Enflasyonu Kim Belirler
Enflasyon Nedir ve Nasıl Ölçülür?
Enflasyon Nedir?
Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının genel düzeyinin zamanla arz, talep ve diğer etkenlere bağlı olarak yükselmesidir. Önemli olan, sadece belli bir ürün veya hizmet fiyatının değil, genel fiyat düzeyinin, süreklilik arz ederek yükselmesidir.
Çekirdek Enflasyon Nedir?
Özel kapsamlı fiyat endeksleri ile geçici etkilerin fiyatlardan arındırılması sonucundaki genel artışa çekirdek enflasyon denir.
Enflasyonun Nedenleri Nelerdir?
Ekonomide enflasyon oluşmasının temelde 4 nedeni vardır:
1. Talep Enflasyonu
2. Maliyet Enflasyonu
3. Arz Enflasyonu (Para Arzı)
4. Enflasyon Beklentileri
Talep Enflasyonu Nedir?
Mal ve hizmete olan arzın, toplamdaki talebin yükselme hızına yetişememesi durumunda ortaya çıkar. Genellikle, işsizlik oranlarının düşüş gösterdiği dönemlerde ve ülke ekonomisinin toparlanma sürecinde olduğunda talep enflasyonu oluşur. Cari fiyatlar üzerinden üretilen mal ve hizmetlerin talebi karşılamaması durumunda yaşanan fiyat artışı durumudur. Ekonomi eğrisindeki yukarı yönlü kayma sonucu artan fiyatlar talep enflasyonu olarak isimlendirilir. Talep değişiminden kaynaklı bu enflasyon, bir artış enflasyonudur ve talep çekişli enflasyon olarak da adlandırılabilir.
Maliyet Enflasyonu Nedir?
Enflasyonun arz tarafından kaynaklanan türüdür. Rekabetin bozulması sonucu yükselen girdi fiyatlarıyla birlikte maliyetler artar. Bunun sonucunda ise toplam arz azalır ve maliyet enflasyonu oluşur.
Arz Enflasyonu Nedir? (Para Arzı)
Maliyet enflasyonu olarak da adlandırılan arz enflasyonu, arz yaşanmasındaki güçlüklerin fiyatlara olan etkisidir. Örnek olarak; üretilen bir malın hammaddesinin fiyatı, işçilik ve üretim giderlerine benzer giderler arttığında arz enflasyonu orta çıkar.
Enflasyon Beklentileri
Üretici ve tüketicilerin fiyatların ileriki dönemlerde artacağını düşünmesi enflasyonun oluşmasına neden olan bir başka sebeptir. Bunun gibi beklentiler, ücret talepleri aracılığıyla mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışa neden olur (enflasyon zammı).
Enflasyon Çeşitleri
Yüksek Enflasyon Nedir?
Yüksek enflasyon bireylerin yaşam standardını ve satın alma gücünü düşmesine neden olarak, gelir dağılımını ve makroekonomik dengeleri bozar. Aynı zamanda, borçlanma maliyetlerinin de yükselmesine neden olarak ekonominin büyümesini engeller. Düşük ve kontrol edilen enflasyon; ekonomik büyümeyi destekler. Merkez bankaları ise para politikaları aracılığıyla enflasyonu kontrol etmeyi hedefler.
Hiperenflasyon Nedir?
Mal ve hizmet fiyatlarının yüksek oranda artışına hiperenflasyon denir. Fiyatlardaki yıllık artışın yüzde ’lere vardığı enflasyon türüdür. Tarihte, yıllarında Almanya’da, ’lerde ise Latin Amerika’da hiperenflasyon yaşanmıştır.
Stagflasyon Nedir?
Ekonomik durgunluk ve işsizlik sürecinde görülen yüksek enflasyona stagflasyon denir. Durgun anlamına gelen ‘stagnant’ ve enflasyon kelimelerinden türeyen stagflasyon, ekonomik büyümenin durgunlaştığı, üretimin azaldığı, işsizlik oranının ise yüksek seviyelere ulaştığı dönemlerde genel fiyat seviyelerinin artışından kaynaklanır.
