12 Kasım 1999 Düzce depreminin yıl dönümü dolayısıyla 12 Kasım 2022 (bugün) saat 18.57'de ülke genelinde tatbikat düzenlenecek. Tatbikatta Çök-Kapan-Tutun tekniği uygulanacak. Peki, bir deprem anında evde daha güvenli ve daha güvensiz yerler nereler? Nerelerden uzak durulmalı? Birlikte bakalım...
Çök-Kapan-Tutun tekniği bir deprem anında evde uçuşan, fırlayan, düşen cisimler nedeniyle yaralanmaları, kişinin başını, boynunu, yüzünü, gözlerini korumasını amaçlıyor. Teknik depremin şiddeti nedeniyle savrulmalara karşı da önlem.Yani deprem sizi düşürmeden önce siz güvenli bir şekilde çöküp, kapanıp tutunuyorsunuz. Peki, bir depremde evin nereleri daha güvenli ve daha güvensiz olabilir?
-Pencereler,
-Pencere kenarları (Hem dış duvarlara yakındır hem cam kırıkları nedeniyle tehlikelidir)
-Dış duvarlar ve dış duvarlara yakın yerler
-Sabitlenmemiş dolap, raflar, armatürler, vitrinler vb...
-Balkon, merdiven, asansör vb
Amerikan CDC depremle ilgili bilgilendirmesinde deprem anında evde bulunuluyorsa şunları öneriyor:
Bir deprem sırasında dışarı veya diğer odalara KOŞMAYIN. Mümkünse, sallanma yoğunlaşmadan birkaç saniye önce, camdan, asılı nesnelerden, kitaplıklardan, dolaplardan veya düşebilecek diğer büyük mobilyalardan hızla uzaklaşın. Şömine ve bacalardan tuğlalar, aydınlatma armatürleri, duvar askıları, yüksek raflar ve açılabilen kapaklı dolaplar gibi düşen nesnelere dikkat edin. Yakında varsa, başınızı ve yüzünüzü düşen enkaz ve kırık camlardan korumak için bir şey alın. Mutfaktaysanız, ocağı çabucak kapatın ve ilk sarsıntı belirtisinde siper alın.
CDC "Yataktaysanız orada kalın, başınızı bir yastıkla koruyun. Bulunduğunuz yerde kalırken yaralanmanız daha az olasıdır. Yerdeki kırık cam, yürümeniz veya yuvarlanmanız durumunda yaralanmalara neden olabilir" diyor.
AFAD'ın bilgilendirmesinde de eğer üzerinize devrilecek yüksek bir şey yoksa yatakta kalmak gerektiği, başın yastıkla korunması gerektiği; eğer üzerinize bir şey devrilme riski varsa en yakın güvenli alana geçmek gerektiği belirtiliyor.
Dışa bakan duvarlar daha güvensizdir ve bir deprem anında yıkılma riski daha yüksektir. Bu nedenle AFAD "Cam, pencere, dışarıya bakan duvar ve kapılardan, aydınlatma tesisatı veya armatürü gibi üzerinize düşecek her tür eşyadan uzak durun" diyor.
Amerikan CDC "Kapı eşiğinde DURMAYIN. Bir masanın altında daha güvendesiniz. Modern evlerde, kapılar evin diğer bölümlerinden daha güçlü değildir. Kapılar sizi en olası yaralanma kaynağından, düşen veya uçan nesnelerden korumaz. Depremle ilgili yaralanma ve ölümlerin çoğu, düşen veya uçan nesneler (TV, lamba, cam veya kitaplık gibi) veya yere çarpma nedeniyle oluşur" diyor.
AFAD'ın önerileri arasında şu iki madde de var:
-Size yakın çok sağlam ve yüke dayanıklı bildiğiniz bir kapı değilse, kapıyı kullanmayın. Çoğu iç mekan kapısı basitçe inşa edilmiştir ve sizi korumaktan uzaktır.
-Merdivenlere ya da çıkışlara doğru koşmayın. Sarsıntı bitene kadar içeride kalın, ancak sarsıntı bitince dışarı çıkmak güvenlidir. Sarsıntı sırasında binayı terk etmeye çalışmayın.
