Bir Gecede Saç Beyazlaması
Stresten beyazlayan saçlar kendi rengine dönebilir mi?
Ağustos 08, 2021
Stresin saç beyazlamasını hızlandırması bilinen bir gerçek ancak stres ortadan kaldırıldığında doğal saç renginin geri dönebileceği ise yeni keşfedildi.
[BAA - Başak DİNÇER ]
Bir efsaneye göre 1793 yılında tahtından indirilen Marie Antoinette’in, giyotine gideceği için stresten bir gecede saçları beyazlamıştır. Bu sadece bir efsane olsa da zaten halihazırda folikülden büyümüş olan saçlar renk değiştirmez. Columbia Üniversitesi’nde yapılan yeni bir araştırmada ilk defa stresin saçları beyazlattığına dair nicel bir kanıt sunuldu.
Stresin saç beyazlamasını hızlandırması bilinen bir gerçek ancak stres ortadan kaldırıldığında doğal saç renginin geri dönebileceği ise yeni keşfedildi. Yakın zamanda farelerle yapılan başka bir çalışma ise strese bağlı beyaz kılların kalıcı olduğunu öne sürüyordu.
22 Haziran’da eLife’da yayınlanan çalışma, stresin saç rengi üzerindeki etkileri hakkında yıllardır süregelen spekülasyonları doğrulamaktan daha büyük bir öneme sahip. Çalışmanın yazarlarından Martin Picard, beyaz saçların, genç pigmentli haline geri dönmesine izin veren mekanizmaları anlamak, genel olarak insan yaşlanmasının kontrol edilebilirliği ve stresten nasıl etkilendiği hakkında yeni ipuçları sunabileceğine işaret ediyor. Paylaşılan sonuçlar, insan yaşlanmasının doğrusal, sabit bir biyolojik süreç olmadığını ancak en azından kısmen durdurulabileceğini, hatta geçici olarak tersine çevrilebileceğini gösteren artan bir kanıt grubuna katkıda bulunuyor.
Saçları İnceleyerek Yaşlanmayı Anlamak
Bir ağaç gövdesindeki halkalar, bir ağacın yaşamındaki son yıllar hakkında bilgi verdiği gibi, saçlarımız da biyolojik geçmişimiz hakkında bilgi verir. Kıl folikülleri, henüz deri altında iken stres hormonlarından, zihnimiz ve bedenimiz içerisinde olan döngülerden etkilenirler. Kıllar, kafa derisinden çıktıktan sonra sertleşir ve kalıcı bir forma sahip olur. İnsanlar, uzun zamandır stresin saçlardaki beyazlamayı hızlandırabileceğine inanmış olsalar da bilim insanları, tek folikül seviyesinde stres zamanlarını saç pigmentasyonu ile doğru bir şekilde ilişkilendirebilen hassas yöntemlerin eksikliği sebebiyle bu bağlantıyı hep tartışa gelmişlerdir.
Picard’ın öğrencisi Ayelet Rosenberg, saçların son derece ayrıntılı bir şekilde ve bölüm bölüm görüntülenebilmesi için yeni bir yöntem geliştirdi. Böylece bu bölümlerin her birinde pigment kaybının derecesi ölçülebildi. Her bölüm, bir milimetrenin yaklaşık 1/20’si genişliğinde, yaklaşık bir saatlik saç uzamasını temsil etmekte. Picard, eğer birinin saçına bakarsanız, dipten uca aynı renk gibi görünecektir ancak yüksek çözünürlükteki bir tarayıcıda farklı renk varyasyonlarını görebilirsiniz diye belirtiyor. İşte araştırmada ölçülen şey de tam olarak bu. Araştırmacılar, 14 gönüllünün saçlarını analiz etti. Sonuçlar gönüllülerin takvimlerini gözden geçirmeleri ve her hafta stres düzeyini derecelendirmeleri istenen stres günlükleri ile karşılaştırıldı. Sonuç olarak bazı beyaz saçların doğal renklerini geri kazandıklarını fark ettiler ki bu aynı zamanda daha önce nitel olarak da belgelenmemişti. Örneğin, tatile giden bir kişinin kafasındaki 5 beyaz saç telinin tatil sırasında koyulaştığı ve zamanla kendi doğal rengine geri döndüğü kaydedildi.
