Ebilmek Fiili

ebilmek fiili

kaynağı değiştir]

Herhangi bir fiil ile bil- fiilinin birleşmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına "a" veya "e" harflerinden biri gelir. Cümleye gücü yetme veya olasılık anlamı katar. Soru olarak kullanıldığında rica anlamı katar.

Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir. (olasılık)
Sınıfı geçebilmem için çok çalışmam gerekiyor. (gücü yetme)
Yarın fuara gidebiliriz, ne dersin? (olasılık)
Şu camı kapatabilir misin? (rica)
Sevinçten kapısında bayılabilirim. (olasılık)

Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer ve olumsuzluk eki eklenir. Ancak aradaki ünlü muhafaza edilir:

Saatlerdir uğraşmama rağmen bulmacayı çözemedim.
Yarına kadar bu ödevi yetiştiremem.

Bazı ağızlarda ve bazı Türkî dillerde olumsuz yapıda da "bil-" fiili muhafaza edilir:

Fikrimden geceler yatabilmirem. (yatamıyorum)

Geniş zamanın olumsuzu ile karıştırılmamalıdır. Fiilden sonra -e, -a ekleri varsa yeterlilik fiilinin olumsuzu, yoksa geniş zamanın olumsuzu olur:

yapabilirim / yapamam (yeterlilik fiili)
yaparım / yapmam (geniş zaman)

Tezlik[değiştir
Kurallı birleşik fiil nedir, ekleri ve türleri nelerdir? Kurallı birleşik fiil örnekleri ile konu anlatımı
Haberin Devamı
Kurallı Birleşik Fiil Ekleri Nelerdir?
Birleşik kelimeler iki veya daha çok kelimenin bir araya gelmesi ile oluşmaktadır. Bileşik fiillerin türlerine göre ekleri de değişkenlik göstermektedir. Yardımcı fiiller ile yapılan birleşik fiiller bir isim ile birlikte başına -et, -ol olacak biçimde bul-, buyur-, eyle-, kıl-, yap-, ver- gibi yardımcı fiiller ile birleşerek oluşmaktadırlar. Bu durum kurallı birleşik fiillerde farklılık göstermektedir. Kurallı birleşik fiiller 4 şekilde incelenmektedir. Bu nedenle çeşitlerine göre ekleri de değişmektedir. Kurallı birleşik fiillerin ekleri şunlardır:
- Yeterlilik Fiilleri: +ebilmek
- Tezlik Fiilleri: +evermek
- Süreklilik Fiilleri: +edurmak, +ekalmak, +egelmek
- Yaklaşma Fiilleri: +eyazmak
Kurallı Birleşik Fiil Türleri Nelerdir?
Kurallı birleşik fiiller iki farklı eylemin birleşmesi ile oluşmaktadır. Bu şekilde oluşan fiillere kurallı birleşik fiil adı verilmektedir. Fakat kurallı birleşik kelimeler de kendi içlerinde 4 türe ayrılmaktadır. Kurallı birleşik fiil türleri şunlardır:
- Yeterlilik fiilleri cümleye olasılık ve rica anlamı katmaktadır. Fiil + ebilmek yardımcı fiili ile oluşmaktadır.
Haberin Devamı
- Tezlik fiilleri ile kurallı birleşik fiil türlerinden birisidir. Cümlelere çabukluk ve acelecilik anlamlarını katmaktadır. Fiil + evermek yardımcı fiili ile oluşmaktadır.
- Süreklilik fiilleri ise cümleye belirli bir zamandan beri yapılan devamlılığı katmaktadır. Fiil + edurmak, ekalkmak ve egelmek şeklinde oluşmaktadır.
- Son olarak yaklaşma fiilleri cümleye gerçekleşme durumuna az kalmış anlamını katmaktadır. Fiil + eyazmak şeklinde oluşmaktadır.
Kurallı Birleşik Fiil Örnekleri İle Konu Anlatımı
Kurallı birleşik fiiller iki eylemin birleşmesinden ve kalıplaşmasından ortaya çıkmaktadır. Belirli bir kuralara göre yardımcı fiiller fiil unsuruna getirilir ve kendi aralarında uzaklaşarak tezlik, yeterlik, yaklaşma ve süreklilik anlamlarını katar. Kurallı bileşik fiillerin türlerine göre örnekleri şu şekilde verebiliriz:
Haberin Devamı
- Kapıyı biraz açabilir misiniz? Fiil + ebilmek yardımcı fiili ile yeterlilik fiili oluşmaktadır. Böylece ''açabilir'' fiili de burada rica belirtmesi nedeniyle yeterlilik fiili olmaktadır.
- Giderken eşyalarını da götürüver: Fiil + evermek yardımcı fiili ile birleşerek tezlik fiili oluşmuştur. Cümlede ''götürüver'' fiili kurallı birleşik fiillerden tezlik fiillerine örnektir.
- Sen gidedur, ben birazdan geleceğim: Fiil + edurmak yardımcı fiili ile süreklilik fiili oluşmuştur. Burada ''gidedur'' süreklilik fiili olmaktadır.
- Karlı havada yürürken birden düşeyazdım: Fiil + eyazmak yardımcı fiili ile yaklaşma fiili olmuştur. Cümlede ''düşeyazdım'' kelimesi yaklaşma fiili olmaktadır. Düşeyazdım fiili ise cümleye süreklilik ve devamlılık anlamını katmıştır.