Dezenflasyon Nedir?
Deflasyonla sıkça karıştırılan dezenflasyon, enflasyon oranındaki yükselişin azaldığı zamanlarda yaşanır. Enflasyonun %40’lardan %10’lara düştüğü dönemleri, dezenflasyon dönemi olarak kabul edebiliriz.
Varlık Enflasyonu Nedir?
Varlık enflasyonu hisse senedi, altın ve konut tarzındaki varlık fiyatlarındaki artışa denir. Varlıkların enflasyon hesabına katılması her zaman tartışılmıştır. Gayrimenkul, sermaye malları enflasyon hesaplamalarına dâhil edilmemektedir. Global enflasyon büyük oranda varlık enflasyonundan kaynaklanır ve bu durum varlık fiyatları arttığında insanların zengin olmasına benzetilebilir.
Fiyat Enflasyonu Nedir?
Gerçek piyasa değeri üzerinde talep edilen fiyatlar sonucunda ortaya çıkan enflasyondur. Üretilen mal ve hizmetler için tüketici örgütlenmezse ve satıcılar fiyat analizi yapmazsa, bunun sonucunda rekabet koşulları alevlenir ve fiyatlar ortalama piyasa değerinin üstünde seyreder. Bu da fiyat enflasyonunun oluşmasına sebep olur.
İthal Enflasyon Nedir?
İthale edilmiş enflasyon, ithal mallardan kaynaklanan fiyat artışının fiyatlara yansıması sonucu gerçekleşen enflasyon türüdür.
Enflasyonun Etkileri
Yüksek Enflasyonun Etkileri:
• Tüketicilerin alım gücü zayıflar.
• En çok dar ve sabit gelire sahip aileler olumsuz etkilenir.
• Türk Lirası döviz karşısında değer kaybettiği için döviz ve altın borcu olanlar geri ödemede güçlük yaşar.
• Türk Lirası elden çıkarılmak istenir sonucunda ise liranın değeri daha fazla düşer.
• Ülkenin yoksulluk ve gelir dağılımına bağlı işsizlik oranı artış gösterir. Gelir seviyesi yüksek olanlar daha zengin hale gelirken, geçinme güçlüğü yaşayanlar daha yoksul hale gelir.
• Yatırımcıların risk almaktan uzaklaşarak faiz gelirini tercih ederler çünkü faiz oranları yükselmiş ve yatırımlar azalmış olur.
• Fiyat artışlarındaki dengesizlik sonucu piyasa belirsiz hale gelir.
• Türk lirası değersizleştiği için tasarruf hacmi daralır ve tüketim artar.
Enflasyon Oranı Nedir ve Nasıl Hesaplanır?
Enflasyon Oranı Nedir?
Enflasyon oranı, fiyat düzeylerinin belirli bir zaman aralığındaki değişim hızına denir ve fiyatlar genel seviyesindeki değişim oranını hesaplamak için kullanılır.
Enflasyon Oranı Nasıl Hesaplanır?
Fiyat endeksiyle ölçülen enflasyon oranı, Türkiye İstatistik Kurumu, kısaltılmış adıyla TÜİK tarafından hesaplanır. Aylık ve yıllık zaman dilimleri için; TEFE, TÜFE, ÜFE ve tüketici, toptan eşya fiyatları şeklinde isimlendirilen tüketici fiyat endeksleri hesaplamaları TÜİK tarafından yapılır.
Enflasyon Farkı Nedir?
Halk arasında enflasyon farkı olarak adlandırılan terim aslında zam oranıdır.
yılı için;
Haziran ayı enflasyon rakamlarının TÜİK tarafından açıklanmasının ardından memur, sözleşmeli personel ve emeklilerin alacağı enflasyon farkı yani zam oranları belli olmuş oldu.
Enflasyon, Haziran ayında %2,61 oranında artış yaşarken yıllık bazda ise %15,39 olarak gerçekleşti.
