Durkheim Totem
Faydalı Bilgiler: Totemizm
(Dün, sayfamızı Öykü Ay’la gerçekleştirdiğimiz çok önemli röportaja tahsis ederek ara verdiğimiz köşemize kaldığımız yerden devam ediyoruz.)
Antropolog Tylor’a göre dinin başlangıcında animizm, yani ruhlara inanç var demiştik. Sosyolog Durkheim için de dinin başlangıcında totemizm, yani kutsala inanç var. Ancak Durkheim’ın kutsaldan muradı, “toplum”.
“Totem”, bir insan topluluğunun, kendisinden türediğine inandığı ve bu inanç doğrultusunda belli beklenti ve yükümlülükler içerisinde olduğu varlık. Sözcük, Kuzey Amerika yerlilerinden Algonkin’lerin bir boyu Ojibwa’ların dilinden geliyor. Akraba, aile işareti ve koruyucu ruh anlamlarını taşımakta. Ototeman ifadesi, “O, benim akrabamdır” demek.
Daha çok hayvan türlerinden totem tutulmakla birlikte bitkiler veya yağmur, rüzgâr, fırtına, gökkuşağı gibi doğa olayları yahut dağ, nehir, göl gibi yeryüzü parçaları da totem olabiliyor.
Totemizmi dinin başlangıcı sayan Durkheim, Avustralya yerlilerinin totemik inançlarına ilişkin verilerden hareketle totemde karşılık bulan “kutsal”ın, toplumun kendisi olduğunu öne sürdü. Bir totem etrafında ayin yapan insanlar, aslında kendi toplumsallıklarına güveni; birlik, beraberlik ve sürekliliklerine inancı ifade etmekteydi. Dolayısıyla tapınılan totem (ki Durkheim bunun tanrı için de söz konusu olduğunu düşünür), aslında toplumun simgesel dışavurumundan başka bir şey değildir.
Totemizme ilişkin Durkheim’ın dışında, farklı görüşler ortaya atanlar arasında Freud üzerinde de durulabilir. Freud, totemizmi insanlığın sürü yaşamından toplum yaşamına geçiş sürecinde ortaya çıkan efsanevî bir trajedinin (“Ödip Karmaşası”) sonucu olarak değerlendirir. Bu “fantastik” kurama göre, başlangıçta “sürü” içindeki tüm dişileri kendine saklayıp büyüyen oğullarını dışarı atan güçlü, vahşi ve kıskanç bir baba vardı. Bir gün dışarı atılmış oğullar, güç birliği yapıp babayı katletti ve yedi. Ama sonra da suçluluk duygusu içinde, öldürdükleri babanın yerine koyacak bir “totem” yarattılar. Dolayısıyla totem, suç ve öldürme duygusundan kurtulma yolunda simgesel anlamda yeniden yüceltilen “baba”dır!..
Freud, tanrı kavramına giden yolun böyle açıldığını ileri sürer. Bu bakımdan onun için de dinin kökeninde totemizm var ama Durkheim’den farklı olarak totem, toplumun kendini yüceltme aracı değil. İnsanlık tarihinde sürüden topluma geçişte dönüm noktası oluşturan suç eyleminin günahını bastırmaya yönelik bir katledileni yüceltme aracı (B. Morris, “Antropological Studies of Religion”, ).
Fransız antropolog Lévi- Strauss’un kuramsal önermelerinde mitlerin yanı sıra totemizme de ağırlık verdiğini önceki gün belirtmiştik. Lévi-Strauss için totemizm, doğakültür ikiliğinin arabulucusu olan bir “ilke”. Totemik inanç sistemi aracılığıyla insanlar, bir toplum/kültür oluşturarak koptukları doğa ile tekrar bağ kuruyorlar. Bu, aslında insan ile doğanın tek vücut olduğu düşüncesinin bir ifadesi.
Totemizm
Totem, bazı ilkelklan ve kabilelerden, onların atası sayılan hayvan veya bitkiye verilen isimdir. Bu totemleri kutsal sayan dini/felsefigörüşe ise Totemizm denmektedir. Bu sözcük kabile dilinde nişan veya âlamet anlamına gelir. Ayrıca totem Panama, Brezilya ve Orta Afrika da kullanılan bir kısaltmadır. Totemizm klan dinidir. Émile Durkheim'e göre ise Totemizm ilkel bir dindir. Totemizm, dünyanın birçok ülkesinde Kuzey Amerika ve Avustralya'da görülür. İnançlarına göre totem olan hayvana ne zarar verebilir, ne de öldürebilir. Totem de buna karşılık insanı korur. Avustralya'da totem olan hayvan için yıllık törenler yapılır. Bu törenlerde o hayvanın çoğalmasını kolaylaştırma amacı güdülür. Totem olan hayvanın etini yemek yasak olduğu halde, bu törenlerde bu yasak uygulanmaz. Bazı araştırmacılarAntik Mısır, Yunan, İtalyan ve Galya halkının dinlerinde de totemizm izlerinin bulunduğunu ileri sürmüşlerdir. Birçok yerde klan fertlerinin, totemlerine benzemek için totemlerinin resmini vücutlarına nakşederek merasimlerde totemin derisini giydikleri de görülmüştür. Konuya diğer bir açıdan bakılırsa totemin tabu olduğu görülür. Totem olan hayvanı öldürmek yasak olduğu gibi, totem olan ağacın gövdesinde oturmak hatta odununu kırmak da yasaktır. Bazı dinler tarihiaraştırmacılarına göre Animizm'den doğmuştur. Halk edebiyatında, masallarda ve Tevrat'taki hayvanların konuşması ile İncillerde güvercine önemli bir yer verilmesini Totemizm kalıntısı olarak sayanlar da vardır.
Tenkitleri[değiştir kaynağı değiştir]
- Totemizm, zannedildiği gibi hayvana tapmaktan ibaret değildir. Klan üyeleri de totemler kadar mukaddestir.
- Totemizm, Naturizm ve Animizm'e göre daha gelişmiş bir sistem olamamakla beraber iptidai insanların dini inanışlarını açıklamak için ortaya atılmış bir teoriden başka bir şey değildir.
- Totemizm, metafizik idealinden mahrumdur.
- Totemizm'in insanlığın iptidai dini olduğu görüşünü iddia eden E. Durkheim'e birçok sosyolog itiraz etmiştir. İtiraz edenlerin başında P.W. Schimidt gelmektedir.