Zihin-Mitokondri İlişkisi
Araştırmacılar, stresin saç beyazlamasına nasıl sebep olduğunu daha iyi anlamak için kıllardaki binlerce proteinin seviyelerini ve protein seviyelerinin saç uzunluğu boyunca nasıl değiştiğini ölçtüler. Bu gözlem sırasında saç beyazlarken 300 proteinde değişim gözlenirken aynı zamanda mitokondride strese bağlı değişikliklerin, stresin saçları nasıl beyaza çevirdiğini açıklayan matematiksel bir model geliştirildi.
Mitokondrinin hücrenin enerji merkezi olduğunu sık sık duyuyoruz ancak oynadıkları tek rol bu değil. Mitokondri, hücrenin içindeki stres de dâhil olmak üzere bir dizi farklı sinyale cevap veren küçük antenler gibi çalışıyor. Miami Miller Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Dermatoloji profesörü olan Ralf Paus, verilerin saç beyazlamasının insanlarda geri dönüşümlü olduğunu gösterdiğini aktarıyor. Bu süreç ise farklı bir mekanizmayı içeriyor. Fareler, çok farklı saç folikülü biyolojisine sahipler ve bu durum farelerdeki bulguların insanlardaki ile farklı olabileceğini bize gösteren bir örnek olabilir.
Saçın Tekrar Pigmentasyonu Sadece Bazı Durumlar İçin Mümkün
Hayatınızdaki stresi azaltmak iyi bir hedef olabilir ancak saçınızı kendi rengine dönüştürmesi konusunda kesin bir sonuç beklenemez. Picard, matematiksel modellemelerimize dayanarak, saçın beyazlamadan önce bir eşiğe ulaşması gerektiğini düşündüklerini söylüyor. Orta yaşta saç, biyolojik yaş ve diğer faktörler nedeniyle bu eşiğe yakın olduğundan stres onu bu eşiğin üzerine itecek ve saç beyazlayacaktır ancak saçları yıllardır beyaz olan 70 yaşındaki birinde stresi azaltmanın saçları koyulaştıracağını veya 10 yaşındaki bir çocukta stresi artırmanın saçlarını beyazlatmak için yeterli olacağını düşünmediğini de ekliyor.
Kaynak
https://www.sciencedaily.com/releases/2021/06/210622154339.htm
Ayelet M Rosenberg, Shannon Rausser, Junting Ren, Eugene V Mosharov, Gabriel Sturm, R Todd Ogden, Purvi Patel, Rajesh Kumar Soni, Clay Lacefield, Desmond J Tobin, Ralf Paus, Martin Picard. Quantitative mapping of human hair greying and reversal in relation to life stress. eLife, 2021; 10 DOI: 10.7554/eLife.67437
Beyazlayan saçların sorumlusu sadece yıllar mı? Filmlerdeki gibi bir gecede saç beyazlar mı?
Dermatolog Dr. Yasemin Fatih Amato da saç beyazlamasının nedenleri arasında genetik faktörlerin önemli bir rol oynadığını, bu nedenle bazı insanların genetik yapıları nedeniyle daha genç yaşlarda saç beyazlaması yaşayabildiklerini belirtti. Amato, saç beyazlamasının diğer nedenleri arasında yaş, stres, hormonal değişiklikler, sigara içme, aşırı ultraviyole ışınlarına maruz kalma ve bazı ilaçlar gibi faktörlerin de bulunabileceğini, bu nedenlerden birinin veya birkaçının saç beyazlamasını tetikleyip hızlandırabileceğini sözlerine ekledi.
STRES SAÇLARI BEYAZLATIYOR MU?
Saç köklerinde, saça rengini veren melanin pigmentini üreten melanosit adlı kök hücrelerin bulunduğunu, melanositlerin belirli bir süre melanin yapmaya devam ettiğini ancak yaşlandıkça bu hücrelerin ölümüyle saçın gri veya beyaza döndüğünü anlatan Dr. Khetarpal, bir kişinin saçının ne zaman beyazlamaya başlayacağının yaştan başka faktörlerin de belirlediğini ifade etti ve ekledi:
“Bu faktörlerden ilki genetiktir. Eğer ebeveynlerinizin saçı erken yaşta beyazlamaya başladıysa, sizin de öyle olma ihtimaliniz var. Kronik stresin vücut üzerinde birçok etkisi vardır, saç da buna dahildir.”
Stresin de saç beyazlaması üzerinde etkili olduğu çok yeni bir bilgi değil. 2013 yılında yapılan bir araştırma, farelerde stres ve saçın beyazlaması arasında bir ilişki olduğunu gösterdi.
2020 yılında yapılan başka bir araştırma da aşırı stresin saçların beyazlamasını hızlandırdığını bilimsel olarak doğruladı. Fareler üzerinde yapılan deneylerde strese maruz bırakılan hayvanların kıllarının geri dönülemez bir şekilde beyazladığı görüldü.
