Birden Ayağa Kalkınca Başım Dönüyor Gözlerim Kararıyor

Ayağa kalkıldığında gözlerin kararması problemi herkesin sıklıkla karşılaştığı sorunlardan biridir. Hatta birçok kişi için bu sorun sürekli gerçekleşen bir hal almıştır. Sürekli bir sorun haline gelmişse, bu sorunun kaynağının tespit edilip uygun tedavinin uygulanması lazımdır. Peki nedir bu göz kararmasının ve baş dönmesinin nedeni? İşte cevabı

Birden ayağa kalkarken yaşanan göz kararması rahatsızlığının en yaygın sebebinin kan basıncının ani olduğu biliniyor. Bu durum oturur pozisyondayken ayağa kalkıldığında kan basıncının hızlı bir şekilde düşmesi olarak tanımlanır. Tıp literatüründe ise postüral hipotansiyon olarak da adlandırılır. Yetişkinlerde görülme sıklığı çocuklara nazaran daha fazladır. Hem erkeklerde hem de kadınlarda rastlanması mümkün olan bu rahatsızlığı kadınlar, erkeklere göre daha fazla yaşayabilirler.

Etkisi uzun sürmez

Ani bir şekilde ayağa kalkma sonucu ortaya çıkan titreme, baş dönmesi, geçici görme kaybı ve göz kararması sorunları fazla uzun sürmez. Saniyeler sürer ve hemen son bulur. Bu esnada herhangi bir problem olmadığı düşünülse de sorunun kaynağı araştırılmalıdır. Kan basıncının hızlı bir şekilde düşmesi ve kişinin bayılacakmış hissine kapıldığı bu süreçte, düşmeyi önlemek amacıyla buna engel olabilecek herhangi bir nesneden destek almak gerekebilir.

Ayağa kalkınca göz kararmasının sebepleri nelerdir?

Ani bir şekilde yağa kalkıldığı zaman birden bire gözlerin kararması ve bu durumla beraber ortaya çıkan titreme, baş dönmesi, geçici görme kaybı gibi sorunların kaynağını tahmin edebilmek için genellikle aşağıdaki durumlardan söz edilebilir:

- Atardamalarda yaşanan tıkanıklık

- Damarların sertleşmiş olması

- Şeker hastalığı

- İç kulakta bulunan keseciklerde mevcut olan bir problem

- Bir çeşit sinir hastalığı olan çoklu sistem atrofisi

- Yeme hastalığı olarak tanımlanan anoreksiya nevroza

- Kalpteki ritim bozuklukları

- Kan hacminin gereğinden düşük olması

- Postural tansiyon düşüklüğü

- Aşırı derecede stresli ortamlara ve olaylara maruz kalmak

- B12 vitaminin eksikliği

- Kullanılan bazı ilaçların yan etkileri

- Demir eksikliğine bağlı olarak meydana gelen anemi (kansızlık)

Ayağa kalkarken göz kararması için hangi doktora gidilir?

Birden bire ayağa kalktığında göz kararması ve baş dönmesi gibi problemler yaşayan kişilerin gitmeleri gereken hastane servisi ilk olarak göz hastalıklarıdır. Göz hastalıkları uzmanı bu duruma kaynaklık eden faktörün tespit edilebilmesi için birtakım tetkiklerin yapılmasını talep edebilir. Tespit edilen durum sonucunda size uygun bir tedavi programı oluşturulur. Örneğin; bu problem tansiyonun kronik bir şekilde zaman zaman düşmesinden kaynaklanıyorsa tansiyon değerlerinin kontrol altına alınması ve çabucak tedavi edilmesi adına, uygun tedavi yönteminin kalp –damar hastalıkları uzmanıyla birlikte oluşturulması gerekir.

Ortostatik entoleransın kelime anlamı: dik duruma geçişi tolere edememedir.

• Ayağa kalkınca tansiyon düşmesi
• Ayağa kalkınca göz kararması, baş dönmesi, sallanma hissi
• Ayağa kalkınca bayılacakmış gibi olma, bayılma
• Uzun süre ayakta durunca göz kararması, dengesizlik, bayılma 
• Egzersiz yaparken (özellikle dik veya ayakta) bayılacak gibi olma
• Görmede bulanıklaşma, bulanık görme, yakını/uzağı görememe olur.

