Coğrafya 9 Sınıf Atmosfer

Atmosfer (hava küre): Dünya yüzeyini yer çekiminin etkisiyle saran ve çeşitli özellikteki gazlardan oluşan küre şeklindeki ortamdır.

Atmosferi oluşturan gazlardan bazılarının oranı sabittir. Bunlar azot, oksijen ve asal gazlardır. Bunların dışında atmosferde oranı yöreden yöreye değişen karbondioksit, su buharı, ozon ve tozlar bulunur. Oranı değişen gazlar iklim olayları açısından önem taşır. Örneğin, su buharı yeryüzünün aşırı ısınıp soğumasını engeller. Karbondioksit sıcaklığı tutarak sera etkisi yapar. Tozlar sıcaklığı tuttuğu gibi yağış oluşumunda rol oynar.

Atmosferin Özellikleri

Atmosferin etkileri şunlardır:

ATMOSFER VE HAVA OLAYLARI

Dünya’nın etrafında, diğer gezegenlerden farklı olarak canlıların yaşaması için gerekli olan gazlar bulunur. Yer çekiminin etkisiyle Dünya’nın dışını çepeçevre saran bu gaz tabakasına nefes alınan küre anlamına gelen atmosfer (hava küre) adı verilir. Atmosferde meydana gelen olaylara da hava olayları denir. Atmosfer, birbirinden farklı yapıda gazların bir araya gelmesiyle oluşmuştur.

Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar; azot, oksijen ve asal gazlardır (argon, kripton, hidrojen, ksenon, neon, helyum vb.). Bu gazlar, yaşamın devamı ve çeşitli hava olaylarının gerçekleşebilmesi için belirli oranda atmosferde bulunmaktadır (Görsel ).

Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişen gazlar; su buharı ve karbondioksittir. Atmosferde çok az bulunan su buharının oranı yere ve zamana göre değişir. Örneğin Ekvator’a yakın nemli yerlerde su buharının oranı fazla (%), kutuplara yakın soğuk yerlerde ise su buharının oranı azdır (%0,25).Güneş ışınlarını emme ve saklama özelliği olan bu gazların atmosferdeki miktarında meydana gelen değişmeler hava sıcaklığını etkilemektedir. Özellikle son yüzyılda sanayileşmenin hızlanmasına bağlı olarak artış gösteren karbondioksit, iklimler üzerinde olumsuz etkiler yaşanmasına neden olmuştur.

Ozon gazı yeryüzüne yakın yerlerde çok azdır. Güneş ışınlarının etkisiyle öğleye doğru miktarı artmaya başlar. Ozon gazı, atmosferin üst kısımlarında morötesi (ultraviyole) ışınlarını emerek yeryüzüne ulaşmasını engeller. Atmosferde irili ufaklı toz tanecikleri bulunur. Tozlar, rüzgârların etkisiyle atmosfere karışır ve yağışın oluşmasında önemli bir rol oynar. Su buharı toz taneciklerine tutunarak yağmura, kara ve buz kristallerine dönüşür. Yer çekiminin etkisiyle uzaya dağılamayan gazlar Dünya’nın çevresini sarmıştır. Bununla birlikte, sıcaklığın Ekvator’dan kutuplara doğru azalması ve günlük hareketin etkisiyle atmosferin şekli Dünya’nın şekline benzemiştir. Atmosfer yaklaşık km’lik bir kalınlığa sahiptir. Ancak gazların büyük bir kısmı (%97), yer çekiminin etkisiyle yeryüzüne yakındır (Görsel )

Atmosferin etkileri şunlardır:

• İçindeki gazların belirli oranlarda bulunması canlıların yaşamasını sağlar.

• Güneş’in zararlı ışınlarının süzülmesini sağlar.

• Güneş ışınlarının dağılmasını sağlar. Böylece Güneş ışınlarını doğrudan almayan yerler aydınlık olur.

• Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını önler.

• Hava akımları ile yeryüzünde sıcaklıkların dağılımını sağlar.

• Uzaydan gelen gök taşlarını parçalayarak bunların yeryüzüne büyük parçalar hâlinde düşmesini önler.

• İklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.

• Sesi, ışığı ve sıcaklığı iletir.

• Dünya ile beraber döndüğü için Dünya’nın dönüşü hissedilmez. Ayrıca Dünya’nın dış yüzeyinde sürtünmeden dolayı oluşabilecek yanmaları önler.

Atmosferi oluşturan gazlar sıcaklıklarına, fi ziksel ve kimyasal özelliklerine göre çeşitli katmanlara ayrılır. Aşağıdaki şekilde (Görsel ) yer alan atmosfer katmanları sıcaklıklarına göre sınıflandırılmıştır.

KAYNAKÇA:

MEB Ortaöğretim Coğrafya – 9. Sınıf Ders Kitabı ( İsmail ÖZDOĞAN Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ )