Doğum kontrol hapları; dünya çapında, doğum kontrolü amacıyla en çok kullanılan yöntemdir. İlk olarak 1960’lı yıllarda kullanılmaya başlanan doğum kontrol hapları, bugün, yenilenerek ve geliştirilerek daha az yan etkiye sahip hâle getirilmiştir. Bu da doğum kontrol haplarının güvenilirliğini artırmış ve daha çok kadın tarafından tercih edilmesini sağlamıştır. Ancak “Doğum kontrol hapları ne zaman korumaya başlar?”, “Doğum kontrol hapı nasıl kullanılır?”, “Doğum kontrol hapı kanser yapar mı?” gibi sorular hâlâ merak konusudur. Yazımızda, bu sorulara yanıt vermeye çalışacağız.
İstanbul’da doğum kontrol hapları hakkında tüm merak ettikleriniz için Doç. Dr. İlker Kahramanoğlu ile iletişime geçebilirsiniz.
Tıp dilinde Kombine Oral Kontraseptif Haplar (OKS) olarak bilinen doğum kontrol hapları gebeliği engelleyen ve doğum kontrolü sağlayan haplardır. Bununla birlikte adet düzenleme etkisinden dolayı, kadın hastalıklarının bazılarında da tedavi amacıyla kullanılmaktadır.
Doğum kontrol haplarının temel etkisi; yumurtlamayı engelleyerek, döllenme ihtimalini ortadan kaldırmaktır. Bunu, östrojen ve progesteron hormonlarını yeniden düzenleyerek yapar. Rahim ağzı salgısı olarak da bilinen servikal mukusun yoğunluğunu artırır. Böylece spermlerin rahim içerisine geçmesini engeller.
Doğum kontrol hapları, günümüzdeki en güvenilir doğum kontrol yöntemlerinden biridir. Ancak tüm doğum kontrol yöntemlerinde gebelik riski olduğunu unutmamak gerekir. Bu risk, doğum kontrol hapları için de geçerlidir. Özellikle hap almayı unutmak, doğum kontrol haplarına yanlış zamanda başlamak hapın koruyuculuk oranını ciddi şekilde düşürebilir. Düzenli ve doğru kullanıldığında ise istenmeyen gebeliği önlemedeki başarısı %97 – 99 arasıdır.
Doğum kontrol hapları, 21 günlük ve 28 günlük olarak satılır. Her iki hapın da işlevi aynıdır. Her ikisi de gebeliği önler. Ancak kullanım bakımından farkları bulunmaktadır.
21 günlük doğum kontrol hapı; ara verilerek kullanılır. Kutunun içerisinden 21 adet hap çıkar. Bu 21 hap bittikten sonra, 7 günlük ara verilir. Bu 7 günlük sürede genellikle adet kanaması gerçekleşmiş olur. Hapın kullanımına adetin ilk günü başlanır. Haplar bittiğinde 7 gün ara verilir ve diğer adet döngüsünün başlangıcında yeni kutuya başlanır. Ancak birçok kadında adet kanaması bu 7 günlük arada başlamayabilir. Biraz gecikebilir ya da erken olabilir. Bu durumda yine de 21 hapı bitirip, 7 gün ara vermek gerekir. 7. günün sonunda kanama olsa da olmasa da yeni kutuya başlamak gerekir.
Doğum kontrol hapı 7 günlük arada da korumaya devam eder.
28 günlük doğum kontrol hapı ise genellikle 7 günlük ara vermek istemeyen kişiler tarafından tercih edilir. Kutunun içerisinden çıkan 28 hap, eksiksiz olarak alınır. Kutu bittiğinde ise hiç ara vermeden yeni kutuya başlanır. Bu doğum kontrol haplarında bulunan son 7 hap, genellikle demir içeriklidir. Hormon içermez. Demir, adet döneminde takviye sağlarken, 7 günlük bekleme süresinin aşılmasını da engeller. Kullanımı daha kolay olan doğum kontrol haplarıdır.
