Dolaylı Tümleç Ekleri

Dolaylı tümleç, yüklemde bildirilen işin yapıldığı yeri bildiren, yüklemle ilgili yönelme, yaklaşma, ayrılma durumlarını gösteren bir cümle ögesidir. Aynı zamanda yer tamlayıcısı olarak da adlandırılır. Bu kelime ya da kelime grupları ismin hal ekleri olan “-e, -de, -den” yi alarak yükleme çeşitli anlamlar kazandırırlar. Hiçbir sözcük “-e, -de, -den” eklerini almadan dolaylı tümleç görevinde kullanılamaz. 

Hareket bildiren her cümlenin mutlaka bir mekanı ya da işin yapıldığı yön bulunur. Dolaylı tümleçler yüklemde bildirilen anlamı “yer, yaklaşma, yönelme, ayrılma, bulunma, uzaklaşma, yön” bakımından belirtir.

Dolaylı tümleci bulmak için cümle içerisinde yükleme çeşitli sorular sorulur. “Dolaylı tümleç nasıl bulunur?” sorusunun cevabı da aslında bu sorulardır. Cümlede dolaylı tümleci bulmak için sorulan sorular şunlardır:

Dolaylı Tümleç Soruları

İsmin -e hali: Kime, neye, nereye (yönelme, yaklaşma, yön)

İsmin -de hali: Kimde, nerede (bulunma, yer)

İsmin -den hali: Kimden, neden, nereden (ayrılma, uzaklaşma)

Dolaylı Tümleç Örnekleri

“Kime,neye, nereye” Soru Örnekleri

Size büyük bir sürprizim var.  -> Kime? = size

Aylarca spor yapmıştım ve yaza hazırdım. -> Neye? = yaza

Beni bırakıp memlekete dönmüştü. -> Nereye? = memlekete 

“Kimde, nerede” Soru Örnekleri

Günlerce emek verip hazırladığım performans ödevimi trende unutmuştum. -> Nerede? = trende

Hiçbirimizde olmayan bu umut yalnızca Emel’de vardı. -> Kimde? = Emel’de

Denizde karartı var. -> Nerede? = denizde

İşimize yarar kitapları Deniz’de bulduk. -> Kimde? = Deniz’de

“Kimden, neden, nereden” Soru Örnekleri

Bu dükkanı açabilmek için parayı babamdan aldık. -> Kimden? = babamdan

Kuyudan su çekiyordu. -> Nereden? = kuyudan

Mayonez yumurtadan yapılır. -> Neden yapılır? = yumurtadan

UYARILAR

1. “Neden” sorusu eğer yükleme o ismin neyden yapıldığını, hammaddesini ya da aslını soruyorsa dolaylı tümleçtir. Ancak “neden” sorusu “niçin” manasında soruluyorsa zarf tümlecidir.

Ahmet güzel sözden anlamaz. -> Neden anlamaz? = güzel sözden (Niçin sorusuna cevap vermez bu nedenle dolaylı tümleçtir.

Elemeleri geçemediklerinden tüm takım ağlıyordu. -> Neden (Niçin) ağlıyordu? = Elemeleri geçemediklerinden (Neden sorusu niçin manasında sorulabildiğinden zarf tümlecidir.

2. Yer ya da bir nesnenin kimde olduğunu soran sözcüklerde cümle içerisinde dolaylı tümleçtir.

Geçen hafta nerede kalmıştık? (Nerede=D.T.)

Bu akşam nereye gidiyorsunuz? (Nereye=D.T.)

Şiir okuma sırası kimde kalmıştı? (Kimde=D.T.)

3.Bir cümleden birbirinden farklı anlamlardaki dolaylı tümleçler bir arada kullanılabilir.

Okula geçen gün keşfettiğimiz kestirme yoldan geldik. 

-> Nereye? = okula

-> Nereden? Kestirme yoldan

4.Cümle içerisinde “-e, -de, -den” ekini almış her sözcük ya da kelime grubu dolaylı tümleç olmayabilir. “-e, -de, -den” eklerini almış kelimeler yer değil de yükleme “zaman, durum, niçin” anlamlarını katıyorsa zarf tümlecidir.