Bir deprem anında ne yapacağını bilmek için önce bir deprem planı oluşturmak önemlidir. Bir depreme hazırlık planı şunları içerebilir:
-Ailenizle depremler hakkında konuşun ve olası bir depremde nasıl hareket edileceği hakkında herkesin bilgi sahibi olmasını sağlayın.
-Acil durum kiti oluşturun. Evde kolay ulaşılabilir yerde bir deprem çantanız olsun. Evden ayrılmak gerektiğinde kiti kolayca alabilin.
-Evin bir planını çıkartın. Evin her odasında ya da yakınlarında 'pencerelerden, dış duvardan uzak; üzerinize devrilebilecek ağır bir şeyin olmadığı, iç duvarlar ve çök-kapan-tutun için kullanılabilecek bir parça sağlam mobilyanın olduğu güvenli yerler seçin.
Deprem öncesi evde alınabilecek bazı önlemler de riski azaltmaya faydalı olur. Bazı öneriler şöyle:
-Aile üyelerine gaz ve su vanalarını nasıl kapatacaklarını öğretin.
-İnsanların oturduğu veya uyuduğu yerlere ayna veya büyük sanat eserleri gibi ağır nesneler asmaktan kaçının.
-Güvenlik için binanınızı profesyonel bir ekibe bir kontrol ettirin.
-Yatak ve oturma gruplarını cam kenarlarından ve üzerinize devrilebilecek cisimlerden uzakta konumlandırın
-Ağır cisimleri, kırılabilecek şeyleri dolapların alçak raflarına yerleştirin
-Dolap, kütüphane, mutfak dolabı gibi yüksek mobilyaları ve beyaz eşyaları, çok ağır mobilyaları duvara sabitleyin. (AKUT broşüründe "Tüm sabitleme işlemleri sırasında çivi yerine vida ve dübel, resim asmada ise kancalı vida ve dübel kullanmalıyız" deniyor)
-Kapalı dolaplarda dolap kilitleri bulunursa deprem anında içindekilerin dökülüp fırlaması da engellenebilir.
-Tavanda avize olarak nispeten daha hafif ve zor kırılan modelleri tercih edin. (AKUT broşüründe "Doğru şekilde dübel ve çengel vida ile monte etmemiz halinde bunların düşme riskini azaltabiliriz" deniyor)
-Pencerelerin dışına aşağıya düşebilecek malzemeleri koymayın, eğer koyuyarsanız sabitleyin.
-İşyerlerinde bilgisayar kasalarını yer seviyesinde tutun.
DEPREM ANINDA YAŞAM ÜÇGENİ OLUŞTURUN
(ÇÖK-KAPAN-TUTUN)!
DEPREM DURUNCA YAPILMASI GEREKENLER
DEPREM ANINDA BİNA İÇERİSİNDEYSENİZ;
Kesinlikle panik yapılmamalıdır.
Güney Kampüs için: Orta saha
Hisar Kampüsü: Ağaç Evin arkasındaki Küçük Otopark
Kuzey Kampüs için: İlk toplanma alanı Eğitim fakültesi arkası ve Uçaksavar çim saha
Kilyos Sarıtepe Kampüsü için: Kapalı spor salonu önü
Kandilli Kampüsü için: Biyomedikal binası önü
Uçaksavar Kampüsü: Uçaksavar çim saha
DEPREM ANINDA AÇIK ALANDAYSANIZ;
DEPREM ANINDA ARAÇ KULLANIYORSANIZ;
METRODA VEYA DİĞER TOPLU TAŞIMA ARAÇLARINDAYSANIZ;
DEPREM SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER
KAPALI ALANDAYSANIZ;
AÇIK ALANDAYSANIZ;
YIKINTI ALTINDA MAHSUR KALDIYSANIZ;
Boğaziçi Üniversitesi AFAD Birimi
Adım Doug Copp.Dünyanın en tecrübeli kurtarma birimi Amerikan Uluslararası Kurtarma Ekibinin Kurtarma şefi ve afet olayları müdürüyüm.Bu makaledeki bilgiler bir deprem anında hayat kurtaracaktır.