Eğer kişi, doğum kontrol hapı almayı unutursa, hapın kullanma talimatlarında yazılana göre ilacı kullanmaya devam etmeli ve hap kullanımını, kadın doğum uzmanına danışmadan asla bırakmamalıdır.
Genel olarak söyleyecek olursak; doğum kontrol haplarının etkisi alındığı günden itibaren başlar (ilacı düzenli kullanmak şartıyla). Ancak her kadının hormonal dengesi farklıdır. Bu nedenle ilacın hormonları düzenlemesi ve gebeliği engelleyici etkisini tam olarak göstermesi 1 ayı bulabilir. Dolayısıyla, risk almak istemeyen çiftlerin, ilacı kullandıkları ilk ay prezervatif gibi ek korunma yöntemlerine devam etmesi tavsiye edilir.
Doğum kontrol haplarının yan etkileri ile ilgili birçok tartışma bulunmaktadır. Bunlardan biri de hapların kansere neden olduğudur. Yapılan güncel araştırmalarda, doğum kontrol haplarının kanser ile olan ilişkisi bulunmamaktadır. Aksine, doğum kontrol hapları, yumurtalık kanseri ve rahim kanserine karşı koruyucudur.
Doğum kontrol haplarının yaygın görülen yan etkileri ise:
Doğum kontrol haplarının cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlamadığı da unutulmamalıdır.
Bu avantajları nedeniyle, haplar farklı kadın hastalıklarının tedavisinde de kullanılabilir. Özellikle polikistik over ve adet düzensizliği olgularında, doğum kontrol hapı kullanılabilir.
Kombine doğum kontrol hapları, diğer adıyla oral kontraseptifler östrojen ve progesteron içeren haplardır. Kombine doğum kontrol hapları yumurtalıklarının yumurtlamasını engeller. Aynı zamanda rahim ağzı mukusunda ve rahim iç tabakasında(endometrium) değişiklikler yaratarak spermin yumurta ile birleşmesini de engeller.
Farklı kombine doğum kontrol hapları farklı dozlarda östrojen ve progesteron içerir. Devamlı-doz veya uzatılmış döngü hapları yılda gördüğünüz adet sayısını azaltır. Kombine doğum kontrol hapı kullanmak istiyorsanız, biz hangi çeşit doğum kontrol hapının size daha uygun olduğunu seçmenize yardımcı olabiliriz.
Kombine doğum kontrol hapları kontrasepsiyonun güvenilir ve kolay geri dönüşümlü biçimidir. İlaç kullanımını bırakmayı takiben doğurganlık hızlıca geri döner.
Kombine doğum kontrol hapları farklı miktarlarda aktif ve inaktif haplardan oluşur. Bunlar;
Devamlı doz ve uzamış döngü hapları adet kanamasını azaltmak dışında bazı durumlarda ek faydalar da sağlayabilir.
Kombine doğum kontrol hapları herkese uygun değildir. Aşağıdaki durumlardan birine sahipseniz başka bir doğum kontrol yöntemi önerebiliriz.
Kullanmaya başlamanın ilk yılında 100 kadından yaklaşık 9’u kombine doğum kontrol hapı kullanımında gebe kalmaktadır. Doğru kullanım ile gebe kalma oranı yılda 100 kişide 1’den azdır.
Gebeliğin erken evrelerinde doğum kontrol hapı kullanmak doğum defekti riskini artırmaz ancak gebelikten şüphelendiğiniz anda ilacı bırakmak en iyisidir.
Kombine doğum kontrol haplarının bazı yan etkileri;
Bazı yan etkiler – bulantı, baş ağrısı, memede hassasiyet ve ara kanama gibi- devamlı kullanımla azalabilir.
Kombine doğum kontrol hapları bazı hastalıkların riskini artırır. Bunlardan bazıları;
Kombine doğum kontrol hapı alırken aşağıdakilerden biri gerçekleşirse mutlaka doktorunuza danışınız.
Doktorunuza doğum kontrol hapı kullanmak istediğinizi belirtmelisiniz. Doktorunuz kan basıncınızı, kilonuzu kontrol edip, tıbbi geçmişinizi ve kullandığınız ilaçları sorgulayacaktır.