Ortostatik entoleransı olan hastalarda bu bulgulara sıklıkla çarpıntı eşlik eder.

POTS, yani postural taşikardi sendromu, oturur veya yatar pozisyondan ayağa kalkmakla, kalp atım hızının normalden fazla artması (hızlanması) ve 10 dakika boyunca hızlı kalmasıdır. Erişkinlerde bu artış dakikada 30, çocuklarda dakikada 40 atımdan fazladır.

Otururken ayağa kalkınca artan iş yükünü karşılayabilmek için herkeste kalp hızı artar, ama POTS hastalarında bu artış çok fazla olur ve uzun sürer, pek çok bulgu bu artışa eşlik eder.

Otonom tutulum ve/veya POTS olan hastalarda sempatik baskınlık artışına bağlı olarak, derin nefes ile ve uyku sırasında kalp hızı değişkenliği azalmıştır; hastaların kalbi yavaşlamadan devamlı yüksek hızla çarpar, gece uykuda yavaşlamaz. 

POTS olmadan da kalbin devamlı olarak hızlı çalışması, devamlı egzersiz yapmışçasına hastaları yorar.

Erken ve genç erişkin kadınlarda daha sık görülür.

POTS’un (ve ortostatik entoleransın) altında pek çok neden olabilir:

1. Otonom sinir sisteminin çalışmasında disfonksiyon
2. Artmış sempatik baskınlık
3. Hareketsizlik veya hastalığa bağlı ağır kondisyon ve kas kaybı
4. Kalbe dönen venöz  kan (kirli kan) miktarında azalma
5. Karın içi organlar çevresinde veya bacaklarda venöz kan göllenmesi.

Bunların dışında otoimmün tutuluma bağlı antikor oluşumu ve/veya mast hücrelerinin aktivasyonunun da katkısı olduğu düşünülmektedir.

POTS hastalarında sıklıkla

• IBS
• Besin entoleransları
• Alerjik yakınmalar
• Hipermobilite
• Damar kompresyon sendromları bulgulara eşlik eder.

IBS’i olan hastalarda, besin entoleransları/gıda hassasiyeti, histamin entoleransı /mast hücresi aktivasyonu sonucunda damar genişlemesi ve son olarak da artmış bağırsak geçirgenliğine bağlı, özellikle yemek sonrası bağırsak çevresinde venöz göllenme görülebilir. Ayrıca POTS hastalarının çoğunda mide boşalma süresi ve bağırsak hareketlerinin hızı yavaştır. Yine POTS ve ortostatik entolerans hastalarında sıklıkla görülen otonom sinirlerin/el ve ayaktaki küçük /ince sinirlerin tutulumu da bu duruma katkıda bulunur.

Hipermobilite bağ dokularının gevşek/güçsüz/yetersiz olmasına bağlı olarak, eklemler ve cildin normalden fazla esnek/hareketli olmasıdır. Vücut/ iskelet/bağ dokusu olması gereken kadar güçlü değildir.

Bu hastalarda damar duvarı/cidarının fazla elastik olması/güçlü olmaması nedeniyle, özellikle ayakta dururken kan yer çekimine karşı kalbe doğru yönlendirilemez ve ayak/bacaklar veya karın içinde göllenir. Hastaların pek çoğunda beraber olabilen otonom tutulum yakınmaların daha şiddetli olmasına/hissedilmesine neden olabilir.

Hipermobil hastaların bir kısmında Ehlers Danlos sendromu bulunur; hipermobilite ile birlikte, deride aşırı esneklik ile birlikte kolay zedelenme, çürümeye eğilim, omurga, göz, diş ve kalp damar problemleri görülebilir.

POTS ve hipermobilitesi olan hastalarda eklemler beklenenden fazla hareket aralığına sahip olduğu için hastalar bir yandan daha az mobil insanların yapamadığı hareketleri yapabilir; bir yandan da –yine aynı nedenle- çok kolay sakatlanabilir ve sık eklem yeri çıkığı yaşayabilir.  Hipermobil hastaların iyileşmesi normalden yavaş olur.

