Doğu Meridyenleri

Meridyen, kuzey kutup noktasından güney kutup noktasına uzanan hayali yarım büyük çemberdir. Her biri birer dereceyle ayrılmış, toplamda 360 meridyen vardır.

Greenwich

Greenwich'ten geçen meridyen, başlangıç meridyeni (prime meridian) olarak kabul edilir ve buranın boylamı 0°'dir. Bunun batısına doğru 180, doğusuna doğru da 180 meridyen yer alır. Yani Dünya üzerinde boylamlar 0°-180° batı ve 0°-180° doğu olarak ikiye ayrılır. Greenwich'in arkasında yer alan meridyen tam 180°'dir ve antimeridyenadını alarak büyük çemberin diğer yarısını oluşturur.

Bulunduğunuz noktanın koordinatları ifade edilirken önce enlem, sonra boylam yazılır. Enlemler de güney ve kuzey olarak ikiye ayrıldığı için, değer girildikten sonra peşine kuzey-güney ve batı-doğu bilgisi eklenir. Örneğin İstanbul'un konumu 41.0082° N, 28.9784° E olarak verilir. Burada N kuzeyi (north), S güneyi (south), W batıyı (west) ve E de doğuyu (east) ifade eder.

Greenwich Öncesi

İlk başlangıç merdiyeni önerisi İ.Ö. 200'lü yıllarda Eratosthenestarafından önerildi. Amaç elbette bu tanımın doğuşuna da neden olan, Dünya ile ilgili ölçümleri gerçekleştirebilmekti. Fakat enlem ölçümüyle ilgili sorunlar, o zamanın imkansızlıkları nedeniyle bu tam olarak mümkün olmadı.

Eratostehenes aynı zamanda o yıllarda Dünya'nın büyüklüğünü iyi bir kesinlikle hesaplayabilmiştir. Günümüzde bile ne yazık ki "düz dünya" iddiasında bulunanların var olduğu düşünülecek olursa, o yıllarda Dünya'nın küresel bir yapısı olduğunu anlayabilmiş ve bunu ölçmenin yöntemini bulup, iyi bir kesinlikle de ölçmüştür (bkz. Dünya'nın çevresi binlerce yıl önce nasıl ölçüldü?).

Greenwich'in merkez seçilmesi ise Uluslararası Meridyen Konferansı (International Meridian Conference) ile belirlenmiştir. Washington D.C. de 1884 yılında gerçekleştirilen bu konferansa 26 ülke katılmış ve oy kullanmıştır.

Manyetik Meridyen

Manyetik meridyen, tıpkı coğrafi olanda olduğu gibi kutup noktalarını birleştiren yarım büyük çemberdir. Lakin bu sefer coğrafi kutup noktaları değil, manyetik kutup noktaları referans alınır. Genellikle pek bilinmese de Dünya'nın coğrafi kutup noktası ile manyetik kutup noktası arasında bir miktar farklılık bulunur. Bu durum diğer gök cisimlerinde daha da belirgin olabilir ve bu nedenle kavramsal olarak ayrılırlar.

Meridyenler Arası Mesafe

Büyük çember (great circle), merkezi, kürenin de merkezi olan çemberdir ya da bir başka deyişle, bir küreyi merkezinden geçecek bir düzlemle böldüğümüzde elde edilen çemberdir.

Dünya'nın küresel geometrisinden dolayı meridyenler kutuplara doğru birbirlerine yaklaşır, ekvatora doğru uzaklaşırlar (tıpkı bir elma diliminde olduğu gibi). Ekvatorda meridyenler (ya da iki boylam) arası mesafe maksimum değeri olan 111.32 kilometreye ulaşır. Kutup noktasında birleştikleri için buralara doğru mesafe iyice kapanır.

Herhangi bir enlemde iki boylam (meridyenler) arası mesafeyi hesaplamak oldukça kolaydır. Bulunduğunuz yerin enlemi, ekvatordan olan açısal uzaklıktır. Yani ekvatorda enlem 0° iken, güneye ve kuzeye gittikçe bu değer artar, kutuplarda ise 90° olur.

