Yüksek enerjisi nedeniyle diyet yapanlar&#;n tüketmekten kaç&#;nd&#;klar&#; ya&#;lar, vücut için önemli ve elzem besin maddeleridir. Ya&#;lar&#;n vücuttaki en önemli görevi A, E, D ve K gibi ya&#;da eriyen vitaminlerin kullan&#;m&#;n&#; sa&#;lamakt&#;r.
Kalp sa&#;l&#;&#;&#;n&#; korumaya yard&#;mc&#; olur ve ayn&#; zamanda osteoporoz riskine kar&#;&#; vücutta salg&#;lanan hormonlar&#;n çal&#;&#;mas&#;n&#; düzenler. Ayr&#;ca organlar etraf&#;nda yer alarak vücudu darbelere kar&#;&#; korur ve vücut &#;s&#;s&#;n&#; korumaya yard&#;mc&#; olur.
&#;nsan vücudunun fonksiyonlar&#;n&#; yerine getirebilmesi için gerekli olan en önemli kaynak ya&#;lar&#;n bir gram&#; yakla&#;&#;k olarak 9 kalori içerir. Günlük olarak al&#;nmas&#; gereken kalorinin en az %’u ya&#;lardan gelmelidir.
Tüketim miktar&#; kadar tüketilen ya&#;&#;n cinsi de oldukça önemlidir: Ya&#;lar içeri&#;inde bulunan karbon say&#;lar&#; ve karbonlar aras&#;ndaki çift ba&#; durumuna göre s&#;n&#;fland&#;r&#;l&#;r. Karbon say&#;s&#;na göre uzun, orta ya da k&#;sa zincirli olarak 3’e ayr&#;lan ya&#; asitleri, karbonlar aras&#;ndaki çift ba&#;a göre doymu&#; ya&#; doymam&#;&#; ya&#; olarak ikiye ayr&#;l&#;r.
Ya&#; depolama kapasitesi s&#;n&#;rs&#;z olan vücut besinlerle ald&#;&#;&#; ya&#;&#; enerji olarak kullan&#;r ve fazlas&#;n&#; depolar. Gereksinim gördü&#;ünde depo ya&#;lar&#; kullan&#;r.
Doymu&#; Ya&#; Nedir?
Hidrojen aç&#;s&#;ndan zengin olan doymu&#; ya&#; asitleri yap&#;s&#;nda yer alan karbonlar aras&#;nda tek ba&#; bulunur. Doymu&#; ya&#; asitlerinin gliserol ile birle&#;mesi doymu&#; ya&#;lar&#; olu&#;turur. Tereya&#;&#;nda bulunan ve kendine has aromas&#;n&#; yaratan doymu&#; ya&#; asidi bütirik asit, Ara&#;idonik asit, Sitrik asit, Palmitik asit, Miristik asit, Laurik asit doymu&#; ya&#;lara örnek olarak verilebilir.
Doymu&#; ya&#; çe&#;itleri kat&#; ya da yar&#; kat&#; halde besinlerde bulunur. Doymu&#; ya&#;lar&#; meydana getiren ya&#; asitlerinin zincirlerini olu&#;turan karbon ba&#;lar&#;n&#;n tamam&#; hidrojenle ba&#;l&#;d&#;r. Besinlerle hiç doymu&#; ya&#; al&#;nmasa da vücut protein ve karbonhidrat metabolizmas&#; sonucu olu&#;an moleküllerden doymu&#; ya&#; sentezleyebilir. Vücut için elzem bir ya&#; asidi olmad&#;&#;&#;ndan dolay&#; besinlerle al&#;nmamas&#; önemli bir eksiklik de&#;ildir.
