Beslenme Dostu Okul Kılavuzu
Beslenme Dostu Okul Projesi
2. Beslenme dostu okul projesi yıllık planının hazırlanması.
3. Beslenme Dostu Okul Projesi için sınıf öğrenci temsilcilerinin seçilmesi.
4. Beslenme dostu bilgilendirme panosunun oluşturulması.
5. Beslenme bilgilendirme afiş, poster ve broşürlerin asılması.
6. Hafta içi öğlen teneffüslerde öğrencilerin bahçede hareketli oyunlar oynamasını sağlanması.
7. Yemek Menüsüne kalorilerin eklenmesi
8. Okul takımları /harekete dayalı öğrenci kulüpleri kurulması
2. Beslenme, Hareketli Yaşam ve denetleme Ekibi tarafından
3. Sınıf /Şube Öğretmenleri rehberliğinde öğrenciler tarafından
4. Beslenme Dostu Okul Projesi sınıf öğrenci temsilcileri ve rehber öğretmenleri tarafından
5. Beslenme Dostu Okul Projesi sınıf öğrenci temsilcileri ve Denetleme Ekibi tarafından
6. Beden Eğitimi Öğretmenleri ve sınıf öğretmenleri.
7.Yemekhane Sorumlusu FATMA TAŞ
8. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
*14 KASIM DÜNYA DİYABET GÜNÜ*
2. Okul içi ve sınıf içi Beslenme Dostu Okul panolarının zenginleştirilmesi.
3. Öğrencilerin boy kilo ölçümlerinin yapılması, istatistiklerin tutulması. Yapılan ölçümler sonucunda problem yaşayan öğrencilerle ve velilerle görüşülüp sağlık kuruluşuna yönlendirilmesi.
4. Şubeler arası masa tenisi turnuvalarının yapılması.
5. Beslenme konusuyla ilgili slogan yarışması düzenlenmesi, dereceye girenlerin ödüllendirilip, sloganların sergilenmesi.
6. Hafta içi öğrencilerin birlikte sabah jimnastiği yapması.
7. Okul yemekhanesinin denetlenmesi.
8. Mutfakta ve tuvaletlerdeki lavaboların yanlarına doğru el yıkama ile ilgili stikerların yapıştırılması.
9. Yemekhaneye sağlıklı beslenme piramidinin yaptırılması.
2. Beslenme Dostu Okul Projesi sınıf öğrenci temsilcileri tarafından
3. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
4. Beden Eğitimi Bölümü tarafından
5. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi ve Sınıf Öğretmenleri tarafında
6. Beden Eğitimi Bölümü tarafından
7. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
8. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
9. İşletme Departmanı tarafından
2. Sağlıklı Beslenme konulu resim yarışmasının yapılması.
3. Resim yarışmasına katılan çalışmaların değerlendirilmesi, tüm öğrencilere sertifika verilmesi.
4. Sınıf ortamında beslenmeyi konu alan tartışma ortamının yaratılması için sınıf öğretmenleriyle görüşülmesi.
5. Beslenmeyi konu alan sınıf panolarının güncellenmesi.
6. Okul yemekhanesinin denetlenmesi
2. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi ve Görsel Sanatlar Bölümü tarafından
3. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi ve Görsel Sanatlar Bölümü tarafından
4. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
5. Sınıf Öğretmenleri gözetiminde
6. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
2. “El hijyeni” hakkında bilgilendirme.
3. Beslenmeyi konu alan sınıf panolarının güncellenmesi.
4. “Besinler ve Besin Öğeleri” adlı broşürün velilere ulaştırılması.
5. Hafta içi öğlen arasında öğrencilerin hareketli oyunlar oynamasının sağlanması.
6. Okul yemekhanesinin denetlenmesi.
7. Okul temizlik personeline hijyen eğitimi verilmesi.
2. Hemşire ve Şube Öğretmenleri tarafından
3. Beslenme Dostu Okul Projesi sınıf öğrenci temsilcileri tarafından
4. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
5. Beden Eğitimi Öğretmeni Esin Esen, nöbetçi öğretmenler tarafından
6. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
7. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi, Okul Doktoru tarafından
2. Beden Eğitimi dersi ve hareketli yaşamın önemi konusunda bilgilendirme.
3. Sağlıklı beslenme ve obezite konularında bilgilendirme.
4. “Tükettiğimiz hazır içecekler ve Fastfood” hakkında bilgilendirme.
5. Beslenmeyi konu alan sınıf panolarının güncellenmesi.
6. Okul yemekhanesinin denetlenmesi.
7. Dünya Su gününde tüm okulun aynı anda su içmesi farkındalık çalışması.
2. Beden Eğitimi Bölümü tarafından
3. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi ve Okul Doktoru tarafından
4. Sınıf /Şube Rehber Öğretmenleri tarafından
5. Beslenme Dostu Okul Projesi sınıf öğrenci temsilcileri tarafından
6. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
7. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
2. Beslenmeyi konu alan sınıf panolarının güncellenmesi.
3. “23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı” haftasında hareketli yaşamla ilgili etkinliklerin düzenlenmesi. Yarışmaların yapılması.
4. Hafta içi öğlen saatinde öğrencilerin birlikte hareket etmelerinin sağlanması.
5. Okul yemekhanesinin denetlenmesi.
2. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi ve temsilci öğrenciler tarafından
3. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
4. Tüm Beden Eğitimi Öğretmenleri tarafından
5. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
2. Beslenmeyi konu alan sınıf panolarının güncellenmesi.
3. Okul yemekhanesinin denetlenmesi.
4. 22 Mayıs Dünya Obezite günü
5. Hafta içi öğlen saatinde öğrencilerin birlikte hareket etmelerinin sağlanması.
6.Yapılan çalışmaların değerlendirilmesi
2. Beslenme Dostu Okul Projesi sınıf öğrenci temsilcileri tarafından
3. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
4. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
5. Tüm Beden Eğitimi Öğretmenleri tarafından
6. Beslenme, Hareketli Yaşam ve Denetleme Ekibi tarafından
*22 MAYIS OBEZİTE GÜNÜ
Sözlüklerin kendisine özgü hazırlama ilkeleri ve kullanma özellikleri vardır. Bu özellikler; madde düzeni, yazım ve söyleyişle ilgili ilkeler ve diğer özellikler olarak sıralanabilir.
Madde Düzeni
Türkçe Sözlük’te madde düzeni ile ilgili olarak benimsenen ilkeler şunlardır:
1. Herhangi bir nesnenin veya kavramın adı olan ve “sözlük birimi” olarak adlandırılan söz ve söz öbekleri, bitişik veya ayrı yazılmasına bakılmaksızın madde başı yapılmıştır: almak, balık, atom ağırlığı, badem yağı, çeşitkenar, dershane, hizmet içi eğitim, işkembesi geniş, kapalı yüzme havuzu, yön gösterme eki vb.
Bunlara ek olarak bitişik yazılan birleşik fiiller (hissetmek, zikretmek) ile dolayısıyla, itibarıyla, meydanda, tutturabildiğine, vaktiyle, yanlışlıkla gibi kalıplaşmış biçimler de madde başı yapılmıştır
Madde içinde ise etmek, eylemek, olmak, kılmak, yapmak vb. yardımcı fiillerle oluşturulup ayrı yazılan birleşik fiiller; deyimler; atasözleri; gibi, kadar, ile vb. sözlerle oluşan kalıplaşmış biçimler yer almıştır: ayırt etmek, hizmet etmek, azat eylemek, göç eylemek, dost olmak, emekli olmak, namaz kılmak, otostop yapmak; abayı yakmak, çene yormak, ev açmak; ayağının bastığı yerde ot bitmez, elin ağzı torba değil ki büzesin, söz gümüşse sükût altındır; akrep gibi, ibiş gibi, kıl gibi, su gibi; parmak kadar, tırnak kadar; bileğinin hakkıyla, bin can ile vb.
