Dünyanın Akciğeri Hangi Ülke

Yağışlar

Amazon Yağmur Ormanları sadece Brezilya için değil, Güney Amerika'nın tamamı için muazzam miktarda su üretiyor. "Uçan nehirler" olarak adlandırılan, evapotranspirasyon sonucu oluşan su buharı ile yüklü hava kütleleri Brezilya'nın pek çok bölgesine nem taşıyor. Bu dev bulutlardan yağan yağmurlar Bolivya, Paraguay, Arjantin, Uruguay ve hatta Şili'nin en güney ucunda bile etkili olabiliyor. 

Faaliyetlerini Brezilya'da yürüten INPA‘nın (Ulusal Amazon Araştırmaları Enstitüsü) araştırmalarına göre, gövdesi 10 metre çapa sahip bir ağaç, atmosfere günde 300 litre buhar halinde su salınımını yapabiliyor. Bu da ortalama bir Brezilyalının günlük su tüketiminin iki katı anlamına geliyor.

Amazon Ormanları'nın korunması Brezilya'nın tarım ekonomisi ile gıda ve enerji üretimi açısından şart.

Yağmur ormanlarının yok edilmesi evapotranspirasyona ve "uçan nehirler"in ulaştığı mesafelere tesir ederek Güney Amerika'daki birçok ülkede yağışları olumsuz etkileyebiliyor. Bunun yanı sıra Amazon Nehri de güney yarımkürede denizlere akan toplam suyun beşte birini sağlıyor.

İklim Değişikliği

Amazon bölgesi ve bu bölgedeki tropik ormanlar 90 ila 140 milyar ton karbonu muhafaza ederek küresel iklimin istikrarına büyük katkı sağlıyor. Ayrıca Amazon Yağmur Ormanları, yeryüzündeki biyokütlenin, yani yaşayan ya da ölüp fosilleşen tüm biyolojik malzemenin yüzde 10'unu bünyesinde barındırıyor. Ağaçların kesilmesi ile yok olan ormanlar ise dünya için en büyük sera gazı kaynaklarından biri. Tarımsal kullanım amacı ile yok edilen ormanlar atmosfere karışan sera gazı salınımı ile küresel iklimin istikrarsızlaşmasına neden oluyor. 

2015 yılında imzalanan Paris İklim Anlaşması'nın küresel ısınmayı, sanayileşme öncesi çağa göre en fazla artı iki derece ile sınırlandırma hedefi, kaçınılmaz olarak ormanların korunmasını da gerektiriyor. Birleşmiş Milletler'in 2015 verilerine göre dünyada en fazla sera gazı salınımına sebep olan on ülkeden biri konumundaki Brezilya, uluslararası anlaşmalarla bu sera gazı salınımını 2030 yılına dek, 2005 seviyesine göre yüzde 43 azaltma konusunda taahhüt etmiş durumda. 

Ülke aynı zamanda, bu hedefi tutturabilmek için enerji çeşitliliğindeki sürdürülebilir biyoenerji payını artırma ve 12 milyon hektar ek orman yaratma konusunda söz konusu anlaşmalarla kendini yükümlülük altına aldı.

Çevre Bilançosu

Dünya üzerinde bilinen tüm canlı çeşitlerinin yüzde onuna Amazon bölgesi ev sahipliği yapıyor. Gezegenin en büyük yağmur ormanı olma özelliğine sahip Amazon Ormanları aynı zamanda yerkürenin en geniş biyoçeşitliliğini de içinde barındırıyor. Ayrıca, özellikle ormanların henüz tam anlamı ile araştırılmamış olan bölgelerinde henüz bilinmeyen çok sayıda canlı türü olduğu bilim insanları tarafından kabul edilen bir gerçek. 

Bu biyolojik çeşitliliğin korunması, tüm canlı türlerinin varlığını sürdürebilmelerini sağlaması açısından önemli. Sağlıklı ve çeşitliliği bol olan ekosistemlerin, örneğin orman yangınları gibi felaketlerin ardından toparlanmaları da daha hızlı ve kolay oluyor.

Biyolojik çeşitliliğin korunması, bölgedeki diğer ekosistemlerin istikrarı açısından çok önemli. Mesela devasa boyutlardaki Amazon Mercan Resifi, küresel ısınma tehdidi altındaki mercanların yurdu sayılıyor.

