Cigulinin Müzik Aleti Adı

çözüm "Körüklü ve klavyeli bir çalgı"

Katıldığım konferanslarda, okuduğum kitaplarda gördüm ki bizler çoğu şeyi sadece efsanelere dayanarak kabul ediyoruz, sorgulamıyoruz. Kültürü de, müziği de böyle. İşte müzik terapisi de bence tabu haline gelmişti. Müzik terapisi dediğinizde akla sadece Sufi müzik gelir. Mistik tarafı var onu da kullanıyorum ama kişiye göre değişir bu. 25 yıldan beri müzikoterapi yapıyorum. 1985'de Bulgaristan'da kalp cerrahisinde yoğun bakımda çalışırken, uzun süre yatan komada olan hastalara evlerinden kasetler getirtiyordum. Kendi sevdikleri müzikleri dinletiyordum. Haftada bir kez de konservatuardan gönüllü öğrenciler geliyorlar ve hastalara konser veriyordu. Gerçekten de yoğun bakım ortamında yan tarafta birileri inlerken insanı onlardan kendini ses olarak izole etmesi için bile yeterliydi. Gerçekten kaçabilmek için önce bir kabullenmek gerekiyor. Müzik işte bu kabullenme sürecini kolaylaştırıyordu. Sonra Türkiye'den bir iş adamının eşini ameliyat ettik ve kasetler getirdiler, dinlettik. Ben çok beğenince kasetleri bana hediye ettiler.

Evet, burada da uzun süre yatan hastalara dinlettim. Artık teknoloji gelişmişti, bu kez CD çalarlarla dinletmeye başladım. Beğendikleri müzikleri seçtim hep. Kutsi Ergüner'le tanışınca da neye aşık oldum. Bir gün psikoza girmiş bir hastamız vardı. Sürekli bağırıyordu. Hemşireye ona bir sakinleştirici yapmasını söylerken kendimiz için de bir ney CD'si taktım. Daha iğne yapılmadan adam sakinleşti. Diğerleri de sustu. Bambaşka bir havaya büründü yoğun bakım. Bunun üzerine 'şifayı buldum' dedim ve sufi müziğine yöneldim. Kendim de enstrümanlar çalmaya başladım. Gördüm ki müzik ruhun nefesidir. Ruhun gıdası değil şifasıdır.

Ders aldım, aşık oldum ve on yıldır bırakamadım neyi. Ardından ud, keman, yaylı tambur, gitar, klasik kemençe, viyola, piyano, org derken skalayı epey genişlettik. Çocukken büyüdüğümde totodan para düşerse müzik aletleri dükkânının tamamını satın alacağım derdim. Şimdi neredeyse o hayalimi gerçekleştirmiş durumdayım. Arabam yok ama her türlü müzik aletim var evde.

Türkiye'de müzik terapisi dediniz mi eski Türk musikisi algılanıyor. Bu bir tekel gibi. Oruç Arıboa'nın katkısı büyük ama belirli kalıbın dışına çıkanlar garip duruyor malesef. Ben makamsal yaklaşıma masalsal yaklaşım diyorum ve reddediyorum. Mesela Efe türküsü hicaz makamında ama alçakgönüllülük hissi vermiyor. Bu yüzden kalıpların dışına çıkmak lazım. Müziğin psikolojisinin insan psikolojisine etkisi üzerine yoğunlaşmak gerek. Bakın makam değil müzik diyorum. Mesela Zirefkend makamı sağ omuza iyi geliyormuş. Ben de diyorum biz müziği sağ omzumuzla dinlemiyoruz ki. Elbette tarihe saygılıyım ama güncelleme gerekli. Benim sistemimde başta ben çok etkileniyorum, yoğun bakımda insanlar da çok etkileniyor. Beklemedikleri bir ortamda onları mutlu edecek bir uygulama. Ben şarkı söylerken onlar da eşlik ediyor. Bazıları, 'Ameliyat olduğumuzu unuttuk, servise çıkmak istemiyoruz' diyorlar.

Ben 9 saat boyunca sürekli, buradayım yemeğe gitmiyorum yemek bana geliyor. Yoğun bakım böyledir. O yüzden iyi ilişkiler kuruyorum. Her birinin nereden geldiğini, mesleklerinin ne olduğunu biliyorum. Konuşuyorum ve onları tanıyorum. Çaktırmadan psikoterapi diyorum buna. Bilgi almam gerekiyor ki yaklaşımımı ona göre ayarlayayım. Kişilerin gençliğinde ya da sağlığında yetiştirdikleri kültürü ve aldıkları zevki tatmin etmeye çalışıyorum. Etnomüzikalite diyorum buna. Kişinin çocukluğundan beri alıştığı yerel, ulusal ve global kültür seviyelerine göre farklı seviyede gelişmeler var.