2. Madde başında her sözün türü dil bilgisindeki yeri atılacak ve fiillerden önce gelen nesnelerin hangi eklerle kullanıldığı kısaltmalarla gösterilmiştir: a., sf., e., zf.; (-i), (-e), (-den), (nsz) vb.
3. Madde başlarında uzun heceler iki nokta (:) ile, vurgular vurgu işareti (') kontrol edilecek ile ince söylenmesi gereken heceler ünlünün üzerinde (^) işareti ile gösterilmiştir: abat sf. (a:ba:t), bariz sf. (ba:riz), bazı sf. (ba:zı), delalet a. (dela:let), fakirhane a. (fakirha:ne), halazade a. (halaza:de), hudayinabit sf. (huda:yi:na:bit); acaba zf. (a'caba), edepsizce zf. (edepsi'zce), eğer bağ. (e'ğer), evet e. (e'vet); dergâh a. (dergâ:hı) vb.
Türkçede kullanılan Doğu kökenli yabancı söz varlıklarının aslen uzun olan kapalı hecelerinin kısa söylenmesi eğilimi yaygınlaşmıştır. Söz gelişi, haya:t değil hayat; kara:r değil karar, ru:h değil ruh, saba:h değil sabah, zama:n değil zaman. Ancak bu yapıdaki kelimelerin çoğu, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında aslen uzun olan son heceleri özgün söylenişine dönüşür: hayatı (haya:tı), kararı (kara:rı), ruhu (ru:hu), sabahı (saba:hı), zamanı (zama:nı) gibi. Sözlüğümüzün elinizdeki baskısında, hecenin açılması durumunda ortaya çıkan bu özellik şu şekilde gösterilmiştir: hayat a. (haya:tı), karar a. (kara:rı), ruh a. (ru:hu), zaman is.(zama:nı) vb.
Hem kalın hem de ince okunma özelliğine sahip olan l ünsüzünün söylenişinde sık sık yanlışlığa düşüldüğü görülmektedir. Bu yanlışlıkları ortadan kaldırmak amacıyla ince söylenmesi gereken l’nin okunuşu ayraç içinde belirtilmiştir: klasik, -ği a. (l ince okunur), laborant a. (l ince okunur), vals a. (l ince okunur) vb.
4. 1988 ve 1998 baskılarında madde başı sözlerin köken bilgisini gösterme konusuna ağırlık verilmişti. Bu baskıda da bütün yabancı söz varlıklarının hangi dilden geldikleri ve öz- XII gün biçimleri gösterilmeye çalışılmıştır: adliye a. Ar. ¤adliyye, ahu a. (a:hu:) Far. ¥h°, anarşi a. Fr. anarchie, sadrazam a. (sadra:zam) Ar. ¹adr + a¤©am, doping a. İng. doping, fok a. Fr. phoque, filiz a. Rum., forint a. Mac. forint, marina a. (mari'na) İt. marina, mart a. Lat., martini a. (marti’ni) İt. martini, kuruş a. Alm. Groschen, temel a. Rum., vasistas a. (va'sistas) Fr. vasistas
Köken bilgisinde, Doğu dillerinden alınan sözlerin özgün yazımı, uluslararası bilim çevrelerinde benimsenmiş bulunan çeviri yazısı alfabesine göre verilmiştir: alem a. Ar. ¤alem, hakikat, -ti a. (haki:kat) Ar. §a®³®at, Hüda a. (hüda:) Far. ¬ud¥, hudayinabit sf. (huda:yi:na:bit) Far. ¬ud¥y + Ar. -³ + n¥bit. Bitişik olarak yazılan ve iki kelimesi de aynı dilden olan sözlerin köken bilgisi verilirken iki kelimenin arasına (+) işareti konmuştur. şehriyar a. Far. şehr + y¥r vb.
Tek sözden veya bitişik kelimelerden oluşan madde başlarında köken bilgisi ayrıntılı olarak gösterilirken ayrı yazılan birleşik kelimelerde bu ilke uygulanmamıştır. Örnek olarak millî ekonomi maddesinde köken bilgisi verilmemiş, bu kelimelerle ilgili bilgiler, millî ve ekonomi maddelerinde yer almıştır. Ancak ayrı yazılmasına karşın birleşik sözü oluşturan sözler ayrıca madde başı olarak yer almıyorsa bu sözlerin köken bilgileri verilmiştir. nitrik asit Fr. acide nitrique, fort pense Fr. fort pince. Ayrıca Türkçe yapım ekleriyle oluşturulan yeni söz varlıklarının köken bilgilerinin verilmesine de gerek duyulmamıştır.
5. Madde başı sözler eğer herhangi bir bilim dalının veya alanın terimi ise bunlar kısaltma ile gösterilmiştir: anat. (anatomi), coğ. (coğrafya), ed. (edebiyat), fiz. (fizik), jeol. (jeoloji), kim. (kimya), sin. (sinema), sp. (spor) vb.
6. Madde başı sözlerin açıklanmasında bir başka incelik de kullanım sıklığı, eskilik ve halk dilinde yaşama özelliğidir. Yaygın kullanımdaki sözler için herhangi bir kısaltma verilmemiştir; eskilik için esk., halk arasında yaşayan sözler için hlk. kısaltmalarına yer verilmiştir. Ancak bu kısaltmalar kelimelerin türevlerinde kullanılmamıştır
7. Genellikle yaygın anlamlar önce, mecaz, argo, alay, hakaret ve öteki anlamlar sonra verilmiştir. Ardından deyimleşmiş veya kalıplaşmış biçimler anlamlarıyla, varsa örnekleriyle sıralanmış; atasözleri de bu bölüm içinde gösterilmiştir.
Ali Cengiz oyunu; Ali kıran baş kesen; Ali’nin külahını Veli’ye, Veli’nin külahını Ali’ye giydirmek gibi özel adlarla kurulmuş deyim ve atasözlerine de Türkçe Sözlük’te yer verilmiştir. Ancak bunların sözlükte yer alabilmesi için özel adın madde başı yapılması gerekmiştir. Söz gelişi, Ali Cengiz Oyunu deyimine yer verebilmek için Ali sözü madde başı olarak alınmıştır.
