Belirtili Isim Tamlaması Nasıl Bulunur

belirtili isim tamlaması nasıl bulunur

İsim tamlaması nedir, türleri nelerdir? Belirtili, belirtisiz, takısız, zincirleme isim tamlaması örnekleri

Türkçe derslerinin öne çıkan konularından biri olan ve bu özelliği sebebiyle sınavlarda öğrencilerin karşısına soru olarak çıkan isim tamlamaları beş ayrı başlık altında incelenmektedir. Peki, bir isim tamlaması çeşidi olan zincirleme isim tamlaması örnekleri nelerdir? İşte, tüm detayalar…

İsim Tamlaması Nedir?

En az iki sözcükten meydana gelen ve ilk sözcüğün tamlayan ikinci sözcüğün ise tamlanan olarak adlandırıldığı sözcük gruplarına isim tamlaması adı verilmektedir. Bir isim tamlamasında tamlayan ekleri –in, -ın, -ün, -un iken; tamlanan ekleri ise –ı, -i, -u, -ü şeklinde olmaktadır. İsim tamlamaları; belirtili isim tamlaması, belirtisiz isim tamlaması, zincirleme isim tamlaması ve takısız isim tamlaması olmak üzere olmak üzere 4 ayrı türe ayrılmaktadır.

İsim Tamlaması Türleri

Belirtili İsim Tamlaması

Bir isim tamlaması çeşidi olan belirtili isim tamlamasında ilk sözcük olan tamlayan –in, -ın, -ün, -un eklerini alırken; tamlanan görevindeki sözcük ise –ı, -i, -u, -ü eklerini almaktadır. Cümle içindeki belirtili isim tamlamasının yerini tespit etmek için yükleme ‘’kimi, neyi’’ soruları yöneltilir.

Belirtili İsim Tamlaması Örnekleri

Evin salonu her yerden daha temizdir.
Babasının arabası hala kapının önünde duruyor.
Televizyonun kumandası kaybetmişim.

Not: Belirtili isim tamlamalarında bazı durumlarda tamlayan görevinde bulunan sözcük düşebilir. Bu özelliğe sahip olan isim tamlamaları tamlayanı düşmüş isim tamlaması olarak adlandırılmaktadır.

Kitabınızın sayfaları hep yırtılmış (Sizin kitabınız)
Ayakkabım bütün gün ayağıma vurdu. (Benim ayakkabım)

Not: Belirtili isim tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan görevinden bulunan bir sözcük, birden fazla tamlayan ya da tamlanana bağlanabilir.

Apartmanın lambaları, kapıları, duvarları tamamen kırılmış
Evin, arabanın, işyerinin anahtarını görebileceğin bir yere koymalısın.

Belirtisin İsim Tamlaması

Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan görevinde bulunan sözcük herhangi bir ek almazken; tamlanan görevinde bulunan sözcük ise –ı, -i, -u, -ü eklerini almaktadır.

Belirtisiz İsim Tamlaması Örnekleri

Artık her evde misafir odası bulunmuyor.
Bursa şeftalisi ayrı bir lezzete sahiptir.
Yaz yağmuru düşer durur yüreğime.

Not: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlananın yerleri değiştirilmez. Yukarıda vermiş olduğumuz örneklerden de görüleceği üzere belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan görevindeki sözcük, tamlanan görevinde olan sözcüğün türünü, neden yapıldığını ve ait olduğu yeri bildirebilir.

Zincirleme İsim Tamlaması

Zincirleme isim tamlaması; belirtili ya da belirtisiz isim tamlamaların birbirlerine bağlandığı isim tamlamaları olarak tanımlanabilir. En az 3 sözcüğün birbirine bağlanması ile oluşturulan zincirleme isim tamlamaları, belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının iyi bir şekilde öğrenilmesi sayesinde kolayca anlaşılacaktır.

Zincirleme İsim Tamlaması Örnekleri

Çocuğun sırt çantası kaybolmuş.
Bizim mahallenin insanları çok sıcakkanlıdır.
Evin su tesisatı çok eskimiş.

Takısız İsim Tamlaması

Çoğu zaman öğrenciler tarafından sıfat tamlaması ile karıştıran bir isim tamlaması türü olan takısız isim tamlamalarını sıfat tamlamalarından ayırmanın yolu oldukça kolaydır. Eğer tamlayan görevinde olan sözcük, tamlanan görevinde olan sözcüğün neden yapıldığı ya da neye benzediğini belirtiyorsa o sözcük grubu takısız isim tamlamasıdır. Şimdi gelin takısız isim tamlaması örneklerine birlikte göz gezdirelim:

Takısız İsim Tamlaması Örnekleri

Eşine doğum gününde altın kolye almış. (Altından imal edilmiş kolye)
Kış akşamları üşümemek için ayağıma yün çorap giyerim. (Yünden imal edilmiş çorap)

kaynağı değiştir]

Belirtili İsim (Ad) Tamlaması Özellikleri, Örnekleri

Belirtili isim tamlaması; tamlayanı ilgi eki (-in); tamlananı da iyelik eki (-i) almış isim tamlamasıdır.

