B12 vitamini (kobalamin) kan hücreleri, merkezi sinir sistemi ve hücreleri ve bağışıklık sistemi başta insan bedeninde pek çok fonksiyonu olan hayati önem taşıyan bir vitamindir. Hayvansal besinlerden besinlerle alınan, suda eriyen bir B vitaminidir. Midede parietal hücreler tarafından sentezlenen intrensik faktöre bağlanarak ince bağırsaklardan emilir; karaciğerde depolanır.
B12 vitamini vücutta sentezlenmez, mutlak surette dışarıdan besinler (veya takviyeler) ile alınması gerekir.
Bunların dışında ayrıca:
B12 vitamini eksikliğinde homosistein ve metilmalonik asit düzeyleri yükselir. Eksiklik sonucu gelişen problemlerin önemli kısmının nedeni bu iki molekülün yüksek düzeyleridir.
B12 vitamini eksikliği nedenleri
Eksikliğinde
B12 vitamini eksikliğinde artan metilmalonik asit ve homosistein molekülleri (metyonin düzeylerindeki düşme ile birlikte), sinir kılıfı myeline zarar verir; denge problemleri, derin duyu kaybı, polinöropati ve omurilik hasarına (subakut kombine dejenerasyon) neden olur.
Yüksek homosistein düzeyleri bunun yanında NMDA reseptörlerine bağlanarak beyinde uyarılabilirlik artışına neden olur. Homosistein molekülleri ayrıca damar cidarını kaplayan endotel hücrelerine zarar vererek, kalp damar ve beyin damar hastalıklarının riskini artırır.
Yüksek metilmalonik asit ise çocuklarda daha sık olmak üzere hareket bozukluklarına neden olur.
Ağır B12 eksikliğinde metiltetrahidrofolat düzeyleri çok artarsa da beyinde uyarılabilirlik artışı olur.
Metyonin hem nörotransmitter sentezinde hem de hücre duvarı fosfolipidlerinin sentezinde kullanılan bir aminoasittir; eksikliğinde nörotransmitter sentezinde aksama ve hücre duvarlarında esneklik kaybı/sertleşme olur; meylin kılıfındaki harabiyetin bir nedeni de fosfolipid sentezi aksamasıdır.
Derin duyu karanlıkta veya gözlerimiz kapalıyken uzuvlarımız ve bedenimizin uzayda kapladığı boşluğu ve yapılan hareketleri görmeden gözlerimiz kapalı olarak idrak etmemizi sağlayan duyu yollarıdır. Derin duyu kaybı karanlıkta yürüyememe, karanlıkta düşme, dengesizlik, yürürken duvarlara çarpma, duşta saç şampuanlarken denge kaybetmeye neden olur. Aynı zamanda ayak-bacak ve el-kollardaki sinirlerde harabiyet olduğu için ellerde ayaklarda uyuşma, karıncalanma, yanma, batma görülebilir. B12 vitamini eksikliği olan hastaları en çok rahatsız eden bulgulardan birisi iç çamaşırların kendisi ve lastiklerinin aşırı düzeyde rahatsızlık vermesidir.
Yaşlılarda B12 eksikliği yaşla beraber artar. Bu nedenle bilişsel yakınmaları, unutkanlığı olan hastaların hem düzeylerine bakılması, hem B12 vitamininden zengin beslenmeleri hem de uygun biyoyararlanımı yüksek takviye verilmesi önemlidir.
Pernisiyöz anemi 60 yaşın üzerinde %10 kişide görülebilen, yaşla sıklığı artan bir hastalıktır. İntrensik faktör üreten parietal hücrelere karşı gelişen antikorlar mide mukozasında atrofiye (hücre kaybı) neden olur. İntrensik faktör yokluğunda B12 vitamini emilemez. Parietal hücre antikorları tiroidit, tip I diyabet, Addison hastalığı veya vitiligo gibi otoimmün süreçlerde de görülebilir. Perniyöz anemiye bağlı atrofik gastrit olan hastalarda maliniteye dönüşüm olasılığı yaklaşık 7 kat artmıştır, o nedenle senelik endoskopi ile takip edilmeleri önemlidir.