Bu türküyü yürekten söylüyordu. -> Nasıl söylüyordu = yürekten > Zarf tümleci

Birazdan sınav başlayacak. -> Ne zaman? = birazdan > Zarf tümleci

Sınıfta kaldığından eve gelmiyordu. -> Neden gelmiyordu? = sınıfta kaldığından > Zarf tümleci

Ayrıca Bkz ⇒KONU VİDEOSU

⇒ Cümlenin Ögeleri ⇐

eğitim öğretim ile ilgili belgeler>konu anlatımlı dersler >Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar >cümlenin öğeleri ile ilgili konu anlatımlar

DOLAYLI TÜMLEÇ, DOLAYLI TÜMLECİN ÖZELLİKLERİ (1) (CÜMLENİN ÖGELERİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

--e, -de, -den hal eklerinden birini alan öğedir.

-                                                                                     Kime?                   Bunu bir de babama soralım.

                       -e durum eki        Yönelme               Neye?                    Çocuk bir süre kitaba baktı.

                                                                                      Nereye?                                Okula dilekçe verdim?

                                                                                      Kimde?                 Ahmet’te aynısından var.

                       -de durum eki      Bulunma               Neyde?                 Yazıyı kitapta görmüş.

                                                                                      Nerede?               Onu geçen gün sokakta gördüm.

                                                                                      Kimden?               Dedemden bütün aile çekinirdi.

                       -den durum eki    Çıkma                   Neyden?               Şekerden böcek çıktı.

                                                                                      Nereden?             Uzaktan bir ses duyuldu.

Dolaylı Tümlecin Özellikleri:

-“e, de, den” durumuyla çekimlenen sözcükler, eylemi zaman değil, durum yönünden etkilerse dolaylı tümleç olmaz. Zarf tümleci veya edat tümleci görevinde bulunur.

Örnek:

Sabaha orada oluruz (Ne zaman?)

Zarf tümleci

Altı yaşında okuma öğrendi. (Ne zaman?)

Zarf Tümleci

Sabaha kadar ders çalıştık. (Ne zamana kadar?)

Edat Tümleci

“Elindeki kitap ve defterleri bana verdi.”

cümlesinde koyu renkli öğeyi bulabilmek için yükleme “kime” sorusunu soruyoruz. Soru da cevap da aynı eki almış. Öyleyse “bana” sözü dolaylı tümleçtir.

“Beni sınıfta iki saattir bekliyormuş.”

cümlesindeki koyu renkli öğeyi cevap olarak almak için, yükleme “nerede” sorusunu soruyoruz. Öyleyse bu öğe dolaylı tümleçtir.

-Kimi cümlelerde ara söz, dolaylı tümleci açıklamak amacıyla kullanılır ve açıklamalı dolaylı tümleç meydana gelir.

Örnek:

Memleketine,    özlemini çektiği o yerlere,       dönüyordu.

Dolaylı Tümleç  Dolaylı tümlecin açıklayıcısı    Yüklem

-Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç, birden çok cümlenin ortak öğesi olabilir. Buna ortak dolaylı tümleç denir.

Örnek:

Ona çok kızıyor, her gördüğü yerde bağırıyordu.

Ona çok kızıyor.

Ona her gördüğü yerde bağırıyordu.

-Eylemsiler ve eylemsilerin de yer aldığı çeşitli söz grupları cümlede dolaylı tümleç görevi yapar.

Örnek:

Yan Cümle                   Temel Cümle

Ondan duyduklarına /                inanamayacaksın.

Dolaylı Tümleç                            Yüklem

Buraya geldiğine /      bin pişman oldu.

Dolaylı tümleç                             Yüklem

Uyarı: Dolaylı tümleci bulmak için soruları “Neyden?” sorusu ile zarf tümlecinin sorusu olan “Neden?” sorusu birbirine karıştırılmamalıdır.

Örnek:

Bu düşünceleri okuduğu kitaplardan edinmiş.  (Neyden?)

Sıkıntıdan ne yapacağını şaşırmış. (Neden?)

Yukarıdaki birinci cümlede “Neyden” sorusuna yanıt veren ve cümleye içinden anlamı katan “okuduğu kitaplardan” söz grubu cümlede dolaylı tümleç görevinde (bilgi yelpazesi.net) bulunurken, ikinci cümlede şaşırma nedeni olan “sıkıntı” sözcüğü, eylemin nedenini bildirdiği ve “Neden?” sorusuna yanıt verdiği için cümlede zarf tümleci görevi yapmaktadır.