875 yıkılmış binaya sürünerek girdim, 60 ülkeden kurtarma ekipleriyle çalıştım, birçok ülkede kurtarma ekipleri oluşturdum, ve çok sayıda ülkede birçok kurtarma ekibinin üyesiyim. 2 Yıl boyunca birleşmiş milletler felaket 'azaltma' uzmanıydım. 1985'ten beri aynı anda gerçekleşenler hariç dünyadaki bütün büyük felaketlerde çalıştım.
1996'da benim hayatta kalma metodumun geçerliliğini ortaya koyan bir film yaptık. Türk hükümeti, İstanbul belediyesi, İstanbul Üniversitesi, Case yapımcılık, ve ARTI bu pratik ve bilimsel testin filme alınmasında işbirliği yaptılar.
İçinde 20 maket (mannequis) olan bir okulu ve evi yıktık. On maket 'çömel ve korun' metodunu uygularken, 10 maket 'hayat üçgeni' metodumu uyguladı. Tasarlanmış yıkımdan sonra görüntüleri filme almak ve sonuçları belgelemek için enkazı geçip binaya girdik. Bina yıkımlarında oluşabilecek şartlar dahilinde direk olarak gözlemlenebilen ve bilimsel şartlar altında hayatta kalma tekniklerimi uyguladığım film 'çömelip korunan/saklanan' kişiler için hayatta kalma şansının sıfır olduğunu ortaya koydu.
Hayat üçgeni metodumu kullananlar için hayatta kalabilme şansı yaklaşık olarak % 100 oldu. Bu film Türkiye'de ve Avrupa'nın geri kalan kısmında milyonlarca izleyici tarafından izlendi. Bu film ABD, Kanada ve Güney Amerika'da RealTV programında izlendi.
Enkazına girdiğim ilk bina 1985 Mexico City depreminde bir okuldu. Bütün çocuklar sıralarının altındaydı. Her bir çocuk kemiklerinin kalınlığına kadar ezilmişlerdi. Sıralarının yanındaki koridorlara uzanmış olsalardı hayatta kalmış olabilirlerdi. Bu 'ayıptı, gereksizdi' ve çocukların neden koridorlarda (sıraların arasında) olmadığını merak ettim. O an, çocuklara bir şeyin/eşyanın altına saklanmalarının söylendiğini bilmiyordum.
Basitçe ifade edilirse, binalar yıkılırken, objelerin üzerine düşen tavan ağırlığı veya içerideki mobilyalar bu nesnelere çarparken yanlarında bir yer, boşluk bırakırlar. Bu boşluk benim 'hayat üçgeni' dediğim alandır. Nesne ne kadar büyük ve ne kadar dayanıklı olursa daha az ezilecektir.
Nesneler ne kadar az ezilirse boşluk ve bu boşluğu kullanan kişinin yaralanmama olasılığı o kadar artar. Bir dahaki sefere televizyonda yıkılan bina izlerken gördüğün üçgenleri say. Her yerdeler.
Yıkılan bir binada göreceğiniz en yaygın biçimdir.
Deprem anında hayatta kalma, ailelerine bakma ve başkalarını kurtarma hakkında 750 bin nüfuslu Trujillo kentinin İtfaiye bölümünü eğittim. Trujillo İtfaiye Departmanının kurtarma şefi Üniversitede profesördür. Bana her yerde eşlik etti. Kişisel ifadeleridir:
'Adım Roberto Rosales. Trujillo kurtarma ekibi şefiyim. 11 yaşındayken çöken bir binada mahsur kaldım. Mahsur kalışım 1972 yılında 70.000 kişini öldüğü depremde oldu. Erkek Kardeşimin motosikletinin yanında oluşan 'hayat üçgeni' içinde hayatta kaldım.
Yataklarının veya sıraların, masaların altına giren arkadaşlarım ezilerek öldüler (isim, adres vb detayları anlatıyor). Ben hayat üçgeninin yaşayan örneğiyim. Ölen arkadaşlarım 'çömel ve korun' örnekleridir.