Harvard Üniversitesi'nden Dr. Ya-Chieh Hsu önderliğindeki araştırma aşırı stres ve saçların beyazlaması arasındaki ilişkiyi ortaya koydu. Araştırmacılar stresin kavga et-kaç tepkisine dahil olan sinirlerin saçta renk pigmentlerini üreten kök hücrelerin yok olmasına sebep olan bir hormon salgıladığını keşfetti.
Nature dergisinde yayımlanan araştırmaya göre Hsu ve ekibi teorilerini ilk olarak fareler üzerinde denedi. Kafeslerini sallayarak, hormon enjekte ederek, yuvalarını ıslatarak ve ışıklandırmayı değiştirerek farelerin stres seviyelerini artıran ekip, bu şekilde strese maruz kalan grubun tüylerinin erkenden beyazlamaya başladığını gözlemledi.
Stresin saç beyazlamasını hızlandırabileceğini veya tetikleyebileceğini ancak saç beyazlamasının sadece stres nedeniyle gerçekleştiğinin söylenemeyeceğini belirten Amato, "Saç beyazlamasının stresle ilişkisi hakkında yapılan bazı çalışmalar, stresin saç hücrelerinde meydana gelen değişiklikler nedeniyle saç beyazlamasını hızlandırabileceğini gösterdi. Bununla birlikte, bu konuda yapılan çalışmaların sonuçları tam olarak anlaşılmış değil ve daha fazla araştırmanın yapılması gerek" dedi.
DÜZENLİ VE SAĞLIKLI BESLENME SAÇ BEYAZLAMASI ÜZERİNDE ETKİLİ Mİ?
Dr. Khetarpal, iyi ve sağlıklı bir beslenme düzeninin stresin saç üzerindeki bazı olumsuz etkilerini tersine çevirebileceğini; balık, zeytinyağı, taze meyve ve sebze gibi antioksidan kaynakları bakımından yüksek bir diyetin, stresi azaltabileceğini ifade etti.
Saçları sağlıklı tutmak için protein açısından zengin beslenmek, bol miktarda meyve ve sebze içeren sağlıklı bir diyet uygulamak ve egzersiz veya meditasyon ile stresi azaltmak gerektiğini vurgulayan Khetarpal, saçların beyazlamasına neden olduğu bilinen diğer faktörler arasında sigara kullanımı ve beslenme eksikliklerinin de (D vitamini, B12 veya ferritin gibi) yer aldığının altını çizdi.
Özellikle genetik faktörlerle birleşen stresin genç yaşta saç beyazlamasının en önemli sebebi olarak karşımıza çıktığını belirten Serdaroğlu, yetersiz ve dengesiz beslenme sonucunda yaşadığımız vitamin eksikliklerinin belirti olarak saç beyazlaması şeklinde karşımıza çıkabileceğini söyledi.
Serdaroğlu, "Estetik bir kayıp olarak gördüğümüz saç beyazlaması, aslında ciddi bir sağlık sorununun da habercisi olabilir Bu durumun önüne geçebilmek adına düzenli beslenmek, vitamin değerlerini kontrol ettirmek ve buna uygun bir takviye programı almak gerekir" dedi.
Saç beyazlamasının genetik yatkınlık ve saçınızın yaşadığı çevre koşulları gibi diğer faktörlerden de etkilenebileceğinin altını çizen Amato, "Sağlıklı bir diyet, saçınızın güçlü ve parlak kalmasını sağlar. Saçın sağlıklı bir şekilde büyümesi için, yeterli protein, demir, çinko ve B vitamini alımı önemlidir. Bu mikronutrientler için kaynak olarak, et, balık, tavuk, yumurta, baklagiller, meyve ve sebzeler gibi sağlıklı besinler tüketilmeli" dedi.
SİGARA VE ALKOLÜN SAÇ BEYAZLAMASINDA ETKİSİ VAR MI?
Sigara ve alkolün saç beyazlaması üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olmadığını, ancak sigaranın, saç foliküllerine zarar vererek saçın dökülmesine neden olabileceğini belirten Amato, "Sigara kullanımı cildin ve saçın daha az nemli kalmasına dolayısı ile saçın daha kırılgan ve zayıf olmasına yol açabilir. Alkol de vücutta su kaybına neden olduğu için saçın kurumasına ve kırılgan olmasına neden olur ama beyazlaması üzerinde etkili değildir" dedi.
