Cümle türleri ya da bir diğer adıyla cümle çeşitleri, gerek derslerde gerekse AYT – TYT için önem arz eden ve her öğrencinin kavraması gereken konulardan birisidir. Sizlere özel olarak hazırladığımız cümle türleri konu anlatımı şeklinde PDF çalışma kağıdı ve konu anlatımı videosundan yararlanabilirsiniz.
1)Olumlu Cümle
2)Olumsuz Cümle
3)Soru Cümlesi
4)Ünlem Cümlesi
1) Olumlu Cümle
Ele alınan yargının gerçekleştiği, gerçekleşmekte olduğu ya da ileride gerçekleşeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumlu cümle” denir.
DİKKAT! Bir cümlede ifade edilen yargının hoşa gitmeyen bir durum içermesi o cümlenin olumsuz olduğunu göstermez.
DİKKAT! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumsuz görünse de anlamca olumlu olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumlu, biçimce olumsuz” cümleler denir.
2) Olumsuz Cümle
Cümlede ifade edilen yargının gerçekleşmediğini ya da ilerleyen zamanlarda gerçekleşmeyeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumsuz cümle” denir.
•Bu tür cümlelerin yükleminde “-mA, -mAz” olumsuzluk ekleri ya da “yok, değil” gibi olumsuzluk bildiren sözcükler bulunmaktadır.
DİKKAT! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumlu görünse de anlamca olumsuz olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumsuz, biçimce olumlu” cümleler denir.
3) Soru Cümlesi
Cevap almak, bilgi edinmek ve herhangi bir kuşkuyu gidermek amacıyla oluşturulmuş olan cümlelere “Soru cümlesi” denir.
DİKKAT! Bazen soru cümleleri herhangi bir cevap almak için değil çeşitli anlamlar ifade etmek için oluşturulabilir. Bu tür cümlelere “Sözde soru cümlesi” denir.
4) Ünlem Cümlesi
Seslenmenin, çağırmanın yer aldığı ve aynı zamanda “sevinç, korku, heyecan, üzüntü, hayret, coşkunluk, acıma, kızgınlık” ifade eden ve vurgu/tonlamanın esas olduğu cümlelere “Ünlem cümlesi” denir.
Ayrıca Bakınız ⇒ Anlamına Göre Cümleler
1)İsim (Ad) Cümlesi
2)Fiil (Eylem) Cümlesi
Cümleler yükleminin türüne göre isim ve fiil olmak üzere ikiye ayrılırlar.
1) Fiil Cümlesi
Yüklemi çekimli fiil olan cümleler, fiil cümlesidir.
2) İsim Cümlesi
Yüklemi isim soylu bir sözcük olan cümlelerdir. İsimler ekfiil alarak yüklem olurlar.
Ayrıca Bakınız ⇒ Yüklemin Türüne Göre Cümleler
1)Kuralları Cümle
2)Devrik Cümle
3)Eksiltili Cümle
1. Kurallı Cümle (Düz Cümle)
Türkçenin doğallığı içinde yüklemlerin cümlenin sonunda yer aldığı cümlelere “Kurallı Cümle” denir.
2. Devrik Cümle
Yüklemin cümlenin sonunda değil de ortasında ya da başında kullanıldığı cümlelere “Devrik Cümle” denilmektedir.
3. Eksiltili Cümle
Yüklemi bulunmayan ve yargının ne olduğu okuyucuya bırakılan söz öbeklerine “Eksiltili Cümle” denir.
Ayrıca Bakınız ⇒ Yüklemin Yerine Göre Cümleler
1)Basit Cümleler
2)Birleşik Cümleler
3)Sıralı Cümleler
4)Bağlı Cümleler
1.Basit Cümleler
Tek bir yargıyı, düşünceyi bildiren tek bir yüklemden oluşup içinde “Fiilimsi, ki bağlacı, -se, -sa şart kiplerini” barındırmayan cümlelere “Basit cümle” denir.
2. Birleşik Cümleler
Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle denir.
Cümlenin temel yargısı dışında bir veya birkaç̧ yargısı daha bulunur. Bazen fiilimsi, alıntı cümle, “ki” bağlacı ve şart eki bu yargıyı oluşturabilir.
a)Girişik Sıralı Cümle
b)İlgi Cümleleri Şartlı
c)Birleşik Cümle
d)İç İçe Birleşik Cümle
a) Girişik Birleşik Cümle
Fiilimsiler yardımıyla temel cümleye yan cümleciklerin eklenmesine “Girişik birleşik cümle” denir.
b) İlgi Cümleleri (Ki’li Birleşik Cümle)
Yan cümlecik ile temel cümle arasında “ki bağlacı”nın bulunduğu cümlelerdir.
c) Şartlı Birleşik Cümle
Temel cümleye “-se, -sa” ekini alan yan cümleciğin bağlanması ve bununla birlikte şart anlamı katmasına “Şartlı birleşik cümle” denir.
d) İç İçe Birleşik Cümleler
Ara cümle olarak da bilinen bir yargının, bir başka cümle içinde genellikle onun ögesi olmayacak şekilde kullanıldığı cümlelere “İç içe birleşik cümleler” denir.