8. Madde başı olan söz sadece mecaz anlam taşıyorsa bu söz için mec. kısaltması kullanılmamıştır.
9. Sözlerin cümle içindeki kullanımlarını göstermek ve anlamlarına açıklık getirmek için Türk edebiyatının tanınmış yazarlarından seçme örnekler, tırnak içinde ve eğik yazıyla dizilerek verilmiştir. Herhangi bir örnek cümle, içindeki sözlerin zenginliği, kullanım güzelliği veya çarpıcılığından dolayı bazen birden fazla madde için örnek gösterilmiştir
10. Türkçe Sözlük’ün bu baskısında gönderme düzeninde ayrıca şu ilkeler benimsenmiştir:
a. Sözlerin kullanım sıklığı dikkate alınmış ve eş anlamlı sözlerden yaygın olanında tanım verilmiş; yaygın olmayan sözlerde ise tanım yerine karşılık verilmekle yetinilmiştir: mahcur sf. Kısıtlı; mahiye a. esk. Aylık; telaki a. esk. Buluşma, kavuşma; teşrinievvel a. esk. Ekim; teşrinisani a. esk. Kasım; uca (II) sf. hlk. Yüce; üstüvane a. esk. Silindir vb.
b. Dilde kullanımdan düşmüş olan kelimeler bk. kısaltması ile yaygın söz veya söz öbeklerine gönderilmiştir: ır a. bk. yır vb. Yaygın yanlışlar doğru biçimlerine gönderilmiştir: abi a. bk. ağabey; ayrıyeten zf. bk. ayrıca; muzur sf. Ar. mużirr bk. muzır vb.
c. Dilimize son zamanlarda girmekte olan Batı kökenli sözler özgün biçimiyle eğik olarak yazılmış, burada tanım verilmeyerek Türkçe karşılıklarına gönderme yapılmıştır: check-up a. İng. check-up tıp bk. tam bakım; factoring a. İng. factoring ekon. bk. alacaklandırma; tubeless sf. İng. tubeless bk. içsiz vb
ç. Birleşik sözler sözlükte ilk kelimesine göre abece sırasıyla yer almaktadır. ” biçiminde yer almaktadır.
Yazım ve Söyleyiş
1. Türkçede yalın biçimleri iki heceli olan vakit, sabır, meyil, şehir, hasım, resim, asıl, nehir, beyin gibi Doğu dillerinden, özellikle Arapçadan geçmiş bazı alıntı kelimelerin, ünlüyle başlayan bir çekim eki aldıklarında veya etmek, eylemek, olmak yardımcı fiilleriyle birleştiklerinde, ikinci hecelerindeki dar ünlü düşer: vakitim değil vaktim, sabırın değil sabrın, meyili değil meyli, şehire değil şehre, hasımı değil hasmı, resimi değil resmi, asılı değil aslı, nehire değil nehre, beyinim değil beynim; küfretmek, kasdetmek, kaybolmak, kahrolmak, zehrolmak , sabreylemek vb. Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliklere uğrayan kelimeler madde başında vakit, -kti, sabır, -brı, meyil, -yli, şehir, -hri, hasım, -smı, resim, -smi, asıl, -slı, nehir, -hri, beyin, - yni biçiminde gösterilmiştir.
Yalın biçimleri iki heceli olan ve ikinci hecelerinde dar ünlü bulunan gönül, burun, ağız, karın, boyun, göğüs gibi bazı Türkçe kelimeler de ünlüyle başlayan çekim eki aldıklarında hece kaybına uğrar. Bu tür kelimeler de Türkçe Sözlük’te gönül, -nlü, burun, -rnu, ağız, -ğzı, karın, -rnı, boyun, -ynu, göğüs, -ğsü biçiminde verilmiştir.
2. Sert ünsüzlerle biten bazı kelimelerin, ünlü ile başlayan ek almaları durumunda son sesleri yumuşar. Son sesteki bu değişme, açık, -ğı, barınak, -ğı, kürek, -ği, elek, -ği, araç, -cı, süreç ,-ci, söğüt, -dü, kanat, -dı, itimat, -dı, yurt, -du, kitap, -bı, hesap, -bı örneklerinde görüldüğü biçimde gösterilmiştir.
2. Sert ünsüzlerle biten bazı kelimelerin, ünlü ile başlayan ek almaları durumunda son sesleri yumuşar. Son sesteki bu değişme, açık, -ğı, barınak, -ğı, kürek, -ği, elek, -ği, araç, -cı, süreç ,-ci, söğüt, -dü, kanat, -dı, itimat, -dı, yurt, -du, kitap, -bı, hesap, -bı örneklerinde görüldüğü biçimde gösterilmiştir.
Ünlüyle başlayan ek aldıklarında son ünsüzü değişen Batı kökenli kelimeler de vardır. Bunlar için de lirik, mikrop, lort, lastik, gardırop, otomatik, komik, prensip örneklerini verebiliriz. Bu tür kelimeler de Türkçe Sözlük’te lirik, -ği, mikrop, -bu, lort, -du, lastik, -ği, gardırop, -bu, otomatik, -ği, komik, -ği, prensip, -bi biçiminde gösterilmiştir.
3. Yazımla ilgili bir başka sorun, Arapçadan dilimize geçen ve aslında ikiz ünsüz bulunduran kelimelerle ilgilidir. Türkçede son sesleri tek ünsüze dönüşmüş olan hak (hakk), his (hiss), zan (zann), ret (redd) gibi kelimelerin, ünlüyle başlayan ek almaları veya etmek, eylemek, olunmak yardımcı fiilleriyle birleşmeleri durumunda, yapılarında var olan çift ünsüzler yeniden ortaya çıkar: hak, hakkım; his, hissi, hissetmek, hissolunmak; zan, zannı, zannetmek, zannolunmak; ret, reddi, reddetmek, reddeylemek, reddolunmak. Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliğe uğrayan kelimeler hak, -kkı; his, -ssi; zan, -nnı; ret, -ddi biçiminde gösterilmiştir.
4. Son ünlüsü kalın olmasına rağmen ince sıradan ek alan Doğu ve Batı kökenli kelimeler menfaat, -ti; saat, -ti; lügat, -ti; feragat, -ti; harf, -fi; hayal, -li; ihtimal, -li; istikbal, -li; rol, - lü; alkol, -lü; mareşal, -li; festival, -li biçiminde gösterilmiştir
5. Sonu p, ç , t , k ile biten özel adlar ünlü ile başlayan ek aldığında çoğunlukla son seslerinde yumuşama olur ancak bu değişim yazıda gösterilmez: Suruç, -ç’u; Gaziantep, -p’i; Güzelyurt, -t’u; Zonguldak, -k’ı biçiminde gösterilmiştir. Bu özel adların okunuşlarındaki değişiklik ise (su’rucu); (ga:zi'antebi); (güze'lyurdu); (zo’nguldağı) biçimlerinde belirtilmiştir.
Diğer Özellikler
Türkçe Sözlük’ün kullanımında yukarıda verdiklerimizin dışında başka bazı teknik özellikler de yer almıştır. Yapı bakımından birbirine benzeyen ve eş sesler bulunduran birçok kelime Türkçe Sözlük’te art arda gelmektedir: boy, çay, kalın, saf, sandal bu tür örneklerden birkaçıdır. Kaynakları ve anlamları farklı olan bu yapıdaki kelimeler boy (I), boy (II), boy (III); çay (I), çay (II); kalın (I), kalın (II), kalın (III); saf (I), saf (II); sandal (I), sandal (II), sandal (III) biçiminde Romen rakamlarıyla birbirlerinden ayrılmışlardır.
