Dissomnia Nedir

UYKU FİZYOLOJİSİ

Normal uyku, belli aralıklarla yinelenen iki döneme ayrılır.

1.               REM uykusu (D-uykusu, Desenkronize uyku): Toplam uyku süresinin %15’ini oluşturur. Hızlı göz hareketleri uykusu olarak da bilinir. Uyku süresince kez REM dönemi görülür, uykunun başlangıcından yaklaşık olarak dk sonra ilk REM dönemi ortaya çıkar. Buna REM latansı denir. Sabaha doğru REM latansı kısalır, REM süresi artar. Rüya görülür. Kaslarda atoni olur. Solunum, kan basıncı ve nabızda düzensizlik, peniste sertleşme gibi durumlar görülebilir.

2.               Non-Rem uyku (S- uykusu, Senkronize uyku): Toplam uyku süresinin %85’ini oluşturur, özgül EEG değişikliklerine göre 4 evreye ayrılır. İlk iki evre yüzeyel, 3. ve 4. Evreler derin uyku olarak tanımlanımonash.pw uyku döneminde metabolizma yavaşlar, sempatik aktivite azalır, vagal aktivite artar. Yüzeyel uyku ve REM uykusu sırasında kişi daha kolay uyandırılabilirken, derin uyku dönemlerinde uyandırılması güçtür.

I.                Evre: Uyanıklıktan uykuya geçiş dönemidir. EEG’de alfa dalgaları kaybolur. EEG aktivitesi yavaşlar.

II.              Evre: Uykunun derinleşmeye başladığı dönemdir. EEG’de saniyede devirli iğcik biçiminde uyku dalgaları ve K kompleksi adı verilen yüksek voltajlı dikenler görülür.

III.            Evre: EEG’de saniyede devirli yüksek voltajlı delta dalgalarının başladığı evredir.

IV.            Evre: EEG’de delta dalgaları yaygındır.

UYKU TERMİNOLOJİSİ

Yatakta Geçen Süre: Uyumak için yatağa yattığında başlayıp sabah uykuyu sonlandırıp uyandığında kalkmaya hazır olduğunu bildirinceye kadar geçen sure.

Uyku Periyodu: İlk uykuta dalışla son uyanış arasındaki sure.

Toplam Uyku Süresi: Uyku periyodundan geceki uyanıklıkları çıktıktan sonar kalan sure.

Uyku İndeksi: Toplam uyku süresinin yatakta geçen süreye bölünmesi ile elde edilen değer.

Uyku Siklusu: Bir NREM ve arkasından gelen REM’in oluşturduğu sure

Uyku Latansı: Kişinin uykusunun gelip yatağa girmesiyle başlayan , uykunun başlamasına kadar geçen sure.

REM Latansı: Uykunun başlamasından gecenin ilk REM döneminin ortaya çıkmasına kadar geçen sure.

UYKU BOZUKLUKLARINDA TANI

UYKU MUAYENESİ

Uyku Anamnezi

1.               Uyku hijyeni-uyku alışkanlıkları, uyku ortamı vb.

2.               Uykuya geçiş-uykuya dalma süresi, kollarda bacaklarda ağrı, rahatsızlık hissi vb. duyumlar

3.               Uyku süresi-kaçta yatıyor, kaçta kalkıyor?

4.               Uyanma sayısı-sıklığı-kaç kez uyanıyor? Uyanınca yataktan kalkıyor mu? Tekrar uykuya dalabiliyor mu? Uyanıklık ne kadar sürüyor?

5.               Uyku süresince kabus görme, dolaşma, hareket etme, konuşma, sayıklama, diş gıcırdatma, horlama, apne  vb. durumlar oluyor mu?

6.               Uyanma-erken, geç, zor uyanma, yataktan kalkma güçlüğü vb.

7.               Gündüz uyuklamaları

8.               Başka önemli hastalıklar ve kullandığı ilaçlar

Polisomnografi: Uyku sırasında elektroensefalografi, elektrokülografi, elektromiyografi, elektrokardiyografi ve kan oksijen satürasyonu ile izlenir.