Tamlayan tamlananın kime ya da neye ait olduğunu kesin olarak bildirir. Tamlayanda veya tamlananda belirsizlik yoktur. Yani belirli bir şey yine belirli bir şeye aittir; ama bu aitlik geçicidir. Yani aynı tamlanan başka isimlerle de tamlanabilir.

Örnekler:

Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,
Baka kalırım giden geminin ardından.
Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından
Kalbinin vuruşundan anlıyorum…
Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine
Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine,
Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı

(!) Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına kelime(ler) girebilir. Bunların bir kısmı karma tamlama olarak bilinir:

Oğlumun yıllar önce alınan kazağı. ⇔ (oğlumun kazağı)
Çocuğun minik elleri ⇔(çocuğun elleri)
Şehrin günlerdir akmayan suları⇔ (şehrin suları)
İhtiyarın bir kış gecesi ölümü ⇔ (ihtiyarın ölümü)
Üsküdar’ın dost ışıkları ⇔ (Üsküdar’ın ışıkları)
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin. ⇔ (annemin masası ve koltuğu)
Arkadaşımın bitmek bilmeyen aile sorunları beni üzüyor. ⇔ (arkadaşımın sorunları)
Serinliğini hissettin mi rüzgârın? ⇔ (rüzgârın serinliği)

(!) Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir:

Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın. (sorularımın cevabı)
Küçük bir evi ve bahçesi vardı arkadaşımın. (arkadaşımın evi ve bahçesi)
Sıcaklığını hissettin mi güneşin? (güneşin sıcaklığı)
Su mudur sadece derdimilletin? (milletin derdi)
Sırtına Sakarya’nın Türk tarihi vurulur. (Sakarya’nın sırtı)
Karanlık sokaklarına dalarak şehirlerin (şehirlerin sokakları)
Dante gibi ortasındayız ömrün. (ömrün ortası)
Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların. (ocakların çilesi)
Bıraktım ardını yıllarca koştuğum hevesin. (hevesin ardı)
Tahsilin ticarette yeri yok. (tahsilin yeri)

(!) Tamlanan sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu da olabilir. Tabi bu isim tamlamaları ya isim olarak kullanılacaklardır ya da bir ismin sıfatı olarak.

Bingöl çobanlarının / otlayan koyunları
Tamlayan Tamlanan

Asabî bir ağırlığın / göğsümden yükseldiği (an)
Tamlayan Tamlanan

Çılgın fırtınaların / döve döve yosunlattığı (kayalar)
Tamlayan Tamlanan

Parçaların / hızla kayarak etrafa yayıldığı(nı)
Tamlayan Tamlanan

Buradan şu sonucu çıkarabiliriz: İlgi eki almış olan bütün kelimeler ve kelime grupları tamlayan, iyelik eki almış bütün kelimeler ve kelime grupları da tamlanandır.

(!) Tamlayan ya da tamlanan olabilir.

Genellikle tamlayanı zamir olan tamlamaların tamlayanı düşer. Bu yüzden iki isimden de zincirleme tamlama oluşabilir:

Konuşması herkesi rahatsız ederdi. (onun konuşması)
Yürüyüşünde de bir asalet vardı. (onun yürüyüşü)
Kalemimin ucu bitti. (Benim kalemimin ucu)

Karşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir:

— Şu gelen kimin oğlu?
— Hasan’ın (oğlu)

— Bu bey, Ayşe’nin nesi?
— (Ayşe’nin) Dayısı.

Tamlanan tekrardan kaçınmak için söylenmeyebilir.

Bu ev bir zamanlar bizimdi. (bizim evimizdi.)

(!) Bazen tamlayan bir şeyin değil de bir niteliğin kime ait olduğunu bildiriyor olabilir:

öğrencinin çalışkanı,
sporcunun zekî, çevik ve ahlâklı olanı…

(!) Senli benli konuşmalarda “koca, karı, oğul” gibi kelimeler ve iyelik ekleri düşebilir:

Kara Fatman’nın kızı Ayşe ⇒ Kara Fatman’nın Ayşe
Kasımoğulları’nın Ali(si)
Sizin eviniz ⇒ sizin ev

(!) “-dEn” eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:

öğrencilerin bazıları ⇒ öğrencilerden bazıları
onların biri ⇒ onlardan biri

(!) Tamlayan ekinin ikiden fazla tekrarı anlatım bozukluğuna yol açar.

Masanın ikinci çekmecesininkulpunun koptuğunu biliyorum.
Pencereninkenarınıntamirinin yapılması gerekli.