Uyarı:

“Sizinle ancak yaza görüşürüz.”

cümlesinde koyu renkli sözcük de “-e” hal ekini almıştır. Ancak bu öğeyi bulmak için yükleme “ne zaman” sorusunu soruyoruz. Görüldüğü gibi soru hal eki almadan soruluyor. Öyleyse bu, “-e” hal eki almış (bilgi yelpazesi.net) olmasına rağmen dolaylı tümleç değildir.

Uyarı:

“Kimseye sormadan dışarı çıktı.”

cümlesinde ise koyu renkli öğeyi bulmak için yükleme “nereye” sorusunu soruyoruz. Bu durumda soru, “-e” hal eki almış, ancak “dışarı” sözü aynı eki almamış. Öyleyse buna da dolaylı tümleç diyemeyiz.

Uyarı:

“Hepimiz iki saattir ayakta bekliyoruz.”

cümlesinde ise koyu renkli öğeyi bulabilmek için yükleme “nasıl” sorusunu sormamız gerekiyor. Görüldüğü gibi soru “-de” ekiyle sorulmamış. Demek ki öğe dolaylı tümleç değildir.

CÜMLENİN ÖĞELERİ, ARA SÖZ, ARA CÜMLE, CÜMLE VURGUSU (ÖZET ANLATIM)

Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle denir. Şimdi birbirini tamamlayan öğeleri inceleyeceğiz.

Bir cümlenin oluşması için en önemli şart, kip ve şahıs bildiren bir unsurun bulunmasıdır. Yani eğer cümle içinde herhangi bir söz, haber veya dilek kiplerinden herhangi biriyle çekimli halde bulunuyorsa o, bir yargı bildiriyor demektir. Yargı bildirmek ise cümle olmanın en önemli koşuludur. Şahıs bildirmek, cümle olmak için her zaman gerekli değildir.

Cümlede bulunabilecek öğeler, yüklem, özne, nesne ve tümleçlerdir. Bunların özelliklerinin neler olduğunu şimdi ayrı ayrı görelim.

YÜKLEM

Cümlede kip ve zaman bildirerek yargıyı ortaya koyan temel unsurdur. Tek başına cümle özelliği gösterir. Diğer öğeler yüklemin tamamlayıcı öğeleridir.

Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir öğeye soru soramayız. Onu çekimli durumda bulunan sözcüklerden anlarız.

Örnek:

“Biliyorum” sözü “bilmek” eyleminin şimdiki zamanla çekimlendiğini gösteriyor. Öyleyse yargı bildiriyor demektir. Dolayısıyla bir cümledir.

“Biraz önce gelen çocuk, kapıcının kızıydı.” cümlesindeki isim tamlaması yüklemdir.

“O, eskiden, yaramaz bir çocuktu.” cümlesindeki sıfat tamlaması yüklemdir.

ÖZNE

Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da oluş içinde bulunan öğedir. Cümlenin temel öğesidir. Ancak her cümlede bulunmak zorunda değildir.

Cümlede özneyi bulmak için yükleme “kim” ve “ne” sorularını sorarız. Ancak özellikle “ne” sorusu, nesneyi bulmak için de sorulduğundan, biz özne sorusunu yükleme değişik biçimde sorarız.

Örnek:

“Öğretmen soruyu bana sordu.”

cümlesinde “sordu” yüklemdir. Özneyi bulmak için yükleme “Soran kim?” diye soruyoruz. Cevap olarak “Öğretmen” geliyor. Öyleyse cümlenin öznesi bu sözcüktür.

Cümlede özne yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, açık olarak verilebileceği gibi, yüklemin çekiminden de çıkarılabilir. Cümlede olmayan, yüklemdeki şahıs eklerinden anlaşılan bu tür öznelere “gizli özne” adı verilir.

“Sana bu kitabı iki günlüğüne verebilirim.”

cümlesinin yüklemi “verebilirim” sözüdür. Özneyi bulmak için “Veren kim?” diye soruyoruz, “Ben” cevabı geliyor; ancak bu söz cümlede yok, biz bunu yüklemin bildirdiği şahıstan çıkarıyoruz. Öyleyse bu cümlenin öznesi gizli öznedir. Bu özne cümlede var olan öğelerden biri sayılmaz. Yani “Geldim.” cümlesinde öznenin “ben” olduğu görülse bile bu cümle sadece yüklemden oluşmuş sayılır.