Doktorunuz aynı zamanda endişe ve beklentilerinizi sorgulayacak ve size ona göre bir doğum kontrol hapı önerecektir. Doktorunuz genellikle gebeliği önleyen, gebeliği önleme dışında faydaları olan ve yan etkileri en az olan en düşük doz hormonu içeren hapları önerir.
Kombine doğum kontrol haplarında östrojen dozu 10 mikrogram (mcg) etinil estradiol kadar düşük olabilse de çoğunlukla haplar 35 mcg içerir. Düşük doz haplar daha çok ara kanamaya sebep olabilmektedir.
Kombine doğum kontrol hapları hormonun dozunun aynı veya farklı olmasına göre kategorize edilir.
Kombine doğum kontrol hapı kullanmaya başlamak için;
Hapınızı aldıktan sonra iki saat içinde kusarsanız veya iki veya daha fazla gün fazla miktarda kusma ve ishal şikayetiniz olursa bir hap içmeyi unutmuşsunuz gibi davranın!
Paylaşın:
Doğum kontrol hapları nasıl etki gösterir?
İçerdikleri hormonlar sayesinde, öncelikle yumurtlama (ovulasyon) sürecinin geçici olarak durdurulmasını sağlayarak etki gösteren doğum kontrol hapları, günümüzde modern kadının kontrasepsiyonda (aile planlamasında) ilk olarak düşündüğü yöntemler arasında gelir.
Doğum kontrol haplarının tıbbi literatürdeki ismi "oral kontraseptif (Kısaca: OK veya OKS)" yani ağızdan alınan gebelik önleyiciler olarak geçmektedir.
Gebelikten koruma nasıl oluşur?
Doğum kontrol hapları yumurtlamayı önleyici etkileri haricinde, rahim ağzı salgısının kıvamını arttırarak spermlerin içeriye geçişini engeller ve rahim içi dokusunu yani endometriumu incelterek yuvalanma (implantasyon) olayının önüne geçerler. Tüm bu etkiler sonucunda gebelikten koruyucu etki oluşmaktadır.
Doğum kontrol (OKS) hapları ne içerir?
En yaygın kullanılan doğum kontrol hapları östrojen ve progesteron hormonunun ikisini birden içeren kombine haplardır.
Ayrıca "yalnızca progesteron içeren (minipill)" doğum kontrol hapları da mevcuttur. Minipill haplar özellikle doğum sonrası emzirme dönemi için uygun ilaçlardır.
Eskiden kullanılan ve 50 mikrogram estrogen içeren haplar yerine, günümüzde artık 30 mikrogram içeren ve bu nedenle "düşük dozlu doğum kontrol hapları" olarak anılan ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçlarda eskiye göre damar içi pıhtılaşma (trombus) ve diğer yan etkiler son derecede azdır.
Maalesef geçmiş zamanlarda kullanılan yüksek dozdu hapların yan etkilerinin yarattığı olumsuz ve haksız ön yargı halen günümüzde de devam etmektedir.
Düzenli olarak kullanıldıklarında doğum kontrol haplarının koruyuculuk oranları çok yüksektir.
Doğum kontrol hapları nasıl kullanılır?
Bu ilaçların kullanım şeması 3 hafta kullan- 1hafta bırak, veya 21 gün kullan-7 gün ara ver; şeklinde özetlenebilir. İlaçların tamamında, hapların üzerinde günler belirtilerek günleri şaşırma engellenmiştir.
İlk kez başlayacak olanların ilk hapı adet başlangıcının tercihen birinci veya ikinci günü almaları gerekir. 5. günden sonra alınmaları sonucunda gebelik oluşabilir.
Gebelikten koruma, daha ilk kutunun alımına başlanması ile başlayacaktır.
Doğum Kontrol Hapı Kullanırken Bilmeniz Gerekenler
Ancak unutulmamalıdır ki doğumdan sonra yeni bir hamilelikten korunmaya başlamaya; düzenli emzirenlerde anneler doğumdan sonra 3 ay, emzirmeyen anneler ise en geç 3 hafta sonra geçmelidirler.
Kimler İçin Doğum Kontrol Hapı Kullanımı Sakıncalıdır?