Yetenekler

Yeteneklerimiz ve Yeterlik Fiili

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?

Bu dersin sonunda;

Yeterlik gösterdiğimiz konuları öğreneceksiniz.
Neleri yapabilirsin? / Yapabilir misin? sorularına Türkçe nasıl cevap vereceğinizi öğreneceksiniz.
Yeterlik fiilinin kullanımını öğreneceksiniz.

Aşağıdaki görselleri inceleyiniz ve kelimeleri tekrarlayınız.

DİL BİLGİSİ

Aşağıdaki tabloyu öğretmeninizle birlikte inceleyin. Anlamadığınız yerleri öğretmeninize sorun.

Yeterlik Fiili Geniş Zaman - Olumlu

NOT!

Yeterlik fiili "-abil, -ebil" dir.
Yeterlik geniş zaman fiili "-abilir, -ebilir" dir.
a, ı, u, o: "-abilir" / e, i, ö, ü: "-ebilir"

yap	getir	oku
Ben	yapabilirim	getirebilirim	okuyabilirim
Sen	yapabilirsin	getirebilirsin	okuyabilirsin
O	yapabilir	getirebilir	okuyabilir
Biz	yapabiliriz	getirebiliriz	okuyabiliriz
Siz	yapabilirsiniz	getirebilirsiniz	okuyabilirsiniz
Onlar	yapabilirler	getirebilirler	okuyabilirler

1. ETKİNLİK

Aşağıdaki kelimelerle siz de örnekteki gibi yeterlik fiili geniş zaman olumlu cümleler kurunuz.

yürümek (ben) Ben yürüyebilirim.

1) oturmak (o)

2) atlamak (sen)

3) konuşmak (onlar)

4) beklemek (biz)

5) öğrenmek (siz)

2. ETKİNLİK

Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.

Benim adım Barış, üniversitede ekonomi bölümünde okuyorum. Ev arkadaşlarım Alper, Tarık ve Efe. Herkesin farklı yetenekleri var. Evin aşçısı benim. Arkadaşlarım yemeklerimi beğenirler. Farklı yemekleri öğrenmek için bir yemek kitabı aldım. Çorba yapabilirim. Makarna, pilav ve sebze yemekleri pişirebilirim. Alper macerayı çok sever. O, motosiklet sürebilir, dağa tırmanabilir, ip üzerinde yürüyebilir ve uçaktan paraşütle atlayabilir. Tarık müziği çok sever. Onun sesi çok güzel; şarkı söyleyebilir, saz ve piyano çalabilir. Evdeki boyu en uzun kişi Efe. O, spor yapmayı çok sever; basketbol oynayabilir, dans edebilir, yüzebilir ve sörf yapabilir.

Aşağıda belirtilen yeteneklerin kime ait olduğunu işaretleyiniz.

Alper	Barış	Efe	Tarık
Yemek yapabilir.
Saz çalabilir.
Dans edebilir.
Uçaktan paraşütle atlayabilir.
Dağa tırmanabilir.
Sörf yapabilir.
Şarkı söyleyebilir.

DİL BİLGİSİ

Aşağıdaki tabloyu öğretmeninizle birlikte inceleyin. Anlamadığınız yerleri öğretmeninize sorun.

Yeterlik Fiili Geniş Zaman - Olumsuz

NOT!