Klinik Ölçekler:

Pittsburg uyku kalitesi İndeksi

Epworth Uykululuk Ölçeği

UYKU BOZUKLUKLARI

ICD

Uyku bozuklukları ICD’da “Fizyolojik Bozukluk ve Fiziksel Etkenlerle Bağlantılı Davranışsal Sendromlar” başlığı altında F51 Organik Olmayan Uyku Bozuklukları olarak sınıflandırılmıştır.

F51 Organik olmayan uyku bozuklukları

F Organik olmayan uykusuzluk

F Organik olmayan aşırı uyku

F  Organik olmayan uyku-uyanıklık döngüsü bozukluğu

F Uyurgezerlik(somnambulizm)

F Uykuda korku ( gece terörü)

F Bunaltılı düşler (kabus bozukluğu)

F ve F Başka ve belirlenmemiş uyku bozuklukları

DSM-IV-TR Uyku Bozuklukları

Birincil uyku bozuklukları, Eksen I/II ile ilişkili insomni-hipersomni, GTD’a bağlı ya da MK’na bağlı uyku bozuklukları olarak sınıflandırılmıştır.

Birincil Uyku Bozuklukları

A.              Uykunun niceliksel bozuklukları (Dissomnia):

·                 Birincil uykusuzluk

·                 Birincil aşırı uyku

·                 Narkolepsi

·                 Solunum ile ilişkili uyku bozuklukları

·                 Sirkadyen ritm uyku bozuklukları

·                 Başka türlü sınıflandırılamayan uyku bozuklukları

B.              Uykunun niteliksel bozuklukları (Parasomnia)

·                 Kabus bozukluğu

·                 Uykuda korku bozukluğu

·                 Uyurgezerlik

·                 Başka türlü sınıflandırılamayan uyku bozukluğu

ICSD-Uyku Bozukluklarının Uluslararası Sınıflandırması

monash.pwniler

monash.pwmniler

monash.pwl / psikiyatrik uyku bozuklukları

monash.pw bozukluğu olarak önerilenler

DİSSOMNİLER:Uykunun süresi ile ilişkili bozukluklardır.

monash.pwil Uykusuzluk (İnsomni):En az 1 ay süreyle uykuya dalmakta ya da sürdürmekte güçlük olması ya da dinlendirici olmayan uyku uyunmasıdır.

monash.pwil Aşırı uyku(Hipersomni): Hemen hergün gündüz uyku epizodlarının olması ya da uyku epizodlarının uzaması ile kendini gösteren en az 1 ay süren aşırı uykulu olma durumudur.

monash.pwepsi: En az 3 ay süreyle hergün ortaya çıkan karşı konamaz dinlendirici uyku ataklarının olması ile birlikte katapleksi(çoğu kez yoğun bir duyguya eşlik eden, birden ortaya çıkan ve kısa süren bilateral kas tonusu kaybı epizodları) ve/veya REM uykusuna ilişkin öğelerin (hipnopompik/hipnogojik hallüsinasyonlar ya da uyku epizodlarının başında veya sonunda görülen uyku paralizisi) uyku ve uyanıklık arasındaki geçişe yineleyici olarak sızması.

monash.pwm ile İlişkili Bozukluklar: Uyku ile ilgili solunumla (obstrüktif ya da santral uyku apnesi vb.) ilişkili bir duruma bağlı olduğu yargısına varılan aşırı uykulu olma durumu ya da uykusuzluğa yol açan bozukluk.

monash.pwyen Ritm (Uyku-Uyanıklık Düzeni) Bozuklukları: Kişinin içinde bulunduğu çevreye göre uyması gereken uyku uyanıklık örüntüsünün birbirine uymamasına bağlı olarak ortaya çıkan uyku bozukluğu. Gecikmeli uyku evresi tipi, jet lag tipi, değişen mesai saatleri tipi ve belirlenmemiş tip(önekaymış uyku evresi, uyku-uyanıklık örüntüsü 24 saat olmayan, düzensiz olan vb.)