Rio de Janeiro kentindeki Federal Fluminense Üniversitesi'nden Biyolog Carlos Eduardo Leite Ferreira'ya göre bu resif, okyanuslarda zarar gören bölgelerde yeniden mercan varlığı oluşmasına katkı sağlayabilir. Ancak Total ve BP gibi enerji devlerinin Amazon Mercan Resifi yakınlarında petrol arama faaliyetine girme gibi planları var. Bu planlar hayata geçirilirse bölgenin ekosistemi büyük zarar görebilir. 

Yağmur Ormanlarından Ürünler

Amazon bölgesinde varlıklarını sürdüren pek çok canlı türü, ilaç, gıda ve başka ürünlerin üretimi açısından önemli. Bölgedeki on binden fazla bitki türü, tıp ve kozmetiğin yanı sıra haşaratla biyolojik mücadelede kullanılan maddeleri içeriyor. Sao Paulo kentindeki ABC Üniversitesi'nde yapılan bir araştırmaya göre, Amazon bölgesinde yetişen ve halk arasında "Kedi Pençesi" denen bir bitki, sadece Artrit ve Osteoartrit tedavisinde kullanılmıyor, aynı zamanda yorgunluğu azalttığı gibi, ileri safhadaki kanser hastalarının yaşam kalitesini yukarı çekebiliyor.

Yağmur ormanlarından elde edilen ürünler tüm Brezilya'da satılmakta. Acai üzümü, Guarana, tropikal meyveler, palmiye kalbi ve Amazonlardaki yerlilerin ürünleri. İhracat açısından önemli ürünler ise Brezilya fındığı, bir palmiye türü olan Jarina, ilaç üretiminde kullanılan bitkisel maddeler Rutil ve Jaborandi, özel bir ahşap malzeme olan Pau Rosa ile reçine ve yağ çeşitleri sayılabilir.

Priscila Jordão

© Deutsche Welle Türkçe

Bize yazın

Bu yılın başlarında yayınlanan popüler Netflix belgeseli "Seaspiracy", "dip trol balık avı" ve "aşırı avlanma" gibi ifadeleri kamuoyunun gündemine soktu.

Belgesel, toplumu balıkçılık endüstrisinin yıkıcı faaliyetlerinden haberdar kıldı.

Ancak Seaspiracy, izleyicilere sunduğu gerçekler ve istatistikler nedeniyle eleştirilerin de hedefi oldu. Yalın gerçekler bazı kişilerde adeta şok etkisi yarattı.

Bu yüzden burada 'derin bir dalış' yapacağız ve 'deniz korsanlığında' dip trol balık avının ve yasak avlanmanın okyanuslarımız için ne anlama geldiğine odaklanacağız.

Dip trol balıkçılık küresel ısınmayı nasıl etkiliyor?

2021, dip trol balıkçılığının çevresel maliyetini hesaplamak için yapılan ilk araştırmanın yayımlandığı yıl oldu.

"Biyo çeşitlilik, gıda ve iklim için küresel okyanusun korunması" isimli rapor, dip trol balıkçılığının tüm havacılık endüstrisi kadar karbondioksit salımına neden olduğunu ortaya çıkardı.

Okyanus tabanının dünyanın en büyük karbon deposu olduğunun altını çizen raporun yazarlarından Dr. Trisha Atwood, küresel ısınmayı durdurmanın karbon zengini deniz tabanını "rahatsız etmemekten" geçtiğinin altını çiziyor. buna rağmen deniz tabanının her gün tarandığını söyleyen araştırmacı, biyolojik çeşitliliğini tükendiğini söylüyor ve ekliyor: "Bin yıllık karbonu harekete geçiriyor ve böylece iklim değişikliğini şiddetlendiriyoruz".

Dip trol balık avını durdurmak için ne yapılabilir?

Bu karbon sorununu yüzde 90 oranında çözmenin yolu ise dip trol balıkçılığının yapıldığı denizlere sahip ülkelerin, sularının sadece yüzde 4'ünü korumasından geçiyor.

Bu bölgelerde balıkçılığın yasaklanması National Geographic Society'den Dr. Enric Sala'ya göre gıda üretimini artmasını ve deniz yaşamının korunmasını ve karbon emisyonlarını azalmasını sağlayacak.

İnsanlık ve ekonominin "daha sağlıklı" bir okyanustan yararlanacağını belirten araştırmacı, "Ülkeler 2030 yılına kadar okyanusun en az yüzde 30'unu korumak için birlikte çalışırsa hızlı kazanımlar elde edebiliriz" diyor.