Oluşan ve fark edilmeyen mikrotravmalar uzun vadede dokularda/eklemlerde nedbeleşmeye neden olarak kronik ağrı ve geçmeyen sakatlığa neden olabilir.

Hastalarda sıklıkla kronik ağrı sendromları fibromiyalji ve kronik yorgunluk ile birlikte mesane problemleri ve otonom tutulum, ayrıca yukarıda söylendiği gibi IBS görülür.

Bazı hastalarda gevşek/yerinde sabit durmayan bağ dokusu elemanları/ligamanlar ve bağlar, damarları sıkıştırarak kan akımını engelleyebilir. Buna vasküler kompresyon denir; karında, köprücük kemiğinin altında ve/veya pelvis içinde görülebilir.

POTS (ve otonom tutulum) bulguları çoğunlukla yaş arası kadınlarda görülür.

Hastaların yarısı, hastalık başlamadan önce viral bir enfeksiyon ve/veya aşılanma tarif ederler. COVID öncesi en sık olarak Epstein-Barr virüsü HPV aşılanması sonrasında POTS görülüyordu.

Hastaların bir kısmında ağır hastalıklar/operasyonlar/uzamış lohusalık sonrası kondisyon ve kay kaybı öyküsü, yeni başlayan besin entoleransları veya alerjileri ve/veya sirkadiyen ritm bozukluğu nedeni vardır.

Kronik yorgunluğu ve fibromiyaljisi olan hastalarda POTS ve ortostatik entolerans, POTS ve ortostatik entoleransı olan hastalarda kronik yorgunluk ve fibromiyalji sıklıkla birlikte seyreder.

İdrar söktürücü tansiyon ilaçları, drospirenon gibi mineralokortikoid reseptör antagonisti doğum kontrol hapları, kalsiyum kanal blokeri veya alfa agonisti şeklinde damar genişletici, veya betabloker kullanımı bulguların artışına neden olabilir.

Yukarıda sayılan nedenler dışında otonom nöropatiler ve otonom nöropatilere neden olan hastalıklar (alkolizm, diyabet, otoimmün hastalıklar (Sjögren sendromu, sistemik lupus eritamatozus, romatoid artrit, çölyak hastalığı, Guillain Barre sendromu ve diğer immün nöropatiler, paraneoplastik nöropatiler, kemoterapi, AIDS, multipl skleroz, Parkinson hastalığı, omurilik hastalıkları, amiloidoz, ailevi nöropatiler) otonom tutulum ve POTS’a neden olabilirler.

Otonom nöropatisi olan hastalarda ortostatik entolerans ve/veya POTS dışında görülebilecek bazı yakınmalar

• Kabızlık
• İshal
• İştahsızlık
• Erken doyma/tokluk hissi
• Yemek sonrası bulantı, kusma
• Reflü
• Yutma zorluğu
• Gaz/ şişkinlik
• Hiperaktif mesane, idrar kaçırma, çiş yapmaya başlayamama, mesaneyi tam boşaltamama
• Cinsel işlev bozukluğu (iktidarsızlık, erken boşalma, düşük libido, orgazm olamama)
• Kan şekeri düşüklüğünün farkına varamama
• Fazla/az terleme
• Göz bebeği tutulumuna bağlı aydınlıktan karanlığa geçişte zorlanma, gece araba kullanamama
• Ağız ve göz kuruluğu
• Egzersiz yapamama

Yukarıda sayılanlar dışında hastalarda Raynaud fenomeni ve ayakta kalma donrası bacaklarda morarma ve ödem görülebilir.

Koronavirüs sonrası devam eden yakınmalar için buraya, POTS ve öneriler için buraya , beyin sisi ve öneriler için buraya, otonom tutulum ve öneriler için buraya, ellerde titreme için buraya bakabilirsiniz.

