Evde Kompost Kutusu Yapımı

Bu yazıyı 3 dakika 43 saniyede okuyabilirsiniz.

Çöpe giden yiyecekleri, dal, yaprak, ağaç parçalarını tekrar toprağa kazandırmak için kompost yani doğal gübre yapmaya ne dersiniz?

Kompost, yenebilir bir takım atıkların, ağaç, dal, yaprak parçalarının çürütülmesi, öğütülmesi sonucu elde edilen doğal gübreye deniyor. Çürütmenin genelde olumsuz bir anlamı vardır ama konu kompost olunca çürütmek yeniden yaşatmak demek. Bu gübreyle sebze, meyve ya da çiçek yetiştirirken kullandığınız toprak zenginleşiyor, toprağın iyi hava alabilmesi, işlenebilmesi kolaylaşıyor.

Kompost yapmak kulağa karmaşık gelebilir. Halbuki bir kaç püf noktaya dikkat ettiğiniz sürece oldukça kolay bir işlem. Yapmanız gereken tek şey aslında birazcık bahçıvanlık. Kompost, zamanla çöp kutusu gibi günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası, mutfaktan çıkan atıkları sürekli değerlendirdiğiniz bir yaşam biçimi haline gelebilir.

Öncelikle bahçeniz varsa kompostu kurmak istediğiniz yere karar verin. Bu, evden kolay ulaşılabilen, etrafında rahat hareket edebildiğiniz, yarı güneş alan  bir alan olsun. İşe bir tane kompostla başlayabilirsiniz ama zamanla büyütme ihtimaline karşı bir kaç kompost kutusu için genişçe bir yer ayırın. Kompost yapmak için illaki bahçeye ihtiyacınız yok; balkona da yerleştirebilirsiniz. Hazır kompost kutuları satılıyor ancak evde yapmak da oldukça kolay. Büyük boy bir kovaya ya da çöp kutusuna delikler açın. Sinek ve böceklerin girmesini engellemek için kovanın içine sinek teli gerip, delikleri içeriden kapatabilirsiniz.

Kompost yaparken biri yeşil, diğeri kahverengi, iki türlü malzeme kullanılıyor. Azot sağlayan yeşil malzemeler, sebze ve meyve atıkları, taze otlar, yeşil yapraklar, çay atıkları, yumurta kabukları; kahverengi malzemeler ise dal ve ağaç kabukları, kuruyemiş kabukları, talaş, kuru yapraklar, çam iğneleri, saman ve saplardan oluşabiliyor. Kompostun içinde genelde yarı yarıya bir oran tercih ediliyor. Ayrıca çürümeyi hızlandırmak için yeni kesilmiş ot ve su da kullanmak gerekiyor.

İki türlü kompost var: Soğuk ve sıcak. Soğuk kompost daha kolay ve az riskli olan yöntem. Sıcak kompost ise çok daha çabuk ama aynı zamanda bir o kadar hataya açık olabiliyor. İkisinde de mantık, yeşil ve kahverengi malzemeleri doğru oranda üst üste yerleştirmek ve doğru şekilde çürümelerini sağlamak. Soğuk kompost yapmak bir yıl kadar alabiliyor. Sıcak kompost ise bir ay kadar bir sürede oluşuyor.

Nasıl yapılır?

Sağlıklı bir kompost için nem ve hava dengesini sağlamak şart. Bu yüzden 3 günle bir hafta arası sıklıkta karıştırıp havalandırmanız gerekiyor. Gübreyi kolayca karıştırabilmek için yerleştirdiğiniz yeri doğru seçin, etrafında hareket etmek rahat olsun. Bir kürek yardımıyla kompostun içindeki yığının dış kısımlarını içe, iç kısımlarını dışa doğru karıştırın. Nem dengesini sağlamak için, karışım kurursa biraz ıslatabilir ya da yeşil malzeme ekleyebilirsiniz. Çok sulu olursa ise kahverengi malzeme ekleyin. Doğru bir kompost nemli bir sünger kıvamında olmalı. 

Soğuk kompost yapmak için zamana ihtiyacınız var çünkü en az 6 ay alabiliyor. Bu süre iklim koşullarına, kullandığınız malzemelerin türüne ve miktarına göre değişebilir. Örneğin soğuk havada kompostlaşma süreci yavaşlar. Soğuk kompost için kullanmak istediğiniz yeşil ve kahverengi malzemeleri sürekli üst üste ekleyin. Kutu dolunca de kompostlaşmasını bekleyin. Püf noktası, malzemeleri eklediğiniz her sefer üzerlerini ağaç talaşı, saman, kuru yaprak gibi karbon içerikli bir malzemeyle tamamen kapatmanız. Bu sayede kompostunuz sineklenmez ve kötü koku oluşumunu engellersiniz.

