Dresden Nüshası Özellikleri

Dirse Han Hikâyesi (Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu), Dede korkut kitabında yer alan 12 hikâyeden ilki. Kitabın en an­lamlı hikâyelerinden biridir. İnsanın tabiat­la, toplumla ve kendisiyle çatışmasını işleyen /engin bir konusu vardır. Bayındır Hanın şöleninde çocuksuz olduğu için hor görülen Dirse Han bu konuyu eşiyle konuşur, adak verir, şölen kurar, dua eder, bir erkek ço­cuğa sahip olur. Azgın bir boğayı yenerek ad kazanan Boğaç Han, babasının yiğitle­rince kıskanılır; iftiraya uğrar, babasının öfkesine hedef olur, onun okuyla vurulur. Ana sütü ve kır çiçeklerinin merhemiyle iyileşir, babasından saklanır. Kırk yiğidi­nin, Dirse Hanı düşmana esir götürdükle­rini duyunca anasının salık verişiyle onun ardından gider; kırk yiğit yoldaşıyla bir­likte çarpışarak babasını kurtarır. Bayın­dır Handan beylik kazanır. Bütün hikayelerde olduğu gibi bu macera da, Dede Korkut’un güzel dilek ve dualarıyla sonuçlanır. Manzum-mensur kısımların yer aldığı hikâ­yede özellikle karı kocanın konuşmaları dik­kati çeker.

Boğaç Han, Dede Korkut kitabında ilk hikâyenin kahramanı. Dirse Hanın oğlu­na, küçük yaşta bir boğayı öldürdüğünden, Boğaç adı verilir. Boğaç Hanın kahraman­lığını çekemeyen bazı kimseler onu iftira ile Hanın gözünden düşürürler. Dirse Han, oğlunu öldürmeğe karar verir. Bir avda, onu yaralar. Anası, Boğaç Hanı eve gö­türerek iyileştirir. Düşmanları, Dirsa Hanın gerçeği öğrenmesinden korkarlar ve esir ederek başka ülkelere götürmeğe karar verirler. Boğaç Hanın anası bunu duyun­ca oğluna, babasını kurtarmasını söyler. Boğaç Han düşmanlarını öldürür, baba­sını geri getirir. Bu hikâyede babanın oğlunu vurduğu zaman duyduğu pişman­lık, ananın oğluna olan derin sevgisi ve Boğaç Hanın, babasını affederek kurtar­ması, sade ve duygulu bir dille anlatılır.

Beyrek hikâyesi, Oğuzların destan kah­ramanı Bamsı Beyrek’in hayatını anlatan hikâye. En eski şekli Dede Korkut kitabındadır: Oğuz beylerinden Bay Böre Be­yin uzun müddet çocuğu olmaz. Nihayet bir gün bir oğlu olur. Bay Bican Beyin de aynı anda kızı olur. İkisini «beşik kert­me» nişanlarlar. Bay Böre Beyin oğluna bü­yüyünce, Bamsı Beyrek adını takarlar. Bey­rek bir gün avda, tanımadığı nişanlısı Ba­nı Çiçekle rastlar. Birbirlerini severler. Kı­zın ağabeyisi Deli Karçar evlenmelerini is­temez. Düğüne yakın, düşmanlar Beyrck’i esir ederler. Karçar, Beyrek’in ölüm ha­berini getirene kardeşini vereceğini ilân eder. Yalancı oğlu Yaluncuk, Beyrek’in gömleğini kana bulayıp onun öldüğünü söyler. Buna inanmayan Bay Böre’nin adamları, Beyrek’i esir tutulduğu Bayburt kalesinde bulurlar. Beyrek kaleden kaçar, yurduna döner. Eski nişanlısıyle de, kaç­masına yardım eden Bayburt beyinin kızıyla da evlenir. Dede Korkut kitabının başka bir hikâyesi, Beyrek’in hayatının son kısmını anlatır: Beyrek’in mensup olduğu İç Oğuz’un ha­nı Kazan Bey, bir şölene Dış Oğuz beyi Alp Arız’ı çağırmaz. Alp Arız Dış Oğuz’­dan kız alan Beyrek’i, kendileriyle birleşip. Kazan Beye karşı kışkırtır. Arız, bu­nu kabul etmeyen Beyrek’i yaralar. Bey­rek ölürken. Kazan Beye, intikam alması­nı ve Arız’ın karısını Kazan’m oğlu Uraz ile evlendirmesini vasiyet eder. Anadolu’da bu hikâyenin değişik şekilleri yaygındır. Dede Korkut’ta Oğuz destanının orijinal motifleri yer alır. Anadolu riva­yetlerinde ise destan motiflerinin yerini ma­sal motifleri alır. Bayburt’ta Duduzar kö­yünde, Beyrek’in mezarı olduğu söylenir.