6. Diğer Dissomniler:

·                 Huzursuz bacak sendromu: En sık görülen dissomnilerden biridir. Demir eksikliği, ileri yaş, nörolojik hastalıklar, kronik böbrek yetmezliği, diabetes, mellitus, psikotrop ilaç kullanımı ve gebelik başlıca risk faktörleridir. Hastalarda akşam saatlerinde uzanma/yatma durumunda özellikle bacaklarda olmak üzere ekstremitelerde huzursuzluk hissi ve uygkuya dalma güçlüğü görülür. Bu durum hareketle ortadan kalkar/azalır ve dalgalanmalarla seyreder. Öncelikle hastalara serum Fe ve Ferritin düzeyi bakılması, eğer eksikse replasman yapılması önerilir. Tedavisinde düşük doz dopaminerjik ajanlar (Levadopa veya dopamin agonistleri) kullanılmaktadır.

·                 Çevresel etkenlere bağlanan uyku bozuklukları

·                 Süregiden uyku yoksunluğuna bağlanabilen aşırı uykulu olma durumu

·                 Periyodik kol ve bacak hareketleri

PARASOMNİLER

1.               Kabus Bozukluğu: Uykudan uzun süreli ve ileri derecede korkutucu rüyaları anımsayarak tekrar tekrar uyanma. Bu uyanmalar genellikle uykunun ikinci yarısında ortaya çıkar. Kişi uyanınca yönelimi yerine gelir.

2.               Uykuda Korku Duyma-Uyku Terörü: Uyku döneminin ilk üçte birinde ortaya çıkan ve korku içinde çığlık atma ile başlayan, yineleyen, birden uykudan uyanma epizodlarının olması. Her epizodda otonomik aktivite artışı (taşikardi, hızlı soluk alıp verme, terleme vb.) Başkalarının kendisini rahatlatma çabalarına tepkisiz kalma. Ayrıntılı bir rüya anımsanmaz ve geçirilen atak için amnezi vardır.

3.               Uyurgezerlik: Uykunun ilk üçte birinde görülen, uyku sırasında yataktan kalkma ve gezinme ataklarının yineleyici biçimde ortaya çıkması durumudur. Kişi atak sırasında boş gözlerle bakar, başkalarıyla iletişime tepkisiz kalır ve zorlukla uyandırılabilir. Kişi uyandıktan sonra atağı anımsamaz. Konfüzyon olsa bile uyandıktan kısa bir süre sonra geçer.

4.               Diğer Parasomniler:

·                 REM uykusu davranış bozukluğu: REM uykusu sırasında ortaya çıkan rüya ile ilişkili motor etkinlik ve şiddete başvurma durumu. Uyurgezerlikten farklı olarak uykunun ikinci yarısında ortaya çıkar ve rüyalar anımsanır.

·                 Uyku paralizisi

·                 Birincil, GTD’a ya da MK’na bağlı olup olmadığı ayırdedilemeyen parasomniler

Ruhsal Bozukluklarda Görülen Uyku Bozuklukları

Psikotik bozukluklarda, demansta, deliryumda, anksiyete ve duygudurum bozukluklarında sık olarak uyku bozuklukları görülmektedir. Genellikle birincil durumun tedavisi ile uyku bozukluğu da düzelebilmektedir.