Nedeni belirsiz adet kanaması düzensizliklerinde doğum kontrol hapları kesin olarak kullanılmaz !!!
Ayrıca migren, hipertansiyon, şeker hastalığı, depresyon, epilepsi, safra kesesi hastalığı, orak hücreli anemi, gebelikte karaciğerin tıkanma rahatsızlığı olmuş olanlar, SLE (Sistemik lupus eritematosus) hastalığı ile kanda trigliserid yüksekliği olanlarda başka yöntemlerle korunmalarında fayda vardır.
Myomu olanlar düşük dozlu hapları kullanabilirler. Düşük dozlu haplar myomu büyütmez.
Doğum Kontrol hapları Kimler İçin En Uygundur?
Doğum kontrol hapları; daha önce doğum yapmamış, yeni evli olup hemen çocuk istemeyen çiftler için en uygun seçenektir. Bilinenin aksine bir süre kullanılıp bırakıldıktan sonra (bu süre yıllar da olabilir) asla kısırlık yapmazlar.
Hatta biz çoğu zaman kısırlık tedavisine başlamadan bir kaç ay öncesinden itibaren hormonal durumu düzenlemek amacı ile doğum kontrol haplarını kullanabilmekteyiz.
Doğum Kontrol Haplarının Diğer Yararlı Etkileri
Doğum kontrol haplarının, etkin doğum kontrolü olmasının dışında diğer bazı avantajları da tespit edilmiştir. Bunlar:
Doğum Kontrol Haplarının İstenmeyen Etkileri
Tüm bu olumsuz etkiler kişilerin bünyesine bağımlıdır ve her zaman ortaya çıkmaz.
Doğum kontrol hapları yaz aylarında kullanılacaksa yüze güneşten koruyucu kremler sürülmelidir. Aksi halde gebelerde de görülen "Chloasma" olarak tabir edilen yüzde maske şeklinde kahverengi lekeler oluşabilir.
Doğum kontrol hapları kullanımında görülen depresyon yani içe çökkünlük hali genelde B6 vitamini (pridoksin) eksikliğine bağlıdır. Bunun için tedavi amaçlı B6 vitamini verilebilir. Yine de çok nadiren bu şikayet artıp devam edilebilir ve ilacın kesilmesi gerekebilir.
Doğum kontrol hapı içerisindeki estrogenler vücutta su tutucu, progesteron ise iştah açıcı etkiye sahiptir. Bu etkiler kişiden kişiye değişiklik gösterir. Kilo alımı özellikle iştah artmasına bağlı olarak gelişir. İrade ile iştahın baskılanması ile bu problem ortadan kalkar.
Göğüslerdeki hassasiyet (mastalji) de yine vücutta su tutucu etkiye bağlıdır. Fazla tuzlu yemek bu şikayetleri arttırır.
Doğum kontrol hapı alanlarda vücutta C ve B grubu vitaminlerde bir miktar eksiklik oluşabilir. Ancak yeterli ve düzenli beslenenlerde ek olarak vitamine gerek yoktur.
Düşük doz doğum kontrol hapları hipofizdeki mikroadenomları büyütmez ve yine rahimdeki myomların büyümesi üzerine de etkili değildir.
Doğum Kontrol Hapı Kullanırken Gebelik Oluşursa…
Doğum kontrol hapı kullanırken istenmeyen bir gebelik oluşursa ve fark edilmeden ilaç kullanımına devam edilirse bebekte bir sakatlık görülme şansı %2-3 arasındadır. Bu oranda aslında normal bir gebeliğin riskinden çok yüksek sayılmaz.
Daha önceden "VACTERL Komplex" denilen ve pek çok sakatlıklarla seyreden bir durumun oluşabileceği iddia edilmiş olsa bile günümüzde bunun pek pratikte izlenmediği daha sonraki çalışmalarda ifade edilmiştir.
Doğum kontrol hapına başlamadan (OKS öncesi) önceki tetkikler nelerdir?
Tüm bu tetkiklerin doğum kontrol hapına başlamadan önce yapılmasında fayda vardır. Ayrıca rutin olarak yılda bir kez bu testler tekrarlanmalıdır.