1 EK 5: BESLENME DOSTU OKUL PROGRAMI UYGULAMA KILAVUZU BESLENME DOSTU OKUL PROGRAMI UYGULAMA KILAVUZU Ankara 2013
2 Basım tarihi: Basım yeri:
3 Katkı Veren Kişi ve Kurumlar Prof Dr Hilal Özcebe, Başkan Prof. Dr. İsmihan Artan Gıda Müh. Hanife Ayan Prof. Dr. Zehra Aycan Prof. Dr. H. Tanju Besler Dr. A. Tülay Bosi Prof. Dr. Selda Bülbül Yrd. Doç. Dr. Biriz Çakır Dr. Handan Erincik Yrd. Doç. Dr. Kibriya Fidan Prof. Dr. Muazzez Garipağaoğlu Murat Gülşen Saadettin Güzel Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD, Hacettepe Halk Sağlığı Enstitüsü Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Çocuk Gelişimi Bölümü Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı GKGM Gıda Kontrol ve Lab. Daire Bşk. T.C. Sağlık Bakanlığı Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik Bölümü Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD Çocuk Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı Kırıkkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik Bölümü T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Toplum Sağlığı Hiz. Daire Bşk. Gazi Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD Pediatrik Nefroloji Bilim Dalı İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik Bölümü Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik eğitim Genel Müdürlüğü Öğrenci İşleri ve Sosyal Etkinlikler Grup Bşk. Millî Eğitim Bakanlığı Orta Öğretim Genel Müdürlüğü Projeler Grup Bşk. H. Osman Kılıç Millî Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Genel Müdürlüğü Yrd. Doç. Dr. Arzu Okur Prof. Dr. Elif N. Özmert Prof. Dr. Gülden Pekcan Gazi Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD Pediatrik Onkoloji Bilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD Sosyal Pediatri Bilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik Bölümü
4 Dr. Semra Şahin Doç. Dr. Muhittin Tayfur Dr. Nilüfer Acar Tek Prof. Dr. Meryem Tekçiçek Doç. Dr. Hasan Tezer Prof. Dr. Betül Ulukol Muhammet Uslu Dr. Oben Üner Doç. Dr. Nurcan Yabancı Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Çocuk Gelişimi Bölümü Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik Bölümü Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik Bölümü Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fak. Çocuk Diş Hekimliği ABD Gazi Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD Pediatrik Enfeksiyon Bilim Dalı Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD Sosyal Pediatri Bilim Dalı Millî Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Bşk. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik Bölümü
5 GİRİŞ tarihli ve sayılı Resmi Gazete de Başbakanlık Genelgesi olarak yayımlanan Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programının Okullarda Obezite ile Mücadelede Yeterli ve Dengeli Beslenme ve Düzenli Fiziksel Aktivite Alışkanlığının Kazandırılması başlığı kapsamında, Beslenme Dostu Okul Projesi ile okullarda sağlıklı beslenme ve hareketli yaşam konularında duyarlılığın arttırılması ve bu konuda yapılan iyi uygulamaların desteklenmesi ile okul sağlığının daha iyi düzeylere çıkarılması hedeflenmektedir. Avrupa bölgesindeki 17 ülkenin dahil olduğu Dünya Sağlık Örgütünün Nutrition Friendly Schools Initiatives- Beslenme Dostu Okul Girişimi Millî Eğitim Bakanlığı ile Bakanlığımız arasında tarihinde imzalanan protokol ile ülkemizde başlatılmıştır. Beslenme Dostu Okul Programı Millî Eğitim Bakanlığı na bağlı özel ve/veya kamu; okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve liseleri kapsamaktadır tarihinden itibaren programın uygulaması bu kılavuza göre yapılacaktır.
6
7 İÇİNDEKİLER Sayfa BÖLÜM 1: BESLENME DOSTU OKULLAR DENETİM FORMU.1 BÖLÜM 2: BESLENME DOSTU OKUL İŞ AKIŞI...19 BÖLÜM 3: ÖN DEĞERLENDİRME FORMU ve KURULLAR..21 EK 1: BESLENME DOSTU OKULLAR DENETİM FORMU EK 2: BESLENME DOSTU OKUL BAŞVURU FORMU...29 EK 3: OKUL BİLGİ FORMU 31 EK 4: OKUL EYLEM FORMU 33
8
9 BÖLÜM 1: BESLENME DOSTU OKULLAR DENETİM FORMU A. Beslenme ve Sağlığın Geliştirilmesi Konusunda Okul Öğretim Programı Geliştirme 1. Öğretim programında ayrı bir ders olarak veya başka derslerin (sağlık eğitimi, sağlık bilgisi, biyoloji, hayat bilgisi, fen bilimleri gibi) içerisinde var olan beslenme eğitimi öğrencilerin yaşlarına, algılama düzeylerine ve bölgenin kültürel beslenme alışkanlıklarına ve öncelikli sağlık sorunlarına (ör: şişmanlık, vitaminmineral yetersizlikleri, malnutrisyon, guatr, diş çürükleri vb) göre etkin şekilde işlenecektir. Beslenme eğitimi sadece sınıfı değil aynı zamanda okul ortamını, aile ve yerel toplumu da içerecektir. Örneğin, ev ödevleri yerel yeme ya da alışveriş alışkanlıklarının araştırılmasını içerebilir; sağlıklı beslenme ve spor aktiviteleri düzenlenebilir, çiftliklere, marketlere, pazar yerlerine, fırın, lokanta, yemekhane, fabrikalar gibi yerlere ziyaretler/sınıf gezileri yapılabilir, sağlıklı besin hazırlama yöntemleri öğretilebilir. Temel beslenme öğretim programı şu konuları içerecektir: Besinlerin yapısı; Besinlerin satın alınması ve tüketimi; besinler, beslenme ve sağlık arasındaki ilişki; besin ögesi yetersizlikleri; sağlıklı yiyeceklerin hazırlanması ve oluşturulması; besin kaynaklı hastalıklardan korunma ve beslenme-çevre ilişkisi. 2. Öğretim programında var olan beden eğitimi dersi öğrencilere yaş, cinsiyet ve kültürel açıdan uygun şekilde haftada en az 2 saat ders saati olmak koşulu ile etkin bir şekilde işlenecektir. Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Fiziksel Aktivite Rehberi nde yaş gruplarına uygun fiziksel aktivite önerileri aşağıdaki gibidir: 1