Geçtiğimiz ay beyin kanaması geçiren ve komada olan Kenan Işık'a klasik müzik ve Türk sanat müziği dinletildiği haberi geldi bizlere. Başarılı sanatçının sevdiği bu müziklere tepki vermesi başta eşi olmak üzere sevenlerini umutlandırdı. Işık, müzikle tedaviye 'bir insan vücudunun çimdiklendiğinde ya da gıdıklandığında verdiği tepki gibi' bir reaksiyon gösterdi. Müzikle tedavi tarihi çok eskiye dayanan ve iyi sonuçlar veren bir yöntem. Fakat farklı şekillerde ve formlarda uygulanıyor. Bazıları makamla tedaviye ağırlık verirken kimileri de müzikle tedaviyi önceliyor. Sufi, geleneksel Türk musikisi gibi müziklerin alternatifini Memorial Hastanesi Yoğun Bakım Sorumlusu Dr. Erol Can gerçekleştiriyor. Hastalarına hicaz, nihavend, rast makamları yerine, onların sağlıklarında sevdiği müzikleri dinleyerek müzikoterapi yapıyor. Müzikle tedavinin yeniden gündeme geldiği bu günlerde biz de soluğu hastanenin yoğun bakımında aldık. Hastalarına ney üfleyen, gitar çalan doktor Can, bir yandan tedaviye devam etti bir yandan da sorularımızı yanıtladı.

14 aylık bir bebek vardı, 2000 yılında. Durumu çok ağırdı. Kalp ameliyatı oldu, kalbi durdu, masaj yaptık. Beyin kanaması, bağırsaklarda ve damarlarda tıkanma oldu. Zatürre gelişti. Ölüm riskine yüzde yedi yüz diyordum ben, komadaydı. Annesine dedim 'Erişkinlere müzik dinletirim ama bu bebek. Sevdiği bir müzik yoktur.' Annesi 'O Ciguli'nin Binnaz'ını çok sever' dedi. Denedik, kulaklarına koyduk ilk saniyelerde gülümsedi çocuk. Gözler kapalı. Kulaklıkla beyninin içinde hissediyor müziği. Sonra gözlerini açtı gülümseyerek. Annesini gördü, tanıdı, ağlamaya başladı. Sarı saçlı, mavi gözlü bir çocuk. Ben ona güneşim diyordum. O ağlayınca tüm yoğun bakım ağladık. 5 ay yattı, haftalardır komadaydı. Bu Ciguli mucizesi değil müziğin mucizesiydi. Çok ağır olmamak kaydıyla, hasta arabesk seviyorsa onu da dinletebilirsiniz, bir sorun yok.

Eğer beğendiği müzikse hiçbir zararı olmaz. Kulaklıkla dinletiyorsanız sesi iyi ayarlamanız lazım. Hastaya eziyete dönüşmemesi gerekir. Kulakta yara açmaması için süngerler koyup dinletiyorum. 45 dakika bir CD'yi dinletiyorum. Uyanık hastalarda yapılan seanslarda yarım saati geçmemesi gerekiyor. Uzun uzun dinletirseniz esprisi bitiyor, mistisizmi kayboluyor. Müzikte de doz mühimdir. Hastanın merakını uyandırıp aşırıya kaçmamak gerekiyor. O yüzden genelde yirmi dakikayı geçmez bu seans.

Evet bazı çalışmalarımızda stres seviyesini ölçmeye çalıştık. Ortalama stres seviyesi 7 civarında ağrıları da 6 civarındaydı. Hepsine tek tek müzik dinlettik, ağrıları 2'ye düştü, stres de 2.5'e düştü. Bunu bir kongrede yayınladık. Hem objektif kriterler vardı hem de sübjektif. Bu çalışmaların kişiye özel yapılması gerekiyor. Bazıları beş yüz kişilik salonda müzik terapisi yapıyoruz diyorlar. Herkesin tercihi, algılaması, hastalığı farklı. Böylesine bir çalışmadan sağlıklı sonuç almak zor.

Bazen geri bildirim alamıyorsunuz hasta komadaysa. Ama ben hep onun duyduğunu varsayıyorum. Bununla ilgili testler de yaptık. Komadayken müzikler dinlettik uyandıklarında sorduk. Yüzde sekseni hatırladı. Bu yüzden hastanın yanında ne konuştuğumuza dikkat etmemiz lazım. Hasta, duyuyor ve düşünüyorsa dinlettiğim müzikle onu kendi düşüncelerinden uzaklaştırıp başka bir enformasyon veriyorum. Çünkü kendi kafasında kötü senaryo kurgulayabilir. Ben de ameliyat oldum o psikolojiyi biliyorum. Kişiye ve kültürüne özel psikoterapi, hastanın psikolojisini bilmek gerekiyor. Bu toplu seanslarla yapılacak bir şey değil.