Smear testi normalde yılda bir kez tekrarlanması gereken bir tarama testidir. Ancak çok sık cinsel partner değiştirenlerle doğum kontrol hapını 5 yıldan uzun süredir kullananlarda 6 ayda bir tekrarlanmasında fayda vardır.
Smear Testi ile ilgili bilgiler için tıkayınız >>>
DOĞUM KONTROL HAPLARI HAKKINDA
Sizden En Sık Gelen Sorular ve Cevapları
Doğum kontrol hapları bilinenin aksine pek çok olumlu etkilere sahip hormonal ilaçlardır.
Pek çok kişi özellikle basında nadiren de olsa çıkan haberler sonrasında hormon içeren ilaçlardan uzak durmaktadır.
Biz bu bölümde sizden gelen ve en çok merak edilen soruların cevaplarını bu bölümde yayınlıyoruz.
Doğum kontrol hapları kısırlık yapar mı?
Hayır. Doğum kontrol hapları kısırlık yapma etkisi asla olmamaktadır; uzun yıllar kullanımdan sonra dahi kısırlık yapıcı bir etki ortaya çıkmaz. Hatta tüp bebek ve aşılama tedavilerinden önce belli bir süre doğum kontrol hapları kullanımı ile tedavilerdeki gebelik şansı artmaktadır.
Doğum kontrol hapları bırakıldıktan ne zaman sonra gebe kalınabilir?
Hemen. Doğum kontrol hapları kullanımını bıraktıktan hemen sonra gebe kalabilirsiniz. Diğer bir deyiş ile gebe kalma olasılığı ilacınızı kullanmayı kestikten hemen sonra başlamaktadır. Hatta doğum kontrol haplarını bıraktıktan sonra hamile kalma şansınız da artmaktadır.
Doğum kontrol hapları kilo yapar mı?
Doğum kontrol hapları içinde estrojen ve progesteron hormonları bulunmaktadır. Estrojenin su tutucu, progesteronun bazı kişilerde da iştah açıcı etkileri bulunmaktadır.
Doğum kontrol hapları kullanırken vücudunuzda ödem oluşmaması için fazla tuzlu yememenizi ve iştahınızı kontrol etmenizi öneririz.
Uzun yıllar doğum kontrol hapları kullanan hastalarda dahi kişilerin kendilerine dikkat etmeleri durumunda kilo aldırıcı bir etki izlenmemiştir. Ayrıca son jenerasyon (yeni) bazı doğum kontrol haplarının su tutucu etkisi azaltılmıştır ve bu sorun açısından daha güvenli grupta yer almaktadır.
Doğum kontrol hapları tüylenme yapar mı?
Hayır. Doğum kontrol hapları tüylenme yapmaz. Hatta tam tersi, tüylenmeyi azaltıcı etkilerinden dolayı tedavi amaçlı kullanılmaktadırlar. Bazı doğum kontrol hapları anti androjenik etkilerinden dolayı tüylenme tedavisinde oldukça etkilidirler.
Doğum kontrol hapları yumurtalık kisti yapar mı?
Hayır. Tam tersi bazı iyi huylu (folikül kistlerinin) tedavisinde doğum kontrol hapları kullanılmaktadır.
Doğum kontrol hapları çikolata kistleri olanlarda tedavi amaçlı kullanılır mı?
Evet. Hem çikolata kistlerinin baskılanması hem de endometriosis hastalığına bağlı sancılı adet görme (dismenore) tedavilerinde doğum kontrol hapları kullanılmaktadır. Ancak çikolata kistlerindeki etkinlikleri yumurtalığın basit (folikül) kistleri kadar fazla değildir.
Doğum kontrol hapları adet öncesi gerginliği azaltabilir mi?
Evet. Adet öncesi gerginlik sendromu (PMS) yumurtlama fonksiyonu ve hormonal değişikliklere bağlı gelişen bir durumdur. Doğum kontrol hapları ile yumurtlama işlevinin baskılanması adet öncesi gerginlik sorununda da çare olabilmektedir.