Her cümlede özne bulunmaz. Yani eylemi yapan bazen belli değildir.

“Kasabaya bu yoldan gidilmez.”

cümlesinde “Gidilmeyen ne, gidilmeyen kim?” gibi sorulara cevap alınmaz. Öyleyse cümlenin öznesi yoktur.

Bazı cümlelerde özne bulunmaz, bazılarında da “sözde özne” dediğimiz belirtisiz nesne olur. Edilgen eylemle kurulu tümcelerde "ne, kim" sorularına yanıt verecek özneymişcesine görünen, gerçekte eylemden etkilenen öğe.

Sözde Özne Örnekleri:

Sokakta yüksek sesle konuşulmaz. (Özne yok)

Bütün işler yapıldı. (Sözde özne var.)

Atlar arabaya koşuldu. (atlar/sözde özne)

Çiçekler sulanıyor. (çiçekler/sözde özne)

NESNE

Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen öğedir. Yükleme sorulan “kimi, neyi, ne” sorularına cevap verir.

Nesneler hal ekini alıp almamalarına göre iki grupta incelenir.

1. Belirtili Nesne

Nesne görevinde bulunan söz, “-i” hal ekini almışsa, nesneye belirtili nesne denir.

“Çiçekleri annesine verdi.”

cümlesinde “Çiçekleri” nesnesi “-i” hal eki aldığından belirtili nesnedir.

2. Belirtisiz Nesne

Nesne görevinde bulunan söz “-i” hal ekini almamışsa nesne, belirtisiz nesnedir.

“Annesi için çiçek topladı.”

cümlesinde “çiçek” nesnesi bu eki almamış ve belirtisiz nesne olmuştur.

DOLAYLI TÜMLEÇ, YER TAMLAYICISI

Yüklemin yöneldiği, bulunduğu, çıktığı yeri gösteren öğedir. Yükleme sorulan “-e”, “-de” ve “-den” hal eklerini alan sorulara aynı ekleri alarak cevap veren sözcük ya da söz öbekleri dolaylı tümleç görevinde bulunur.

Yükleme “kime, nereye, nerede, nereden, neyden” soruları sorulur.

Soruların ve cevapların aynı ekleri alması zorunluluğu bunun diğer öğelerle karışmasına engel olur. Aşağıdaki örneklere bakayarak konuyu kayrayalım:

Örnekler:

“Elindeki kitap ve defterleri bana verdi.”

Dolaylı tümleci bulabilmek için yükleme “kime” sorusunu soruyoruz. Soru da cevap da aynı eki almış. Öyleyse “bana” sözü dolaylı tümleçtir.

“Sizinle ancak yaza görüşürüz.”

cümlesinde altı çizili sözcük de “-e” hal ekini almıştır. Ancak bu öğeyi bulmak için yükleme “ne zaman” sorusunu soruyoruz. Görüldüğü gibi soru hal eki almadan soruluyor. Öyleyse bu, “-e” hal eki almış olmasına rağmen dolaylı tümleç değildir.

“Kimseye sormadan dışarı çıktı.”

cümlesinde ise altı çizili öğeyi bulmak için yükleme “nereye” sorusunu soruyoruz. Bu durumda soru, “-e” hal eki almış, ancak “dışarı” sözü aynı eki almamış. Öyleyse buna da dolaylı tümleç diyemeyiz.

Görüldüğü gibi sorular ve cevapların aynı ekleri alması koşulu, birbiriyle karışan öğeleri ayırt etmemizi sağlıyor.

Aynı durumu “-de” ve “-den” eklerinde de görebiliriz.

“Beni sınıfta iki saattir bekliyormuş.”

cümlesindeki altı çizili öğeyi cevap olarak almak için, yükleme “nerede” sorusunu soruyoruz. Öyleyse bu öğe dolaylı tümleçtir.

“Hepimiz iki saattir ayakta bekliyoruz.”

cümlesinde ise altı çizili öğeyi bulabilmek için yükleme “nasıl” sorusunu sormamız gerekiyor. Görüldüğü (bilgi yelpazesi.net) gibi soru “-de” ekiyle sorulmamış. Demek ki öğe dolaylı tümleç değil.

“O, iki gün önce buradan ayrıldı.”

cümlesinde altı çizili öğe “nereden” sorusuna cevap vererek dolaylı tümleç olmuş.