10 ÇOCUK VE ERGENLER İÇİN FİZİKSEL AKTİVİTE ÖNERİLERİ 5-11 YAŞ GRUBU: 5-7 yaş: Fiziksel Gelişim Özellikleri: Bu dönemde yer değiştirme ve denge hareketlerinde gelişme başlar. Dayanıklılık henüz zayıftır, el-göz koordinasyonu gelişmeye başlamıştır, büyük kas kontrolü hızlıdır. Çocuklar oldukça hızlı ve etkindir. Çocuklar bu dönemde özellikle rekabet içeren bireysel ve eşli oyunlardan büyük zevk alır. Bu dönemde çocuklar; Geriye zıplar, Tek eli ile topu fırlatır, Hareketli topa tekme atar, Potaya top atar. Yan destekli iki tekerlekli bisiklete biner. Yuvarlanır, yerden yüksek (ort cm) yerde dengede ileri yürür ilerleyen zamanda da geri yürür. Yukarıdan top atar, Seken topu tutar. Seker, İp atlar (iki kişinin tuttuğu ip), Yer değiştirmeyi gerektiren hareketleri yapar (basit dans adımlarını yapar.). Denge kaybı olmadan el ya da ayakla topu sürekli olarak sürebilirler. Ritme uygun vücut hareketleri yapar. Oyun kurallarını dikkate alarak oynar. Önerilen aktiviteler ve sporlar: Sıçrama (ip atlama, çizgi oyunları), tutma ve yuvarlama oyunları (tırtıl yakan topu) ile buz pateni, jimnastik, kayak, atletizm, futbol, yüzme, Judo sporlarını yapabilirler. Önerilen oyunlar: Yer değiştirme hareketlerinin geliştirilmesi için; Yağ Satarım Bal Satarım, Köşe Kapmaca gibi oyunlar. Dengenin geliştirilmesi için; Balonu Yere düşürmeme gibi oyunlar. Nesne Kontrolü Gerektiren Hareketlerin geliştirilmesi için; Hedefe Yuvarla Oyunu, Bowling gibi oyunlar. Birleştirilmiş Hareketlerin geliştirilmesi için; Balık ağı, kuyruk kapmaca gibi oyunlar. Ritim ve müzik eşliğinde hareketin geliştirilmesi için; Say Bak, Topuk Burun gibi oyunlar. Vücut Bölümlerinin hareketlerini tanımlamak için; atlama konma oyunları. 2
11 Kişisel ve genel alanını göstermesi için; Çömlek Çömlek Ne Kaynar?, Aç Fil İle Şişman Fil gibi oyunlar. Temel hareketleri yaparken dengesini sağlamak ve vücut bölümlerini kullanarak stratejiler geliştirmesi için; Balık Ağı, Eşini Bul gibi oyunlar. 8-9 yaş: Fiziksel Gelişim Özellikleri: Ritmik becerilerde gelişme gözlenir, dayanıklılık artar, kuvvet ve koordinasyon gerektiren beceriler gözlenir, temel hareketler olgunlaşır, karmaşık hareket becerilerini yapar. Bu dönemde çocuklar top sürme, pas atma becerileri ile bireysel ip atlama, raketle top atma becerilerini geliştirir. Önerilen aktiviteler ve sporlar: Halk oyunları, Vurma yakalama oyunları, masa tenisi, kort tenisi, eskrim, boks, karate, taekwon-do, Basketbol, voleybol yoga gibi. Önerilen Oyunlar: Yer Değiştirme Hareketlerinin geliştirilmesi için; şu oyunlar da yardımcı olacaktır: Sıranı Bul, Müzikli Yer Kapmaca gibi oyunlar. Dengenin geliştirilmesi için; Sek Sek, Don Çözül gibi oyunlar. Nesne Kontrolünün Geliştirilmesi için; Resmi Vur Sayıyı Al, Uzağa Fırlat gibi oyunlar. Birleştirilmiş Hareketlerin geliştirilmesi için; Dört Kere Zıpla Üç Kere El Çırp gibi oyunlar. Verilen ritim ve müziğe uygun bireysel ve grupla nesneli/nesnesiz dans etme becerilerinin geliştirilmesi için; Çizgiyi Aş Aya Ulaş gibi oyunlar. Doğaya uyumun geliştirilmesi için; İstop, Saklambaç, Uçurtma Uçurma, Doğada Yürüyüş. 3
12 10-11 yaş: Fiziksel Gelişim Özellikleri: Kuvvet, çeviklik, denge ve koordinasyon gerektiren becerilerde artış gözlenir. Hareketlerde yaratıcılıktan ve takım sporlarına katılımdan zevk alır. Çoğu temel hareket olgunluğa ulaşmıştır. Kalp, damar ve solunum sistemi dayanıklılık sporları için elverişli hale gelir. Duruş sorunları oluşabilir. Ergenlik belirtilerinden dolayı kızlar bazı etkinliklere katılımda isteksiz olabilirler. Kızlar ve erkeklerde fiziksel aktivite tercihleri farklılık gösterebilir. Tercihleri dikkate alınarak aktivitelere katılmaları önemlidir. Önerilen aktiviteler ve sporlar: Özellikle bu dönemdeki duruş bozukluklarını önlemek için yoga, dans uygun aktivitelerdir. Oryantring (yön bulma), günlük ve gün aşırı yürüyüşler, izcilik, kampçılık gibi doğa sporları gibi sporları yapabilirler. Ev ve bağ-bahçe işleri, alışveriş gibi aile ile birlikte yapılacak aktivitelere katılımları desteklenmelidir. Önerilen Oyunlar: Yer değiştirme hareketlerini artan çeviklikle yapma becerilerinin geliştirilmesi için Top Getirme, Tekler-Çiftler Yarışması gibi oyunlar. Yer değiştirme hareketlerini vücut, alan farkındalığı ve hareket ilişkilerini kullanarak artan bir doğrulukla yapma becerilerinin geliştirilmesi için; Top İle Ebeleme, Dairede Ters Koş gibi oyunlar. Çeşitli nesnelerin üzerinde denge gösterme becerilerinin geliştirilmesi için; Yerden Yüksek gibi oyunlar. Denge hareketlerini vücut, alan farkındalığı ve hareket ilişkilerini kullanarak artan bir doğrulukla yapma becerilerinin geliştirilmesi için; Annem Bana Su Çeker, Dize Dokunma gibi oyunlar. Nesne Kontrolü Gerektiren Hareketleri yapma becerilerinin geliştirilmesi için; Topa Yetiş, Köprüden Geçecek Top, İstop gibi oyunlar. Nesne kontrolünün geliştirilmesi için; Atma-Yakalama, Dene Yap, Yakan Top gibi oyunlar. 4
13 Seçtiği müzik eşliğinde bir çalışma/dans koreografisi oluşturma becerilerinin geliştirilmesi için; Dans Temel ve birleştirilmiş hareket becerilerinin geliştirilmesi için; Yakan Top, Kurdela Bağlama Çözme, Kol Kola gibi oyunlar YAŞ GRUBUNDAKİ ÇOCUKLAR İÇİN DİKKAT!!! Sağlığının korunması ve geliştirilmesi için hergün en az 60 dakika orta şiddetliden şiddetliye doğru giden fiziksel aktiviteler tercih edilmelidir. Haftada en az 3 defa şiddetli aktivite yapılması önerilmelidir. DİKKAT!!! Ekran karşısında gün içerisinde toplam 2 saatten fazla zaman geçirilmesine izin verilmemelidir YAŞ GRUBU Fiziksel Gelişim Özellikleri: Kızlar erkeklerden daha erken ergenlik dönemine girerler. Hızlı boy, vücut ağırlığı ve kas kitlesinin arttığı dönemdir. Bu hızlı büyüme dönemine iştah artışı da eşlik eder. Zirve kemik kütlesine ulaşılan dönemdir. Kuvvet, esneklik ve dayanıklılıkta erkek ve kızlar arasında farklılıklar vardır. Aktivitelerde zamanı etkili kullanır. Sportif aktivitelerde başkalarının haklarına saygı gösterir ve başarıyı takdir eder. Önerilen aktiviteler ve sporlar: Kendi vücut ağırlığını, egzersiz bantlarını ve topları kullanarak egzersiz yapması kemik ve kas gücünü artıracaktır. Hızlı Koşma, tempolu yürüme, kış sporları, su sporları, bisiklet, tırmanış, binicilik gibi birçok spor bu yaş grubunda yapılabilir. Bu yaş grubunda yoğun ağırlık içeren sporların yapılması sağlığa zarar verebilir. İdeal vücut kompozisyonunu korumak için düzenli fiziksel aktivite önemlidir. Hergün olabildiğince aktif olması gerektiğinin önemi vurgulanmalıdır. 5