Herhangi Bir Enlemde İki Boylam (Meridyen) Arası Mesafe Nasıl Hesaplanır?

Küresel bir geometriden dolayı iki meridyen (ya da iki boylam) arasındaki mesafe, ekvatordaki maksimum mesafe olan 111.32 km çarpı kosinüs(enlem)'dir. İstanbul örneğine dönecek olursak 41° enleminde iki meridyen arası mesafe 111.32*cos(41)=84 kilometre olarak bulunur. Burada kosinüs değerinin 0° olan ekvatorda maksimumu, 90° olan kutuplarda da minimum olan sıfır değerini verdiğine dikkat ediniz.

İki Meridyen (ya da Boylam) Arası Zaman Farkı

Bir gün, 24 saat olarak tanımlanmıştır. Aslında Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü bundan biraz daha kısa olup yaklaşık 23 saat 56 dakikadır. Fakat bu süre boyunca, Dünya aynı zamanda yörüngesi üzerinde de bir miktar yol kat ettiğinden, tam bir tur döndüğünde, Güneş bir önceki doğrultuda bulunmaz, biraz geride kalmıştır. Bu fark yaklaşık 4 dakikalık ek süreyle tanımlanır. Dolayısıyla bir tam gün 24 saattir.

Bu şu demektir: 24 saat sonra Güneş, tekrar doğacaktır (ya da batacaktır). 360 adet meridyen olduğuna göre, meridyen başına düşen saat 24/360'ten 1/15 olur. Bir saat 60 dakika olduğuna göre bu değer 4 dakikadır. Burada çıkan sayıların tam sayı olmasının bir tesadüf olmadığına, gün, saat, dakika, 360 derece gibi kavramların birbirilerinin uygun katları olacak şekilde tanımlandıklarına da dikkat edin.

Özetle, iki merdiyen (ya da iki boylam) arasındaki saat farkı 4 dakikadır. Bu durum, 15°'lik boylam farkının 1 saatlik fark oluşturacağı anlamına gelir. Fakat ülkeler, duruma göre kendi zaman dilimlerini tercih edebilirler, bu nedenle ufak farklılıklar söz konusu olabilir. Lakin zaman dilimleri seçilirken, buna dikkat edilir.

Dünya'da İki Nokta Arasındaki En Büyük Saat Farkı

Şaşırtıcı bir biçimde, Dünya üzerindeki iki konum arasındaki saat farkı 24 saatten fazla olabilir. Bu durum tam olarak Uluslararası Gün Çizgisinin (International Date Line - IDL) geçtiği konuma yakın yerlerde gerçekleşir. Bu çizgi tam olarak bir doğru değildir, daha ziyade zigzaglara benzer biçimsiz bir şekli vardır. Samoa ile Amerikan Samoa arasından geçer.

Bu durum biraz da güneş enerjisi tasarrufu amacıyla uygulanan saat ötelemeleri nedeniyle gerçekleşir. Bu nedenle iki yer arasındaki en büyük saat farkı 26 saat olarak Howland adaları (ABD) ile Line adaları (Kiribati) arasındadır. Normalde UTC-12 ile UTC+12 arasındaki farkın en büyük olup 24 saat olacağı düşünülse de tüm ülkeler bu uluslarası standartı kabul etmeyebilir. Bu nedenle bazı bölgelerde UTC+13 ve UTC+14 saat dilimleri bulunur, bu da 26 saatlik farka neden olur. Yani bir noktada Pazar günü saat 08:00 iken, diğer noktada Pazartesi saat 10:00 olmaktadır.

Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Referanslar

1. Wikipedia, "Meridian (geography)", <https://en.wikipedia.org/wiki/Meridian_(geography)>

2. Worldatlas, "What Is The Biggest Time Difference Between Two Places On Earth?", <https://www.worldatlas.com/articles/what-is-the-biggest-time-difference-between-two-places-on-earth.html>

Kapak görseli: Wikipedia, "Meridian (geography)", Created by Kmf164 on October 29, 2005.

Alıntı Yap

Okundu Olarak İşaretle

Paylaş

Sonra Oku

Notlarım

Yazdır / PDF Olarak Kaydet

Bize Ulaş

Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.