“Senin de gelmeni yürekten isterdim.”

cümlesinde altı çizili öğe “nasıl” sorusuna cevap verdiğinden dolaylı tümleç değildir.

“Şu elmadan üç kilo verir misin?”

cümlesinde altı çizili öğeyi bulmak için “neyden” sorusunu yükleme soruyoruz. Cevap geldiğinden öğe dolaylı tümleçtir.

“Hastalandığından gelmedi.”

cümlesinde altı çizili öğeyi ise “niçin” sorusuyla buluyoruz. Öyleyse bu, dolaylı tümleç değildir.

Örnekleri daha da çoğaltabiliriz. Burada unutmamamız gereken, soruyla cevabın aynı ekleri (-e, -de, -den) almasıdır. Dolaylı tümleci bulduran soruları ezberlemek yerine, bunu kavramak daha avantajlı bir yoldur.

ZARF TÜMLECİ, ZARF TAMLAYICISI

Yüklemin zamanını, durumunu, miktarını, yönünü, koşulunu vb. bildiren öğelerdir.

Yükleme “ne zaman, nasıl, ne kadar vb” sorular sorulur.

Örnekler:

“Hava kararmadan köye inmeliyiz.”

cümlesindeki altı çizili zarf “ne zaman”;

“Dosta düşmana muhtaç olmadan yaşamalıyız.”

cümlesinde altı çizili zarf “nasıl”;

"Aldığı notlar şaşılacak kadar yüksekti.”

cümlesindeki altı çizili zarf “ne kadar”;

“Tek bir söz bile söylemeden içeri girdi.”

cümlesindeki altı çizili zarf “nasıl”; sorularına cevap vermişlerdir.

Yükleme sorulan bu sorulara cevap veren öğeler daima zarftır.

Uyarı: “nereye” sorusuna dikkat etmeliyiz. Çünkü bu soru dolaylı tümleci de buldurur. Ancak cevabın da aynı eki alması gerekir. Örneğin “içeri, geri, aşağı, yukarı gibi” yer yön zarfları Zarf Tamlayıcısıyken “içeriye, geriye, aşağıya, yukarıya gibi” kelimeler Dolaylı Tümleçtirler.

Uyarı: Cümleyi öğelerine ayırırken dikkat edilmesi gereken bir özellik de azlık - çokluk zarflarının kullanımıdır.

“O, çok çalışkan bir öğrencidir.”

cümlesinde yüklem, koyu renkli sözün tamamıdır. Çünkü “öğrenci” isimdir, “çalışkan” öğrencinin sıfatıdır. “çok” da çalışkan sıfatının zarfıdır. Dolayısıyla, “çok çalışkan bir öğrenci” sıfat tamlaması olduğundan bunlar birbirinden ayrılmaz. Oysa biz aynı cümleyi;

“O, çok çalışkandır.”

şeklinde kullansak, “çalışkandır” yüklem “çok” zarf tümleci olacaktır. Kısaca adlaşmış sıfatlar yüklem olduğunda, onun derecesini bildiren zarflar zarf tümleci olur. Çıkmış soruların birinde,

“Kafesteki kuşların tüyleri, şaşılacak kadar parlaktı.”

cümlesi verilmiş ve “şaşılacak kadar” öğesi “ne kadar parlak” sorusuna cevap verdiği için zarf tümleci olmuştur.

EDAT TÜMLECİ, EDAT TAMLAYICISI

Çıkmış sorularda, seçeneklerde bile olsa, edat tümleci adının geçtiği görülmemiştir. Ancak bazı soruların çözümünde yardımcı olduğu söylenebilir.

Dikkat: Eğer seçeneklerde “edat tümleci” adı geçmiyorsa, siz “edat tümleci” olarak gördüğünüz söz öbeklerine zarf tümleci de diyebilirsiniz.

Yüklemin ne ile, kimin ile, hangi amaçla, niçin yapıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci denir.

Yükleme “ne ile, kimin ile, hangi amaçla, niçin vb” soruları sorulur.

“O, bütün yazılarını, dolma kalemle yazar.”

“Bu araştırmayı arkadaşlarıyla yapmış.”

“Bu yemekleri sizin için hazırladım.”

cümlelerindeki koyu renkli söz öbekleri edat tümleci sayılır.

CÜMLE DIŞI UNSUR:

Cümle içinde her söz, cümlenin bir öğesi durumunda değildir. Yükleme sorulan sorulara cevap vermeyen söz veya söz öbekleri cümle dışı unsur sayılır. Örneğin aşağıdaki cümleyi öğelerine ayıralım.