14 Sağlığın korunması ve geliştirilmesine katkı sağlaması nedeni ile şiddetli egzersizler de aktivite programına eklenmelidir. Kemik sağlığının ileri yaşlarda korunması için sıçrama aktivitelerinin yer aldığı ip atlama, voleybol, basketbol gibi sporlara özellikle teşvik edilmelidir. DİKKAT!!! Egzersizlere yavaş başlanmalı. Haftada 1-2 defa dakikalık orta şiddetli egzersiz yapılmalı. Bu aşamaya ulaşıldığında haftada 2-3 gün 30 dakikalık egzersizden, haftada 3-4 gün 30 dakikalık egzersize doğru ilerlenmeli. Bazı günler egzersiz süresi 60 dakikaya kadar uzatılmalı. Daha şiddetli aktiviteler tercih edilmeli. Hedef; günde 60 dakika, orta şiddetliden daha çok şiddetli aktiviteler yapmak olmalı. Haftada en az 3 defa Şiddetli aktivite yapılmalı. Haftada en az 3 defa kas ve kemik güçlendiren aktiviteler tercih edilmeli. 6
15 Aktivite Tipi 5-11 yaş grubu yaş grubu Orta şiddetli aerobik aktivite Bisiklete binme, tempolu yürüme, paten kayma Paten kayma Bisiklete binme Ev ve bahçe işleri Yakalamafırlatma sporlar gibi) içeren (frizbi Şiddetli aktivite Kas kuvvetlendiren aktiviteler Tempolu Koşma Tempolu Bisiklet binme İp atlama Karate Basketbol Yüzme Tenis Futbol Halat çekme Modifiye şınav (Dizler bükülü) Vücut ağırlığını ya da dirençli bantları kullanarak yapılan egzersizler Halata tırmanma Mekik Barda sallanma Tempolu Koşma Tempolu Bisiklet binme İp atlama Karate Basketbol Yüzme Tenis Futbol Hızlı dans Boks Halat çekme Modifiye sınav (Dizler bükülü) Vücut ağırlığını, dirençli bantları ya da ağırlık aletlerini kullanarak yapılan egzersizler Yapay tırmanma Mekik Duvara 7
16 Kemik kuvvetlendiren aktiviteler Sek sek Sıçrama, zıplama İp atlama Koşma Basketbol Tenis Voleybol Jimnastik Sıçrama, zıplama İp atlama Koşma Basketbol Tenis Voleybol Jimnastik Beden eğitimi derslerinde fiziksel aktivitenin faydalarını, sedanter davranışların risklerini, değişik sporların kökenin, olimpiyat oyunlarının geçmişini vb öğretilecek; yerel okulların katıldığı spor yarışmaları düzenlenecek; tanınmış yerel sporcuları öğrencilerle konuşmak veya ödül vermek için davet etmek gibi farklı etkinlikler de yapılacaktır. 3. Yaşam becerileri; insanların sorunlarını çözmek, bilinçli kararlar almak, eleştirel ve yaratıcı düşünmek, etkili iletişim, sağlıklı ilişkiler kurmak, empati yapmak ve sağlıklı ve üretken bir şekilde hayatlarını sürdürebilmek için insanlara yardımcı olan bir grup psikososyal ve kişilerarası yetkinliklerdir. Alkol, ilaçlar, sigara, aile planlaması, hastalıklardan korunma, HIV, AIDS, cinsel yolla bulaşan hastalıklar gibi sağlıklı yaşam ve yaşam becerileri konularında seminerler, poster sunumları, resim/şiir yarışmaları... vb. düzenlenecektir. 4. Beslenme dostu okullar programına uygun okulun öğretim programı düzenli olarak gözden geçirilecek ve eğitimin hedefe etkisi yılda en az bir defa değerlendirilecektir. Örneğin; yılda en az 1 defa eğitimin etkinliğini değerlendirmek için sömestr başlangıcında ve bitiminde beslenme ve sağlık bilgisi testi uygulanabilir. (Bu bilgi ölçer, bu programın amacında bilginin ötesi yer almalıdır, örneğin obezite sıklığında, beslenme bozukluğu sıklığında değişim, kantinlerden satın alınan ürünlerde değişim, spor yapanların oranı gibi) 8
17 B. Destekleyici Okul Çevresinin Oluşturulması 1. Yiyecek/içecek sağlayıcıları/satıcıları sağlıklı beslenme ve gıda güvenilirliği kurallarına uyacaktır. Okulda servis edilen yiyecekler Türkiye ye Özgü Beslenme Rehberi ne uygun olacaktır. Yüksek yağ ve yoğun enerji içerikli vitamin ve minerallerden fakir yiyecek ve içecekler sunulmayacaktır. 2. Okul çevresinde hizmet veren yiyecek/içecek satışı yapan yerlerin gıda güvenilirliği yönünden denetlenmesi ve kontrolü için ilgili kurumlardan (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Belediye/İl Özel İdareleri/Organize Sanayi Bölgeleri, İl Sağlık/ Halk Sağlığı Müdürlüğü) destek alınacaktır. Okul çevresindeki satıcılara karşı sağlıklı beslenmenin uygulanması için okul tarafından uygun tavır alınacaktır. 3. Okulda sağlıklı beslenme ve aktif yaşam hakkında olumlu mesajlar içeren poster, broşür, radyo programı, film gibi etkinlikler düzenlenecek ve okul içi uygun yerlerde sergilenecektir. İlgili dokümanlara Hijyen Kılavuzu, Beslenme Bilgi Serisi, Türkiye ye Özgü Beslenme Rehberi Sağlık Bakanlığı nın sitesinden ulaşılabilir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın ALO 174 GIDA HATTI nın ve web sitesinin tanıtımı yapılacaktır. 4. Öğrencilerin evden getirdikleri beslenme çantalarının içerikleri Sağlık Bakanlığının yayımlamış olduğu ve İl Millî Eğitim Müdürlüğünün okullara dağıtmış olduğu haftalık beslenme programına göre hazırlatılacaktır. Standart, uygun ve güzel hazırlanmış beslenme çantaları menüleri fotoğrafları okulun uygun panolarına asılabilir. 5. Öğretmenler tarafından beslenme çantalarının içerikleri her gün kontrol edilecektir. 9
18 6. Millî Eğitim Bakanlığı nın yürürlükte olan ilgili genelge ve yönetmeliklerine göre yağ ve enerji içeriği yüksek vitamin ve minerallerden fakir yiyecek ve içeceklerin reklamı ve/veya satışı yapılmayacaktır. 7. Millî Eğitim Bakanlığı nın yürürlükte olan ilgili genelge ve yönetmeliklerine göre okul kantinlerinde süt, ayran, yoğurt vb. içecekler ve taze sıkılmış meyve ve sebze suyu ve tane ile meyve ve sebze satışı yapılacaktır. Satışı yasaklanan yiyeceklere kantinlerde yer verilmeyecektir. 8. Kantin hizmetleri ilgili genelge ve yönetmeliklere göre okul müdürünün kendisi veya görevlendireceği bir müdür yardımcısı başkanlığında kurulacak bir komisyon tarafından ayda en az bir kez genelge ekinde bulunan Okul Kantini Denetim Formu kullanılarak denetlenecektir. 9. Okulda öğrencilerin yemek yiyebileceği temiz, havalandırılmış, yeterli şekilde aydınlatılmış ve yeterli büyüklükte alan/yemekhane bulunacaktır. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı na göre; Mutfak, yemekhane ve kantinlerin uygunluğu: Mutfak, yemekhane ve kantinlerin zemininin ve duvarlarının kolay temizlenebilir malzeme ile kaplanmış olması, gıda hazırlanan veya dağıtılan mekanların giriş katta ve yeterli büyüklükte olması, pişirme, yeme, içme ve bulaşık yıkama bölümlerinin fiziki olarak birbirinden ayrı olması, havalandırmanın, aydınlatmanın, ısınmanın ve içme suyunun sağlıklı olması, kemirici hayvanlar ve haşerelerin üreyemeyeceği bir ortam olması, masaların ve diğer malzemelerin kolay temizlenebilir olması, uygun bir soğutucu bulunması, çalışanların sağlık yönünden sürekli kontrol edilmesi ve açıkta yiyecek bulunmaması kriterleri aranmaktadır. 10. Yemek yemek için en az 30 dakika ayrılacaktır. 11. Menüler, Sağlık Bakanlığı nın yayımladığı ( Tam Gün Okullara Yönelik Geliştirilen Menü Modelleri ve Örnek Öğle Yemeği Listeleri ) menü modelleri örnek alınarak ya da ilgili dokümanda belirtilen menü hazırlama kriterlerine göre hazırlanacaktır. 10