Denizi korumak için anahtar bölgeler

Blue Marine Foundation'ın İcra Kurulu Yönetim Başkanı Charles Clover da bilimin çok net bir şekilde deniz hayatı için "en büyük tehdidin" yoğun balıkçılık olduğunu gösterdiğini ve bunun iklim değişikliğini de hızlandırdığını ifade ediyor.

"Avrupalı vatandaşların çıkarı biyo çeşitliliğin korunmasında ve iklim değişikliğine karşı mücadelede yatıyor, endüstri sanayisinin çıkarlarının korunmasında değil" diyen Clover, Kutuplardan Akdeniz'e kadar deniz dibindeki habitatların korunması için gereken tedbirleri almanın zamanının geldiğinin altını çiziyor.

Dip trol balıkçılığının en büyük zararı ise hedeflenen balığın yanında ağa başka türlerin de yakalanıyor olması. Bunun meydana gelmesinin nedeni ağların çok büyük olması ve yakalanan balıkların ağlarda sürüklenmesi.

Endüstriyel balıkçılık ve dip trol balık avı nedeniyle Dogger Bank'a verilen zararın büyüklüğünü inceleyen Blue Marine Vakfı, Client Earth, Marine Conservation Society ve WWF, İngiltere'nin 100 kilometre açığındaki bu bölgenin gördüğü zararın büyüklüğünün Avrupa'nın diğer bölgelerini korumada örnek teşkil edebileceğinde hem fikir.

Bölge İngiliz kara sularındaki en büyük miktardaki mavi karbonu barındırıyor. 5,1 milyon tona tekabül eden bu miktar, Londra ile Sydney arasında bir yolcu uçağının 31 bin seferde ortaya çıkardığı karbon dioksite denk.

İngiltere Hollanda ve Almanya Dogger Bank'ta ayrı bir çalışma daha yürüttü. Bu araştırmanın sonucu, dip trol balık avının nesli tükenmekte olan türler yerine kısa ömürlü omurgasızların hakim olduğu bir deniz ortamına yol açtığını gösterdi. Bu üç ülke Dogger Bank'taki 18 bin 765 kilometre karelik bir alanı korunmuş bölge ilan etmeye hazırlanıyor.

"Başarılı bir balık avının en büyük düşmanı koruma altına alınan bölgeler değil, yoğun avlanma"

"Kimileri bazı bölgelerin ava kapanmasının balıkçıların çıkarlarını zedelediğini ileri sürüyor" diyen Dr. Sala, asıl sorunun ise "aşırı avlanma" olduğunu belirtiyor.

Avlanmaya kapatılan bölgelerden edinilen deneyim ise çevre sularda balık stoğunun arttığını işaret ediyor. Suların ısınması ve sudaki oksijen oranının düşmesi Dogger Bank'ta deniz kulağı sayısında gerilemeye neden oldu.

Bununla birlikte koruma altına alınan komşu bir bölgede deniz kulaklarının sayısının artması sayesinde tüm bölgedeki balık stoğunun yeniden oluşması sağlandı. Sadece beş yılda ağların doluluk oranı yüzde 90 seviyesinde arttı.

Dip trol balık avının Dogger Bank gibi bölgelerde yasaklanması tehdit altındaki deniz canlılarının yüzde 80'inin kurtulmasını sağlayabilir. Yasağın diğer bir önemli tarafı da şu andaki ve gelecekteki karbondioksit depolamasının korunması sayesinde iklim değişikliğindeki bir çöküşün engellemesi.

Brezilya basınında yer alan habere göre, Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, ülkesinin Amazonlar'daki yangınla mücadele edecek kaynağının olmadığını bildirdi.

Başkanlık konutundan çıkarken gazetecilerin, "Amazonlar, Avrupa'dan daha büyük. Böyle bir alanda çıkarılan orman yangınlarıyla nasıl mücadele edeceksiniz?" sorusuna Bolsonaro, "Bunun için kaynağımız yok." şeklinde cevap verdi.

Aşırı sağcı Devlet Başkanı Bolsonaro, geçen hafta Norveç ve Almanya'nın Brezilya'daki ormanlara sürdürülebilirlik projeleri çerçevesinde sağladığı fonları kesme kararına ilişkin ülkesinin paraya ihtiyacı olmadığını söylemişti.

Öte yandan, Amazonlar'ı etkisine alan yangına Paraguay ve Bolivya da müdahale etmeye başlamıştı. Amazonlar'da etkili olan yangın, Bolivya'da da 500 bin hektar ormanın kül olmasına yol açmıştı.