UYKU BOZUKLUKLARINDA SAĞALTIM

Uyku hijyeni ilkeleri:

1.   Yatak odasının ses, ısı ve ışık bakımından uygun olması. (sessiz, serince, karanlık ya da loş)

2.   Yatak odasının uyku ve cinsel ilişki dışında kullanılmaması. (çalışmak, kitap okumak, TV seyretmek, yemek yemek gibi)

3.   Uykuya yatak odasında başlanılması; oturma odasında, TV seyrederken değil. (Uykuyu düzenleyen ve uykunun ritmini yöneten hormon olan melatonin karanlıkta salgılanır. Ani ve parlak ışık melatonin düzeyini azaltır. TV ışığı gibi ışıklar hormon salgılanmasını olumsuz etkiler, uyku derinliği ve sürekliliğini bozar.

4.   TV ve bilgisayar başında uzun saatler geçirilmemesi (TV ve bilgisayar başında geçirilen uzun saatler uykuya geçişi sağlayan melatonin yapımını azaltır, uyku süresini ve kalitesini düşürür.)

5.   Yatağa uyku varsa girilmesi.

6.   Uykuya hazırlık yapılması. Yatağa girmeden önce uyku için hazırlanılması (Pijama ya da gecelik giymek, tuvalet, diş fırçalamak gibi.)

7.   Uykuya yardımcı olan triptofan içeren süt, yoğurt, muz, hurma, incir, fıstık ezmesi yenebilinir. Ayrıca anason, rezene, papatya çayı, sarı kantoron çayı gibi bitkisel çaylar, badem, ayçiçeği, fındık çekirdeği, vişne ve kızılcık şerbeti de melatonin salgılanmasını artırarak uykuya geçişi ve sürdürmeyi kolaylaştırır..

8.   Beyni uyaran NA salınımını artıran tiramin içeren besinlerin alınmaması: Çikolata, peynir, pastırma, patates, patlıcan, domates, ıspanak, sosis, turşu gibi

9.   Yatmadan önce ( saat içinde) ağır yemekler yenmemesi, çok aç olunmaması

    Kafeinli (kahve, çay, kola, çikolata) besin alınmaması.

    Sigara içilmemesi. Nikotin uykuyu kaçırabilir.

    Uykuyu kaçıracak ilaç kullanılmaması (psikostimulan, diüretik).

    Yatakta ve yatağa girmeden önce stres yaratan konuların düşünülmemesi.

     Sabah kalkış saatinin belirli bir saate alınması, geç yatılsa bile kalkış saatinin geciktirilmemesi.

     Her gün aynı saatte uyumaya çalışılması. Uyku saatinin gecikmesi uyku süresinin kısalmasına ve uyku kalitesinin azalmasına neden olur.

     Gün içinde uyunmaması. (Eskiden beri alışılmış öğle yemeği sonrası 30 dakika yı aşmayan uyku alışkanlığı hariç)

     Düzenli, tekdüze, hafif, uykuyu kaçırmayan egzersizler yapılabilir. (Gevşeme egzersizleri, ılık duş)

  Uyunmadığı zaman bunun stres yapılmaması (Stres uykuyu kaçırır). Yataktan kalkıp uyku gelince yatılması.

İlaç tedavisi: İnsomni tedavisinde en az yan etkisi olan ilaçlardan başlayarak tedavinin yürütülmesi esas alınmaktadır. Bunun için sırasıyla melatonin (mg/gün) ya da melatonin agonistleri (remalteon, agomelatin), antihistaminik ilaçlar (hidroksizin), antidepresan ilaçlar (trisiklik antidepresanlar- imipramin, amitriptilin gibi, mianserin, trazodon, mirtazapin), benzodiyazepin agonistleri (zopiklon), benzodiyazepin grubu ilaçlar (kısa etkili-alprazolam ve lorazepam, uzun etkili ilaçlar-diazepam, klonazepam) kullanılmaktadır. Benzodiyazepin grubu ilaçlar yaşlılarda, solunum sıkıntısı olan hastalarda-KOAH gibi, düşme riski olanlarda dikkatli kullanılmalı, ayrıca bu ilaçların bağımlılık potansiyeli taşıdığı unutulmamalıdır.

