Falez Nedir
kaynağı değiştir]
Kara yüzeyinin su tablasının nispeten dik bir açıyla daldığı kıyı bölgelerinde, deniz dalgalarının aşınması olarak bilinen sahil şeridindeki sürekli hareketi, eğim açısı, falezi oluşturan malzemelerin birleşimi, yataklanması ve sertliği ile erozyon süreçlerinin kendileri gibi çeşitli faktörledir.[4][5] Eğim sürekli olarak aşınır. Falez ayağına saldıran dalgalar, bir çıkıntı üreten sürekli aşınma hareketi ile dalga kesimli bir çentik oluşturur. Bu çıkıntı, falezin kendi ağırlığı altında çökünceye kadar kesildiği için büyür. Çöken enkaz, denizin etkisi ile yavaş yavaş falezin önündeki alandan uzaklaştırılır. Kıyı kayalıkları çöktüğünde kıyı şeridi iç kısımdan uzaklaşıyor. Bunun gerçekleşme hızı, özellikle dalganın gücüne, falezin yüksekliğine, fırtına dalgalanmalarının sıklığına ve anakayanın sertliğine bağlıdır. Almanya'daki Mecklenburg sahili yılda yaklaşık 25 santimetre geri çekilirken, güney İngiltere'nin tebeşir kayalıkları her yıl sadece yaklaşık bir santimetre geri çekilmektedir.
Kayalık falez kıyısı[değiştir kaynağı değiştir]
Kumtaşı, kireçtaşı veya granit gibi erozyona nispeten dirençli olan malzemeden oluşmuş kayalık bir falez kıyısında, falezin önünde düz bir kayalık dalga kesim platformu veya aşınma platformu oluşur. Su tablası seviyesinde ve altında korunan falezin ayağını temsil eder. Kıyıların tektonik bir yükselmesi varsa, bu aşınma platformları, eustatik deniz seviyesi değişiklikleri dikkate alınarak, yükselme miktarının deniz seviyesine göre yüksekliklerinden hesaplanabileceği kıyı terasları oluşturmak için yükseltilebilir. Erozyona oldukça veya hatta çok dirençli olan malzemeden yapılmış falezli bir sahilde, dalga kesimli bir platform yoktur, ancak deniz falezinin önünde bir plaj oluşur. Dalgalar kayalık falez kıyısındaki bir burnun her iki tarafında dar bir noktada çentikler açarsa, doğal kemer oluşabilir.[6] Kıyı şeridi uzaklaştıkça kemer çöktüğünde, dalga kesim platformunda bir yığın geride kalır. Almanya'da en iyi bilinen örnek Heligoland'daki Lange Anna, İngiltere'de ise önde gelen bir örnek Dorset'teki Old Harry Rocks. Ayrıca, kayalık falezli bir sahil dalgası eylemi sahil şeridi geri çekilmesi için tek itici güç değildir. Ana kayanın genel ayrışması neredeyse eşit derecede önemlidir.[7]
Falez çeşitleri[değiştir kaynağı değiştir]
- Sözde (yalancı) Falez: Tektonik hatlara bağlı olarak oluşmuş dalga aşındırması dışında şekillenmiş dikliklere sözde falez veya yalancı falez denilmektedir.
- Ölü Falez: Fırtınalı zamanlarda bile dalgaların erişemediği, yani iyice gerilemiş ve dalga aşındırmasının etkisi dışında kalmış falezler de bulunmaktadır. Bu falezlere ise ölü falez denilmektedir.
- Canlı yalıyar: doğrudan deniz dalgalarının etkisinde kalır. Genellikle, dalgaların alttan oymasıyla bir çentikle aşındırma platformundan ayrılır. Çentiğin üzerindeki şev yerçekimi ve sellenme süreçlerinin etkisiyle biçimlenerek evrim geçirir.
- Dalan yalıyar: arada bir aşındırma platformu olmadan süratle deniz suları altına dalar, bu tür yalıyarlar tektonik kökenli bir sarplığın yakın geçmişte sular altında kalmasıyla oluşur.
- Çift yalıyar: Eteğinde yuvarlanmış ya da kaymış pek büyük yığın, küme, tümsek bulunur.[8]