Peki, zeytinya&#;&#; doymu&#; ya&#; m&#;d&#;r? Zeytinya&#;&#; çoklu doymam&#;&#; ya&#; asidi, tekli doymam&#;&#; ya&#; asidi ve %14 oran&#;nda da doymu&#; ya&#; asidi içeren bir ya&#; çe&#;ididir. Vücut fonksiyonlar&#;n&#;n düzenli olarak yerine getirebilmesinde önemli fonksiyonlar&#; olan zeytinya&#;&#; a&#;&#;r&#; tüketildi&#;inde içeri&#;indeki doymu&#; ya&#; asitleri nedeniyle zararl&#; olabilir. Yüksek kalorisi nedeniyle kilo al&#;m&#;na sebep olabilir ve ayr&#;ca iltihaplanmay&#; artt&#;rabilir. Kan damarlar&#;nda t&#;kanmaya neden olarak kan&#;n ak&#;&#;kanl&#;&#;&#;n&#; azalt&#;r ve damar sertli&#;i gibi problemlere neden olabilir.
Genellikle hayvansal kaynakl&#; g&#;dalarda bulunan, a&#;&#;r&#; tüketimi sonucunda kalp ve damar hastal&#;klar&#;na neden olan, uzun sürekli tüketimde ciddi kilo al&#;m&#; olu&#;turan bir ya&#; türüdür. Besinlerde s&#;k s&#;k bulunur.
Doymu&#; Ya&#;lar&#;n Özellikleri Nelerdir?
Doymu&#; ya&#;lar&#;n içeri&#;indeki tüm karbon atomlar&#; hidrojenle doldurulmu&#;tur. Bu nedenle oda s&#;cakl&#;&#;&#;nda kat&#; ya da yar&#; kat&#; halde bulunurlar. Vücut taraf&#;ndan metabolize edilmeleri uzun zaman al&#;r.
Doymu&#; ya&#;lar&#;n özellikleri nedeniyle enerji olarak kullan&#;lmak yerine depo edilmeye daha uygundur. Uygun ko&#;ullarda muhafaza edilmediklerinde patojen bakteriler nedeniyle çok çabuk bozulabilen doymu&#; ya&#;lar, buzdolab&#;nda ya da serin, nem almayan, karanl&#;k alanlarda a&#;z&#; kapal&#; olarak saklanmal&#;d&#;r.
Oda s&#;cakl&#;&#;&#;nda saklanan doymu&#; ya&#;lar s&#;cakl&#;k ve bakterilerin etkisi ile gliserol ve ya&#; asitlerine parçalan&#;r. Aç&#;&#;a ç&#;kan ya&#; asitleri bakterilerin deste&#;i ile farkl&#; bile&#;ikler olu&#;turur. Olu&#;an yeni bile&#;ikler ya&#;&#;n tad&#;n&#; ac&#;la&#;t&#;r&#;r ve ayn&#; zamanda lezzetini bozarak sa&#;l&#;&#;&#; tehdit edebilir.
Doymu&#; ya&#;lar yüksek &#;s&#;ya maruz kald&#;&#;&#;nda yap&#;s&#;n&#; de&#;i&#;tirir. Dumanlanma ya da yanma olarak adland&#;r&#;lan bu durum kar&#;&#;s&#;nda doymu&#; ya&#;lar ya&#; asitleri ve gliserole ayr&#;l&#;r ve yeni bile&#;ikler olu&#;turur. Olu&#;an bu yeni bile&#;enler insan sa&#;l&#;&#;&#;n&#; tehdit eden kanserojen maddelerdir. Bu nedenle doymu&#; ya&#;lar ile pi&#;irilen yemeklerin dü&#;ük &#;s&#;da ve yava&#; yava&#; pi&#;irilmesi önerilir.
Doymu&#; Ya&#; Hangi Besinlerde Bulunur?
Hayvansal kaynakl&#; besinlerde yüksek oranda doymu&#; ya&#; asidi bulunmas&#;na ra&#;men hemen hemen tüm ya&#;lar az miktarda da olsa doymu&#; ve doymam&#;&#; ya&#; asitlerinin her ikisini de içerir.