Referanslar

• Wells R, Spurrier AJ, Linz D, et al. Postural tachycardia syndrome: current perspectives. Vasc Health Risk Manag. ; Published Dec doi/VHRM.S
• Benarroch EE. Postural tachycardia syndrome: a heterogeneous and multifactorial disorder. Mayo Clin Proc. ;87(12) doi/monash.pw
• Cutsforth-Gregory JK, Sandroni P. Clinical neurophysiology of postural tachycardia syndrome. Handb Clin Neurol. ; doi: /B PMID:
• Atuesta-Rodriguez AJ, Medina-Velasquez YF, Motta O, Narvaez-Reyes MI, Rondon-Herrera F. Association between Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome and Joint Hypermobility. Case Rep Cardiol. Apr 28; doi: // PMID: ; PMCID: PMC
• Miller AJ, Stiles LE, Sheehan T, Bascom R, Levy HP, Francomano CA, Arnold AC. Prevalence of hypermobile Ehlers-Danlos syndrome in postural orthostatic tachycardia syndrome. Auton Neurosci. Mar; doi: /monash.pw Epub Jan PMID: ; PMCID: PMC
• Bonamichi-Santos R, Yoshimi-Kanamori K, Giavina-Bianchi P, Aun MV. Association of Postural Tachycardia Syndrome and Ehlers-Danlos Syndrome with Mast Cell Activation Disorders. Immunol Allergy Clin North Am. Aug;38(3) doi: /monash.pw Epub Jun 9. PMID:
• Celletti C, Camerota F, Castori M, Censi F, Gioffrè L, Calcagnini G, Strano S. Orthostatic Intolerance and Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome in Joint Hypermobility Syndrome/Ehlers-Danlos Syndrome, Hypermobility Type: Neurovegetative Dysregulation or Autonomic Failure? Biomed Res Int. ; doi: // Epub Feb PMID: ; PMCID: PMC
• Ishibashi Y, Yoneyama K, Tsuchida T, J Akashi Y. Post-COVID Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome. Intern Med. May doi: /internalmedicine Epub ahead of print. PMID:
• Song B, Yeh P, Harrell J. Systemic manifestations of Ehlers-Danlos syndrome. Proc (Bayl Univ Med Cent). Aug 26;34(1) doi: / PMID: ; PMCID: PMC
• Eseonu KC, Payne K, Ward S, Fakouri B, Panchmatia JR. Chronic Low Back Pain Occurring in Association With Hypermobility Spectrum Disorder and Ehlers-Danlos Syndrome. Int J Spine Surg. Jun;15(3) doi: / Epub May 7. PMID:
• Brooks RS, Grady J, Lowder TW, Blitshteyn S. Prevalence of gastrointestinal, cardiovascular, autonomic, and allergic manifestations in hospitalized patients with Ehlers-Danlos syndrome: a case-control study. Rheumatology (Oxford). Jan 7:keaa doi: /rheumatology/keaa Epub ahead of print. PMID:
• Castori M, Morlino S, Pascolini G, Blundo C, Grammatico P. Gastrointestinal and nutritional issues in joint hypermobility syndrome/Ehlers-Danlos syndrome, hypermobility type. Am J Med Genet C Semin Med Genet. Mar;C(1) doi: /ajmg.c PMID:
• Song B, Yeh P, Nguyen D, Ikpeama U, Epstein M, Harrell J. Ehlers-Danlos Syndrome: An Analysis of the Current Treatment Options. Pain Physician. Jul;23(4) PMID:

Şah damarı tıkanıklığı

Baş dönmesi, göz kararması ve hafif denge kayıpları… Çeşitli sağlık sorunlarının belirtileri arasında yer alan bu şikayetler, günlük yaşam kalitesini oldukça olumsuz etkiliyor. Ancak sıklıkla baş dönmesi veya göz kararması yaşayan tansiyon ve diyabet hastalarının, bu belirtilerde çok daha dikkatli olması gerekiyor. Çünkü bu belirtiler aynı zamanda şah damar tıkanıklığına da işaret ediyor.

Karotis arterleri, boynun her iki yanında yer alıyor. Halk arasında ‘şah damarları’ olarak bilinen karotis arterleri, beyne oksijence zengin kanı ulaştırıyor. Vücut için hayati öneme sahip beyin dolaşım sisteminin bir parçası olarak çalışan bu damarlar, yüz, boyun ve saçlı derinin arteriyel dolaşımını da sağlıyor. Damar iç duvarında yıllar içinde biriken ateromplaklarına bağlı oluşan şah damar tıkanıklığının belirtileri arasında, özellikle yatan veya oturan kişinin aniden ayağa kalkması ile oluşan sendeleme, göz kararması, baş dönmesi ve bayılma yer alıyor. Bu belirtiler çok üzerinde durulmasa da yaşam konforunu ciddi şekilde olumsuz etkileyebiliyor.