Doğum kontrol hapları kanser yapar mı?
Hayır. Tam tersi şekilde doğum kontrol hapları iyi huylu meme kanseri, yumurtalık ve rahim kanseri görülme sıklığını belirgin derece azaltmaktadır.
Diğer taraftan HPV (human papilloma virus) taşıyıcısı olanlarda rahim ağzı (serviks) kanseri görülmesini hafif düzeyde arttırabilir. Bu nedenle doğum kontrol hapı kullanan bayanların yılda bir kez smear testlerinin yapılmasını önermekteyiz.
Doğum kontrol hapları hormonal bozukluk yapar mı?
Hayır. Doğum kontrol hapları hormonal bozukluk oluşturmaz, tam tersi hormonal dengesizlik varsa bunu düzenler. Bu nedenle bazen kısırlık tedavileri öncesinde 1-2 ay süre ile doğum kontrol hapları kullanılabilir.
Doğum kontrol hapları cinsel isteksizlik yapar mı?
Bazen. Bazı kişilerde SHBG artışına bağlı kanda “testosteron” hormonu azalmasına bağlı libido kaybı (cinsel istek azalması) sorunu ortaya çıkabilir. Bu nadir görülen bir durumdur.
Doğum kontrol hapları melankoli ve depresyon yapar mı?
Bazen. Bazı kişilerde doğum kontrol hapları kullanımına bağlı kanda B6 vitamin eksikliğine bağlı olarak depresyon ve melankoli durumları ortaya çıkabilir. Bu kişilerde doğum kontrol hapları ile kombine olarak (eş zamanlı şekilde) B1, B6 ve B12 vitaminleri içeren haplar verilebilir.
İleri depresyon (major depresyon) sorunu olan kadınlara doğum kontrol hapları önerilmemektedir.
Tedavi amaçlı doğum kontrol hapları ne için kullanılır?
Yumurtalık kistlerinin tedavisinde, tüylenme (hisutism) tedavisinde, adet sancısını azaltmak için, adet öncesi gerginliğin azaltılması için, adetlerin uzun sürmesi ve pıhtılı gelmesi ile buna bağlı olarak gelişen kansızlığın tedavisinde, adet düzenleyici olarak, bazı hormonal düzensizlikleri dengelemek amacıyla, poliksitk over (PCO) sendromuna, endometriosis hastalığında, yumurtalığın çikolata kistlerinin baskılanması amacıyla doğum kontrol hapları verilebilir.
Hangi doğum kontrol hapını kullanmamı önerirsiniz?
Kişiye en uygun doğum kontrol hapı ancak bir jinekologun önerisi ile olmalıdır. Değişik hormonlar içeren ve değişik dozlardaki doğum kontrol haplarından kişiye en uygununu seçerek vermek son derece önemldir. Bu nedenle arkadaşınızın kullandığı gebelik önleyici hap sizin için uygun olmayabilir.
Uygun doğum kontrol hapını seçmek, ayrıntılı bir şekilde bilgilenmek için öncelikle bir jinekolojik kontrolden geçmenizi öneririz.
Erkekler için doğum kontrol hapları var mıdır?
Hayır. Bu konuda bazı bilimsel çalışmalar olmasına rağmen günümüzde erkeklerin kullanabileceği doğum kontrol hapları bulunmamaktadır.
Erkeklerin uygulayabileceği aile planlaması yöntemleri arasında prezervatifler, vazektomi ve geri çekme methodları yer almaktadır.
Gebelik önleyici vajinal halka nedir?
Aynı doğum kontrol hapı gibi etkinlik gösteren, ancak adetin ilk günü vajina içerisine yerleştirilen ve "Nuvaring" adı verilen gebelik önleyici vajinal halka yeni jenerasyon bir aile planlaması yöntemidir.
Adetin 21. günü elle kolay bir şekilde çıkarılmaktadır. Bu şekilde gebelikten korunma sağlar.
Nuvaring hakkında ayrıntılar >>>
Hormonal acil gebelikten korunma yöntemleri:
Ertesi Gün Hapları (Preven ve Norlevo) >>>