Bunun sonucunda ise; yılbaşında %4 zammın sahibi olan memur ve memur emeklileri, gerçekleşen 5,17 puanlık farkı Temmuz ayı zammıyla almış oldu. Yani, toplam zam 3,5+5,17 olarak gerçekleşti. Temmuz’da memur, sözleşmeli personel ve memur emeklileri %8,67 zam almış oldu.
Enflasyon Zammı Nedir?
Enflasyon farkından kaynaklı çalışan maaşlarına yansıyan zam miktarına enflasyon zammı denir.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in en son açıkladığı verilere göre;
yılı Hazirana yılı enflasyon rakamlarının açıklanmasıyla birlikte, milyonlarca memur ve emekli ve sözleşmeli personelin alacağı zam oranları da açıklanmış oldu. Enflasyon zammına bağlı olarak maaşlara yansıyacak zam oranlarının şu şekilde olacağı açıklandı:
• Memur ve emekli maaşına %8,67
• Daha önce yılbaşında %4 zam alan memur ve memur emeklileri maaşları böylece toplamda %8,67 zamlanmış olacak.
Enflasyon Sepeti Nedir?
Her yıl ülke ekonomisinde üretimi yapılan ürünlerin göz önünde bulundurularak oluşturulan bir listedir. Oluşturulurken, üretimdeki ağırlığı, tanımlanabilir olması, birim fiyata ulaşmış olması ve fiyatının izlenebilmesine dikkat edilir. İthal edilen ve sadece ihraç edilen mallar ve fason üretimler enflasyon sepetine dâhil edilmez.
Enflasyon Neden Yükselir?
• Enflasyonun yükselmesinin en temel sebeplerinden biri arz – talep dengesinin bozulmasıdır. Üretilen mal ve hizmetler, tüketim talebini karşılamadığında yüksek talepten dolayı fiyat artışı meydana gelir, bu durumda talep enflasyonu oluşur.
• Ülkeye karşılığı olmayan döviz ve altın girişinin artması,
• Para arzının artması,
• Doğal kaynaklara bağlı olarak üretimin azalması,
gibi nedenler de enflasyondaki değişime neden olan faktörlerdir.
Enflasyon Beklentileri
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)’nin Temmuz ’de yayınladığı beklenti anketine göre, yıllık enflasyon beklentileri aşağıdaki gibi açıklandı:
• Cari yılsonu TÜFE beklentisi bir önceki anket döneminde %12,28 olarak gerçekleşirken, bu dönemde %13,88’e yükseldi.
• 1 yıllık TÜFE beklentisi ise önceki anket döneminde %10,47 iken, Temmuz anketinde %11,07 olarak gerçekleşti.
• 2 yıllık TÜFE beklentisi ise %9,54 olarak açıklandı.
Yıllık TÜFE Beklentileri (%)
Enflasyonlar, hız ve şiddet derecelerine göre bir takım sınıflara ayrılabilir:
- Aşırı (hiper) enflasyon: Daima moneter karakterli olan bir talep şişkinliğidir. Emisyonun hızla kabarması, tüketime karşı talebi artırır. Bu, aşırı enflasyonun bir özelliğmonash.pwık enflasyon haddinin bir yıl boyunca en az %50 arttığı ve böylece yıllık enflasyon haddinin yaklaşık olduğu enflasyon türüdümonash.pw enflasyon dolaşımındaki parayı tahrip etmekte, yabancı paraların ya da yabancı parayla mevduat hesapların yerli paranın yerini almasına sebep olur (bu olguya para ikamesi denir).
- Kronik (müzmin) enflasyon: Moneter karakterli olabilir veya olmayabilir. Bu tip enflasyonun özelliği, hızının düşük fakat süresinin uzun olmasıdır.
- Belirsiz enflasyon veya sürünen enflasyon: Özelliği fiyat yükselişlerinin yavaş bir tempo izlemesidir. Bu çeşit enflasyonda, para kıymetinin bir yıldan diğerine kaydettiği düşüklüğü çok defa faiz haddi telafi edebilir. Sürünen enflasyon, %3- %8 gibi tek haneli enflasyon haddine denir.
