Bosaltım Sıstemı Organları

Boşaltım sistemi nedir? Boşaltım sistemi organları ve bu organların görevleri nelerdir? Fen bilgisi dersinde öğrenilen bu konunun detaylarını inceleyelim.

Boşaltım sistemi nedir?

Vücudumuzdaki hücrelerde yaşamsal faaliyetler görülür ve bu faaliyetler sonucu bazı atık maddeler ortaya çıkar. Vücuda alınan her madde/besin de tamamen kullanılmaz, bazı maddeler vücudun işine yaramadığından artık olarak atılır. Artık ve atık maddelerin vücuttan atılmasına boşaltım denir. Boşaltım sistemi de vücudumuzdaki atık ve artıkların uzaklaştırılması ile görevli organlardan oluşan sistemdir. 

Boşaltım sistemi organları nelerdir?

Boşaltım sistemi organları 4 tanedir.

• Böbrekler
• Üreter yani idrar borusu
• İdrar kesesi ya da mesane
• Üretra ya da idrar kanalı boşaltım sistemi organlarıdır.

Boşaltım sistemi organları söz konusu olunca en merak edilen konulardan biri anüstür. Anüs sindirim sistemine dahildir ve sindirim sisteminin sonundaki açıklıktır. Yani anüs boşaltım sistemi organı değildir.

Boşaltım sistemi organlarının görevleri

Boşaltım sistemi vücuttaki atık ve artık maddeleri uzaklaştırmakla sorumludur. Vücudumuzda fazlalık olan artık maddeler su, vitamin ve minerallerdir. Vücuttaki zararlı maddeler sınıfına giren atık maddeler ise karbondioksit, üre, ürik asit ve amonyaktır.

Boşaltım nasıl gerçekleşir?

Damarlarımızdaki kan böbrek atardamarı ile böbreklere gelir ve nefronlar tarafından süzülür.

Kandaki yararlı maddeler bu esnada nefronlar tarafından emilir ve tekrar kana geçer. bu kan böbrek toplardamarı ile böbreklerden çıkar.

Süzme işleminden sonra böbreklerde kalan mineral, su, vitamin, üre ve ürik asit idrarı oluşturur. 

Oluşan idrar üreten ile idrar kesesine taşınır, burada depolanır ve üretra ile vücuttan atılır. 

Böbreklere gelen kan temizdir. İçindeki maddeler süzüldükten sonra temiz kan vücuda geri dönerken atık maddelerin uzaklaştırılması esnasında oksijen kullanıldığı ve karbondioksit üretildiği için bu kan kirlenmiş olur.

Vücudumuzdaki atık maddeler vücuttan nasıl atılır?

1. Deri – Terleme
2. Akciğer – solunum
3. Kalın Bağırsak – Dışkı
4. Karaciğer – Üre üretimi
5. Böbrekler – İdrar

Küçük ve büyük çocuklar için bilim sloganıyla yola çıkan Bilimcini.com‘u Facebook‘ta takip etmeyi unutmayın 🙂

Boşaltım Sistemi

✔ Metabolizma olayları sonucu meydana gelen, canlı için zararlı ve ihtiyaç duyulmayan maddelerin organizmalar tarafından dışarı atılmasına boşaltım, boşaltımda görev alan organların oluşturduğu sisteme boşaltım sistemi denir.

✔ Boşaltım sisteminin asıl organları böbreklerdir. Bunun dışıdaki; deri, karaciğer, akciğer, anüs boşaltım organı olarak kabul edilmez.

Boşaltım Maddeleri

​

Su ve Karbondioksit

✔ Monomerlerin solunumla parçalanması sonucunda oluşur.
✔ Su --> Deri, akciğer, böbrekler ve anüs ile atılabilir.

✔ CO2 --> Akciğerler ile atılır.

Azotlu Boşaltım Atıkları

✔ Aminoasitlerin solunumla yıkılması sonucu ya da diğer monomerlere dönüşmesi sonucunda amonyak oluşur.

✔ Amonyağın zehir oranı yüksek olduğundan bol su ile seyreltilerek vücuttan uzaklaştırılır.

✔ Canlıların su ile olan ilişkisi boşaltım atıklarının katılığını belirler. Suya bağımlılık azaldıkça boşaltım maddeleri katılaşmaya başlar.

✔ Amonyak insanlarda üreye dönüştürülerek (az miktarda ürik aside de) atılır. Böylece boşaltım sırasında daha az su atılmış olur.

✔ Amonyak, karaciğerdeki kupfer hücrelerinde ornitin devri ile üreye çevrilir.

✔ Boşaltım sistemi ve deri ile vücuttan uzaklaştırılır.