Depresyon hastalarında B12 vitamininin düşük olması tedavi yanıtını azaltır. Bu nedenle tedavi yanıt düşük hastalarda düzeylerin bakılması önemlidir.
B12 eksikliği, metil döngüsünü etkileyerek oksidatif strese neden olur.
Bu etkisi özellikle antioksidan kapasitesi düşük olan beyinde, özellikle de hipokampüste görülür.
Otizm spektrumu bozukluğunda beyin metilkobalamin düzeyleri düşük bulunmakta, düzenli B12 vitamini takviyesi bulgulara iyi gelmektedir.
Diyabet hastalarında tedavi olarak kullanılan metformin kullanımına bağlı görülen B12 eksikliği ve eksikliğe bağlı polinöropati/otonom nöropati/erektil disfonksiyon, diyabet hastalığının kendisinin neden olduğu polinöropati/erektil disfonksiyon ile birlikte görülebilir veya her ikisi karışabilir. Diyabet hastalarına sıklıkla verilen mide koruyucu ilaçlar da B12 emilimini aksatarak B12 düzeylerini düşürür. Bu nedenle metformin (ve mide koruyucu tedavi) kullanan diyabet hastalarının B12 vitamini düzeyleri sık olarak kontrol edilmelidir.
Otoimmün nedenlerle (pernisiyöz anemi, çölyak hastalığı) B12 eksikliği olan hastalarda tip I diyabet, miyasteni, Hashimoto hastalığı ve romatoid artrit klinik tabloya eşlik edebilir.
B12 vitamini eksikliği ile birlikte tam kan sayımında eozinofili olan hastalarda bağırsak paraziti aranmalıdır.
Hamilelikte B12 takviyesi yapılmadan folik asit takviyesi yapılan annelerin bebeklerinde ergenlikten itibaren gövdesel yağlanma ve insülin direnci görülebilir.
Çocuklarda B12 vitamini eksikliği baş ağrısı, büyüme gelişme geriliği ve okul başarısızlığı/öğrenme güçlüğüne neden olabilir. Bebeklerde ise nöbet geçirme ile ortaya çıkabilir. Erişkinlik öncesinde B12 vitamini eksikliğinin en önemli nedeni beslenme ile yeteri kadar B12 vitamini alınmamasıdır. Beyinde iki beyin yarımküresini birleştiren korpus kallosumda incelme ve beyinde küçülme görülebilir. Takviye sonrası bulguların pek çoğu geriler, fiziksel ve zihinsel gelişim normale döner.
B12 vitaminini yüksek doz ve uzun sürelerde almak, akne gelişimi, rozase oluşumu ve nadiren polinöropati bulgularında artışa neden olabilir.
Subakut kombine dejenerasyonun MR bulguları bakır eksikliği, E vitamini eksikliği ve metotreksat miyelopatisi ile karışabilir.
Referanslar:
İnsan vücudu, daha düzgün çalışabilmek için vitaminlere ihtiyaç duyar ancak vitaminler genellikle insan vücudunda üretilemeyen maddelerdir. Bu nedenle insan vücudunun ihtiyaç duyduğu tüm vitaminler dışarıdan alınmalıdır. B3 vitamini, diğer bir ismiyle niasin vitamini de insan vücudunun ihtiyaç duyduğu 8 B vitamini çeşidinden biridir. Vitamin B3 faydaları ve fonksiyonları açısından insan vücudu için önem arz eden bir vitamindir.
Bu yazı ile “Niasin nedir?”, “Niasin ne işe yarar?”, “B3 vitamini hangi besinlerde bulunur?” gibi sorularınıza cevap bulabilir ve B3 vitamini faydaları hakkında bilgi edinebilirsiniz.
İçerikler (Gizle-)B3 Vitamini (Niasin) Nedir?
B3 Vitamini (Niasin) Ne İşe Yarar?
B3 Vitamini Nelerde Var?
B3 Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
B3 Vitamini Eksikliği Durumunda Ne Yapılmalıdır?
Günlük B3 Vitamini İhtiyacı Ne Kadardır?
