Edebi sanatlar ya da söz sanatlarının mantığını anlayabilmek için öncelikle edebiyatın amacını iyi bir şekilde bilmek gerekiyor. Edebiyatın genel amacı duygu ve düşüncelerin başkalarına etkileyici ve güzel bir şekilde aktarılmasıdır. Bu amaçların gerçekleşmesi için anlatımlarında sanatçılar bazı söz sanatlarından yararlanırlar. Ancak edebi sanatların şiir içinde kullanılabilmesi büyük bir yetenek gerektirmektedir.
Anlatımda etkiyi arttırmak, anlatımı zenginleştirmek, güçlendirmek ve renklendirmek için dilin anlam ve sembolik gücünü kullanma özelliklerine Edebi sanatlar ya da söz sanatları denir.
Süslü bir edebiyat oluşturma gayreti taşıyan Divan edebiyatında edebi sanatların çok büyük bir yeri vardır. Çünkü divan şiirinde beyitlerde az sözle birçok şey anlatılmak amaçlandığından sayfalar dolusu düşünce ve hissi bir beyite sığdırmak isteyen şairler, bunu başarmak için çağrışımlardan ya da Teşbih, mecaz, istiare, kinaye, teşhis gibi birçok söz sanatlarından yararlanmışlardır. Şiirin dilini de oldukça ağırlaştıran edebi sanatlar yoluyla eserin daha güzelleştiği, sözün daha etkili olduğu kabul edilir.
Teşbih (Benzetme):
Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.
Teşbih sanatıyla birlikte sözün etkisi ve anlamı güçlendirilmiş olunur.
Teşbihin dört ögesi vardır:
Benzeyen: Özellikçe zayıf olandır.
Kendisine benzetilen: Özellikçe güçlü olandır.
Benzetme yönü: Aktarılan özelliktir.
Benzetme edatı: Gibi, kadar, sanki vb. kelimelerdir.
Teşbih-i Beliğ (Güzel Benzetme):
Benzetme ögelerinden sadece “Kendisine benzetilen ve benzeyen” ile yapılan teşbih çeşididir.
İstiare (Eğretileme)
Benzetmenin asıl unsurları olan benzeyen ya da kendisine benzetilenin yalnız birinin kullanılmasıyla yapılan edebî sanattır.
Açık İstiare: Sadece “Kendisine benzetilen” ögesinin kullanıldığı istiaredir.
Kapalı İstiare: Yalnızca “Benzeyen” ögesinin kullanıldığı istiare türüdür.
Mecazımürsel (Ad Aktarması)
Bir sözün, benzetme amacı güdülmeden, başka bir sözün yerine kullanılmasıdır.
Ad aktarmasın gerçekleşebilmesi için iki hususa dikkat etmek gerekir:
1) Benzetme amacının olmaması gerekir.
2) Sözcüğün gerçek anlamının dışında mecaz anlamda kullanılması gerekir.
Ad aktarması yapılırken; parça-bütün, genel-özel, iç-dış, yazar-eser, yer-insan gibi benzetme ilişkileri kurabilir.
⇒ Parça-Bütün İlgisi:Bu tekerlekler nereleri gördü bir bilsen!
⇒ İç-Dış İlgisi:Bir depoyla toplamda km yol yaptık.
⇒ Sanatçı-Eser İlgisi:
Zihnim bu şehirden, bu devirden çok uzakta,
Tanbûri Cemil Bey çalıyor eski plâkta.
⇒ Yer-İnsan İlgisi:Tüm sınıfı yarın sözlü yapacağım.
Teşhis (Kişileştirme)
İnsan dışındaki varlık ve kavramlara insana ait duyuş̧ ve davranış̧ özellikleri yükleme sanatıdır.
(Teşhisin olduğu yerde kapalı istiare de vardır.)
İntak (Konuşturma)
Kişileştirilen varlık veya kavramın insan gibi konuşturulması sanatıdır.
(İntak sanatının olduğu her yerde teşhis sanatı da vardır.)
Tenasüp (Uygunluk)
Anlamca birbiriyle ilgili kelimelerin bir arada kullanılması sanatıdır.
Tezat (Karşıtlık)
Birbirine karşıt duygu, düşünce, hayal ve durumları ifade eden kavramları bir arada kullanma sanatıdır.
Telmih (Hatırlatma)
Herkes tarafından bilinen bir olaya veya kişiye gönderme yaparak o olayı veya kişiyi hatırlatma sanatıdır.
Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama):
Bir olayı gerçek nedeninin dışında bir nedene, çoğunlukla da güzel bir nedene bağlama sanatıdır.
Tecahüliarif (Bilmezden Gelme)
Anlam inceliği oluşturmak için bildiği bir şeyi bilmez görünme, bilmezlikten gelme sanatıdır.
Kinaye (Değinmece)
Gerçek anlamı da düşünülebilecek bir sözü gerçek anlamının dışında (mecaz anlamıyla) kullanma sanatıdır.
Türkçede yüzü kızarmak, alnı açık gibi deyimler ve atılan ok geri gelmez gibi atasözleri kinayeye örnektir.
Tariz (İğneleme)
Bir sözü tersini kastederek kullanma, bir kişiyi ya da durumu alaya almak için yapılan iğneleme sanatıdır.
İrsalimesel
Şiirde atasözü veya vecize (özdeyiş̧) kullanma sanatıdır. Böylelikle sözün anlam gücü ve inandırıcılığı artmış olur.
Mübalağa (Abartma)
Sözün gücünü ve etkisini artırmak amacıyla bir durum, olay ya da varlığın olduğundan büyük veya küçük, çok ya da az gösterilerek anlatılması sanatıdır.
İstifham(Soru Sorma Sanatı)
Sözün anlam gücünü ve etkisini artırmak amacıyla cümlenin soru şeklinde oluşturulmasına istifham sanatı denir.
Tekrir (Yineleme)
Şiirde bir ifadeyi etkili kılmak ve vurgusunu arttırmak için ilgili sözcüklerin tekrar edilmesine tekrir sanatı denir. Bu sanatla birlikte ilgili sözcükler dikkat çekici hale gelir.
Leffüneşir
Bir dizede birden fazla kavramın söylenmesi ve sonrasındaki dizede bu kavramlarla ilgili benzerlik ve karşıtlıkları sıralamaya leffüneşir sanatı denir.
Nida
içinde bulunulan duygu ve heyecanları coşkun bir şekilde anlatmaya nida sanatı denir. Genellikle ay, ey, hay, ah gibi ünlemlerle yapılır.
Seci
Cümlelerin ya da yan cümlelerin sonlarındaki ses benzerliğine seci sanatı denir. Bu sanata nesirde kullanılan uyak da denilebilir.
Cinas
Anlamları farklı, yazılış veya söyleyiş bakımından benzer sözcüklerin bir arada kullanılmasına cinas sanatı denir.
Bir güzel şuha dedim iki gözün sürmelidir
Dedi vallahi seni Hind’e kadar sürmelidir
Söz sanatlarına ilişkin ayrıntılı bilgiye ve edebi sanat örneklerine aşağıdaki linklerden kolayca ulaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan Edebiyat Ders Notları PDF dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz. Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan Edebi Sanatlar PDF Çalışma Kağıdı dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat
Admin