Yeterlik geniş zaman olumsuzluk fiili eki "-ama, -amaz, -eme, -emez"dir.
a, ı, o, u: -ama, -amaz / e, i, ö, ü: -eme, -emez

yap	getir	oku
Ben	yapamam	getiremem	okuyamam
Sen	yapamazsın	getiremezsin	okuyamazsın
O	yapamaz	getiremez	okuyamaz
Biz	yapamayız	getiremeyiz	okuyamayız
Siz	yapamazsınız	getiremezsiniz	okuyamazsınız
Onlar	yapamazlar	getiremezler	okuyamazlar

3. ETKİNLİK

Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi yeterlik fiilinin geniş zaman olumsuzu yapınız.

Sen Türkçe konuşabilirsin.

Sen Türkçe konuşamazsın.

1) Ben karikatür çizebilirim.

2) Biz akşam yemeğini hazırlayabiliriz.

Biz akşam yemeğini .

3) Ayten, köpeklere ve kedilere dokunabilir.

Ayten, köpeklere ve kedilere .

4) Onlar, tiyatroda iyi rol yapabilirler.

Onlar, tiyatroda iyi rol .

5) Siz bu valizleri taşıyabilirsiniz.

Siz bu valizleri .

6) İnsanları küçük hediyelerle mutlu edebilirsin.

İnsanları küçük hediyelerle mutlu .

4. ETKİNLİK

Aşağıdaki boşluklara parantez içindeki fiillerin yeterlik geniş zaman olumsuzunu yazınız.

1) Ben bu konuda sana yardımcı . (olmak)

2) Bankamatik bozuk, onlar bankamatikten para . (çekmek)

3) Elbise çok pahalı, sen bu elbiseyi . (almak)

4) Biz seni burada daha fazla . (beklemek)

5) Burası çok gürültülü, siz burada . (çalışmak)

5. ETKİNLİK

Örnekteki gibi birinci fiili olumlu, ikinci fiili olumsuz yapınız. (Yeterlik geniş zaman)

1) Ben saz çalabilirim ama keman çalamam.

2) Babam, araba sür fakat motosiklet kullan.

3) Sen bulaşık yıka ancak yemek yap.

4) Kuşlar uçama kediler uç.

5) Biz erken uyu fakat onlar uyu.

6) Ben şiir oku lakin şiir yaz.

DİL BİLGİSİ

Aşağıdaki tabloyu öğretmeninizle birlikte inceleyin. Anlamadığınız yerleri öğretmeninize sorun.

Yeterlik Fiili Geniş Zaman - Soru

NOT!

a, ı, o, u: -abilir mi? / e, i, ö, ü: -ebilir mi?

yap	getir	oku
Ben	yapabilirmiyim?	getirebilir miyim?	okuyabilir miyim?
Sen	yapabilir misin?	getirebilir misin?	okuyabilir misin?
O	yapabilir mi?	getirebilir mi?	okuyabilir mi?
Biz	yapabilir miyiz?	getirebilir miyiz?	okuyabilir miyiz?
Siz	yapabilir misiniz?	getirebilir misiniz?	okuyabilir misiniz?
Onlar	yapabilirler mi?	getirebilirler mi?	okuyabilirler mi?

6. ETKİNLİK

Aşağıdaki cümleleri yeterlik fiilinin geniş zaman soru şekline göre tamamlayınız.

1) Sen bu kitabı beş günde ? (bitirmek)

2) Biz bir yıl sonra Türkçe ? (konuşmak)

3) Salonu siz ? (süpürmek)

4) Onlar bisiklete ? (binmek)

5) Siz salonu ve yatak odasını ? (boyamak)

7. ETKİNLİK

Aşağıdaki cümleleri yeterlik fiilleriyle tamamlayınız.

1) Sen ödevini akşam bitirebilir misin?

Evet, ödevimi akşam .

Hayır, ödevimi akşam bitiremem.

2) Bu soruyu ?

Evet, soruyu çözebilirim.

Hayır, soruyu .

3) Siz bu havuzda ?

Evet, biz bu havuzda yüzebiliriz.

Hayır, biz bu havuzda .

4) Onlar, kupayı ?

Evet, onlar kupayı kazanabilirler.

Hayır, onlar kupayı .

8. ETKİNLİK

Diyaloğu dinleyiniz ve soruları cevaplayınız.