Diğer Maddeler

✔ Birçok yoldan vücuda girmiş ve vücut tarafından kullanılmış ilaç, zehir ve tuz gibi maddeler boşaltım atıklarıdır.

✔ Ayrıca; Na, K, Ca, Cl gibi iyonlar, metabolizma sonucu oluşan HSO4, HCO3, H+, fosforik asit, kreatin ve kreatinin de boşaltım maddeleridir.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

BOŞALTIM ORGANLARI

✔ İnsanda boşaltım sistemi böbrek, üreter, idrar kesesi (mesane) ve üretradan oluşur.

Böbrek

✔ Sağlıklı bir insanda bir çift böbrek bulunur.

✔ Her böbreğin üstünde bir böbrek üstü bez bulunur. Böbrekle bez arasında yağlı bir doku vardır. Böbrek üstü bez ile böbrek arasında doğrudan bir bağlantı yoktur.

✔ Böbreklerin çukur bölgesinden böbreğe kan, lenf damarları, sinirler ve idrar kanalları girer.

Böbreğin Görevleri

✔ Kanın pH’ını düzenler.

✔ Kan bileşimini sabit tutar.

✔ Hormon salgılar. (Eritropoietin: Kemik iliğini uyararak alyuvar üretimini sağlar.)

✔ Uzun süreli açlık durumunda protein ve yağlardan karbonhidrat üretimini sağlar.

✔ Homeostasiyi sağlar.

✔ Boşaltım atıklarını uzaklaştırır.

​

Böbreğin Dıştan İçe Yapısı

Korteks (Kabuk) : Süzme birimleri (nefron) vardır.

Medulla (öz) : Nefronların uzantıları uzanır.

Havuzcuk (pelvis) : Böbreğin tam ortasında bulunan huni şeklinde yapıdır. Süzülme ile oluşan idrar burada toplanarak üretere aktarılır.

​

Üreter

✔ Her bir böbrekten çıkarak idrarı mesaneye götürür.

Mesane (İdrar Kesesi)

✔ İçi boş, düz kastan yapılmış bir kesedir.

✔ İdrarın keseye geldiği bölgelerde idrarın geri dönmesini engelleyen kapakçıklar bulunur.

✔ Dolduğunda gerilen duvarların yapısında bulunan sinir uçları beyne impulslar gönderir ve kesenin kasılmasını sağlar.

Üretra

✔ İdrarın dışarı atıldığı yerdir.

✔ Erkeklerde üreme sistemi ile bağlantısı vardır.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

NEFRON

✔ Böbreklerde, kandan üre ve atık maddelerin süzülmesini sağlayan birimlere nefron denir. Her böbrekte yaklaşık bir milyon civarında nefron bulunur.

Nefronun Yapısı

1) Glomerulus: Böbrek atardamarının kabuk bölgesinde yaptığı kılcal damar yumağıdır.

✔ Glomerulusun yapısında bulunan kılcal kan damarlarının yapısında iki kat yassı epitel vardır. Bu durum kan basıncının sabit kalmasını ve daima kanın ozmotik basıncından yüksek olmasına yol açar. Bu sayede glomerulus içindeki maddeler tek yönlü olarak nefron kanallarına iletilir.

Glomerulus Kılcalları ile Normal Kılcalların Farkı

✔ İki ucu da atardamara bağlıdır. (getirici ve götürücü atar)

✔ Kan basıncı yüksek ve sabittir.

✔ Çift katlı epitelden oluşmuştur.

✔ Sadece madde çıkışı vardır.

(Glomerulus kılcallarının iki ucunda atardamarın olması kan basıncının yüksek ve sabit olmasına yol açmıştır; bu basınca dayanıklı olması amacı ile çift katlı epitelden oluşmuştur.)

​

2) Bowman Kapsülü: Boşaltım kanalının başlangıç kısmı olup glomerulusu sarar.

✔ Tek katlı yassı epitelden oluşmuştur.

✔ Glomerulustan gelen süzüntünün boşaltım kanalına aktarılmasını sağlar.

✔ Glomerulus ve bowman kapsülü beraber malpighi cisimciğini oluşturur.

3) Boşaltım Kanalcığı: Nefronun Bowman kapsülünden sonra gelen kısmıdır.

✔ Proksimal tüp, henle kulbu, distal tüp ve idrar toplama kanalından oluşur.

✔ Proksimal ve distal tüp böbreğin kabuk bölgesinde; henle kulpu ve idrar toplama kanalı böbreğin öz bölgesinde bulunur.