- Dört nala enflasyon: %%80 gibi iki haneli enflasyon haddine denir.
Etkileri[değiştir Bazen günlük konuşmada birbiri yerine kullanılsa da enflasyon, fiyat artışı ve hayat pahalılığı farklı kavramlardır. Enflasyon fiyatların genel olarak ve sürekli bir biçimde yükselme eğiliminde olması olarak tanımlanabilir. Fiyat artışı dediğimizde kastettiğimiz şey ise bir veya birkaç malın fiyatının sürekli artması ya da genel olarak malların fiyatlarının yalnızca bir kez artmasıdır. Hayat pahalılığı bir yerde fiyatların başka yerlere göre yüksek olması demektir. Örneğin eskiden beri gelen enflasyonla New York&#;ta hayat pahalı hale gelmiş olsa da günümüzdeki enflasyon yüzde 3 dolayında olabilir. Bu durumda New York&#;ta enflasyon ılımlı olsa bile hayat pahalıdır diyebiliriz.
Enflasyon iki farklı endeksle hesaplanır: (1) Üretici fiyatları aşamasında derlenen fiyatlarla hesaplanan endekse üretici fiyatları endeksi (ÜFE) denir. (2) Tüketiciye nihai satış aşamasında derlenen fiyatlar üzerinden hesaplanan endekse tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) denir. Çoğunluğu tüketici enflasyonu ilgilendirdiği için onu ele alacağım.
Tüketici aşamasında enflasyon iki tür veriye dayanılarak hesaplanır. İlk olarak seçilmiş hane halklarına hangi mal ve hizmetleri hangi ağırlıkla kullandıkları anket uygulamasıyla sorularak (hane halkı bütçe anketi) ve diğer bazı anket ve bilgiler kullanılarak hane halklarının bütçelerinde yer alan mallar ve hizmetlerin neler olduğu ve bunların bütçelerinde ne kadar ağırlık tuttuğu belirlenir. Bu mal ve hizmetler ve ağırlıklarıyla bir sepet oluşturulur.
TÜİK tarafından yapılan anketler ve belirlemeler sonucunda hane halklarının gıda maddeleri ve alkolsüz içecek grubu için aylık gelirlerinin ortalama yüzde 26,2&#;sini, bu kategoride yer alan beyaz peynir için de aile gelirlerinin yüzde 0,&#;sınıu harcadıkları saptanmıştır. Beyaz peynirin fiyatı ay içinde değişiklik gösterdiği için 4 kez farklı günlerde derlenir. Her bir derlemede bulunan fiyat, sepetteki ağırlık oranı olan 0, ile çarpılır ve en sonunda ortaya çıkan dört ağırlıklı fiyatın ortalaması alınarak beyaz peynirin o ay içindeki ortalama fiyatı bulunmuş olur. Beyaz peynir için verdiğimiz örnek endekse giren diğer mallar için de yapılır ve her bir mal ve hizmetin o ay içindeki ortalama ağırlıklı fiyatı hesaplanır. Ay içinde çok değişiklik gösteren 15 gıda maddesi ve içecek dışında kalanların fiyatları 4 kez değil 2 kez derlenir, kiralar ise ayda bir kez derlenir ve hesaplamalar buna göre yapılır.
TÜFE sepeti için ürün kategorisinde yer alan adet ürün çeşidinin fiyatı işyeri ve konuttan derlenmektedir. Bazı fiyatların 4 kez, bazılarının 2 kez derlendiği dikkate alınırsa her ay yaklaşık olarak fiyatın derlendiği ortaya çıkmaktadır.