İlaç dozu yetersiz sanılıyor

Bu gibi durumları çoğunlukla tansiyon dalgalanmaları veya şeker düşüklüğüne bağlama eğilimi olabiliyor. Tansiyon veya diyabet sorunu olan kişiler, bu şikayetlerin kullanılan ilaçların doz değişimleriyle kaybolabileceğini düşünüyor. Ancak bu şikayetleri olan kişilerde boyun damarlarının daralmış veya tıkanmış olması ihtimalinin kesinlikle göz ardı edilmemesi gerekiyor.

Felç geçirmeye yol açıyor

Beyin, normal fonksiyonlarını yerine getirebilmek için vücutta dolaşan kanın yüzde 20’sinden faydalanıyor. Dakikada yaklaşık 1 litre ihtiyaç duyan beyne kanın büyük çoğunluğu şah damarları tarafından ulaştırılıyor. Boyun damarlarında oluşabilecek bir daralma veya tıkanma da beyne ihtiyaç duyduğu kanı taşıyamayınca, göz kararması, unutkanlık, baş dönmesi, kısa süreli konuşma veya görme bozuklukları gibi şikayetler başlıyor. Daha ileri daralmalarda bayılmalar görülebiliyor. Beynin bazı bölgelerine kan gitmemesi, daralan şah damarları içinde kan pıhtıları birikmesi ve beyne yerleşmesi ani ölüm veya kalıcı felçlere neden olabiliyor. Bu nedenle şah damarları tıkanıklığının, en az kalp damar tıkanıklığı kadar önemsenmesi gerekiyor.

Yılda 1 kez ultrason çektirmek yeterli

Boyun damarlarında yaş, sigara, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, ailede damar hastalığı bulunması, daralma veya tıkanmayı tetikleyen risk faktörleri olarak sıralanıyor. Yukarıdaki belirtiler veya bu risk faktörleri bulunan kişilerin yılda 1 kez şah damarı doppler ultrasonu ile incelenmesi öneriliyor. Zahmetsiz ve ağrısız bu yöntem sayesinde rahatsızlığın kalıcı kötü sonuçları engellenebiliyor.

Hafif darlıklarda ilaç tedavisi uygulanıyor

Şah damarında hafif derecedeki darlıklarda ilaçla koruma ve takip yapılıyor. İleri derecedeki darlıklarda damarın durumuna göre stent veya açık ameliyat yöntemi uygulanabiliyor. Uzun ve düzensiz yapıda daralmaları olan kişiler ise, narkoz verilmeden yarım saatlik bir operasyon ile uyanık ameliyat edilebiliyor. Bu kişiler çoğunlukla ertesi gün sağlıklı bir şekilde taburcu ediliyor.

gene arattığım ama bulamadığım bir konu.

günlük hayatta hepimizin başına gelen bir şeydir ayağa kalkınca gözlerimizin kararması. adeta gözlerimize bir perde iner ve birkaç saniye boyunca bir şey göremeyiz. tıpta bunun bir adı var: ortostatik hipotansiyon.

buradaki olay, tansiyonun birden bire düşmesidir. bunun sonucu olarak, beyne yeterince kan gitmez ve bu nedenle kısa bir süre için görme kaybı yaşarız. buna ek olarak bazen başka etkiler de (baş dönmesi, çarpıntı, bayılacak gibi olma, rengin solması vb.) görülebilir. sadece gözler kararıyorsa sağlık açısından bir sıkıntı yoktur. fakat yukarıda da saydığımız etkilerden biri ve ya bir başka etki görülüyorsa, ona göre bir tedaviye başlanması gerekebilir.

peki bundan nasıl korunabiliriz?

göz kararması tansiyon düşüklüğünden kaynaklandığı için, bunun önüne geçmenin yolu tansiyonu düşürecek şeylerden uzak durmaktır. bunun için de ayağa kalkarken yavaş hareket etmek gerekir. ayrıca ayakta fazla hareketsiz durmamalı, bol bol su içmeliyiz.

yararlanılan kaynak ve daha fazla bilgi için