✔ Etrafı glomerulustan gelen götürücü damarların uzantısı olan yoğun bir kılcal damar ağı ile sarılmıştır. Bu damarlar idrarın son halini almasını sağlarlar. Nefrondaki bu kılcal damarların birleşmesi ile böbrek toplardamarı oluşturulur.

✔ Distal tüp, idrar toplama kanalına bağlanır. İdrar toplama kanalları ise genişleyerek  havuzcukta toplanır.

✔ İdrar toplama kanallarının bir araya gelmesiyle oluşan yapıya piramit kanalları denir. Bunlar öz bölgesinde bulunur.

​

​​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

İDRAR OLUŞUMU

✔ İdrar oluşumu üç aşamada gerçekleştirilir.

1) Süzülme (Filtrasyon)

✔ Glomerulus kılcalları ile bowman kapsülü arasında gerçekleşir. Getirici atardamar ile gelen kan süzülerek bowman kapsülüne geçer. Geri kalanlar götürücü damar ile uzaklaştırılır. Bu damar daha sonra kılcal damar haline gelerek nefronu sarar.

   KB: 70 mmHg  OB: 32 mmHg   

Hidrostatik Basınç: 14 mmHg (Bowman kapsülündeki su basıncı)

Süzülme: KB - (OB + HB) : 24mmHg

✔ Süzülme basıncı nedeni ile kan hücreleri, proteinler ve yağlar bowman kapsülüne geçemez. Bowman kapsülü içindeki kan plazma sıvısına benzer. Bu nedenle proteinsiz plazma da denir.

​

Süzülme Hızı

Süzülme basıncının artması süzülme hızını artıracaktır.

✔ Kan basıncının artması

✔ Kan akışının artması

✔ Kan miktarının artması

✔ Kılcal damarların büzülmesi 

Süzülme hızını artırır.

​

2) Geri Emilim (Reabsorpsiyon)

✔ Bowman kapsülü içindeki bazı maddelerin aktif ya da pasif taşıma ile kılcal damarlara geri verilmesidir.

✔ Eğer geri emilim yapılamasaydı yararlı maddeler de atılırdı. Bu da kanın kimyasal yapısını bozacağından ölüm meydana gelirdi.

Glikoz ve aminoasit: Tamamı aktif taşıma ile proksimal tüpte geri emilir.

Su: Çok büyük bir kısmı ozmosla geri emilir. Su geri emilimi özellikle henle kulbunda gerçekleştirilir. Henle kulbunun inen kolu su geri emilimi yaparken çıkan kolu suya geçirgen değildir.

Mineraller: Çok büyük bir kısmı aktif ya da pasif taşıma ile geri emilir. Henle kulbunun çıkan kolunda sadece mineral geri emilimi vardır.

Üre: İdrar toplama kanalı boyunca yarısı difüzyon ile geri emilir.

Kreatin: Geri emilmez.

​

3) Salgılama (Aktif Boşaltım)

✔ Süzülme ile Bowman kapsülüne geçemeyen bazı ilaçlar, H+, K+, NH3, NH4 gibi maddeler nefron kanallarını saran kılcal damarlar ile nefron kanallarına geçer. Bu olaya salgılama denir.

✔ Salgılama aktif taşıma ile olur. En çok distal tüpte meydana gelir.

✔ Hasta olan bireylerde kandaki şeker ve aminoasit miktarı optimum değerin üzerindeyse salgılama ile dışarı atılabilir.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

İDRARIN İÇERİĞİ

✔ İdrarın pH’ı, yenilen besinlere bağlı olarak 4,5 – 8 arasında değişir.

✔ İdrarda organik madde olarak üre, ürik asit, amonyak, kreatin, vitamin bulunur.

✔ İnorganik madde olarak sodyum, potasyum, kalsiyum, klor, fosfat ve su bulunur.

​

✔ Üre miktar sıralaması  -->  B.A > İdrar > B.T

​

✔ Üre yoğunluğu sıralaması  -->  İdrar > B.A > B.T

​

✔ İdrar oluşumundaki mekanizmaların seçiciliği
  Salgılama > Geri Emilim > Süzülme

​

✔ Oksijen miktarı  --> B.A > B.T

​

✔ Glikoz miktarı  --> B.A > B.T > İdrar (Uzun süre açlık durumunda böbrek toplardamarının glikoz miktarı artar.)

​

Böbreğin Çalışmasında Hormonal Kontrol

1) ADH: Suyun geri emilimini artırır.

2) Aldosteron: Na ve Cl geri emilimini artırırken, K geri emilimini azaltır. Özellikle distal tüpü etkiler.

3) Parathormon: Ca geri emilimini artırken, P geri emilimini azaltır.

4) Kalsitonin: Ca geri emilimini azaltır.