19 12. Temiz, yeterli büyüklükte, her yiyecek türüne uygun depolama alanları olan ve içerisinde gıda üretimine uygun nitelikte temiz su bulunan besin hazırlama alanları/mutfakları bulunacaktır. (RG: /28550 Okul Kantinlerine Dair Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği). 13. Okulun önceden alınmış Beyaz Bayrak sertifikası bulunacaktır. 14. Güvenli/ temiz içme suyu erişimi sağlanacaktır. 15. Okullar el yıkama için temiz su sağlanacak, yılda en az 1 kez güvenli hijyen ve hijyenik/sağlıklı davranış eğitimi verilerek güvenli besin hazırlama desteklenecektir. Okulda su deposu varsa düzenli aralıklarla temizliği yapılacaktır. 16. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı na göre; Tuvaletlerin uygunluğu: Helâların her katta, kız ve erkek öğrenciler için ayrı ayrı gruplar halinde olması, sayı olarak uygunluk için her 25 kız öğrenci için 1 tuvalet, her 40 erkek öğrenci için 1 tuvalet ve 2 pisuar, erkek öğretmen için 1 tuvalet ve 2 pisuar, 5-10 bayan öğretmene 1 tuvalet kriterleri aranmaktadır. Sağlık şartlarına uygunluk olarak tuvaletlerin bakımlı, temiz ve kokusuz olması, muslukların öğrencilerin kolayca yararlanabileceği yükseklikte olması ayrıca kızlar/ bayan öğretmenler tuvaletinde hijyenik uzaklaştırma kutusu/ konteynırının bulunması, tuvaletlerin sağlık açısından temizliğine önem verilmesi ve günde en az bir kez temizlenmesi, okullardaki engelli çocuklar da dikkate alınarak okuldaki kız ve erkek tuvaletlerinde engelli çocuklar için birer tuvalet bulunması ve bu tuvaletlerin kolay ulaşılabilir olması kriterleri aranmaktadır. 17. Yemek yeme alanlarına yakın mesafede el yıkama amaçlı yeterli sayıda lavabo ve ekipman bulunacaktır. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı na göre; Lavabolar: Lavabolarda sayısal yeterlilik için ortalama her 60 öğrenci için 1 lavabonun bulunması, sağlık şartlarına uygunluk için lavaboların öğrencilerin boyuna uygun, temiz, bakımlı, yeterli genişlikte olması, su, sabun ve ayna olması, 11
20 kriterleri aranmaktadır. Tercihen ellerin yıkamadan sonra kurulanması için kağıt havluluk ve/veya kurutma makinelerinin bulunması gerekmektedir. 18. Okul bahçesi oyun oynama, koşma gibi faaliyetlere uygun olarak düzenlenecektir. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı na göre; Okulun bahçesi: Okul bahçesinde ve ders aralarında öğrencilerin kullanacağı alan 400 metrekareden az olmamalı ve öğrenci başına en az 5 metrekare olmalıdır. Okul bahçesinin zemini girintili çıkıntılı olmamalı, düşüp yaralanmaya, toz veya çamur oluşmasına sebep olmayan malzeme ile kaplanmalıdır. Yürüme yolları beton veya sert yüzey kaplaması ile kaplanmalıdır. Okul bahçesi zemini, duvarı, kapı ve diğer elemanları çatlak, yıkılma tehlikesi, çukur, atık birikmesi, hayvan dışkı ve leşi, haşere vb. yönünden düzenli olarak takip edilmeli; bakımı yapılmalıdır. Okul bahçesinde veya yakın çevresinde kanalizasyon çukuru, su tankı, su deposu ve benzeri tehlike yaratan yerler varsa üzeri ve ağızları güvenli şekilde kapatılmalıdır. Okul bahçesine başıboş hayvanların girmesi önlenmelidir. Okul bahçesinde ve yakın çevresinde seyyar satıcıların satış yapması engellenmelidir. Okul bahçesinin ağaçlandırılmasında bahçenin gözetimi, dershanenin aydınlatılması ve havalandırılması dikkate alınmalıdır. Okul bahçesi oyun alanlarının düzenlenmesi 27/8/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin 153. Maddesine (Değişik:RG-02/05/ ) Okulda, öğrencilerin gezip oynamaları ve sportif faaliyetlerde bulunmaları için çevre imkânlarından yararlanılarak; kum havuzu, voleybol, basketbol sahaları gibi yerler ile asılma, tırmanma, denge, atlama gibi araçlar sağlanır. Bu araçların düzenli olarak bakımı ve onarımı yapılır.) göre yapılacaktır. 19. Her yaş grubu için uygun okul spor alanları bulunacaktır. Okulunuz her yaş grubu çocuklar için öğretim programı içinde, dışında ve teneffüslerde fiziksel olarak aktif olabilecekleri fırsat ve uygun açık ve/veya kapalı alan/spor tesisleri sağlayacaktır. Spor ya da fiziksel aktivite kulüpleri (basketbol, voleybol, tenis, yüzme, dans, folklor vb) kurulacak ve aktif şekilde çalışmaları sağlanacaktır. 12
21 Okul çevresinde yürüyüş, bisiklet ve dinlenme alanları bulunacaktır. Okul sonrası fiziksel aktiviteyi desteklemek amaçlı, yönetim okul çevresindeki bir spor kulübü ile anlaşma yapacaktır. 20. Okulun (Beslenme Dostu Okul politikasının bir parçası ya da ayrı olarak) ayrımcılık, damgalama ve zorbalığa karşı bir politikası/uygulaması olacaktır. Bu politika beden, vücut tipi, besin tercihi, fiziksel aktivite örüntüsü gibi konularda damgalamayla olumlu yöntemlerle başa çıkacaktır. 21. Öğretmenler ve okul personeli sağlıklı beslenme ve yaşam tarzını teşvik etmede rol model olacaktır. Topluca sportif faaliyetler, öğretmen-öğrenci takım yarışmaları gibi faaliyetler düzenlenebilir. C. Okul Beslenme ve Sağlık Hizmeti 1. Çocukların vücut ağırlığı ve boy uzunluğu ölçümleri yılda en az 1 kez yapılacaktır. Okulun tartı aleti ve boy ölçeri olacaktır. Ölçümler belirtilen kriterlere göre öğretmenler veya okul idaresi tarafından yapılarak kaydedilecektir. Vücut ağırlığı ve boy uzunlukları yaş gruplarına ve cinsiyete göre değerlendirilecektir. Değerlendirme DSÖ nün percentil değerlerine göre yapılacaktır. Bu konuda eğitilmiş bir öğretmen tarafından eğitim yılında Ekim veya Şubat aylarında yapılacaktır. Vücut Ağırlığının ve Boy Uzunluğunun Ölçülmesi Boy uzunluğu ayakta ölçülür. Ayakkabının çıkarılması Ölçümde stadiometre (ayakta boy ölçer) kullanılır. Vücut ağırlığı ayakta yetişkin tartı aleti ile ölçülür. 13