Türkiye&#;de TÜFE endeksinin baz yılı yılı olarak alınmış, o yılın endeksi &#;e eşit kabul edilmiştir ( = ) Sonraki aylarda ve yıllarda hesaplanan TÜFE endeksi ile bu endeks karşılaştırılarak enflasyonun ne kadar arttığı ölçülmektedir.
yılının Aralık ayında TÜFE endeksi ,85 olarak, yılının Ocak ayında ise ,98 olarak hesaplanmıştır. Buna göre yılı Ocak ayında tüketici enflasyonu bir önceki aya göre ((,98 &#; ,85) / ,85 x =)) yüzde 0,56 artmış olmaktadır. yılının Ocak ayında TÜFE endeksi ,60 idi. Buna göre Ocak ayında yıllık TÜFE artışı ((,98 &#; ,60) / ,60 x = )) yüzde 10,61 olarak gerçekleşmiştir.
kaynağı değiştir]
Enflasyon iki farklı endeksle hesaplanır: (1) Üretici fiyatları aşamasında derlenen fiyatlarla hesaplanan endekse üretici fiyatları endeksi (ÜFE) denir. (2) Tüketiciye nihai satış aşamasında derlenen fiyatlar üzerinden hesaplanan endekse tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) denir. Çoğunluğu tüketici enflasyonu ilgilendirdiği için onu ele alacağım.
Tüketici aşamasında enflasyon iki tür veriye dayanılarak hesaplanır. İlk olarak seçilmiş hane halklarına hangi mal ve hizmetleri hangi ağırlıkla kullandıkları anket uygulamasıyla sorularak (hane halkı bütçe anketi) ve diğer bazı anket ve bilgiler kullanılarak hane halklarının bütçelerinde yer alan mallar ve hizmetlerin neler olduğu ve bunların bütçelerinde ne kadar ağırlık tuttuğu belirlenir. Bu mal ve hizmetler ve ağırlıklarıyla bir sepet oluşturulur.
TÜİK tarafından yapılan anketler ve belirlemeler sonucunda hane halklarının gıda maddeleri ve alkolsüz içecek grubu için aylık gelirlerinin ortalama yüzde 26,2&#;sini, bu kategoride yer alan beyaz peynir için de aile gelirlerinin yüzde 0,&#;sınıu harcadıkları saptanmıştır. Beyaz peynirin fiyatı ay içinde değişiklik gösterdiği için 4 kez farklı günlerde derlenir. Her bir derlemede bulunan fiyat, sepetteki ağırlık oranı olan 0, ile çarpılır ve en sonunda ortaya çıkan dört ağırlıklı fiyatın ortalaması alınarak beyaz peynirin o ay içindeki ortalama fiyatı bulunmuş olur. Beyaz peynir için verdiğimiz örnek endekse giren diğer mallar için de yapılır ve her bir mal ve hizmetin o ay içindeki ortalama ağırlıklı fiyatı hesaplanır. Ay içinde çok değişiklik gösteren 15 gıda maddesi ve içecek dışında kalanların fiyatları 4 kez değil 2 kez derlenir, kiralar ise ayda bir kez derlenir ve hesaplamalar buna göre yapılır.
TÜFE sepeti için ürün kategorisinde yer alan adet ürün çeşidinin fiyatı işyeri ve konuttan derlenmektedir. Bazı fiyatların 4 kez, bazılarının 2 kez derlendiği dikkate alınırsa her ay yaklaşık olarak fiyatın derlendiği ortaya çıkmaktadır.
Türkiye&#;de TÜFE endeksinin baz yılı yılı olarak alınmış, o yılın endeksi &#;e eşit kabul edilmiştir ( = ) Sonraki aylarda ve yıllarda hesaplanan TÜFE endeksi ile bu endeks karşılaştırılarak enflasyonun ne kadar arttığı ölçülmektedir.
yılının Aralık ayında TÜFE endeksi ,85 olarak, yılının Ocak ayında ise ,98 olarak hesaplanmıştır. Buna göre yılı Ocak ayında tüketici enflasyonu bir önceki aya göre ((,98 &#; ,85) / ,85 x =)) yüzde 0,56 artmış olmaktadır. yılının Ocak ayında TÜFE endeksi ,60 idi. Buna göre Ocak ayında yıllık TÜFE artışı ((,98 &#; ,60) / ,60 x = )) yüzde 10,61 olarak gerçekleşmiştir.