Niasin vitamini veya B3 vitamini, gıdalarda ya da gıda takviyelerinde bulunan ve suda çözünen bir B vitamini çeşididir. Gıdalarda veya gıda takviyelerinde en çok bulunan iki farklı niasin türevi bulunur: Nikotinik asit ve Nikotinamid. Nikotinik asit niasin olarak bilinirken, nikotinamid niasinamid olarak bilinir. Niasin vitamini suda çözünen bir vitamin olduğundan vücutta fazla miktarda bulunduğunda idrarla atılabilir (1). Bu nedenle B3 vitamini vücutta depolanmaz ve her gün yeterli miktarlarda alınması gerekir (2).
Niasin vitamini, insan vücudunda 400’den fazla biyokimyasal reaksiyonun gerçekleştirilmesinde önemli bir yere sahiptir (1,3). Vitamin B3, vücut içinde birçok farklı göreve sahiptir. B3 vitamini tıpkı diğer B vitaminleri gibi besinlerin enerjiye dönüştürülmesinde yardımcıdır (2). Bununla birlikte DNA onarımında rol oynar ve antioksidan etki gösterir (1,2).
Dışarıdan farmakolojik düzeyde alınan B3 vitamini; kardiyovasküler hastalıklar, diyabet, osteoartrit, nörolojik problemler ve cilt hastalıkları gibi birçok sağlık sorununda da yarar sağlar. Ancak niasin vitamini gereken dozları aşmayacak şekilde alınmalıdır, aksi takdirde bazı yan etkiler de görülebilir (4).
Bazı niasin faydaları aşağıdaki gibidir:
B3 vitamini (niasin) faydalarının yanı sıra farklı vitaminlerin faydaları hakkında da bilgi almak için diğer içeriklerimize göz atabilirsiniz. K2 vitamini faydaları ya da B6 vitamini faydaları gibi pek çok vitaminin faydaları hakkında bilgi alabilirsiniz.
B3 vitamini birçok farklı besin kaynağında bulunmaktadır ve dışarıdan B3 vitamini almanın birçok yolu vardır. Hem bitkisel hem de hayvansal kaynaklı gıdalarda niasin vitamini bulunabilir. Bununla birlikte B3 vitamini hazır gıdalara ya da gıda takviyelerine de eklenebilir (1,2,3).
Niasin içeren besinler şunlardır:
Niasin eksikliği (pellagra), niasinin besinlerle yeterince alınamaması ya da niasinin amino asit öncülü olan triptofanın yeterince emilememesi sonucunda ortaya çıkabilen bir problemdir (6). Çoğu Batı ülkesinde ve Amerika Birleşik Devletleri’nde niasin eksikliği nadir olarak görülür. Gıda sıkıntısı çeken, beslenme çeşitliliğinin az olduğu ülkelerde bu probleme daha sık rastlanır (3,6). HIV/AIDS hastaları, anoreksiya nervoza gibi beslenme bozuklukları olan kişiler, karaciğer yetmezliği olanlar, alkol problemi yaşayanlar ve yoksulluktan kaynaklı yetersiz beslenen kişiler niasin eksikliği açısından risk taşır (3)
Niasin eksikliği (pellagra) sindirim ve sinir sistemiyle ilgili belirtilere ve cilt sorunlarına sebep olabilir. Besin Takviyesi Ofisi’ne (ODS) göre B3 vitamini eksikliği yaşayan kişilerde şu belirtiler görülür (7):
B3 vitamini eksikliği belirtileri yaşıyorsanız öncelikle bir sağlık kuruluşuna başvurmalısınız. Doktorunuz belirtilerinizi inceleyerek ve gerekli testler yaparak sorununuzu belirledikten sonra tedavi aşamasına geçecektir. Doktorunuz diyetinize niasin bakımından zengin gıdaları eklemenizi önerebilir ve niasin içeren ilaçlar reçeteleyebilir. Ayrıca niasin düzeyinin yükselmesini sağlayacak vitamin takviyeleri de önerebilir (8).
Vücudun sağlıklı bir şekilde çalışabilmesi için besinlerden veya gıda takviyelerinden alınması gereken bir B3 vitamini miktarı vardır. Bu miktar, önerilen günlük alım miktarı (RDA) terimiyle belirtilir. Önerilen günlük alım miktarı yaşa, cinsiyete ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir (9).
Değişen faktörlere bağlı olarak önerilen günlük alım miktarı şu şekildedir (10):
Uyarı: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.