Sıcak kompost isehızlı bir yöntem ama doğru sonuç için bir deneme-yanılma  sürecine ihtiyacınız olabilir. Bu tür kompost için öncelikle 1 metreküplük bir yere ve bir termometreye ihtiyacınız var. Komposta başlamadan önce tüm yeşil ve kahverengi malzemelerin ufak ufak parçalanmış ve elinizin altında olduklarından emin olun. Kovanın en altına bir kürek dolusu önceden kalmış kompost ya da toprak serpin. Sonra elinizdeki malzemeleri, bir kat kahverengi, bir kat yeşil olmak üzere, 10-15 santim kalınlığında katlar halinde üst üste dizin. Aralarına kaya tozu, kömür gibi hızlandırıcı malzemeler ve su ekleyin.

Sıcak kompost ilk bir kaç gün 49-77 derece arasına çıkar, sonra da 43 derecenin altına iner. Bu noktada karıştırıp oksijen katmak gerekir. Karıştırınca kompostun ısısı tekrar artar ve bir kaç gün sonra tekrar 43 derecenin altına düşer. Sıcak kompost yaparken kompost yeterince ısınmazsa azot miktarı az gelmiş olabilir. Bu durumda yeşil malzeme ekleyebilirsiniz. Eğer fazla ısınıyorsa azot miktarı fazla gelmiştir. Bu durumda daha sık çevirip, karbon içerikli malzeme katabilirsiniz. Bir ay sonunda yaklaşık dört kere karıştırıp bekletirseniz karşınıza koyu renkte, istediğiniz kıvamda bir kompost çıkar. Kompostun ısısı artık 29 derecenin altındadır ve iki hafta dinlendirdikten sonra kullanıma hazır hale gelir.

Nelere dikkat etmeli?

Komposta girmemesi gereken malzemeler var. Bunlar, kalan yağlı yiyecekler, tohuma kaçmış otlar, çay ve kahve poşetleri ve elbette plastikler ve toprağın içinde görmek istemeyeceğimiz işlenmiş kağıt, temizlik malzemeleri gibi şeyler. Özellikle soğuk kompostta et, balık, süt gibi hayvansal ürünler ve narenciye girmemeli.

Komposttaki nem oranı nemli bir sünger gibi olmalı. Çok su eklerseniz mikroorganizmalar boğulur ve ölürler. Malzemelerden kompost oluşmaz, sadece çürürler. Isı derecesini termometreyle ölçebilir ya da uzanıp elinizle ortasını kontrol edebilirsiniz. Dokunduğunuz kompost ılık olmalı.

Kompostunuz ısı vermeyi bırakıp böceksiz, hoş kokulu, çikolatalı kek gibi tane tane olduğunda hazır demektir. Çiçeklerinizin, bahçenizdeki meyve sebzelerin toprağına ekleyebilirsiniz.

    Böyle ifade edince kulağa karmaşık gelebilir ama, aslında bir bitki yetiştirdiğimizde, bir çiçek açtığını gördüğümüzde nasıl tatmin oluyorsak atıklarımızın bu kadar verimli bi toprağa dönüştüğünü gördüğümüzde de aynı şeyi tecrübeliyoruz.

     Bitki yetiştirmek için bir bahçeye ihtiyacımız olmadığı gibi, kompost yapmak icinde çok büyük bir alana ihtiyacımız yok. Balkonlarımızda bunun icin bi yer ayırabilir ve çocuklarımızla birlikte evde kompost yapmayı deneyerek ekolojik ve doğal bir süreci gözlemleyerek, doğal bitkiler yetiştirebiliriz. Çocuklarımızla birlikte bu tarz deneyler yaparak, farkındalıklarını arttırmak, toplumsal bilincimizin gelişmesi ve onlara güzel bir gelecek bırakmamız için güzel bir fırsat.

“Topraktan aldığını toprağa geri ver”  

Evde kompost yapmanın sıcak ve soğuk yöntemler olarak bir çok yolu var.  Bunlardan en kolay ve az riskli olanı soğuk kompost:Kısaca yeşil ve kahverengi malzemeler olarak ayırdığımız atıklarımızı üst üste yerleştirerek, doğru şekilde çürümelerini sağlıyoruz.

Biraz kimya, Biraz biyoloji...