“Ahmet, sana defalarca geç kalmamanı söylemedim mi?”

Görüldüğü gibi “Ahmet” sözü cümlede yükleme sorulan herhangi bir soruya cevap vermiyor yani cümle dışı unsurdur.

CÜMLE VURGUSU

Cümlede asıl anlatılmak istenen öğe vurgulanır. Biz konuşurken, önemsediğimiz öğeyi cümlenin herhangi bir yerinde ses tonumuzu yükselterek vurgulayabiliriz.

Ancak yazıda bunu yapamayacağımızdan, vurgulamak istediğimiz öğeyi yükleme yaklaştırırız. Yani cümlede yükleme en yakın öğe, en çok vurgulanan öğedir.

Yüklemden hemen önceki, yüklemin solundaki öge vurgulanan ögedir.

Örnek:

“O, beni, hep burada bekler.”

cümlesinde yükleme en yakın öğe dolaylı tümleç olduğundan, vurgulanan öğe de dolaylı tümleçtir odur.

ARA SÖZ, ARA CÜMLE

Cümleyi söylerken söz arasına sıkıştırılan, bazen bir öğenin açıklayıcısı, bazen cümle dışı unsur olan söz veya söz öbeklerine arasöz denir.

Eğer bu söz bir cümle ise “aracümle” diye de adlandırılır.

Arasöz daima açıkladığı öğeden sonra gelir.

Arasöz ve aracümleler iki virgül arasında ya da iki kısa çizgi arasında verilir.

Örnekler:

“O kasabayı, doğduğum yeri, bu kitapta tanıttım.”

cümlesinde “doğduğum yeri” sözü, kasaba hakkında söylenmiştir ve kasabayı açıklamaktadır. Öyleyse bu öğe nesneyi açıklayan bir arasözdür.

“Ahmet, siz de çok iyi bilirsiniz, derslerine pek çalışmaz.”

cümlesinde “siz de çok iyi bilirsiniz” sözü cümlenin geneli üzerinde açıklama yapan, ancak herhangi bir öğeyle ilgili olmayan bir arasözdür. Cümle dışı unsur olarak kabul edilir.

“Anneme - hayatını bana adayan kadına - saygıda kusur etmem.”

“Odaya girdiğimde, neden olduğunu bilmiyorum, içim garip bir hüzünle doldu.”

cümlelerinde koyu renkle gösterilen sözler de arasözdür.

Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Nedir Kısaca Özet Bilgi

Tümcede yüklemin yöneldiği (-e hali, yaklaşma durum eki), bulunduğu (-de hali, bulunma hal eki) ve ayrıldığı (-den hali) yeri bildiren ögeye dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) adı verilir. Bu öge “-e, -de, -den” durum eklerinden birini alır” -e, -de, -den” hâlindeki sorulara aynı ekleri alarak cevap veren unsurlardır: kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden, nelere, nelerde, nelerden nereye, erede, nereden, kimlere, kimlerde, kimlerden biçiminde dolaylı tümleç soruları sorulur.

Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Soruları ve Örnek Cümleleri

Kime: Anneme çok beğeneceği bir hediye alacağım bugün.
Kimde: Dün aldığım kalem sende mi kaldı?
Kimden: Bugün patronumdan bir iş teklifi aldım.
Neye: Bu yeni yapılan yol hangi caddeye açılıyor?
Neyde: Çok da üzülmemelisin, bunda da vardır bir hayır.
Neyden: Senin bu davranışından hiç hoşlanmıyorum.

Nereye: Kaçırdığım o tren Ankara’ya gidiyordu.
Nerede: Dün gece çocukluk arkadaşlarımla parkta buluştuk.
Nereden: Bugün okula arabayla kestirme yoldan gitmek istiyorum.
Kimlere: Ödevlerini yapmayınca öğretmen çocuklara çok kızdı.
Kimlerde: Dün eve gelemediğim için arkadaşlarımda kaldım.
Kimlerden: Maç için gelen taraftarlardan çok güzel tezahürat duyuluyordu.

Dolaylı Tümlecin Özellikleri

a) “e, de, den” durumuyla çekimlenen sözcükler, eylemleri zaman değil, durum yönünden etkilerse dolaylı tümleç olmaz. Zarf tümleci veya edat tümleci görevinde bulunur.