3. Sıralı Cümle
Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül (,) veya noktalı virgülle (;) bağlanması sonucu oluşturulan cümlelere sıralı cümle denir.
NOT: Sıralı cümleler kendi içinde “Bağlı sıralı cümle” ve “Bağımsız sıralı cümle” olmak üzere iki başlıkta incelenmektedir.
a) Bağlı Sıralı Cümle
Anlam yönüyle birbiriyle bağlı olan cümlelerin ögeler bakımından da birbirine bağlı olmasına “Bağlı sıralı cümle” denir.
b) Bağımsız Sıralı Cümle
Anlam yönüyle birbiriyle bağlantılı olan cümlelerin aralarında ortak öge bulundurmamasına “Bağımsız sıralı cümle” denir.
4. Bağlı Cümle
Aralarında anlam ilgisi bulunan basit veya birleşik cümlelerin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelere bağlı cümle denir. Bağlı cümlenin birden çok yüklemi vardır.
Ayrıca Bakınız ⇒ Yapısına Göre Cümleler
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Cümle Çeşitleri PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF
Admin
CÜMLE TÜRLERİ
A) YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER
1. Fiil Cümlesi
2. İsim Cümlesi
B) ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
1. Kurallı (Düz) Cümle
2. Devrik Cümle
3. Eksiltili Cümle
C) ANLAM YÖNÜNDEN CÜMLELER
1. Olumlu Cümle
2. Olumsuz Cümle
3. Soru Cümlesi
4. Emir Cümlesi
5. Ünlem Cümlesi
6. Şart Cümlesi
7. İstek Cümlesi
D) YAPI BAKIMINDAN CÜMLELER
1. Basit Cümle
2. Birleşik Cümle
a. Girişik Birleşik Cümle
b. İç İçe Birleşik Cümle
c. İlgi Cümlesi
d. Şartlı Birleşik Cümle
3. Sıralı Cümleler
4. Bağlı Cümle
1. “ki”li Bağlı Cümleler
2. Diğer Bağlaçlarla Kurulanlar
Ders Videosu: Cümle Türleri
Cümle türleri, sınavlarda edebiyat alanında sıklıkla rastlanmaktadır ve genellikle sorular uzun metinlerden oluşmaktadır. Bu nedenle de öğrenciler sıklıkla hata yapabilmektedir. Cümle türleri ana başlık olarak 4'e ayrılmaktadır. Her bir ana başlık ise kendi içinde dallara ayrılmaktadır. Burada cümle türleri örnekleri ile, cümle türleri konu anlatımını bulabilirsiniz!
CÜMLE TÜRLERİ KONU ANLATIMI
Cümle türleri konusu, TYT Türkçe ve AYT sınavlarının edebiyat alanında karşımıza çıkan bir konu. Bu nedenle de özellikle öğrenciler için kritik. Cümleler, anlamlarına, oluşturulmalarına, yüklemlerine ve biçimlerine göre farklı gruplara ayrılıyor. Cümle türlerini şöyle sıralamak mümkün:
Cümle türleri tablosu aşağıdaki gibidir:
YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Cümleler yüklemine göre, yani yüklemin türüne göre iki türe ayrılmaktadır. Bunlar fiil ve isim cümleleridir. Yani yüklemine göre cümleler fiil ve isim cümleleridir. Yüklem eğer fiilden oluşuyor ise bu cümleler fiil cümleleri; yüklem eğer ki isim kökten oluşuyor ise bu cümlelere isim cümlesi denmektedir. Bir cümlenin isim cümlesi mi yoksa, eylem cümlesi mi olduğunu anlamanın yolu; o yüklemin yapım eki almış son haline bakmaktan geçmektedir.
ANLAMINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Anlamlarına göre cümle çeşitleri 4'e ayrılmaktadır: bunlar; olumlu cümleler, olumsuz cümleler, soru cümleleri ve ünlem cümleleridir. Lakin anlamına göre cümleler esasen olumlu veya olumsuz cümlelerden oluşmaktadır.
YAPISINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Yapısına göre cümle çeşitleri, yüklem yapısına yahut yan cümlenin var olup olmamasına göre değişmektedir. Bu açıdan yapısına göre cümle çeşitleri 4'e ayrılmaktadır. Bunlar; basit cümle, bileşik cümle, sıralı cümle ve bağlı cümledir.