Kompost süreci:  Yeşil ve kahverengi olarak ayırdığımız organik atıklarımız dönüşürken sırasıyla azot (N) ve karbon (C) salınımı gerçekleştiriyorlar. Doğru C:N oranına (30:1) ulaşıldığında kompost başlıyor.

• Yeşil malzemeler (N) sebze, meyve atıkları, yeşil yapraklar, çay atıkları, yumurta kabukları, ekmek, kahve artıkları ve filtreleri…                               
• Kahverengi malzemeler (C) kuru yaprak, sap, dal ve ağaç kabukları, kuruyemiş kabukları, talaş, solmuş çiçekler (sokakta, evimizin önünde kolaylıkla bulabileceğimiz kuru atıklar)
  *pamuk, peçete, gazete, dergi, saç, tırnak, hayvan kılı gibi diğer organik atıkları unutmayın.
• Kaçınılması gereken atıklar: narenciye kabukları (asit oranı yüksek olduğu icin az kullanılmalı), artık et, tavuk, balık, kemikler, kabuklu deniz ürünleri, süt ürünleri (kötü kokular üretir ve başka mikrorganizmalara ev sahipliği yapar), atık yağlar, kızartma yağlar, metal, kumaş, hayvan kumu. 

Nelere ihtiyacımız var?  

1 geniş saksı ve tabağı, 1 kürek ve organik atıklarımız

• Saksımızı tabağıyla birlikte kompost yapacağımız yere yerleştiriyoruz.
• Ilk katmanımız biraz toprak ve kahverengi atıklarımızdan oluşturuyoruz
• Üstüne kompost için ayırdığımız yeşil atıklarımızı koyup, üstünü tekrar kahverengi atıklarla kaplıyoruz.
• Atıklarımız biriktikçe, bu katmanları sırasıyla tekrarlıyor ve her katmanın 10cm’i geçmemesine ve eşit oranda olmalarına özen gösteriyoruz.
  
  *Saksı yerine bir kova, çöp kutusu, ya da özel kompost bidonu kullanabilirsiniz.
  *Atıkları olabildiğince küçük parçalar halinde atmamız, süreci hızlandırmamıza yardimci olur.
  *Başarılı bir kompost kendi gözlemleriniz ve deneme yanılma yöntemi ile gerçekleşir.

Kompostumuz bir canlı ve beslenmeye ihtiyacı var;

• Karıştırmak: Her atık eklediğimizde fermantasyon sürecini başlatmak için karıştırıyoruz. Üst katmanın kahverengi kalması kötü koku ve sinekleri engellemenize yardımcı olur.
  Nem ve hava dengesini sağlamamız gerekiyor;
• Havalandırmak: Oksijene ihtiyacı olduğunu unutmayın! Saksımızın altında yeterince deliği yoksa bir kaç delik açmamız gerekebilir. En azından haftada bir saksımızı karıştırarak havalandırmamız gerekiyor. Sürecin başında bunu daha sık yapabiliriz.
• Nemlendirmek: Kompostumuz nemli bir sünger gibi olmalı. Kuruduğu zaman biraz su verebilir ya da yeşil malzeme ekleyebiliriz. Tam tersine çok ıslak ise, kahverengi atıklar ekleyebiliriz. Yağmurlu günlerde fazla suyu engellemek için üstünü bir saksı altlığı ya da film ile kapatabiliriz.
  
  Bu etapları tekrarladığımızda, bir kaç haftanın sonunda, kompostunuzun iyice karıştığını ve atıklarınızın yok olduğunu farkedeceksiniz. Elde ettigimiz toprağı, kurutup, eleyerek, evdeki bitkilerinize kullanabilir, yeni bitkiler ekebilirsiniz! 

Hatırlatalım sizlere etlerimizi ulaştırdığımız kaplarınızı geri dönüşüme göndermeyi ya da onlara ikinci bir hayat vermeyi unutmayın! Kapları mutfakta kompost için ayırdığınız atıklarınızı toplamak için ya da tohumlarınızı ekip, filizlenme süreçleri için kullanabilirsiniz.

Bu yeni ev alışkanlığınızın belki sizin için küçük, ama dünya için büyük bir adım olacağını unutmayın.

Biz de Nebyan Doğal ailesi olarak “Sıfır Atık” hedefimiz için her geçen gün kendimizi geliştirip, çözümler üretmeye devam ediyoruz. Evlerinizde kompost dışında yapabileceğiniz değişikliklere göz atmak isterseniz Evsel Atıklar ve Karbon Ayak İzi yazımıza göz atabilirsiniz.

Doğayla kalın!