Brezilya'daki orman yangınlarında bir yılda yüzde 83 artış

Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü (INPE), dünyanın en büyük yağmur ormanlarının bulunduğu Brezilya'da, bir yılda 72 bin orman yangını meydana geldiğini açıkladı.

INPE verilerine göre, ülkedeki orman yangınları son 6 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Yangın sayısında geçen yıla oranla yüzde 83 artış yaşandı. Ayrıca, bir hafta içerisinde korunan bölgeleri ve yerli halkları olumsuz etkileyen yaklaşık 10 bin orman yangını meydana geldi.

BREZİLYA DEVLET BAŞKANI'NDAN ACI İTİRAF!

Devlet Başkanı Bolsonaro, ülkede meydana gelen orman yangınlarının arkasında çevreci sivil toplum kuruluşlarının olabileceğini belirtmişti.

Bolsonaro, Amazonlar'da çıkan orman yangınlarına ilişkin, "Bana ve Brezilya hükümetine karşı, dikkat çekmek için çevreci sivil toplum kuruluşları bir suç eylemine karışmış olabilir. Teyit etmiyorum ama olabilir, bu bir ihtimal." ifadesini kullanmıştı.

Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, "Amazonların insanlığın mirası olduğunu söylemek, bizim ormanlarımızın dünyanın akciğeri olduğunu söylemek saçmadır. Bunun bir anlamı yok. Bu yalanlara ve hilelere inanmak bizim egemenliğimizin sorgulanmasıdır." dedi.

New York'ta Birleşmiş Milletler (BM) 74. Genel Kurulunda konuşan Bolsonaro, Amazonlar'daki orman yangınları karşısında gösterilen tepkileri hedef aldı, ayrıca kendinden önceki yönetimi, gazetecileri, sivil toplum örgütlerini, Venezuela'yı ve Küba'yı eleştirdi.

Amazon bölgesinde çıkan yangınların kuraklıktan kaynaklandığını ve yayılmasında mevsimsel rüzgarların etkili olduğunu savunan Bolsonaro, ayrıca Amazon yerlilerinin günlük yaşam etkinliklerinin de bazı yangınlarda rolü olduğunu ileri sürdü.

Bolsonaro, hükümetin Amazon Ormanları'na kesinlikle zarar vermediğini ve çevrenin korunması konusunda hassas olduğunu ifade etti.

Yangınlar konusundaki yayınları nedeniyle uluslararası basını eleştiren Bolsonaro, "Basın bizim vatansever duygularımıza saldırıyor. Amazonlar'ın insanlığın mirası olduğunu söylemek, bizim ormanlarımızın 'dünyanın akciğeri' olduğunu söylemek saçmadır. Bunun bir anlamı yok. Bu yalanlara ve hilelere inanmak bizim egemenliğimizin sorgulanmasıdır." diye konuştu.

Amazon yerlilerinin haklarını savunan sivil toplum kuruluşlarının "onların mağara adamı olarak kalmasını istediğini" savunan Bolsonaro, yerlilere daha fazla toprak tahsis edilmeyeceğini, yerlilerin de kendisi ile aynı fikirde olduğunu ileri sürdü.

Venezuela, Küba ve sosyalizm

Konuşmasında kendisinden önceki Brezilya İşçi Partisi yönetimini de eleştiren Bolsonaro, ülkesinin sosyalizmin eşiğinden döndüğünü, kendi yönetiminde halkın talepleri doğrultusunda yeni bir ülke inşa ettiklerini söyledi.

Ülkede çalışan bazı Kübalıların sınır dışı edilmesiyle ilgili konuşan Bolsonaro, "İnsan hakları örgütleri yüzünden köle gibi çalıştırılan Kübalı doktorları ülkelerine geri gönderdik." dedi.

Brezilya Devlet Başkanı Bolsonaro, konuşmasında Venezuela ve Küba hükümetlerini de hedef alan ifadeler kullandı.

Venezuela'da 60 bin Kübalı ajan olduğunu öne süren Bolsonaro, Venezuela'nın önceden demokratik bir ülke olduğunu ancak şimdilerde sosyalizmin zalimliği ile boğuştuğunu söyledi.

ABD ile Brezilya arasındaki ekonomik ilişkilere ve askeri ittifaka verdiği öneme vurgu yapan Bolsonaro, Brezilya’nın Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Japonya ve Çin'le ilişkilerini geliştirmek istediğini sözlerine ekledi.