-Girişik birleşik cümle: Yüklem ve eylemsiden oluşmaktadır. Örnek olarak; "Yangında yanan evler, yeniden yapıldı" , "Odamdan onların konuşmalarını dinliyordum" , "Yüzünü buruşturarak dinliyordu"
-Ki'li birleşik cümle: Yüklem ve -ki ekinden oluşmaktadır. Örneklemek gerekirse; "Şiiri o kadar güzel seslendirdi ki herkes ağladı" , "Eve o kadar geç geldi ki babası ona kızdı", "Bana derdini söyle ki seni anlayayım"
-Koşullu, birleşik cümle: Yüklem ve -se/-sa ekinden oluşmaktadır. Örnek olarak; "Bana adım atarsa, ben ona koşarım", "Yağmur yağarsa dışarı çıkmayız" , "Eğer bakacaksan köpek alırız"
-Mi'li birleşik cümle: Yüklem ve mi ekinden oluşmaktadır. Örnek vermek gerekirse; "Eve geldi mi ilk işi ellerini yıkamak olurdu" , "Onu gördü mü kaçacak delik arardı" , "Sevdi mi çok güzel severdi"
-İç İçe birleşik cümle: Cümlenin içinde bir iç cümlenin bulunmasından oluşmaktadır. Örnek olarak; "Evlerinin önünde 'Dikkat köpek var' yazılıydı", "Seni her zaman seveceğim cümlesi ile beni etkiledi" , "Buradan gitmek istiyorum dedi"
YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Yüklemin yerine göre cümle çeşitleri 3'e ayrılmaktadır. Bunlar; kurallı cümle, devrik cümle ve eksiltili cümlelerdir. Bu ayrım yüklemin cümle içinde nerede kullanıldığına göre yapılmaktadır.
CÜMLE TÜRLERİ ÇIKMIŞ SORULAR
1. (I) Yüzlerce kişinin girip çıktığı büyük bir mağazanın önündeki geniş alanda rastlamıştım ona. (II) İki karo arasından, ince bir toprak aralığından uzatmıştı boynunu. (III) Arabaların park ettiği yerde, taşlar arasında, işi neydi bu taçyaprakları solgun gelinciğin? (IV) Bol topraktan beslenemediği için yüzü solgun kalan o gelinciği getiriyorum gözlerimin önüne. (V) Her gün yüzlerce kişinin otomobilleriyle geçtiği alanda, kendi dünyasında, ama iyi ama kötü yaşayıp gidiyordu.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (2005 ÖSS)
A) I. cümle, bileşik bir fiil cümlesidir.
B) II. cümlenin yüklemi, öğrenilen (belirsiz) geçmiş zamanın hikâyesi ile çekimlenmiştir.
C) III. cümle, birden fazla dolaylı tümleç içeren sözde soru cümlesidir.
D) IV. cümle, içinde ad tamlaması bulunan bir devrik cümledir.
E) V. cümledeki "geçtiği" sözcüğü isim-fiil eki almıştır. (Doğru şık)
2. (I) "Ağın" sözcüğü, çocukluğumda, bazı toprak yığınlarının tepesindeki tek kalmış ağaçları getirirdi gözümün önüne. (II) Fırat'ın bir kolu olan Karasu kıyılarındaki ekin tarlalarının ortasında yetişen "tek dut", içimdeki yalnızlığın simgesiydi. (III) Şu yaşa gelmeme karşın o ağacın "yalnızlığı" çağrıştıran görüntüsü belleğimden silinmedi. (IV) Ağın'da elmasından armuduna, eriğinden narına, üzümüne çeşit çeşit meyve yetişmeseydi, "Ağın"la "ağu" (zehir, zıkkım) arasında anlamca bir bağlantı kurulabilirdi belki. (V) Oysa o küçük kasaba, insanlarıyla, kuzularının melemeleriyle, güzelim meyveleriyle zehri bala çeviriyordu.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? (2009 ÖSS)
A) I. cümle bileşik yapılıdır.
B) II. cümle ad cümlesidir.
C) III. cümlede fiilimsiyle oluşturulmuş bir tamlama vardır.
D) IV. cümlede yeterlik fiili kullanılmıştır.
E) V. cümlede "ile" bağlaç olarak kullanılmıştır. (Doğru şık)
3. (I) Benim için futbol, bir gencin kendisine meslek seçinceye kadar zaman ayırabileceği bir eğlence, bir spor dalı olarak kaldı. (II) Hayatımda futbola çocukluğumdan gençliğe geçiş döneminde yer verdim. (III) Zevk ve istekle oynadım. (IV) Ama tiyatroyu seçtikten sonra futbolu bir an bile düşünmeyi mesleğime ihanet saydım. (V) Bu bakımdan, gereğini zamanında yapıp son vermeyi başardığım için kendimi çok beğenirim.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? (2013 LYS)
A) I. cümle, birleşik yapılıdır.
B) II. cümle, fiil cümlesidir.
C) III. cümle, zarf tümleci ve yüklemden oluşmuştur.
D) IV. cümlede, dolaylı tümleç türemiş bir sözcüktür. (Doğru şık)
E) V. cümlede, isim-fiil ile zarf-fiil aynı edat grubu içinde yer almıştır.