DOUG COPP'UN ÖNERİLERİ ;
1) 'Binalar çökerken basitçe 'çömelen ve korunan' kişiler istisnasız her defasında ezilerek ölüyorlar. Masa, araba gibi nesnelerin altına giren kişiler her zaman ezilirler.
2) Kediler, köpekler ve bebekler'in hepsi doğal bir şekilde dizlerini ana rahmindeki gibi karınlarına doğru çekerek kıvrılırlar. Deprem anında sizde bu şekilde kıvrılmalısınız. Bu doğal bir güvenlik ve hayatta kalma içgüdüsüdür. Daha küçük bir boşlukta hayatta kalabilirsiniz. Hafifçe ezilecek ama yanında boşluk yaratacak bir kanepe, geniş büyük bir eşyanın yanında durun.
3) Ahşap evler deprem anındaki en güvenli yapılardır. Sebebi basittir; ahşap esnektir ve depremin zorlamasıyla hareket eder. Eğer ahşap bina çökerse geniş yaşam boşlukları oluşur. Ayrıca, ahşap binalar daha az yoğunlukta yıkılış ağırlığına sahiptir. Tuğla binalar ayrı tuğla parçalarına ayrılacaklardır. Tuğlalar bir çok yaralanmalara sebep olacaktır, ama (beton) bloklardan daha az ezilmiş vücutlar yaratırlar.
4) Eğer gece yataktayken deprem olursa, basitçe yuvarlanarak yataktan düşün. Yatağın çevresinde güvenli bir boşluk oluşacaktır. Oteller müşterilerine deprem anında yatakların yanında yere uzanmalarını salık veren bir uyarı notunu odalarda her kapının arkasına asarlarsa depremlerde çok büyük hayatta kalma oranlarını sağlayabilirler.
5) Televizyon izlerken deprem olursa ve kolayca kapıdan veya pencereden dışarı kaçmak mümkün değilse, kanepe veya büyük bir koltuğun/sandalyenin yanında cenin pozisyonunda kıvrılarak yere uzanın.
6) Bina çökerken Kapı kirişlerinin altına geçen herkes ölür...Nasıl mı? Eğer kapı kirişlerinin altına geçerseniz ve kapı kirişi öne veya arkaya doğru düşürse inen tavanın altında ezilirsiniz. Eğer kapı kirişi yana doğru yıkılırsa ikiye bölünürsünüz. Her iki durumda da ölürsünüz!
7) Hiçbir zaman merdivenlere gitmeyin/yönelmeyin. Merdivenler (ana binadan) farklı bir 'frekans aralığına' sahiptir; ana binadan bağımsız/ayrı olarak sarsılırlar. Merdivenler ve binanın geri kalanı devamlı olarak birbirlerine çarparlar, ta ki merdivenlerin yıkılışı gerçekleşene kadar.
Merdivenlere ulaşan insanlar basamaklar yüzünden yaralanırlar. Korkunç şekilde sakatlanırlar. Bina yıkılmasa dahi, merdivenlerden uzak durun. Merdivenler binanın hasar görmesi en muhtemel kısmıdır.
Depremde yıkılmamış olsa dahi, merdivenler bağırarak kaçmaya çalışan insanların aşırı yüklenmesi ile çökebilir. Merdivenler binanın geri kalan kısmı zarar görmemiş olsa dahi her zaman güvenlik açısından kontrolden geçirilmelidir.
8)Binanın dış duvarlarına yakın yerlerde durun, mümkünse dışına çıkın. Binanın iç kısımlarındansa dış kısımlarına yakın yerlerde olmak çok daha iyidir. Binanın dış çevresinden ne kadar içeride olursanız, çıkış yolunuzun kapanma ihtimali o kadar artacaktır.
9) Aynen Nimitz yolundaki katlar arasındaki (yıkılan) blokların meydana getirdiği gibi, deprem anında üst yolun yıkılmasıyla ezilen araçların içinde bulunan insanlar ezilirler. San Francisco depreminin kurbanlarının hepsi araçlarının içindeydiler.Hepsi öldü.