Dana, koyun, s&#;&#;&#;r ve keçi eti ba&#;ta olmak üzere her çe&#;it k&#;rm&#;z&#; et doymu&#; ya&#; aç&#;s&#;ndan zengin bir kaynakt&#;r.
Tavuk, hindi, ördek gibi kümes hayvanlar&#;n&#;n derileri ve sakatatlar da doymu&#; ya&#; aç&#;s&#;ndan zengindir.
Tam ya&#;l&#; süt kullan&#;larak haz&#;rlanan peynir, kaymak, tereya&#;&#; ve yo&#;urt gibi besinler ile yumurta sar&#;s&#; da doymu&#; ya&#; kayna&#;&#;d&#;r.
Bunlara ek olarak palmiye ya&#;&#;, Hindistan cevizi ya&#;&#;, zeytinya&#;&#;, kuyruk ya&#;&#;, hurma ya&#;&#; ve kakao ya&#;&#; da bitkisel kaynakl&#; doymu&#; ya&#; içeren besinler aras&#;nda yer al&#;r.
Ayr&#;ca yer f&#;st&#;&#;&#; ya&#;&#;, soya ya&#;&#;, kanola ya&#;&#;, ayçiçe&#;i ya&#;&#; ve zeytinya&#;&#; da az miktarda bile olsa doymu&#; ya&#; içerir.
Peki, doymu&#; ya&#; helal mi? Ülkemizde genel olarak tüketilen etler helal kesilen ve dinen izin verilmi&#; hayvanlardan elde edilir. Dini aç&#;dan uygun olmayan domuz eti de doymu&#; ya&#; aç&#;s&#;ndan zengin bir besindir. Ancak sat&#;n al&#;nan ürünlerde domuz eti ibaresi yer alm&#;yor ise dini aç&#;dan herhangi bir sorun te&#;kil etmez.
Sa&#;l&#;kl&#; bir beslenme program&#;nda doymu&#; ve doymam&#;&#; ya&#;lar&#;n al&#;nmas&#; önemlidir. Dikkat edilmesi gereken nokta ise bu ya&#;lar&#;n miktar&#;d&#;r. Günlük olarak al&#;nan enerjinin %10’unun kat&#; ya&#;lardan yani doymu&#; ya&#;lardan al&#;nmas&#; uygundur.
Önerilen miktar&#;n üzerinde al&#;nan doymu&#; ya&#;lar kalp ve damar hastal&#;klar&#;na yakalanma riskini artt&#;rabilir. Doymu&#; ya&#;lar vücutta kötü kolesterol olarak bilinen LDL’nin artmas&#;na ve damarlarda birikmesine neden olur. Ayn&#; zamanda vücut total kolesterolü de yükselir. Damarlarda biriken kolesterol kalbe giden kan ak&#;&#;&#;n&#; azaltarak kalbi yorar ve kalp krizi riskini art&#;r&#;r. Ayn&#; zamanda damarlarda biriken kolesterol kan bas&#;nc&#;nda da art&#;&#;a sebep olur ve yüksek tansiyon riskini art&#;r&#;r.
&#;nsülin direnci geli&#;imine neden olarak tip 2 diyabet ve obezite gibi sa&#;l&#;k sorunlar&#; olu&#;turabilir. Ayr&#;ca yüksek oranda tüketilen doymu&#; ya&#;lar&#;n metabolizmas&#; sonucu olu&#;an serbest radikaller kanser hücresi olu&#;umunu destekler. Hayvansal kaynakl&#; besinlerde yüksek oranda doymu&#; ya&#; bulundu&#;undan dolay&#; et ile haz&#;rlanan yemeklere ekstradan ya&#; eklenmemesi gerekir.
