Deneyler, sosyal ve fen bilimleri açısından yapılan deneyler olmak üzere ayrılmaktadır. Deney, gözlem ve araştırma unsurları genel olarak bazı kurallara bağlı kalınarak yapılmaktadır. Deneylerdeki değişkenlerin varlığı deneylerin en iyi şekilde gerçekleşmesi, geçerlilik ve güvenirliğin sağlanması açısından oldukça önemlidir.
Bağımlı değişken, bağımsız değişken ve kontrollü değişken gibi kavramlar deneylerde kullanılan unsurları ilgilendiren kavramlar olarak bilinmektedir. Bir deneyi yapmak bütün değişkenleri gözlemlemek ve değişkenlerin değişme aralıklarını ve nedenlerini ortaya çıkarmak için gereklidir.
Bağımlı değişken, deneylerde değişkenlerden birinin değişmesine bağlı olarak değişen sonuçlardır. Bağımsız değişkenler de bir şeye bağlı olmadan değişen ve daha çok neden oluşturan değişkenlerdir. Kontrollü değişken ise deneyde değişmeyen ve sabit olan değişken olarak bilinmektedir.
Sigara içmenin kanser yapması olayında sigara içmek bağımsız değişken, kanser olmak da sigaraya bağlı olarak gerçekleştiği için bağımlı değişken olarak bilinir. Kontrollü değişken ise hasta bireyin erkek ya da kadın olması ve bu deneyin sadece erkekler ya da sadece kadınlar üzerinde uygulanması olabilir. Genel olarak sigaranın insan akciğeri üzerindeki etkilerinde insan da kontrollü değişken olarak karşımıza çıkabilir. Neden olan bağımsız, sonuç olan bağımlı değişken olarak bilinmektedir. Buna göre deneylerin yapılması daha verimli olmaktadır.
Bağımsız değişken bizim değiştirdiğimiz değişkendir.
Bağımlı değişken ise bizim değiştirdiğimiz değişkenden etkilenen, bağımsız değişkene bağlı olarak değişen değişkendir.
Kontrollü ve sabit tutulan değişken ise kontrolümüzde kalan, miktarı değişmeyen değişkenlerdir.
Bu deneyde biz lamba sayısının değiştiğini gözlemliyoruz. Diğer devre elamanları her iki düzenekte de aynı miktardadır.
Diğer bir gözlemimiz ise lamba sayısı değişince lambaların verdiği ışık şiddetinin de değiştiğidir.
Herkesçe gözlenebilen bu bilgilerin ışığında
Bir kaç soruya cevap verebiliriz.
Bu deneyde hangi soruya cevap arıyor olabilir?
Ampul sayısının değişimi ampul parlaklığını azaltır mı, arttırırımı?
Bağımsız değişken nedir?
Deneyde lamba sayısı arttığına göre bağımsız değişken lamba sayısıdır.
Bağımlı değişken nedir?
Lamba sayısı artınca nede değişiklik görüldü? Lamba parlarlığında. O zaman bağımlı değişken lamba parlarlığıdır.
Kontrollü ve sabit tutulan değişken
Deneyde değişmeyip sabit kalan unsurlardır. Pil sayısı, lambaların cinsi, iletken telin cinsi, uzunluğu gibi
1. Örnek: İletkenin boyunun ampül parlaklığına etkisini inceliyoruz.
Bu deneyde ;
Bağımsız değişken, yani bizim değiştirdiğimiz iletkenin boyu,
Bağımlı değişken yani bağımsız değişkene bağlı olarak değişen ampul parlaklığı,
Kontrollü değişken ise iletkenin cinsi ve kesiti.
2 Örnek: Sütün bozulmasına, sıcaklığın etkisini kontrollü deneyle gözlemlemek istiyoruz.
Aynı marka, aynı miktar, aynı hava ortamı vb. değişkenler aynı tutularak,özdeş iki kaba süt konulur.
monash.pwi süt, 5 c`de, monash.pwi süt ise;30 c`de tutulsun.
Bağımsız değişken: sıcaklık, ( bizim değiştirdiğimiz etken)
Bağımlı değişken: sütün bozulması (veya üretilen bakteri sayısı),
Sabit tutulan değişkenler: süt miktarı, markası(cinsi), konulduğu kap,havası vb.
Bağımsız Değişken Nasıl Bulunur?
Günümüzde bağımsız değişkenler öğrenciler içinde çok önemli bir konudur. Birbirine paralel olan bağımlı ve de bağımsız değişkenler birbirine paralel bir şekilde bulunur. Öncelikle ele alınan durum karşısında bilinçli şekilde yapılan değişkenliğin sonrasında, durum tetiklenir ve de bağımsız değişkenlerin getirmiş olduğu etkiyle bağımlı değişkenlik oluşmaktadır.
Özellikle bağımlı ve de bağımsız değişkenliği bulmak adına belli başlı bir takım örnekler gerçekleştirilir. Böylece de uygulamalı şekilde bağımsız değişkenlerin üzerinden de bağımlı değişkenliğin ne şekilde ortaya çıktığı da anlaşılmaktadır. Bu şekilde bağımlı değişken konusu ve bağımsız değişken konusunun tam olarak öğrenimi sağlanır. Bağımsız değişkenlerin bulunması da saptanmış olur.
Bağımsız Değişken Örnekler ve Türleri
Bağımsız değişkenlikleri anlamak adına için verilecek olan örnekler ve türleri bu durumun da daha iyi bir şekilde de idrak edilmesine olanaklar tanıyabilmektedir. Özellikle bu bağımsız değişkenler konusunda lamba deneyi örnek verilebilir. Bu konuda lamba deneyinde doğrudan bağımlı değişkenler ile bağımsız değişkenlikler anlatabilir. Örnek vermek gerekir ise; bir devre üzerinden yalnız tek bir adet lamba yanmış kabul edilsin. Daha sonrasında ise bu lambalar 2 ve ya 3 gibi farklı sayılara da çıkarılsın. Bu sayede insan kontrolü olan altında bağımsız değişkenlik durumu ortaya çıkar. Buna ek olarak lamba sayıları insan kontrolü altında artış göstermektedir.
Bağımsız değişkenlik durumu ise bu şekilde yaşandıktan sonrasında, lambanın sağladığı aydınlık ışık otomatik olarak artış göstermektedir. İşte yaşanılmakta olan bu aydınlık durumu ise bağımlı değişkenlik şeklinde bilinmektedir. Yani sonuç olarak lamba sayısının artışı ile birlikte, yaşanan mecburiyetten de doğan durum eşliğinde lambadan çıkan ışıkta bir hayli artış gösterir. Bu durum da bağımlı değişkenlik şeklinde nitelendirilmektedir. Bu şekilde daha pek çok farklı örnek ile de birlikte hem bağımlı değişken hem de bağımsız değişken konularını anlatmak mümkün olur.
Ancak temelinde birbirini tetiklemekte olan bir etki olduğu da dile getirilebilir. Bu bağlamda deneysel bir çalışma ile birlikte fen alanında son derece önemli bir uygulama olur. Bağımsız değişken örnekleri yukarıda yer aldığı gibi açıklanmaktadır. Bu şekilde örnek verilerek de kişiler bağımsız değişken konusunu da iyi bir şekilde de öğrenebilir.