Örnek : Sabaha orada oluruz (Ne zaman sorusuna yanıt verdiği için zarf tümlecidir.)

Altı yaşında okuma öğrendi. (Ne zaman sorusu Zarf Tümleci)
Sabaha kadar ders çalıştık. (Ne zamana kadar sorusuna yanıt verdiği için Edat Tümlecidir.)

b) Kimi cümlelerde ara söz, dolaylı tümleci açıklamak amacıyla kullanılır ve açıklamalı dolaylı tümleç meydana gelir. Örnek :

Memleketine,    özlemini çektiği o yerlere,       dönüyordu.
Dolaylı Tümleç  Dolaylı tümlecin açıklayıcısı    Yüklem

c) Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç, birden çok cümlenin ortak öğesi olabilir. Buna ortak dolaylı tümleç denir.

Örnek :

Ona çok kızıyor, her gördüğü yerde bağırıyordu.
Ona çok kızıyor.
Ona her gördüğü yerde bağırıyordu.

d) Eylemsiler ve eylemsilerin de yer aldığı çeşitli söz grupları cümlede dolaylı tümleç görevi yapar.

Örnek :Yan Cümle                  Temel Cümle

Ondan duyduklarına /    inanamayacaksın.
Dolaylı Tümleç              Yüklem
Yan Cümle                  Temel Cümle
Buraya geldiğine /         bin pişman oldu.
Dolaylı tümleç               Yüklem

e) Yüklemin hemen öncesinde bulunan öge, vurgulanan ögedir.

Örnek: Dün seni bana şikayet etti.

Dün bana seni şikayet etti.

Yukarıdaki cümlelerde şikayet etti yükleminin hemen öncesinde I. cümlede “bana” sözcüğü olduğu için dolaylı tümleç vurgulanmıştır. II. cümlede ise yüklemden hemen önce “seni” sözcüğü olduğu için belirtili nesne vurgulanmıştır.

Uyarı : Dolaylı tümleci (yer tamlayıcısını) bulmak için soruları “Neyden?” sorusu ile zarf tümlecinin sorusu olan “Neden?” sorusu birbirine karıştırılmamalıdır.

Örnek :
Bu düşünceleri okuduğu kitaplardan edinmiş.  (Neyden?)
Sıkıntıdan ne yapacağını şaşırmış. (Neden?)

Yukarıdaki birinci cümlede “Neyden” sorusuna yanıt veren ve cümleye içinden anlamı katan “okuduğu kitaplardan” söz grubu cümlede dolaylı tümleç görevinde bulunurken, ikinci cümlede şaşırma nedeni olan “sıkıntı” sözcüğü, eylemin nedenini bildirdiği ve “Neden?” sorusuna yanıt verdiği için cümlede zarf tümleci görevi yapmaktadır.

Cümlenin Ögeleri ile ilgili soru çözüm videosu için aşağıdaki videoyu izeleyebilirsiniz:

Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Soruları ile ilgili test

Dolaylı Tümleç Soruları PDF İndir ya da aşağıdan çözebilirsiniz.

1. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) vurgulanmamıştır?
A) Bu yazıyı hemen öğretmenime göstereceksiniz.
B) Üstesinden gelemediğim bu sorunu sana soruyorum.
C) Büyük bir olasılıkla yarın oraya gelemeyeceğim.
D) Ben kitap okurken bir masal ülkesine giderim.
E) Okula onun durumunu öğrenmek için gittim .

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “okul” sözcüğü dolaylı tümleç içerisinde yer almıştır?
A) Okul bahçesinde top oynamak çok eğlenceli geliyordu bize.
B) Bu okuldaki öğretmenler çok iyi ders anlatıyor.
C) Okulda öğrendiklerim hayatım boyunca benimle kalacak.
D) Yeni bir proje için grup arkadaşlarımla okulda çalışıyoruz.
E) Okulun müdürü toplantı yapıp sorunlarımızı dinliyor.

3. Aşağıdaki soru tümcelerinden hangisi yer tamlayıcısını buldurmaya yöneliktir?
A) Yasaklar ülkesinde bir sevda mıdır bizimki?
B) Yere göğe sığdıramadığın o aşka ne oldu?
C) Sana mı bağırıyordu az önce gelen adam?
D) Bu sokak birçok olaya tanıklık etmiş midir?
E) Onu son nefesine kadar sevecek misin?

4. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde yer tamlayıcısı, açıklayıcısıyla birlikte verilmiştir?
A) En sevdiğim dostlarım, Can ve Melih, beni yalnız bırakmadı.
B) Buraya, yıllarca yaşadığı şehre, hüzünlü bir şekilde baktı.
C) Romantizmden kaçanlar, parnasyenler, şiirde gerçeği dile getirir.
D) Bir sonraki sınavda, hiç sanmıyorum ama yüksek puan alacakmış.
E) Bu iki akrabamı, halamı ve eşini, asla affetmeyeceğim.

5. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde dolaylı tümleç vardır?
A) Kaza yerine herkesten önce annesi gelmişti.
B) Teknoloji kültürü, hepimizi esir almış.
C) İnsan, büyüdüğü mahalleyi unutamıyor
D) Önceden her akşam telefonda konuşurduk.
E) Şiirlerimi okuyanlar beni iyi anlar.

6. Yukarıdaki tümcede yer tamamlayıcısı tamlama biçiminde değildir?
A) Sıcak havalar, açık alanlarda yaşlıları daha çok etkiliyor.
B) Bu kasabada, doğallığın her türlüsünü bulabilirsiniz.
C) Akrabalarımdan uzun zamandan beri haber alamadım.
D) Kadın, korku dolu gözlerle, olanı biteni sivil polise anlattı.
E) Gelecek dönem, sınıfımız bilim şenliklerine gidecek.

7. Aşağıdaki karşılıklı konuşmalardan hangisinin yanıtı yer tamlayıcısıdır?
A) Bugün size kim geldi?
– Babam.
B) Misafire ne ikram ettin?
– Kahve.
C) Geçen ay tatile nereye gitmiştin?
– Marmaris’e.
D) Yemeğe hanginiz gidecek?
– Melisa.
E) Köyünüzde daha çok ne yetiştiriliyor?
– Buğday.

8. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde “caddenin sonundaki ev” söz öbeği yer tamlayıcısı görevindedir?
A) Dün akşam caddenin sonundaki evde nişan yapılıyordu.
B) Caddenin sonundaki ev bize ninemden kalmıştı.
C) Polisler, caddenin sonundaki evin kimin olduğunu sordu.
D) Yarın akşamki buluşma caddenin sonundaki evdeymiş.
E) Caddenin sonundaki evdeyken konuşlarımız çok iyiydi.

9. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde yer tamamlayıcısı vurgulanmıştır?
A) Geçen hafta mahallemizde bir çocuk kayboldu.
B) Parkımızda bahar gelince çok güzel çiçekler açıyor.
C) Yeni taşındığımız yerde çok sayıda küçük işletme var.
D) Bizim bakkal her zaman taze sebze ve meyve satıyor.
E) En sevdiğim insanlarla dün AVM’de buluştuk.

10. İşe yeni alınan mühendis, görevlerini —-.
Bu tümce aşağıdakilerden hangisiyle bitirilirse ögelerinin dizilişi bakımından diğerlerden farklı olur?
A) düzenli bir biçimde yerine getiriyor.
B) sürekli aksatıyor
C) yerine getirmeyi sürekli erteliyor
D) evdeki bilgisayarda yapıyor
E) ucu ucuna bitirebiliyor

11. (I) Yapay zeka, son yılların en popüler ve hızla gelişen teknolojik alanlarından biridir. (II) İnsan zekasını taklit etmek için tasarlanan bu teknoloji, farklı alanlarda kullanılmaktadır. (III) Örneğin, sağlık sektöründe hastalıkları daha doğru teşhis etmek için kullanılır. (IV) Bunun yanı sıra, bankacılık, savunma, lojistik, otomotiv, eğitim, tarım gibi birçok alanda da yapay zeka kullanılmaktadır. (V) Yapay zekanın, insan zekasını tamamen yerini alması gibi bir durum söz konusu değildir.
Yukarıdaki tümcelerin hangisinde ya da hangilerinde yer tamamlayıcısı (dolaylı tümleç) yoktur?
A) Yalnız I B) Yalnız V C) I ve II D) IV. ve V. E) I. ve V.

Yanıtlar: 1-E 2-D 3-C 4-B 5-A 6-C 7-C 8-A 9-E 10-D 11-E

Alt Kategoriler:Cümle Bilgisi