Hipersomni kural olarak uzman hekimlerce uyku laboratuarında değerlendirilmelidir. Psikostimülan ilaçlar (metilfenidat ve modafinil gibi) kullanabilmektedir.

Narkolepside ilaç tedavisi olarak psikostimulanlar (amfetamin, metil fenidat) ve antidepresifler (imipramin) kullanılabilir.

Uyku apnesinde hasta obez ise zayıflaması yararlı olabilir. Sürekli pozitif havayolu basıncı ventilasyonu iyi sonuçlar vermektedir. Cerrahi girişimler de denenmektedir. Noktural myoklonusta karbamazepin ve benzodiazepinler, huzursuz bacak sendromunda dopamin agonistleriyle tedavi yapılabilmektedir. Pribedil, bromokriptin, L-dopa gibi ilaçlar en yaygın kullanılmaktadır.

Tüm parasomnilerde genellikle konservatif tedavi yöntemlerinin uygulanması yerinde olur. Kabuslarda psikoterapi yanısıra  REM dönemini suprese eden antidepresan ilaçlar önerilmektedir.

 Uykuda korku-gece terörü ve uyurgezerlikle NREM 4. evreyi suprese ettiği düşünülen diazepam ve alprazolam yararlı olabilir, alkolden kaçınma önerilmelidir.

Birincil enüreziste davranışçı terapi, mesane jimnastiği ve trisiklik antidepresanlar (imipramin) yararlı olmaktadır.

Bruksizm’de diş hekimlerinin önerdiği ağız içi aparatlar kullanılabilir.

Dissomnia Nedir?

Dissomnia kavramı uyku bozukluğu anlamına gelmektedir. Yapılan araştırmalara göre psikolojik rahatsızlıkları olan bireylerin %75’inden fazlası uyku konusunda birtakım rahatsızlıklar yaşamaktadırlar. Anksiyete bozuklukları, depresyon, duygudurum bozuklukları gibi birçok bozuklukta uyku yapısında ve uyku ritminde de anormallik olduğu sömonash.pw uyku bozuklukları başka bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkabileceği gibi herhangi bir hastalıktan bağımsız şekilde de ortaya çıkabilir. Kişinin yaşamında meydana gelen olumsuz psikolojik, fizyolojik ya da çevresel etkenler sonucunda çeşitli uyku bozuklukları ortaya çıkabilir. Bu hastalık kişinin yaşamında işlevsellik başta olmak üzere birçok probleme sebep olur ve bireylerin yaşam kalitesini düşürür.

Uyku Bozukluğu Türleri Nelerdir?

1.     İnsomnia

Uyku bozuklukları arasında en çok karşılaşılan rahatsızlıktır. Uykuya dalmada zorluk çekme, uykuya dalamama, uyku süresinde azalma, normal uyanma süresinden erken uyanma ve gün içerisinde uyku şikayeti yaşama en sık karşılaşılan belirtilerindendir. Bu belirtiler sonucunda bireyin gün içerisindeki etkinliklerinde gözle görülür bir azalma meydana gelir. Bireye insomnia teşhisi konulabilmesi için şikayetlerin uzun bir süreçte gözlenmesi gerekir. DSM5’e göre yukarıdaki belirtilerin en az bir tanesinin haftada en az üç gün yaşanması gerekir. Bu süreç en az üç ay boyunca devam etmeli ve başka bir ruhsal bozukluk veya tıbbi durumla açıklanmamalıdır. Ek olarak ilaç, madde ya da alkol kullanımı sonucunda da yaşanmaması gerekmektedir.

2.     Hipersomnia

Kelime anlamı olarak çok uyuma anlamına gelen hipersomnia, aşırı uyku hali ya da gündüzleri uyuma eğilimi olmak üzere iki türdür. Ana uyku evresi en az 7 saat sürmesine rağmen, aynı gün içerisinde yineleyen uyku evreleri, aniden uyuya kalma, uyandıktan sonra dinlenmiş hissetmeme ve uyanık kalmakta zorluk çekme şeklinde belirtileri bulunmaktadır.