Araçlarının dışına çıkıp,aracın yanına uzanıp veya oturarak kolaylıkla hayatta kalabilirlerdi. Ölen herkes eğer araçlarından çıkıp, araçlarının yanına oturabilseler veya uzanabilselerdi yaşıyor olabilirdi. Ezilen bütün araçların yanında-kolonların direkt olarak üzerine düştüğü araçlar hariç- 3 feet yükseklikte boşluklar oluşmuştu.
10) Enkaz halindeki gazete ofislerini ve çok miktarda kağıdın olduğu ofisleri dolaşırken kağıdın sıkışmadığını/ezilmediğini keşfettim.Kağıt yığınlarının/kümelerinin etrafında geniş boşluklar bulunur/oluşur.
NOT:Neden Deprem Düdüğü?
-İnsan birkaç saat bile bağıramaz çünkü sesi kısılır. Bağırsa bile iş makinelerinin sesi insan sesini bastırır. Oysa düdükle günlerce ses çıkartabilirsiniz...
• Evinizde bir pilli radyo, el feneri ve ilk yardım çantası bulundurunuz ve bunların nerede saklandığını evde yaşayanlara mutlaka öğretiniz. Evinizde yedek pil bulundurunuz.
• İlk yardım uygulamalarını mutlaka öğreniniz.
• Evinizin; elektrik sigortasının, su ve gaz vanalarının yerlerini öğreniniz ve evde yaşayanlara bunları nasıl kapatacaklarını öğretiniz. Yakında bu iş için kullanılabilecek bir kurbağacık anahtar bulundurunuz.
• Yüksek raflara ağır cisimler koymayınız.
• Ağır beyaz eşyayı ve ağır mobilyayı döşemeye veya duvara bağlayınız. Örneğin, mutfak raflarını ve kitap raflarını vida ile duvara sabitleyiniz.
• Deprem sırasında aile fertlerinin birbirinden ayrılmaları halinde yeniden nerede buluşabileceklerini planlayınız.
• Olası bir depremde, nasıl davranacağınızı planlayınız (Bir Acil Durum Planınız olmalı).
• Okul yöneticileri ve öğretmenler sınıflarda depremden korunmayı öğrencilere anlatmalı ve tatbikatlar(acil durum planı) yaptırmalıdırlar. Sınıflarda düşebilecek ağır cisimler bulundurulmamalıdır.
• Okul yöneticileri deprem sonrasında okul binalarının tahliyesini ve kurtarma işlerini planlamalı, yangın, gaz kaçakları, su ve kanalizasyon borusu patlamalarına karşı tedbirler almalıdırlar.
• Çalıştığınız birimin veya işyerinin acil durum planlarının ve kendinize düşen bir sorumluuk olup olmadığını öğreniniz. Çalıştığınız işyerinde emniyeti sağlamak için neler yapmanız gerektiğini mutlaka öğreniniz.
• Düşebilecek veya insanlara zarar verebilecek iş makinaları veya ağır cisimler mutlaka sabitlenmelidir.
Çok katlı apartmanlarda üst katlar alt katlara göre daha çok sallanır. Bu binalar 1975 ve sonraki tarihli deprem yönetmeliği ve Fen kurallarına göre yapılmışsa çökme tehlikesi yoktur. Yapılacak davranışlar 1-2 katlı evlerdekilerden farklı değildir. Ancak çok katlı yapılara deprem açısından gerekli özel davranışlarda vardır.
Binalarınızı, üzerine oturduğu zeminin mühendislik özelliklerine ve inşaat yönetmeliklerine uygun yapınız.
Hatalı tasarım ve yapılardan kaçınınız.
Herhangi bir yapılaşmaya gitmeden önce zemin incelemesi yaptırın.
Ev ya da daire satın almadan önce depreme dayanıklı olup olmadığını araştırın.
Termosifon, Buzdolabı, Televizyon, Dolap, Tüpgaz vb. ağır cisimleri duvara bağlayınız.
Rafları duvara bağlayınız ve cisimlerin düşmesini önleyecek tedbirler alınız.
Dosya dolaplarını duvara bağlayınız.
Lastik şerit ile şişeleri düşmekten koruyunuz (Özellikle Kimyasal Maddeleri).
Kitap raflarını birbirlerine bağlayınız.