BİR GECEDE SAÇ BEYAZLAR MI?
stres ve travmaya bağlı olarak Saç beyazlaması olarak bilinen canities subita 1800’lü yıllardan itibaren kayıtlara geçirildi. Yapılan güncel araştırmalar, sebebi tam olarak bilinmese de bazı insanlarda saçın çok hızlı (hatta 1-2 günde) beyazlaşabileceğini gösteriyor.
Serdaroğlu, ani saç ağarmasına tıpta ‘canities subita’ denildiğini, aslında saçların renk değişmediğini, renkli olan saçların döküldüğünü söyledi. Stresin bu durumu daha da ağırlaştırdığını, yani şok durumunda saç dökülmesinin meydana gelebildiğini vurgulayan Serdaroğlu, bu durumda dökülen saçlar da çoğunlukla renkli saçlar olacağından beyaz saçların kaldığını, böylece tüm saçın beyazlamış gibi göründüğünü söyledi.
Yeşilçam filmlerinde bir gecede üzüntüden, stresten saçları beyazlayan insanların hikayelerini yıllarca izledik ama 'Film işte' deyip geçtik. Uzmanlar ise bu hikayelerde doğruluk payı olduğunu belirtiyor.
Serdaroğlu, stres yüzünden saçın bir gecede beyazlayabildiği inancının oldukça yaygın olduğunu söyledi ve yaşanmış bir vaka örneğini bizimle paylaştı.
“Kaptan Pilot Eric Moody, 1982’de Kuala Lumpur’dan Perth’e uçuş sırasında uçağın dört motorunun birden durduğunu, Cakarta havalimanına acil iniş yapmak zorunda kaldığını belirtmiş. Bütün bu süreç boyunca pek korku belirtisi göstermeyen Moody’nin altı ay sonra saçlarının bir tutam beyazladığı, bir yıl sonra ise bütün saçının ağardığı belirtilmiş”
Yeşilçam filmlerinde üzüntüden bir gecede saçına aklar düşen insanların sahnelerine sıkça rastladık. Cüneyt Arkın'la Fatma Girik'in başrollerini paylaştığı ‘Gönülden Yaralılar’ filminde kederden Fatma Girik'in saçları bir gecede ağarmıştı. Yine ‘Kurban’ adlı Türk filminde kabadayı Şahin karakterine hayat veren Kadir İnanır’ın polis kardeşi Bekir’in ölümü üzerine, saniyeler içinde saçları beyazlamıştı.
Amato ise ağır stres, ağır anemi, hipertiroidi, ağır endokrin hastalıklar, beslenme bozukluğu ve kanser hastalarında hızlı beyazlaşmanın söz konusu olabileceğini, bazı ilaçların saçın beyazlaşmasını hızlandırdığını, Türk filmlerine konu olmuş bir gecede beyazlayan saçların nadir de olsa yaşanan bir durum olduğunu ifade etti.
Bu konuda gerçekliği bilimsel olarak kanıtlanmasa da yıllar içinde kısa sürece saç beyazlamasına neden olduğu iddia edilen pek çok vaka örneği var ve örnekleri çoğaltmak mümkün.
1793 yılında tahtından indirilen Marie Antoinette’in, giyotine gideceğini bildiği için müthiş düzeyde strese maruz kaldığı ve saçlarının bir gecede bembeyaz olduğu iddia ediliyor. Ancak o vakada gerçekten de beyazlamanın nedeninin stres ve travma olduğu kesin değil. Kendisine hapishanede saç boyası verilmediği için saçları gerçek rengine dönmüş de olabilir.
Yaşanan kazalar sonucu saçları beyazlayan insanların vakalarına da rastlanıyor. Kaza anında yaşanan travma nasıl saçların beyazlamasına neden oluyor?
Dermatoloji Uzmanı Dr. Sertaç Sever, bu tür yoğun psikolojik travmalarda kanda oksidasyonun arttığını, vücutta yeterli antioksidan kapasitesi de bulunmazsa saç köklerindeki melanositlerin etkilendiğini ve siyah pigment üretemediğini böyle durumlarda saçın kökten beyazlamaya başladığını belirti.
Sever, tarihte Marie Antoinette, Thomas More, İskoç Kraliçesi Mary gibi örnekler olsa da kaynaklarda beyazlama süreçleriyle ilgili tutarsızlıklar olduğunu vurguladı. Sever bazen saçkıran gibi hastalıklarda özellikle siyah renkteki saçlar bir anda döküldüğü için beyaz renkli saçların sağlam kalabildiğini ve bu durumda saçın beyazlamış gibi göründüğünü söyledi.