, (Özgün Metinden Çağdaş Yunancaya Sadeleştiren Dimitri Demirci, İbrahim Kelağa Ahmet, Çev.) Ankara: Yayınevi Yok. Yıldız, E. (2018), Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2), 261-288. 672 Sanat Tarihi Dergisi Sanat Tarihi Dergisi 643 Ersin AYDIN - Ayşın ÖZÜGÜL Fot. 8: Aydınpınar Ayios Ioannes Kilisesi Ana Giriş Kapısı ve Batı Cephe Görünümü Kilisenin giriş cephesi dört pilaster ile nefler genişliğinde üç bölüme ayrılmıştır. Orta bölüm yarım daire alınlıkla, yan bölümler ise kademeli silmelerden oluşan korniş ile sonlanır. Yuvarlak kemerli ana giriş kapısının lento ve söveleri ile kemeri mermer, iki kanadı ise demirdir (Fot. 8a). Kapı açıklığı yanlarda pilasterler, düz bir lento ve yuvarlak kemerle çerçevelenmiş, bu çerçeve ayrıca iki yandan iki pilasterin taşıdığı üçgen alınlıkla çerçevelenmiştir. Orta bölümde ana giriş kapısının yanlarında birer, bu kapı ve pencerelerin ekseninde galeriyi aydınlatan üç pencere görülmektedir. Alınlıktaki üç pencereden ortadaki daire, yanlarındaki ovaldir (Fot. 8b). Kilisenin güney ve kuzey cepheleri benzer düzenlenmiştir. Yan duvarlarda nartekse açılan birer kapı ve bu kapılar üzerinde galeriye çıkışı sağlayan merdiveni aydınlatan kare küçük bir pencere, bunun da üzerinde galeriyi aydınlatan iki pencere görülür. Yan nef duvarlarında beşer pencere vardır. Bu pencereler ile nartekse açılan kapılar arasındaki birer giriş açıklığı ve bu pencereler ile aynı seviyede bemayı aydınlatan birer pencere sonradan duvar örülerek kapatılmıştır. Ayrıca üstte galeri hizasında görülen ikişer pencere, yan nefler üzerinde uzayan galeriyi aydınlatır(Fot. 9a). Dıştan beş köşeli apsis, eğimli çatı ile örtülüdür. Apsis üzerinde cepheyi sonlandıran yarım daire alınlık batı cephedeki alınlık ile aynıdır. Doğu duvarın kuzey ve güneyinde üstte yan nefleri ve apsis duvarının ortasında apsisi aydınlatan birer yuvarlak kemerli pencereden apsistekinin kemerinde kilit taşı vardır(Fot. 9b). Dikdörtgen planlı narteksin kuzeybatı ve güneybatı köşelerindeki galeriye çıkışı sağlayan merdivenler günümüze ulaşmamıştır. Yan neflere açılan kapılar duvar örülerek kapatılmıştır. Orta nefe açılan yuvarlak kemerli kapının yanlarında postamentlere oturan volütlü başlıklar taşıyan pilasterler yükselir. Kapı üzerindeki dikdörtgen alçı levha, zeytin 644 Sanat Tarihi Dergisi Journal Of Art Hıstory Mudanya’nın 19. Yüzyıl Rum Kiliseleri Malzeme ve Teknik Mudanya’nın Osmanlı Dönemi Rum kiliselerinin beden duvarları, taş ve tuğlanın düzenli düzensiz almaşık teknikle örüldüğü örneklerin yanısıra duvarların sadece taş ile örüldüğü örnekler de bulunmaktadır. Yığma tekniği ile örülen duvarların köşelerinde büyük kesme taşlar kullanılmıştır. Mudanya Ayios Yeoryios Kilisesi ile İstanbul Silivrikapı Panayia Kilisesi’nin beden duvarları, kesme taştan örülmeleri bakımından benzerdir. Aydınpınar ve Tirilye Ayios Ioannes, Tirilye Ayios Yeoryios ve Dereköy Ayia Paraskevi kiliselerinin duvarları taş ve tuğla ile düzensiz (bazı kısımlarda düzenli) almaşık teknikte örülmüştür. Bursa, Karacabey, Nilüfer, Gemlik ve İstanbul’daki Osmanlı Dönemi Rum kiliselerinin duvarları genelde taş ve tuğla ile almaşık teknikte örülmüştür. Naos sütunları, kilisenin oturduğu zemine yerleştirilen düz yüzeyli taş bloklar ile orta nefin beşik tonozunu taşıyan kirişler arasından yükselen yekpare ahşap dikmelerin, tahta, sıva ve alçı ile giydirilmesiyle oluşturulmuştur. Alt kısımda pseudo-postament içine alınan dikmeler, gövdelerine çakılan tahtaların boyanması, sıvanması veya alçı ile kaplanması ile mermer sütun gövdesi ve başlığı görünümü elde edilmiştir. Tirilye Ayios Yeoryios Kilisesi’nin özgün olmayan naos sütunlarından doğudan birincileri yekpare ahşap, diğerlerinin alt kısımları pseudo-postament içine alınmış, gövdeleri alçı ile kaplanarak mermer sütun gövdesi görünümü kazandırılmıştır. Dereköy Ayia Paraskevi Kilisesi ana ibadet mekânı sütunlarından batıdan birinciler hariç diğerlerinin alt kısımları pseudo-postament içine alınmış, gövdeleri ise sıva ile kaplanarak mermer sütun gövdesi görünümlüdür. Aydınpınar Ayios Ioannes Kilisesi’nin naos sütunları, dikmelerin üzerine çakılan tahtalarla daire biçimi kazandırılmış ve boyanarak mermer görünümü elde edilmiştir. Süsleme Mudanya’da Osmanlı Dönemi Rum kiliselerinde ahşap dikmelerden oluşturulan naos sütunlarının başlıkları, süsleme öğesi olarak ahşap veya alçı ile yapılmıştır. Dereköy Aya Paraskevi Kilisesi’nde alçıdan oluşturulmuş Korint, Aydınpınar Ayios Kilisesi’nde ise dörtgen kesitliahşap başlıklar vardı. Pilaster, Aydınpınar ve Tirilye Ayios Ioannes Kiliseleri’nin sadece dış duvar yüzeylerinde, Dereköy Ayia Paraskevi Kilisesi’nde ise duvarlarının hem dış hem iç yüzeylerinde kullanılmıştır. Tirilye Ayios Yeoryios Kilisesi’nde pilaster kullanılmamıştır. Kiliselerde dışta saçak altında bir veya daha fazla sayıda silmeden oluşan kornişler bulunmaktadır. Tirilye Ayios Yeoryios Kilisesi’nde saçak altında dört yönde geniş içbükey bir silme dolanır. İnşa tarihleri birbirlerine yakın olan Tirilye Ayios Yeoryios (1833), İstanbul Samatya Ayios Minas (1833) ve Yenikapı Ayios Theodoros (1830) kiliselerinde saçak altında dolaşan geniş içbükey silme benzerdir. Mudanya Ayios Yeoryios Kilisesi’nde dışta saçak altında kuzey ve güney cephelerde aynı, doğu ve batı Journal Of Art Hıstory
nest...