​

NEFRİT

✔ Sebep: Nefronların iltihaplanmasıdır. Bademcik iltihapları, diş çürüklerinin zamanında tedavi edilmemesi, anjin ve kızıl gibi bulaşıcı hastalıklara neden olan mikroorganizmalar ile bazı zehirlerin kan yoluyla böbreklere ulaşması sonucu oluşabilir.

✔ Sonuç: Zamanında tedavi edilememesi, böbrek yetmezliğine neden olur.

✔ Tedavi: Antibiyotik.

BÖBREK TAŞLARI

✔ Sebep: Gereksiz ilaç kullanımı, hormon bozuklukları ve genetik faktörler sonucunda böbrekte kalsiyum oksalat ve kalsiyum fosfat gibi minerallerin birikmesi ile oluşur.

✔ Sonuç: Böbreklerin zarar görmesine, iltihaplanmalara ve kanamalara neden olur.

✔ Tedavi: Küçük taşlar, bol sıvı alımı ile kendiliğinde düşebilir. Büyük olanlar için, taş kırma yöntemleri kullanılır. Ameliyat

BÖBREK YETMEZLİĞİ: İltihaplanmalar, zehirlenmeler böbreklerin sağlıklı çalışmasına engel olur. İdrarda protein ve kana rastlanır. Böbrek nakli yapılması gerekir. Nakil olana kadar hasta diyalize girer.

​

ÜREMİ: Böbreklerin herhangi bir nedenle görevini yeterince yapamaması sonucunda kanda üre miktarının artmasıdır.

ALBÜMİN: Nefronların görevini tam olarak yapamaması sonucu idrarda proteinli maddelerin bulunmasıdır.

İDRAR YOLU ENFEKSİYONU: Ağrılı ve sık idrara çıkma şeklinde ortaya çıkan idrar yolunun enfeksiyon kapması sonucu oluşmuş hastalıktır.

​

İnsan vücudu sürekli çalışan bir makine gibidir. Fakat bu sürekli çalışma ister istemez atık maddelerin de oluşmasına neden olur uzaklaştırılmadıkları taktirde bizlere zarar verecek bu atıkların hızlıca uzaklaştırılması gerekmektedir. Bunu yapan sisteme Boşaltım Sistemi denir.

Boşaltım sistemi ve boşaltıma yardımcı organların uzaklaştırdıkları atık maddeler şunlardır:

• Üre,
• Karbondioksit,
• Su ve tuzun fazlası
• Sindirim sonucunda oluşan besin atıkları.

Şimdi de boşaltım sistemi organları ve boşaltım sistemine yardımcı organları görelim

1- Boşaltım Sistemi

Boşaltım sistemi; boşaltıma yardımcı organlar ve boşaltım sistemi organları olarak ikiye ayrılır.

a) Boşaltıma yardımcı organlar

1- Akciğerler: Akciğerler vücudumuzdaki karbondioksidi ve fazla suyun bir kısmını dışarı atan organdır.
2- Deri: Deri, terleme yoluyla fazla suyun ve tuzun bir kısmını ayrıca bir miktar üreyi dışarı atan organdır.
3- Kalın bağırsak: Besin atıklarının (dışkı), suyun, tuzun ve safra atıklarının dışkı olarak dışarı atıldığı organdır.

b) Boşaltım sistemi organları

Boşaltım sistemi organı böbrektir. Böbrekler, idrar yoluyla üre, tuz ve suyu dışarı atmakla görevli organımızdır. Vücudumuzun arka kısmında, bel hizasında yer alan fasulye şeklinde olan böbreklerimiz yaşamımız boyunca kanı atık maddelerden süzmekle görevlendirilmiştir.

Böbreklerimiz ile beraber; idrar kanalı, idrar kesesi ve üretra boşaltım sistemini meydana getirir.

1- Böbrekler: Kanın süzülerek temizlendiği organdır. Kanın içinde bulunan üre, tuz ve suyun fazlası böbrekler tarafından tutularak idrar şeklinde dışarı atılır.
2- Üreterler (idrar kesesi): Böbreğin içinde biriken idrarı idrar kesesine ileten boru şeklindeki yapılardır.
3- İdrar Kesesi: Gün içinde oluşan idrarın depolandığı kesedir.
4- Üretra: İdrarın vücut dışına atıldığı organdır.

Özetle

• Boşaltım sistemi, atık maddeleri vücut dışına atarak bizleri korur,
• Boşaltıma yardımcı organlar; akciğerler, deri, kalın bağırsaktır,
• Boşaltım sistemi organları böbrek, idrar kanalı, idrar kesesi, üretradır.