Olga :

Arabamın lastiği patlamış, ben lastiği değiştiremem. Bana yardım edebilir misin?

Arda :

Tabii sana yardım edebilirim. Arabanın lastiğini değiştirebilirim. Şimdi neredesin?

Olga :

Evdeyim, araba garajda. Buraya ne zaman gelebilirsin?

Arda :

Yarım saat sonra gelebilirim.

Olga :

Tamam, teşekkür ederim Arda.

Dinlediğiniz diyaloğa göre ifadeler doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

() Olga, araba sürebilir ama arabanın lastiğini değiştiremez.

() Olga, Arda'yı sinemaya gitmek için aradı.

() Arda, Olga'ya yardım edebilir.

() Arda, arabanın lastiğini değiştiremez ama tamirci çağırabilir.

() Arda, Olga'nın evine yarım saat sonra gelebilir.

NOT!

Yeterlik fiili "-abil , -ebil " geniş zaman dışında diğer zaman kipleriyle de kullanılabilir.

Örnekler

Ben bu motosikleti sürebilirim. (Geniş zaman)

O, denizde yüzebiliyor. (Şimdiki zaman)

Onlar toplantıyı dün yapabildiler. (Görülen geçmiş zaman)

Akif Bey, doktora geçen hafta muayene olabilmiş. (Duyulan geçmiş zaman)

Ben on sekiz yaşında ehliyet alabileceğim. (Gelecek zaman)

9. ETKİNLİK

Aşağıdaki görsellerle ilgili konuşunuz. Bu etkinliklerden hangilerini yapabilirsiniz?/ yapamazsınız?

NOT!

Yeterlik fiili; rica (istek), yeterlik, izin, ihtimal (olasılık) anlamında kullanılır.

Örnekler

Şevval, İspanyolca konuşabilir. (yeterlik)

Tuzluğu verebilir misiniz? (rica)

Affedersiniz, kaleminizi kullanabilir miyim? (izin)

Hafta sonu yağmur yağabilir. (ihtimal)

10. ETKİNLİK

Aşağıdaki cümlelerde yeterlik fiili hangi anlamda kullanılmıştır? İşaretleyiniz.

Rica	İzin	Yeterlik	İhtimal
1) Bana sade bir Türk kahvesi yapabilir misin?
2) Bu eski bina her an çökebilir.
3) Çince konuşamam fakat Türkçe konuşabilirim.
4) Bu kitapları ödünç alabilir miyim?
5) Lütfen, pencereyi kapatabilir misiniz?
6) Bu sözlerden sonra yeni bir tartışma çıkabilir.
7) Matematik dersinden biraz erken çıkabilir miyiz?
8) Şemsiyeyi al, yağmur yağabilir.
9) Affedersiniz, içeri girebilir miyim?
10) Bu kolileri ben taşıyamam.

11. ETKİNLİK

Metindeki boşlukları uygun yeterlik fiilleriyle doldurunuz.

Merhaba adım Abdullah. Katar'da yaşıyorum, iş adamıyım. Turacoon'da online Türkçe öğreniyorum. Şu an A2 düzeyindeyim. Türkçe basit cümleler söyleyebilirim ama uzun cümleler söyle..... . İnsanlarla tanış ..... , kendimi kısaca tanıt ..... . Şehirdeki önemli yerleri (otel, hastane, polis merkezi, lokanta vb.) tarif ed..... . Marketten alışveriş yap ..... . Türkçe müzik dinle..... ve Türkçe film seyred...... Hızlı konuşmaları anla..... fakat yavaş konuşmaları anlayabilirim. Turacoon'daki Türkçe öğretmenim Arapça ve İngilizce biliyor. Öğretmenimle Arapça da konuş .... . İstanbul'a iki defa iş için geldim. Bundan sonra da Türkiye'ye iş için sık sık gel....... Türkçeyi daha iyi öğrenmek istiyorum.

12. ETKİNLİK

Aşağıdaki konularla ilgili yeterlik geniş zamanı kullanarak bir metin yazınız.

Sporla ilgili hangi yeteneklere sahipsiniz? (Hangi sporları yapabilirsiniz?)
Yemek yapabilir misiniz? Hangi yemekleri yapabilirsiniz?

...................................................................................................................................................................................

You have run out of free trial lessons. Subscribe now to continue learning Turkish!

Kayıt Ol