Hayvansal kaynakl&#; besinlerin a&#;&#;r&#; tüketimi yüksek protein al&#;nmas&#;na da neden olur. Bu durum böbrek hastal&#;klar&#;na, gut gibi eklem hastal&#;klar&#;na yakalanma riskini de art&#;r&#;r. Vücuttaki fazla suyun birikmesini sa&#;layarak ödem olu&#;mas&#; da doymu&#; ya&#;&#;n zararlar&#; aras&#;nda say&#;labilir.
Doymu&#; ya&#;lar&#;n da di&#;er ya&#; çe&#;itlerinde oldu&#;u gibi 1 gram&#; 9 kaloridir. Sa&#;l&#;kl&#; bir diyet program&#;nda günlük olarak al&#;nan kalorinin en fazla %10’u doymu&#; ya&#;lardan gelmelidir. Ortalama günlük olarak kalori alan bir ki&#;inin diyetinde, doymu&#; ya&#;dan gelen kalori miktar&#; en fazla olabilir. Bu miktar göz önüne al&#;narak günlük al&#;nmas&#; gereken maksimum doymu&#; ya&#; miktar&#; gram aras&#;nda olmal&#;d&#;r. Yüksek oranda kalori içerdi&#;inden dolay&#; önerilen miktar&#;n üzerinde doymu&#; ya&#; tüketmek fazla ya&#;&#;n depolanmas&#;na neden olur.
Metabolize edilmesi oldukça zor olandoymu&#; ya&#;lar özellikle bölgesel o kilo alman&#;n en önemli nedenidir. Ya&#; dokusu toksin maddelerin ve vücuttaki fazla suyun en kolay yerle&#;ti&#;i alanlard&#;r. Ya&#; dokusu artt&#;kça vücuttaki toksin madde miktar&#; ve ödem de artar. Toksin maddeler ve ödem vücudun metabolizma h&#;z&#;n&#; yava&#;lat&#;r. Ayn&#; zamanda insülin direnci olu&#;turarak i&#;tah merkezini etkiler. &#;nsülin direnci sonucunda tokluk merkezi görevini tam olarak yerine getiremez ve daha fazla yeme iste&#;i ortaya ç&#;kar.
Bu sorunuza &#;öyle yan&#;t vermek daha do&#;ru olacakt&#;r: Doymu&#; ya&#;lar, kalbe giden damarlar&#;n kolayca ve k&#;sa sürede t&#;kanmas&#;na neden oluyor. Kalbinize giden damarlar&#;n hasar görmesi ve t&#;kanmas&#; ise birçok ciddi hastal&#;&#;&#; meydana getiriyor. Bu nedenle doymu&#; ya&#; tüketimi, sa&#;l&#;&#;&#;n&#;z&#; ciddi oranda etkileyece&#;inden zararl&#; besinler grubunda yer almaktad&#;r.
Besinleri bilinçli tüketmek istedi&#;inizde ald&#;&#;&#;n&#;z her ürünün içeri&#;ine birkaç dakika göz atman&#;z önerilir. Çünkü içerik k&#;sm&#;nda hangi ya&#;&#; ne kadar bar&#;nd&#;rd&#;&#;&#;n&#; görebilirsiniz. Özellikle de sa&#;l&#;kl&#; beslenmek ad&#;na doymu&#; ya&#;lardan kaç&#;yorsan&#;z, etiket okuma al&#;&#;kanl&#;&#;&#;n&#; kazanmal&#;s&#;n&#;z. &#;çerik k&#;sm&#;nda margarin, deri ya&#;&#;, palm ya&#;&#;, tam ya&#;l&#; mand&#;ra hayvanlar&#;n&#;n ya&#;&#; yer al&#;yorsa doymu&#; ya&#; içermektedir.
&#;lginizi çekebilir: K&#;zartma Ya&#;&#; Neden Köpürür, Kaç Kere Kullan&#;l&#;r?
Trans Ya&#; Nedir? &#;çeren Besinler, Zararlar&#;
Tereya&#;&#; Nas&#;l Yap&#;l&#;r? Faydalar&#; ve Zararlar&#;