3.     Narkolepsi

Gece uykularının sık sık bölünmesidir. En az üç ay boyunca görülmesi gerekmektedir. En belirgin özelliklerinden biri ise bir önceki gece ne kadar uyunursa uyunsun aşırı uyku hali ve sürekli uykunun bölünme halinin tekrarlanmasıdır.

4.     Solunumla ilgili uyku bozuklukları

Uyku sırasında nefes alma problemi çekmek ya da kısa süreli nefes kesilmelerini (apne, soluksuzluk) örnek olarak verebiliriz. Yüksek sesli horlama da bu bozukluğun belirtisi olabilmektedir.

Uyku bozukluklarının temelinde tıbbi sorunların yanında psikolojik rahatsızlıklar da önemli yer tutmaktadır. Çeşitli uzmanlar tarafından birçok yöntemle birlikte bu bozuklukların tedavisi gerçekleştirilebilir. Bu rahatsızlıkların tedavisi 4 aşamadan oluşmaktadır:

1.     Genel öykü bilgisinin ve tedaviye gelme sebebinin, hastalığı başlatan faktörlerin öğrenilmesi

2.     Altta başka herhangi bir bozukluğun yatıp yatmadığının ve ikincil nedenlerin düşünülmesi

3.     Uyku ve uykuya geçiş konusunda hastanın eğitimi

4.     Uykusuzluğun olumsuz sonuçlarının tedavisi

Uyku bozukluklarının tedavisinde kullanılan yöntemlere örnek olarak; uyku hijyeni eğitimi, uyku kısıtlama eğitimi, bilişsel ve davranışçı terapiler ve paradoksal niyetleme kavramlarını örnek olarak verebiliriz. Uyku hijyeni eğitiminde temel amaç hastanın çevresel koşullarını değiştirerek farkındalık sağlamaktır. Diyet düzen oluşturmak, alkol-kafein gibi maddeleri kısaltmak gibi yöntemleri uyku hijyenine örnek olarak verebiliriz. Uyku kısıtlama tedavisinde amaç uyku çizelgesi oluşturarak ideal uyku seviyesini belirlemektir. Aşama aşama yatakta geçirilen süreyi azaltarak ilerlenebilir. Bilişsel terapi tedavisi ise bireyin uyku hakkındaki yanlış ve çarpıtılmış düşüncelerini ortadan kaldırmayı hedefler. Son olarak paradoksal niyetlenme ise hastaya uykuya dalma çabaları yerine uyanık kalmaya çabalamasını önerir.

Uyku bozuklukları tedavisi kişiye özel ve hastanın yaşam stiline göre planlanarak uygulanmaktadır. Uyku bozuklukları bireyin hem beden hem de ruh sağlığı açısından önemli ve riskli durumlardandır. Yukarıda verilen belirtilere sahip olan kişilerin bu alanda çalışan bir uzmana başvurmaları önerilmektedir.

Psikolojik Danışman Sümeyye Aydemir

Kaynakça

Birparçatuhaftımonash.pw ”Uyku Bozukluğu(Dissomnia)”.  Erişim: 12 Nisan monash.pw

monash.pw “Uyku Bozuklukları ve Uyku Bozukluğu Tedavisi”. Erişim: 12 Nisan monash.pw

Gamsızkan, Z. (). İnsomnia; Tanımı, Sınıflaması ve Birinci Basamakta İnsomnia Yönetimi. Duzce Medical Journal, 19 (2) , monash.pw

monash.pw “Uyku Bozuklukları Merkezi”. Erişim: 12 Nisan monash.pw

Keskin N. , Tamam L. Uyku Bozuklukları: Sınıflama ve Tedavi. aktd. ; 27(2): monash.pw

Sabriburhanoğmonash.pw “Uyku ve Uyku Bozuklukları”. Erişim: 13 Nisan monash.pw