22 Vücut ağırlığı ölçümü mümkün olduğunca bireyler sabah açken, dışkılama sonrası yapılmalıdır. Kişilerin üzerindeki giysi ağırlığını da gereğinde toplam ağırlıktan çıkarınız. Ölçümleri mümkün olduğunca ince kıyafetler ile yapınız. Vücut ağırlığı Dijital terazi Boy uzunluğu Stadiometre (ayakta boy ölçer) NOT: Özel durum Yatağa bağımlı bireylerde Bacak vb amputasyon nedeni ile ayakta duramayanlarda Skolyoz (omurganın yana eğriliği) ve kifoz (kamburluk) nedeni ile ölçüm hatası olabilecek bireylerde ölçüm yapılmaz. ANCAK; bu tür sorunları olan bireylerde ayrımcılık yaratmamak ve kişileri toplumdan soyutlamamak, vb. nedenlerle mümkün olabildiği koşullarda ölçüm yapınız, kişi ile paylaşınız. Tartı Aletinin ve Boy Ölçerin Yerleştirilmesi Kullanılacak tartı aletinin sert ve düz bir zemin üzerine yerleştirilmesi gerekmektedir. Tartı aleti halı, kilim, muşamba vb zemin üzerine konulmamalıdır. Taş ve ahşap tercih edilmelidir. Düz zemin sağlanamıyor ise, bir tahta bulunarak tartının altına yerleştirilerek zemin düzeltilmelidir. 14
23 Zeminin düzlüğünden emin olamadığınızda tartı üzerine su dolu bir bardak koyarak dengesini kontrol etmeye çalışınız. İdeali su terazisinin kullanılmasıdır. Ölçüm yapılan yerde yeterli ışık olmasına dikkat edilmelidir. Tartı Aletinin ve Boy Ölçerin Kalibrasyonu Tartı aletinin her gün ölçüm öncesi sabit bir ağırlıkla veya kendi ağırlığınızla kontrol edilmesi gerekmektedir. Her ölçüm öncesi tartının ibresinin 0.0 olduğunu kontrol ediniz. Tartı aletlerinin digital olması okumada doğruluğu, hızlılığı ve kalibrasyonu geciktirmesi nedeniyle tercih edilmesini sağlar. Boy ölçeri haftada bir sabit bir uzunluk ile ölçüm yaparak kontrol ediniz. 2 mm üzerinde hata olduğunda önlem alınmalıdır. Vücut Ağırlığının Ölçülmesi Kalın giysilerin (palto, ceket, kazak vb) çıkartılması sağlanır. Ceplerde bulunan eşyaların (cüzdan, anahtarlık, telefon, adres defteri vb.), çocuklarda yiyecek vb. çıkarttırılır. Ayakkabılar çıkarttırılır. Teraziye ayakların yerleştirilmesi ve vücut ağırlığın iki ayağa sabit dağılımının sağlanması gerekmektedir. Bireyin dik ve hareket etmeden durması istenir. Duruşta hatalar ölçümü etkileyebilir. Ölçüm 0.1 kg (100 g) duyarlılıkla yapılır. Boy Uzunluğunun Ölçülmesi Stadiometreyi doğru yerleştirdiğinizden emin olunuz. Ayakkabı çıkarılmış olmalıdır. 15
24 Saç tokası, kurdele, şapka, bere vb çıkarılmalıdır. Çocuğun ayakları hafif aralık olarak durmasını sağlayınız. Boy ölçere baş, omuzlar, sırt, kalçalar, baldırlar ve topuklar stadiometreye temas etmelidir. Çocuğun rahat durması sağlanmalıdır. Yardımcı yardımı ile ölçüm yapan kişi işaret ve başparmakları ile çocuğun çenesinden destek vererek baş sabitlenir, çocuğun bakışının karşıya doğru ve yere paralel olması sağlanır. Frankfort düzlem sağlanır. Kulağın kanalı ile orbita-göz çukurunun alt sınırı aynı hizada ve yere paralel olmalıdır. Gerekirse çocuğun dik durması için göbeğine hafif bir baskı uygulanır. Pozisyon korunurken açıkta kalan elle boy ölçerin sürgüsünü aşağı doğru çekin ve saçlara gerekli basıncı uygulayınız. Tüm bu işlemlerin mümkün olduğu kadar kısa sürede tamamlanması gerekir. Ölçüm 0.1 cm (1 mm) duyarlılıkla yapılır. Eğer birey ölçüm yaptığı kişiden kısa ise dikkatli davranarak bir tabure veya sandalye üzerine çıkarak ölçüm değerini okuması gerekmektedir. 2. Öğrencilerin vücut ağırlığı ve boy uzunluğunun düzenli izlemlerinin sonuçları isteyen velilerle ve öğrencinin kendisi ile paylaşılacaktır. Risk gurubundaki ( zayıf, şişman, malnutrisyonlu vb) öğrenciler konunun uzmanı bir sağlık profesyoneline ve/veya sağlık kuruluşuna yönlendirilecektir. 3. Okul, bölgenin öncelikli sağlık sorunlarına başta olmak üzere özel yardıma ihtiyacı olan öğrenciler için (okul sağlığı hizmeti psikososyal hizmetler, allerji ve intolerans, vitamin mineral desteği, parazitik hastalıklar, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, obesite, boy kısalığı, ergenlik, ağız diş sağlığı, danışmanlık hizmetleri gibi) yeterli sevk sistemini de içeren bir okul sağlığı hizmeti sunacaktır. 16
25 4. Okul Kantini Denetim Formu na göre ayda en az bir kez yapılan denetimlerin olumsuz olması sonucunda ilgili İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğüne bilgi verilecektir. D. Yazılı Beslenme Dostu Okul Politikası 1. Okulun, Beslenme Dostu Okul Denetim Formu nda belirtilen 5 temel bileşeni içeren bir yazılı Beslenme Dostu Okul Politikası bulunacaktır. Politika öğrenciler, veliler, öğretmenler, okul çalışanları ve toplumun da geniş katılımıyla geliştirilecektir. Okulun kendi komisyonu ya da mahalli düzeyde bir eğitim konsey/komisyonunca yapılan temel araştırmalardan alınan bilgilere göre geliştirilecektir. 2. Politika öğrencilerin, onların ailelerinin ve okul personelinin beslenme durumlarının geliştirilmesine odaklı net bir amacı içerecektir. Örneğin; sağlıklı beslenme ve fiziksel aktiviteyi artırmayı desteklemek; yetersiz beslenme, mikrobesin ögesi yetersizlikleri, fazla kiloluluk/ obezite ve diğer beslenme ile ilişkili hastalıkların ve ayrıca buna katkıda bulunan hijyenik olmayan okul çevresi, eğitimsiz okul personeli ve toplumda bilgi eksikliğinin düzeltilmesi gibi. 3. Politika uygulanabilir zaman çizelgeleri ve net hedefleri içerecektir.(ör: ne, ne zaman yapılacak ) 4. Politika bir eylem planı içerecektir. (Hedeflere nasıl ulaşılacak ve hedeflere ulaşmada kimler görevli olacak, süreç, organizasyon yapısı, kurallar ve sorumluluklar, haklar/ eşitlik/ayrımcılık yapmama ve aile ve çevreyi de içeren tüm paydaşların güçlü bağlığını içeren bir yaklaşım ) 5. Beslenme Dostu Okul politikası için bir izlem ve değerlendirme sistemi hükmü içerecektir. 6. Yazılı politikadaki aktivitelerin izlemini sağlayacak, öğrenci temsilcileri, veliler, öğretmenler, okul yöneticileri ve yemek hizmeti sunan tedarikçilerin de katılımının sağlandığı bir Çekirdek Eylem Grubu oluşturulacaktır. 17
Daha göster